De gouden handel in gif
Hersenadem
Denkwijzer
Derde Wereld slachtoffer van Europese afvalmafia
Onze taal
ZATERDAG 18 JUNI 1988
EXTRA
PAGINA 27
Chemisch afval waarmee
Europese ondernemingen in
hun maag zitten, blijkt op grote
schaal te worden gedumpt in
landen van de Derde Wereld,
Een dicht, onzichtbaar netwerk
van handelaren, bemiddelaars
en transporteurs heeft zich
ontfermd over het gif, dat tegen
een 'schijntje' aan
ontwikkelingshulp wordt
achtergelaten in
ontwikkelingslanden. Niemand
weet precies wie zich
bezighouden met die obscure
handel, niemand heeft een
idee hoe die afvalmafia moet
worden aangepakt.
Milieudefensie niet,
Greenpeace niet. "Het is een
warwinkel van bureautjes en
bedrijfjes. Wat we te pakken
krijgen zijn vermoedelijk
slechts kruimeltjes van een
hele grote berg".
door Frits Baarda
Sunday Nana kreeg vorig jaar no
vember onverwacht bezoek. Een
Europeaan, van wie hij de naam
nooit te horen kreeg, was helemaal
naar zijn woonplaats Koko in het
zuiden van Nigeria gekomen om
hem veel geld te bieden. In ruil voor
120 Amerikaanse dollars per maand
hoefde Sunday alleen maar de
grond naast zijn huisje tijdelijk ter
beschikking te stellen. Mannen zou
den er enkele honderden stalen va
ten achterlaten. Naar de inhoud
moest hij maar niet vragen. De ver
leiding was groot en de beslissing
was dus snel genomen.
In maart van dit jaar, toen de mannen
een tweede lading hadden afgeleverd,
konden Sunday Nana en zijn gezin 's
nachts de slaap nog maar moeilijk vat
ten. Het verband met de tonnen in zijn
achtertuin was snel gelegd. Die waren de
laatste dagen opvallend gaan stinken en
met blote handen kon je ze niet meer
aanraken, zo heet waren ze geworden.
Sunday Nana, zo bleek al spoedig, was
slachtoffer van de Europese afvalmafia.
Journalisten van de Nigeriaanse krant
The Guardian kwamen na een tip van
Italiaanse studenten poolshoogte nemen
en constateerden dat de vaten 1200 ton
uiterst giftig afval bevatten, waaronder
PCB's, afkomstig van tien Europese be
drijven. De Nigeriaanse minister van
voorlichting, Tony Momoh, bevestigde
maandag geruchten die al dagen de ron
de deden: een deel van het afval was ra
dioactief. Om die reden moesten omwo
nenden in allerijl worden geëvacueerd.
Netwerk
De illegale dumping van afval in de Ni
geriaanse havenstad Koko staat niet op
zichzelf. De laatste weken druppelen ge
staag berichten binnen over clandestie
ne opslag en vervoer van chemisch afval,
waarmee Europese ondernemingen in
hun maag zitten. Naar het zich laat aan
zien heeft zich een dicht, maar onzicht
baar netwerk van handelaren, bemidde
laars en transporteurs over het 'afval-
goud' ontfermd. Relatief gezien voor een
schijntje zijn ze bereid klanten van hun
gif te ontdoen. In Europa kunnen die het
niet meer kwijt, anders dan tegen hoge
kosten. Waar beter dan in de Derde We
reld kun je je giftige ballast achterlaten?
Die landen ontvangen bovendien nog
leuke bedragen voor de opslag van iets
dat waardeloos is.
En zo zit het kleine Guinee-Bissau op
gescheept met 15.000 ton giftig indus
trieel afval, dat nu al de bomen op het ei
landje Kassa doet sterven. Zo heeft het
even kleine Benin een contract gesloten
met een Europees consortium voor de
opslag van een tot vijf miljoen ton afval
per jaar tegen een prijs die honderd keer
lager ligt dan in Europa. Ter compensa
tie krijgt het Westafrikaanse land, aldus
het contract, per ton geleverd afval een
gulden als 'ontwikkelingshulp', vrij te
besteden in landbouw, mijnbouw of in
dustrie. Zo mocht Congo-Brazzaville re
kenen op een mooi bedrag van het in
Lichtenstein gevestigde bedrijf Bau-
werk AG als het bereid was een miljoen
ton chemisch afval uit Nederland, Bel
gië, Luxemburg en Westduitsland op te
slaan en te verwerken.
Die laatste twee dumpingen zijn door
de groeiende publiciteit nu van de baan.
Maar niemand weet precies hoeveel
schepen met Europees of Amerikaanse
afval naar Afrikaanse of andere bestem
mingen onderweg zijn. Hoe ongewenst
dit soort ladingen zijn, blijkt wel uit de
'zaak-Zanoobia'. Twintig maanden gele
den vertrok het Syrische vrachtschip Za-
noobia uit de haven van het Italiaanse
Genua en in diezelfde haven ligt het nu
weer. De tweeduizend ton gif kon de ka
pitein nergens ter wereld slijten.
^Spookschip
Greenpeace is inmiddels een ander
schip, de onder Liberiaanse vlag varende
Khian Sea, op het spoor gekomen. Het
spookschip koerst net als de Zanoobia
waarschijnlijk ook al bijna twee jaar over
's werelds wateren zonder dat het zijn la
ding van gevaarlijk vliegas uit het Ameri
kaanse Philadelphia heeft kunnen los
sen. Zo'n vierduizend ton heeft de be
manning nog op een kade van Haiti kun
nen dumpen, waar de wind vrij spel had
en het as binnen de kortste over het land
verspreidde. Met de rest van de lading is
het volgens Greenpeace nu op weg naar
de Kaapverdische Eilanden, vanwaaruit
het een onbestemde Afrikaanse bestem
ming zal kiezen.
"Zelfs als we de Klhian Sea daarna kun
nen blijven volgen", aldus Henk Kersten
van Greenpeace, "dan kunnen we waar
schijnlijk niet voorkomen dat het zijn la
ding ergens achterlaat. We kunnen hoog
uit de havenautoriteiten inlichten dat de
kunstmest die het schip volgens de do
cumenten zou vervoeren in werkelijk
heid vliegas is. We komen handen en
voeten tekort om alle geruchten en be
richten over gifdumpingen na te trek
ken. Het is een warwinkel van bureautjes
en bedrijTjes. Wat we nu te pakken krij
gen zijn vermoedelijk slechts kruimel
tjes van een hele grote berg".
Het verschijnsel van afvallozingen is
niet van vandaag of gisteren. Onbekende
zakenlieden boden eind jaren zeventig
en beginjaren tachtig Afrikaanse presi
denten grote sommen geld in ruil voor
het opslaan van afval, voornamelijk af
komstig van Amerikaanse mijnen. De
president van Sierra Leone werd in 1980
door het Amerikaanse bedrijf Nedlog
verleid met een bedrag van 25 miljoen
dollar. Hij hoefde alleen maar een enor
me partij mijnpuin op zijn grondgebied
te accepteren. Dergelijke voorstellen be
reikten ook functionarissen in Nigeria,
Liberia. Senegal, Chili, de Bamaha's en
de Dominicaanse Republiek.
Rapport
De voorbeelden worden genoemd in
het rapport Cleared for Export, dat de
Britse milieu-expert Andrew Chetley in
augustus 1985 schreef. "Als je naar de re
cente geschiedenis kijkt, kun je alleen
maar constateren dat illegale transpor
ten al veel langer dan een paar weken aan
de gang zijn en ook veel wijdverspreider
zijn dan mensen denken", zegt Chetley
nu. "Niet alleen Afrika, ook Latijns-
Amerika en Azie zijn gewilde afzetgebie
den. Daar nemen ze het nu eenmaal niet
zo nauw met de regels en enkele hande
laars maken er handig misbruik van. Het
is een manier om heel snel heel veel geld
te verdienen. Om de bevolking moest je
je maar geen zorgen maken. En niemand
maakte zich er ook echt druk om wat er
gebeurde. Dat begint nu misschien lang
zaam te veranderen".
Andrew Chetley vindt dat de Afrikaan
se landen die nu bij de jongste dumpin-
Adem door uw neus - in, uit, in, uit. Houd
een spiegel voor uw neusgaten. U ziet dan
dat de condensvlekken uit de twee neus
gaten verschillend in grootte zijn. Merk
waardig is het niet? We zien steeds met
beide ogen, horen door beide oren, maar
we ademen voornamelijk door een van
beide neusgaten. Een neusgat blijft ge
middeld tussen de een en drie uur over
heersend, dominant heet dat in vaktaal,
en daarna neemt in een periode van een
minuut of wat het andere neusgat de lei
ding over. De yogis uit het oude India
waren vermoedelijk de eersten die dit
subtiele ritme en de psychische bijver
schijnselen ervan ontdekten, meer dan
5000 jaar geleden. In het westen werd er
pas tegen het einde van de vorige eeuw
voor het eerst over geschreven.
We weten inmiddels dat de neuscyclus
slechts een van de vele zogenaamde uur
ritmes van ons lichaam is: korte cycli
van 1 tot 3 uur die in allerlei stofwisse
lingsfuncties en waarnemingsprocessen
optreden.
Kort geleden is de neuscyclus ontdekt
als een veelbelovend onderwerp van we
tenschappelijk onderzoek. Onderzoekers
van de Universiteit van California volg
den het advies van de bekende yogi Bha-
jan op om het verband te onderzoeken
tussen de neuscyclus en de wisseling in
activiteit van de hersenhelften. Wat zij
vonden was, dat de neuscyclus en de wis
seling in activiteit van de hersenhelften.
Wat zij vonden was, dat de neuscyclus in
derdaad een soort van barometer voor
het hersenactiviteit is en dus wel eens een
waardevol middel zou kunnen blijken bij
de behandeling van psychische proble
men. Praktisch gezien zou het namelijk
wel eens een manier kunnen zijn om onze
hersenen tot zeer logisch en realistisch
denken te bewegen of, als we daar geen
behoefte aan hebben, tot meer intuitief
bezig zijn.
Onze beide hersenhelften worden ver
ondersteld elk een verschillende soort in
gen betrokken zijn eigenlijk weinig ver
weten kan worden. "Er is heel veel geld
mee gemoeid. Op een heel gemakkelijke
manier kunnen ze de reusachtige schul
den aan het Westen wegwerken. Ze heb
ben vaak geen idee wat westerse bedrij
ven hen voor vuiligheid in de maag split-
Een land als Guinee Bissau krijgt vol
gens hem ineens 120 miljoen dollar aan
geboden, evenveel als het bruto natio
naal produkt in een heel jaar. De gevol
gen van de aanvaarde dumping zijn vol
gens milieu-deskundigen echter niet te
overzien. Het afval ligt opgeslagen op
een van de meest ongelukkige plaatsen
die bedacht konden worden: een zompig
stuk grond in een soort waddengebied
dat geldt als essentiele schakel in een
evenwichtig ecologisch systeem, dat der
gelijke aanslagen niet kan velen. Of het
afval in staal of beton wordt opgeslagen,
de verpakking zou in de drassige grond
binnen korte tijd verweren. Vissers langs
een groot deel van de Westafrikaanse
kust zouden al binnen enkele jaren lege
netten uit de zee moeten trekken.
Verantwoordelijk voor de dumping op
het eilandje Kassa was een onder Noorse
vlag varend schip. De regering van Gui
nee vermoedde dat de Noorse consul
Sigmund Stromme bij de illegale over
dracht van het gif betrokken was en
heeft hem daarom laten arresteren. De
regering in Oslo heeft deze week laten
weten op 25 juni met het opruimen van
het gif te zullen beginnen. De negenhon
derdduizend inwoners van Guinee mo
gen hopen dat Noorwegen inderdaad
woord houdt. Dan zou deze dumping tot
zeldzame behoren waarvoor een deugde
lijk oplossing wordt gevonden.
Maar het probleem van de giftranspor
ten is daarmee nog niet uit de wereld,
i Handelaren zullen de risico's blijven
aanvaarden zolang ze geld ruiken. De
controle in West-Europa en de Verenig
de Staten blijkt tot nu toe volstrekt on
toereikend. Niemand lijkt ook maar een
idee te hebben hoe het clandestiene cir-
telligentie te herbergen. De linkerhelft is
vooral goed in recht toe recht aan zaken
als taal en rekenen. De rechterkant is
vooral goed in meer abstracte en kunst
zinnige zaken en in ruimtelijke ordening
(tekenen, architectuur). Het wordt steeds
duidelijker dat de hersenhelften elkaar
in een constant ritme afwisselen. Gemid
deld wisselt onze overheersende manier
van denken van de linker naar de rech
terkant en weer terug zo'n 10 keer per 24
uur. Dat betekent, dat u gemakkelijker
uw belastingformulier invult in de uur
tjes dat uw linkerhelft dominant is en dat
u meer van een kunstexpositie geniet
wanneer uw rechterkant 'aan' staat.
De studies van de groep in Californie
tonen aan dat u op elk moment kunt vast
stellen welke hersenhelft overheerst. U
hoeft daarvoor alleen maar te testen
welk neusgat u het meest gebruikt. Domi
nantie van het rechtergat wijst op activi
teit van de linkerhersenhelft, dominantie
van het linkergat op verhoogde activiteit
van de rechterhelft. Maar wat minstens
zo interessant is, u kunt de passieve her
senhelft activeren door uw neus te dwin
gen van gat te veranderen. Iemand, die
door het rechtemeusgat ademt kan de
rechterhersenhelft activeren door een
voudig ademlucht door de linkerneusgat
te persen, en omgekeerd. De mogelijke
toepassingen van de hersen-neusgat ver
binding zijn werkelijk fascinerend. Als
inderdaad de hersenhelften een soort van
werkverdeling hebben, dan kunnen we
door het veranderen van ons ademha
lingspatroon onze stemming en houding
beinvloeden.
Een voorbeeld. We weten dat arbeids
patroon onze stemming en houding bein
vloeden.
Een voorbeeld. We weten dat arbeids
prestaties fluctueren in blokken van on
geveer twee uur. Als nu de verandering
van de actieve soort intelligentie door
verandering van dominantie van her
senhelft leidt tot vermindering van ar
end moet worden aangepakt. Weiningen
lijken zelfs maar enig idee te hebben wie
deel uitmaakt van de obscure handel.
Obscure handel
Greenpeace noemt het een 'obscure
handel', maar kan maar weinig namen
noemen. Milieudefensie evenmin. Wilma
Berends: "De ene dag is het Benin, de an
dere dag Nigeria. We weten nauwelijks
waar we moeten beginnen. We proberen
vooral de Nederlandse betrokkenheid
vast te stellen". Paul Staes, Belgisch par
lementariër voor de Groenen en ingewij
de in afvalstromen, zegt het sterke ver
moeden te hebben dat achter de scher
men een "kleine, zeer internationaal ope
rerende afvalmafia" zich aan de restan
ten van chemische bedrijven verrijkt.
Maar op de vraag wie tot het clubje be
hoort, moet ook hij het antwoord schul
dig blijven.
In Nederland houdt zich een handvol
bedrijven bezig met de verwerking en
het vervoer van chemisch afval. A. J.
Romberg ("noem me maar medewer
ker") van de Afvalstoffen Terminal
Moerdijk ATM zegt anderhalf jaar gele
den door een 'particulier bedrijf te zijn
gevraagd een partij chemisch afval te lo
zen op de Kaapverdische Eilanden. Hij
weigerde. Morele overwegingen lagen
aan zijn besluit niet ten grondslag.
"De vergunningen waren niet in orde,
anders had ik het waarschijnlijk wel ge
daan". Zijn openhartigheid volgt op op
merkingen over de "stommiteit van som
migen" om Afrikaanse landen op te zade
len met Europees gifafval. "Als je het in
je eigen achtertuin niet wil dumpen,
waarom dan wel in die van je buurman".
Eenzelfde dubbele moraal is ook T.
Looyschelder van Survey Bureau Van
Santen niet vreemd. De directeur zit op
een steenworp afstand van het ATM-be-
drijf in een klein kantoortje. Looyschel
der hoeft niet meer zo nodig met de pers
te spreken. Hij zegt "de buik vol te heb
ben van alle onzinverhalen die over me
beidsprestatie, dan zouden ademha
lingsoefeningen een manier kunnen zijn
om dat te voorkomen. Lang geleden be
pleitten de yoais al een soort gedwongen
neusgat-wissel ademhaling om het pa
troon van 'denkgolven' te veranderen.
Zij stelden vast dat we gemakkelijker in
een diepe slaap vallen via linker neus
gat-ademhaling, geholpen door het lig
gen op onze rechterzij. Eetlust en spijs
vertering waren volgens hen beter wan
neer het rechtemeusgat dominant is. En
de yogis beweerden ook nog dat seks het
meest bevredigend is wanneer de man
door het rechter- en de vrouw door het lin-
kemeusgat ademt. Ze geloofden ook dat
acute emotionele ontreddering of 'over
stuur zijn' kon worden verlicht door ge
dwongen ademhaling via het afgesloten
neusgat. Daarom werden ademhalings
oefeningen, gericht op een evenwichtig
gebruik van de hersenhelften, een wezen
lijk onderdeel van hun dagelijks ge
dragspatroon.
Hoe gaat de neusgat-hersenhelft ver
binding nu in zijn werk. Helaas weten we
dat niet precies. Wat we wel weten is dat
een klein maar uiterst belangrijk contro
le centrum in onze hersenen, de hypotha
lamus, er een centrale rol in speelt. De hy
pothalamus bestuurt het autonome ze
nuwstelsel dat bestaat uit twee netwer
ken van zenuwbanen, de sympathische
geschreven zijn" naar aanleiding van be
richten dat hij betrokken zou zijn bij con
tracten voor afvalleveringen aan Congo.
Hij vindt niettemin een half uurtje om de
waarheid uit de doeken te doen.
Looyschelder zou de firma Bauwerk
AG. Stadie 7 in het Lichtensteinse Vaduz
enkele maanden geleden zelf hebben be
naderd toen hem ter ore kwam dat ze
nieuw giftransporten zouden organise
ren. De transporten behoefden een strik
te controle en daar zou Survey Van San
ten voor kunnen zorgdragen. Looyschel
der zag geen kwaad in de samenwerking
totdat hem bij toeval de vergunning on
der ogen kwam. Daarin stond dat het
chemisch afval richting Congo zou gaan.
Hij lichtte onmiddellijk Milieudefensie
in, die het nieuws naar buiten bracht.
Boeman
"Weken lang vertel ik iedereen nu al
dat ik alleen maar een uitstekende con
trole wilde op het vervoer en de verwer
king. Toen ik in het contract zag dat de
bestemming Congo was, vond ik een nog
strengere controle nodig. Maar ik was ge
lijk een boeman. De Congolese ambassa
deur noemde me zelfs een 'exporteur des
doods'. Die man kunnen ze voor mijn
part samen met de eerste zending gif
naar Afrika sturen. Sorry, dat had ik niet
moeten zeggen, want dat is misdadig, ge
loof ik". Directeur Looyschelder trok
zijn handen uiteindelijk van de handel
af. Met Bauwerk wil hij voorlopig niets
meer te maken hebben.
Looyschelder zegt eerder ook wel "een
partijtje chemische afval" te hebben ge
controleerd, evenals veel van zijn colle
ga's. Maar nooit eerder heeft hij zich in
gelaten met zendingen naar Afrika. Hij
meent dat hij "ook niet de specialiteit in
huis heeft" om zich voortdurend in deze
bedrijfstak te bewegen.
Wie zijn het dan wel die de naar schat
ting twintig miljoen ton chemisch vuil in
Europa afvoeren en verwerken? Een
groot deel gaat naar landen als Oost-
Duitsland, Roemenie en Turkije, waar
het wordt opgeslagen. Een ander deel
gaat naar de twee verbrandingsovens
van Afvalverwerking Rijnmond, een
kleiner deel naar de verbrandingssche
pen Vulcanus 1 en 2 van het Rotterdamse
bedrijf Ocean Combustion Service
(OCS), sinds 1980 een dochter van de
Amerikaanse afvalgigant Waste Manage
ment, en de Vesta van een Westduitse re
derij.
Het restant komt in handen van de af
valmafia die zich lijkt de concentreren in
Italië', en zelfs met familiebanden aan el
kaar lijkt te hangen. De Nigeriaanse au
toriteiten maken jacht op de Italiaan
Gianfranco Raffaelli van het in Nigeria
gevestigde bedrijfje Iruepken. Hij blijkt
de voormalige zwager van Gian Franco
Ambrosini, de directeur van het in Frei-
bourg (Zwitserland) geregistreerde In-
tercontract, dat Guinee Bissau onlangs
een reusachtige hoeveelheid gif wilde
aansmeren. De verzender van het che
misch afval dat nu op het stuk grond van
Sunday Nana in het Nigeriaanse Koko
ligt opgeslagen, heet Benito Traverso.
Hij is een oud-werknemer van Ambro-
Schimmig
Voor directeur Looyschelder van Sur
vey Van Santen is het spel met het gif
ook schimmig. Hoe meer schakels hoe
ondoorzichtiger volgens hem het net
werk wordt. Het inzetten van veel trans
porteurs en controleurs in verschillende
landen lijkt hem een logische werkwijze.
Het houdt pottekijkers op afstand. Looy
schelder: "Geen overheid krijgt zo greep
op je. Ik durf te beweren dat geen van de
transporten naar Afrika ooit door de au
toriteiten is gecontroleerd. Die weten
maar half wat zich daar afspeelt".
en de parasympathische. Die twee stelsels
hebben precies een tegenovergestelde
werking. De sympathische zenuwbanen
zorgen bijvoorbeeld voor de vernauwing
van bloedvaten, terwijl de parasympa
thische die vaten juist verwijden. De neus
cyclus is het gevolg van een vernauwing
van de bloedvaten in het ene neusgat eii
een verwijding in het andere.
De Califomische onderzoekers vonden
dan ook, dat de neuscyclus een goede
aanwijzing is voor wisseling in het ritme
van de zenuwstelsels. Als het rechtemeus
gat open is, dan zijn de bloedvaten daar
in vernauwd. Maar dat geldt dan niet
alleen voor de bloedvaten in dat neusgat,
maar ook voor de vaten in de hele rechter
kant van het lichaam, zoals bi jvoorbeeld
in de rechterarm. Er is dus blijkbaar een
neusgat-hersenhelft-lichaamshelft ver
binding. Op die verbinding kunnen we
zelf invloed uitoefenen, en nu eens niet
via medicamenten, maar via bepaalde
psychologische methoden. Ik zal er twee
kort beschrijven. Maar eerst een waar
schuwing vooraf. De twee methoden zijn
veilig, maar het is toch van belang om ze
niet te proberen als u aan epilepsie lijdt
(tenzij onder dokterstoezicht), auto rijdt
of onder invloed bent van drugs en alco
hol.
Methode 1 bestaat er uit dat u rechtop
gaat zitten, uw ogen sluit en ze (in het
eu.
ui.
Mli
DOOR JOOP VAN DER HORST
De karbonade hebben we te danken aan
de Tachtigjarige Oorlog. De verenigde pro
vincies die in opstand gekomen waren te
gen Spanje hadden in het begin niet veel
succes. De macht van Spanje was groot. In
de zuidelijke provincies, wat nu Belgie is.
had Spanje de zaak goed in de hand, in het
Noorden minder. Veel Vlamingen en Bra
banders zijn toen naar het Noorden ver
huisd. Vooral na de val van Antwerpen in
1585 kwam er een stroom van landverhui
zers onze kant op. De meesten vestigden
zich in de steden van de provincie Holland
Het zijn deze geïmmigreerde Vlamingen
die de karbonade hebben meegebracht.
Althans het woord karbonade
Zij hadden dat woord niet van zichzelf. Kar
bonade is van oorsprong een Frans leen
woord. Om precies te zijn: Picardisch, het
dialect van noord-Frankrijk. Dat is te mer
ken aan die k-, want in het Frans klinkt dit
woord als charbonade. Maar in Picardië.
ongeveer het huidige departement Som-
me. spreken Fransen dit uit als karbonade
En zo is het door Vlamingen overgenomen
en vervolgens door hen naar Nederland
gebracht.
Vanuit de Randstad heeft de karbonade
zich verspreid over de rest van Nederland
Niet overal is het overgenomen. In Limburg
bijvoorbeeld spreekt men niet van karbona
des maar van koteletten, wat trouwens ook
van Franse oorsprong is.
De karbonade is eigenlijk vlees dat gebra
den is boven een houtskoolvuur. Vergelijk
het Franse woord charbon. De verschui
ving van 'boven kolenvuur gebraden vlees'
naar 'vlees om boven kolenvuur te braden'
is maar klein. De eerste keer dat we ervan
horen is in 1573 en 1599. in de woorden
boeken van Plantijn en Kiliaan, allebei
Zuidnederlander.
Kenden onze voorouders van de 16de
eeuw deze manier van vlees bereiden niet?
Waarschijnlijk wel, maar het werd anders
genoemd. Er waren verschillende namen
in omloop, en sommige zijn in de dialecten
nog steeds in gebruik. Bijvoorbeeld schel-
harst. kolenherst en varkensharst. Zowel
Plantijn als Kiliaan geven in hun woorden
boek bij karbonade als betekenis: 'kolen
herst' Een harst of herst is een braadroos
ter om vlees te bereiden. Maar ook het
vlees dat op zo'n rooster gebraden werd,
kon harst genoemd worden. Andere in
heemse namen voor de karbonade waren
en zijn ribbestuk en krabbetjes. Kortom:
vlees waar nog rib aan zit. Nu we toch in de
slagerswinkel zijn. kan er iets gezegd wor
den over de biefstuk. De biefstuk of het
biefstuk? De biefstuk, maar waarom is dat
zo? 'Het is toch ook het stuk? Dat komt
doordat de biefstuk een andere oorsprong
heeft dan bijvoorbeeld het ribstuk. Het rib
stuk is inderdaad een stuk vlees, een stuk
waar nog rib aan zit. De biefstuk is afkom
stig uit het Engels, waar men spreekt van
beefsteak. De Engelsen hebben beef ont
leend aan het Franse boeuf en dat is weer
afkomstig van het Latijnse bovem, 'rund'.
Het Engelse steak is van Germaanse huize
en betekent vlees aan een spit gestoken
gebraden werd Steak is dus verwant met
steken. Beefsteak werd vernederlandst tot
biefstuk en niemand denkt nu meer aan
steken. Er wordt een stuk afgesneden en
dat noemen we biefstuk. Die benaming is
dus zo gek nog niet. We vatten de biefstuk
op als een stukje bief. Je zou het een ver
gissing kunnen noemen maar die vergis
sing is dan toch nog goed terecht gekomen.
Alleen het lidwoord van de biefstuk herin
nert ons er nog aan dat dit stuk van oor
sprong geen stuk is.
Heel deftige biefstuk heet Chateaubriand
en dat komt door Francois-René vicomte
de Chateaubriand (1768-1848) wiens kok
het gerecht beroemd maakte.
Een minder deftige biefstuk is ondertussen
de biefburger maar dat is vanwege die bur
ger een verhaal apart en dus iets voor de
volgende keer.
donker) richt op de plaats tussen uw neus
en wenkbrauwen. Gebruik uw rechter
duim om uw rechtemeusgat af te sluiten,
laat u linker hand op uw schoot rusten en
adem langzaam in door uw linker neusgat.
Haal dan uw duim weg, duw uw rechter-
pink tegen de onderkant van uw Imker-
neusgat en adem langzaam in door uw lin
kerneusgat. Haal dan uw duim weg, duw
uw rechterpink legen de onderkant van uw
linkerneusgat en adem langzaam door het
rechter uit. Adem vervolgens in door uio
rechtemeusgat en uit door uw linker. Her
haal dit wisselpatroon een paar minuten
lang. Hou uw adem niet in zogauw u inge
ademd hebt: begin direkt met uitademen,
hoe krachtiger het effect. Begin daarom
voorzichtig. Laat de oefening maximaal
een minuut of 10 duren.
Methode 2 begint u eveneens door met
een rechte ruggegraat te gaat zitten op de
vloer met gekruiste benen of op een stoel
met beide voeten plat op de grond. Sluit
uw ogen en richt ze net als bij methode 1
op de plaats tussen wenkbrauwen en
ogen. Leg uw handen ontspannen in uw
schoot. Als dat gaat, steek uw tong uit uw
mond en krul 'm in een u-vorm. Adem m
via uw omgekrxdde tong in 8 gelijke de
len. Dus steeds een beetje lucht naar bin-
nen. (Als het niet lukt uw tong om te krul
len, adem dan door uw neus in acht gelij
ke delen in). Sluit vervolgens uw mond en
adem uit door uw neus, opnieuw in acht
gelijke delen. Ga zo steeds door: met ge
krulde tong in acht stappen inademen,
met gesloten mond via uw neus in acht
gelijke stappen uitademen. Per twee
stappen moet u ongeveer een seconde re
kenen. Doe deze oefening aanvankelijk
maximaal 5 tot 10 minuten. Bouw lang
zaam op tot een maximum van ongeveer
30 minuten.
Eerlijk gezegd is er nog geen weten
schappelijk bewijs voor de effectiviteit
van deze methoden. Het enige dat we er
van weten is dat yogis ze al vele duizen
den jaren gebruiken. En daarom is het
misschien toch de moeite van het probe
ren waard van gat te wisselen, wanneer
het leven uaf en toe de neus uitkomt.
door René Diekstra
hoogleraar psychologie te Leiden
iERIA L
7^'*
KONGO BRAZZAVILLE
