'Wie niet werkt zal niet eten'
Herstel van Britse economie heeft hoge prijs
ZATERDAG 18 JUN11988
BIJLAGE VAN HET LEIDSCH/ALPHENS DAGBLAD
PAGINA 21
Britain is back. Het
toonaangevende Amerikaanse
weekblad Fortune schreeuwde het
onlangs van de voorpagina. Het
Verenigd Koninkrijk telt weer mee.
De Britse economie is de snelste
groeier van Europa. De inflatie is
laag, produktiviteit en
bedrijfswinsten zijn enorm
gestegen, het aantal buitenlandse
investeringen neemt snel toe en,
last but not least, de
werkgelegenheid groeit. In mei
nam de werkloosheid voor de 22ste
maand in successie af tot 2,4
miljoen, 8,7 procent van de
beroepsbevolking.
Het Amerikaanse blad spreekt van
een 'nieuw elan' en wie rondloopt in
de Londense Docklands begrijpt
wat daarmee wordt bedoeld. Het
gezicht van dit stadsdeel, gelegen
ten zuidoosten van de Tower,
Om half negen staat er voor het
kantoor van de sociale dienst in
de Noordlondense wijk Haringey
al een lange rij. Geduld is hier een
vereiste, want de deuren gaan pas
een uur later open, en geen mi
nuut eerder. "Het is gekken
werk", zegt een wat oudere
vrouw geïrriteerd, "maar je moet
wel. Gisteren kwam ik om tien
over half tien en waren er 150
mensen voor me. Ik stond om half
zes weer buiten".
door Nicole Lucas
Een vervuilde, zeer sjofel uitziende
man naast haar kan zich er niet meer
druk om maken. Na zeven jaar is hij
het wachten gewend. "Ach, twee
maanden geleden was het nog veel er
ger. Toen moest je om zeven uur voor
de deur liggen, anders kon je het wel
vergeten".
Die lange wachttijden waren het ge- -
volg van acties van ambtenaren uit
protest tegen door de regering-That-
cher voorgestelde bezuinigingen op
het sociale zekerheidsstelsel. Gehol
pen heeft het niet. Op 11 april werden
allerlei wijzigingen doorgevoerd
volgens critici tot gevolg hebben dat
het vangnet voor de sociaal zwakke
ren steeds meer gaten begint te verto
nen.
Folders
Tegelijkertijd werden de sociale
diensten voorzien van speciale fol
ders, te verspreiden onder cliënten
die het moeilijk valt de eindjes aan el
kaar te knopen. Enkele adviezen. Doe
geen boodschappen als je honger
hebt, want dan koop je meer dan je
nodig hebt. Spreid folie onder je bed-
delaken om verlies van lichaams
warmte in de matras tegen te gaan.
En: koop produkten waarvan de ui
terste verkoopdatum is verstreken,
dat is aanzienlijk goedkoper.
"Die foldèr geven we dus niet", zegt
ambtenaar Rick Smith, die zich voor
al bezighoudt met de uitkeringen aan
bejaarden. "Maar het probleem is dat
we ook niet zo veel anders te zeggen
hebben. Het inkomen van de meeste
mensen die hier komen is zo laag, dat
er weinig te schuiven of te sparen
valt".
Eén van de voordelen van het nieu
we systeem is, zo claimt de regering,
dat het een stuk overzichtelijker is
dan het oude. "Simpeler is het zeker",
bevestigt Smith. "Vroeger kon je re
kening houden met de individuele
omstandigheden van'mensen. Wan
neer ze een bepaald dieet moesten
volgen bijvoorbeeld, of in een zeer
tochtig huis woonden, waardoor de
gasrekening relatief hoog uitviel. Nu
is er een basisbedrag voor iedereen,
waar nog maar een paar uitzonderin
gen op mogelijk zijn. Alleen in nood
gevallen kunnen we mensen een le
ning verstrekken. Maar dat mogen we
alleen als er een redelijke kans bestaat
op terugbetaling. De allerarmsten val
len dus buiten de boot. Die worden in
de armen van loansharks (woeke
raars) gedreven, want bij de bank hoe
ven ze natuurlijk ook niet aan te klop
pen".
Het wordt wel, zo stelt hij sarcas
tisch, een stuk simpeler om de boel in
de computer te stoppen en dat is ook
wat er gaat gebeuren. Vorige maand
werd een omvangrijk automatise
ringsproject aangekondigd, gekop
peld aan een forse inkrimping van het
personeelsbestand.
Sterfte
"Sinds Margaret Thatcher in 1979
het bewind van Labour overnam, is
de armoede duidelijk toegenomen".
Peter Townsend, hoogleraar aan de
Universiteit van Bristol en geldend
als autoriteit op het gebied van onder
zoek naar armoede en de gevolgen
daarvan, stelt het onomwonden.
Onderzoek van de Low Pay Unit
wees onlangs uit dat grofweg eender
de van de Britse bevolking van 55 mil
joen mensen leeft onder de grens van
een menswaardig bestaan zoals gefor
muleerd in het sociaal handvest van
de Raad van Europa. Die grens is vast
gesteld op ongeveer tweederde van
het gemiddelde inkomen van alle
mensen met een volledige baan. On
der de armen zijn werklozen, gepen
sioneerden, alleenstaande moeders
en immigranten oververtegenwoor
digd.
"Armoede in het Engeland van nu",
geeft Townsend een aantal concrete
voorbeelden, "betekent dat mensen
verandert met de dag. Met de
achteruitgang van scheepvaart en
scheepsbouw raakte dit
stadsgedeelte danig in verval. Nu
schieten de huizen en kantoren als
paddestoelen uit de grond.
Datzelfde geldt voor het gebied
rond Liverpool Street Station, voor
reizigers op de route Hoek van
Holland-Harwich de eerste (tot
voor kort nogal troosteloze)
kennismaking met de Britse
hoofdstad.
Fortune schrijft de come-back van
de Britse economie voor een
belangrijk deel toe aan het beleid
dat sinds 1979 door de conservatieve
regering is gevoerd. De verschillen
met de periode daarvoor zijn
inderdaad opmerkelijk. Toen
Thatcher - in de volksmond
tegenwoordig aangeduid als Tina,
naar haar voortdurend
benadrukken dat er geen ander
keus is (there is no alternative)- in
1979 de macht van Labour overnam,
stond het land er economisch gezien
slecht voor. De inflatie bedroeg
ruim 13 procent. Het IMF,
normaliter toch alleen geassocieerd
met noodlijdende Derde
Wereldlanden, moest er aan te pas
komen om het pond voor een vrije
val te behoeden.
Thatcher beloofde de economie
weer op peil te brengen door zich er
minder mee te bemoeien. Alles wat
de werking van de vrije markt
belemmert moest uit de weg
worden geruimd. Dat betekende
onder meer een drastische
beperking van de
overheidsuitgaven en een
grootscheeps programma van
privatisering. Zo gingen British
Gas, British Telecom, British
Airways en Jaguar over in
particuliere handen. Thatchers
politiek is succesvol geweest, aldus
Fortune. Het blad illustreert dat
aan de hand van diverse bedrijven
zoals de chemiegigant ICI en Britsh
Steel.
Het succesverhaal heeft echter ook
zijn keerzijde. Critici wijzen er op
er nog altijd 1,5 miljoen werklozen
meer zijn dan toen Thatcher in 1979
aan haar eerste ambtstermijn
begon. Ze zetten bovendien grote
vraagtekens bij de wijze waarop de
werkgelegenheid wordt berekend.
De cijfers, aldus The Employment
Institute, een onafhankelijke
studiegroep, worden kunstmatig
verlaagd door werklozen die zich
om- en bijscholen niet mee te
tellen. De regering buigt
gesprekken over de groei van de
werkloosheid dan ook liever om
naar de groei van het aantal banen.
Ze claimt dat er sinds 1983 1 miljoen
banen zijn bijgekomen, 'meer dan
in alle westerse industriestaten bij
elkaar'.
Die ontwikkeling is echter minder
gunstig dan op het eerste gezicht
lijkt, zo betogen de economen Peter
Brosnan en Frank Wilkinson in het
boek 'Goedkope arbeid'. Allereerst
is de groei van de werkgelegenheid
zeer ongelijk verdeeld over het
land. In de Midlands en het noorden
is de traditionele industrie (onder
meer mijn-en scheepsbouw)
vrijwel weggevaagd. Nieuwe banen
zijn echter vooral in het zuiden
gecreëerd.
De nieuwe werkgelegenheid
bestaat bovendien voor een heel
belangrijk deel uit zeer
laagbetaalde, vaak parttime banen
in de dienstensector: het is werk in
hotels, winkels.
schoonmaakbedrijven etcetera.
Volgens de Low Pay Unit heeft
inmiddels 46 procent van de
beroepsbevolking een inkomen dat
ligt onder de grens dat volgens de
Europese Commissie als 'leefbaar'
kan worden beschouwd. In 1979 was
dat 38 procent.
Het is vooral een relatief kleine
hooggekwalificeerde groep die de
vruchten plukt van de economische
groei. Het leven voor de miljoenen
werklozen, bejaarden en
gehandicapten die voor hun
inkomen (grotendeels) afhankelijk
zijn van de staat wordt intussen
steeds moeilijker.
hun kinderen niet naar school kun
nen sturen op de dag dat er betaald
moet worden voor een uitje naar de
dierentuin, dat ze nauwelijks te eten
hebben als de cheque van de sociale
dienst een dag te laat komt en dat een
winterjas tot op de laatste draad moet
worden versleten".
De vergaande bezuinigingen op al
lerlei overheidsvoorzieningen - in
april werden bijvoorbeeld ook voor
veel kindereij van uitkeringsgerech
tigden de gratis schoolmaaltijden af
geschaft - hebben ernstige gevolgen
voor de kwaliteit van het bestaan.
Townsend heeft onder meer onder
zoek verricht naar de relatie tussen ar
moede en gezondheid. De resultaten
zijn onthullend. In het noordwesten
van het land, waar de armoede is ge
concentreerd, is de sterfte onder ba
by's tot 1 jaar dertig procent hoger
dan in het veel rijkere zuiden. De ar
men zijn kleiner, hebben een slechter
gebit en leven korter.
De jongste wijzigingen zullen die
verschillen niet verkleinen. Een door
de regering ingestelde onafhankelijke
commissie voor Sociale Zekerheid
berekende dat 43 procent van alle
burgers die een vorm van bijstand
ontvangen er in het nieuwe systeem
op achteruitgaan. Volgens organisa
ties als de Low Pay Unit en de Child
Poverty Action Group ligt dat cijfer
nog veel hoger.
De regering is zich ervan bewust
dat door de nieuwe bezuinigingen,
de zoveelste in een lange rij sinds in
1979 de Conservatieven het schip van
Staat overnamen, velen in financiële
problemen zullen komen. Die moe
ten, zo zegt premier Thatcher open
lijk, als vanouds maar weer aanklop
pen bij de liefdadigheidsinstellingen.
"Vrijwillig optreden", aldus minis
ter Hurd van binnenlandse zaken, "is
een manier om de kieren in een bu
reaucratisch stelsel te dichten. Ge
slaagden hebben de plicht een deel
van hun tijd en hun geld vrijwillig af
te staan aan hun medeburgers".
Liefdadigheid
Het Leger des Heils, een van de
grootste liefdadigheidsinstellingen in
Groot-Brittanniè, is allerminst blij met
de rol die het in het nieuwe systeem
krijgt toebedeeld. "We hebben daar
voor te weinig middelen en boven
dien is het de plicht van de overheid
om te zorgen voor een menswaardig
bestaan voor iedereen", stelt woord
voerder kapitein Clifton pertinent.
"Onze taak is slechts in speciale ge
vallen in te springen".
Het Leger doet dat onder meer door
in vijftig pensions over het hele land
onderdak te verlenen aan daklozen,
voedsel en kleding uit te delen en in
incidentele gevallen geld te geven.
Clifton voorziet tragische toestanden.
"De sociale dienst zal meer mensen
naar ons sturen, maar wij zullen som
migen weer met lege handen moeten
terugsturen. Dat is wreed en vernede
rend".
Townsend voegt daaraan toe: "Der
gelijke instellingen doen ongetwijfeld
een heleboel goed, maar ze hanteren
natuurlijk wel hun eigen criteria. Van
een objectief en controleerbaar sys-
Het verschil tussen arm en rijk blijkt on
der meer uit hun huisvesting. De wachtlijs
ten voor goedkope huurhuizen zijn enorm.
In de Londense wijk Hackney staat dage
lijks een lange rij bij het bureau voor wo
ningtoewijzing (foto boven). In afwachting
van een woning hebben jongeren bij de
Queen Elizabeth Hall op de zuidoever van
de Theems zelf een onderkomen gemaakt
van matrassen, kartonnen dozen en oude
gordijnen (foto onder). Intussen wordt in de
Docklands volop gebouwd voor degenen die
zich huizen van 100.000 pond en meer kun
nen veroorloven. (foto's Nicole Lucas)
teem van sociale zekerheid is daar
door steeds minder sprake".
In het Clarendon Court Hotel aan
Edgware Road ben ik een vreemde
gast. De Pakistaanse manager wil dat
niet zo noemen, maar hij moet toege
ven dat 'gewone toeristen' hier ver in
de minderheid zijn. Het grootste deel
van de hotelbevolking bestaat uit fa
milies die hier in afwachting van een
gemeentewoning tijdelijk zijn gehuis
vest. Mijn aanwezigheid wekt vooral
de nieuwsgierigheid van de talrijk
aanwezige kinderen.
Edward (8) begrijpt absoluut niet
wat ik hier doe, want, zo herhaalt hij
telkens weer, hij vindt het hier hele
maal niet leuk. Samen met 6 broers en
zussen en zijn ouders verblijft hij al
ruim een jaar in het vreselijk oude en
vervallen hotel. Met zijn negenen heb
ben ze drie kamers. Edward deelt een
bed met een twee jaar jonger broertje.
t hij naar school, daarna
vermaakt hij zich voornamelijk met
het op en neer rennen van de trappen.
Met de lift durft hij niet meer, sinds
hij daar een keer in is blijven steken
en van de manager ongenadig op zijn
donder heeft gehad.
De broertjes Patrick (6) en Jean-
Paul (7), twee bleke magere jongetjes
gekleed in te kleine blauwe truitjes,
nodigen me uit mee naar hun 'huis' te
gaan om met hun moeder te praten.
Bij nader inzien lijkt ze dat echter
toch niet zo'n goed idee. "Ze zal je
midden in je gezicht slaan, want ze is
nogal over d'r toeren". En ze doen
voor wat me zal overkomen als ik het
waag een voet over de drempel te zet
ten. Eerst zacht, maar geleidelijk aan
steeds harder.
"De kinderen zijn inderdaad nogal
agressief', aldus Mary, een jonge
vrouw die met haar man inmiddels al
bijna twee jaar in dit hotel woont,
"maar dat word je vanzelf wel, als je
hier maar lang genoeg zit".
Het aantal daklozen in Londen is de
laatste jaren sterk gestegen. Dat heeft
ook te maken met de door de overheid
gevoerde politiek om het bezit van
een eigen huis te stimuleren. Duizen
den bewoners van gemeentewonin
gen (zogenaamde councilhouses) zijn
in staat gesteld hun huurflat te kopen
Van die mogelijkheid is massaal ge
bruik gemaakt, maar een neveneffect
is dat het aantal goedkope huurwo
ningen drastisch is gedaald.
Locale overheden zijn verplicht fa
milies die aan bepaalde criteria vol
doen onderdak te verlenen. Meer dan
10.000 gezinnen verblijven in zoge
naamde bed breakfast-hotels. De
omstandigheden zijn er vaak erbar
melijk, het Clarendon Court Hotel
vormt daarop geen uitzondering.
Brandveiligheid speelt er geen rol. De
eigenaren, die voor hun 'diensten' aan
de gemeenten ruimschoots worden
beloond, hebben nauwelijks controle
te vrezen.
Deze politiek kost de gemeenten
handenvol geld. "Het zou veel goed
koper zijn om huizen te bouwen", al
dus Townsend, "maar de gemeentes
krijgen daar van de centrale overheid
maar mondjesmaat toestemming
voor". Hij verklaart dit uit de Victori
aanse ideologie van het Thatcher-re
gime: "Je moet het mensen niet te ge
makkelijk maken. En ze moeten voor
al niet de indruk krijgen dat de staat al
hun problemen wel oplost. Dat leidt
maar tot onverantwoordelijk gedrag".
Jongeren komen overigens zelfs
niet voor een plaatsje in een hotel als
het Clarendon Court in aanmerking.
Gevolg is dat duizenden in de Engelse
hoofdstad - een vorig week gepubli
ceerd rapport spreekt zelfs van 50.000
jongens en meisjes onder de 19 jaar -
hun slaapplaats moeten zien te vin
den in stegen en sloppen, onder brug
gen en in parken.
De ironie wil dat velen van hen heb
ben gedaan wat 'Maggie' zo graag ziet.
Ze zijn 'op de fiets gesprongen' en
naar Londen getrokken, waar de kan
sen op werk nu eenmaal vele malen
groter zijn dan in andere delen van het
land. Eenmaal aangekomen in de gro
te stad belanden velen echter in een
vicieuze cirkel. Verhuurders van ka
mers verlangen meestal een borgsom
of een aanbetaling van twee maan
den. Wie zonder werk is en moet rond
komen van een uitkering kan zich dat
niet veroorloven. Zonder werk geen
onderdak, maar omgekeerd blijkt het
voor wie geen vast onderdak heeft
vrijwel onmogelijk aan werk te ko
men.
Gespleten
De wijzigingen in het sociale zeker
heidsstelsel, die dit jaar een bezuini
ging moeten opleveren van 445 mil
joen pond, zijn vooral schrijnend als
ze worden afgezet tegen de vrijwel te
gelijkertijd doorgevoerde belasting
hervormingen. De tarieven voor de
meestverdienenden zijn verlaagd van
zestig naar veertig procent, een maat
regel die de staat twee miljard pond
kost. Wie een topinkomen heeft
(70.000 pond per jaar of meer) gaat er
per week minstens 150 pond op voor
uit. Een gepensioneerd echtpaar dat
het moet doen met ongeveer 100 pond
per week, gaat er bijna 2 pond op ach
teruit.
De Thatcheriaanse logica hierach
ter is dat de rol van de staat drastisch
moet worden teruggedrongen. Om
vangrijke steun aan de armen en hoge
belastingen voor de welgestelden
hebben, volgens deze filosofie, het
zelfde effect: het ontneemt de stimu
lans om (harder) te werken, het parti
culier initiatief wordt uitgeschakeld.
Het Verenigd Koninkrijk moet een
natie van zelfbewuste, onafhankelijke
burgers worden. De staat past daarbij
slechts een bescheiden rol. Verder
gaande bezuinigingen op de sociale
zekerheid liggen dan ook in het ver
schiet.
Eind mei hield Thatcher voor de as
semblee van de Kerk van Schotland
een toepraak, waarin zij de morele
overwegingen achter haar beleid uit
de doeken deed. "Wie niet werkt zal
niet eten", stelde ze met verwijziging
naar bijbel. En de uitkeringsgerech
tigden hebben gemerkt dat de staat ze
maar mondjesmaat een maaltijd wil
voorschotelen. Dat is, aldus Thatcher,
in hun eigen belang, want het zet
mensen aan het heft in eigen handen
te nemen.
"Dat zal uiteindelijk ook gebeuren,
maar op een andere manier dan dit ka
binet zich wenst", stelt Townsend.
"Thatcher zegt: de welvaartsstaat moet
worden vervangen door een staat die
mensen de kans geeft voor zichzelf te
zorgen. Maar dan zal er toch tegelij
kertijd een politiek moeten worden
gevoerd die zorgt voor meer en betere
werkgelegenheid. Anders is het zin
loos om te praten over kansen. Die
zijn er eenvoudig niet".
Cliché
Over de toekomst is de hoogleraar
somber. "De conclusie lijkt een cli
ché, maar is onontkoombaar. De rij
ken worden rijken, de armen armer.
Er ontstaat een gespleten samenle
ving en daar wordt uiteindelijk nie
mand beter van". Hij verwijst naar ge
meenschappen waar de helft van de
bevolking is verarmd. "Daar kunnen
mensen geen beroep meer doen op
vrienden of familie om de nood te ver
lichten, want die zitten in dezelfde si
tuatie. Dan wordt het ieder voor zich
en God voor ons allen. Het leidt tot
diefstal en geweld, allerlei vormen
van misdaad. En dan is een steeds au
toritairder gezag nodig om de orde te
handhaven".
Voor Mary in het Clarendon Court
Hotel is dat allemaal veel te ver weg.
Als ik haar voor de tweede keer ont
moet kan ze zich alleen maar druk ma
ken over de zeer nabije toekomst. Ze
is een briefje van vijf pond verloren.
"En ik vrees dat mijn man daar niet
erg blij mee zal zijn".
