Een dictatuur onder de grond
'De misdaad een stapje voor blijven'
'Verfrist' in de cel
De Mexicaanse metro is een metropool op zichzelf
Politieman volgde criminele analysecursus bij Scotland Yard
ZATERDAG 11 JUNI 1988
EXTRA
PAGINA 23
De Mexicaanse metro is een
metropool op zichzelf,
's Ochtends om klokslag 6 uur
begint de mallemolen te
draaien. En 't gaat door tot diep
in de nacht. Meer dan 130
kilometer spoor, 8 lijnen, 99
stations. En tijdens de spits,
die op de drukste trajecten
bijna de hele dag duurt, om de
anderhalve minuut een trein.
Trap op, trap af. Wagon in,
wagon uit. Trekken, duwen,
dringen. Gemiddeld 5 miljoen
passagiers per dag. Met z'n
allen op een hoop.
Zweetdruppels vliegen in 't
rond. En overal grijpgrage
handen. Vooral het vrouwelijk
geslacht moet 't ontgelden.
Kneep in de bil, hand over de
borst, en erger kan ook.
door Rob Sprenkels
Op luttele meters onder de opper
vlakte van Mexico-stad, met zo'n 20
miljoen inwoners de grootste hoofd
stad ter wereld, bestaat een wereld
apart. Een Mexico in 't klein, com
pleet met bedelaars, muzikanten,
predikanten, dronkelappen, hoeren,
homoseksuelen, corrupte agenten,
zakkenrollers en zelfmoordenaars.
Ook beschikt de metro over een ei
gen veiligheidsdienst. In Mexicaan
se tijdschriften ook wel 'politieke
politie' genoemd, die gebruik zou
maken van illegale cellen en niet
schroomt verdachten te mishande
len.
Een dagje met de metro, voor alle ze
kerheid samen met een Zwitserse colle
ga. Want camera's, bandrecorders en mi
crofoons zorgen soms voor onverwachte
avonturen. De pers moet immers zover
mogelijk uit de buurt worden gehouden,
zo vinden de autoriteiten onder de
grond, we hebben al problemen genoeg.
Een dictatuur in miniatuur.
Ochtendvloed
We beginnen in het noordoosten Van
de stad, station San Lazaro. Dik 'n jaar
geleden stonden er nog voor dag en
douw mensenmassa's te dringen op de
tussen de straatstenen verdwijnende
trappen. Maar de voltooiing van de lijnen
5 en 9 heeft oplossing gebracht. De och
tendvloed van bijna 1 miljoen passa
giers, die mét krakende bussen wordt
aangevoerd vanuit de armentierige,
troosteloze volkswijken naast het hart
van de gigantische metropool, wordt nu
grotendeels verwerkt in het groots opge
zette station Pantitlan.
Zeven uur in de ochtend. Buiten dikke
dieselwolken en knallende uitlaten van
de af- en aanrijdende bussen. Roest,
smog en herrie. Kraampjes met vers si
naasappelsap en 'quesadillas', grote
maispannekoeken waarop een vettige
smurrie van aardappelen, vlees, kaas of
fijngestampte bruine bonen is aange
bracht.
Binnen is het op de perrons betrekke
lijk rustig. Je hoort de op rubber zoemen
de metro-stellen, piepende remmen,
openslaande deuren en het futuristische
gegil van de elektronische sirene. Daar
na sluiten zich de deuren en als de trein
vaart maakt wordt het gezoem van de
naast de spoorwielen gemonteerde ban
den alsmaar hoger en luider. Een Mexi
caanse uitvinding, zo wordt beweerd,
overgenomen door de Fransen, de peet
vaders van de Mexicaanse metro.
Oom agent laat een wantrouwende
blik vallen op onze apparatuur. We be
sluiten een ritje te maken in een van de
glimmende, oranje treinstelLen. De men
sen zijn muisstil. De een probeert nog
gauw een extra dutje te doen, de ander
leest gapend een krant of staart in de
rondte met de blik op'oneindig.
Ellebogenwerk
Station Zaragoza. Ellenbogenwerk om
eruit te kunnen komen. Er willen meer
mensen naar binnen dan naar buiten.
Geen greintje beleefdheid in deze onder
grondse stadsjungle. Kleuters worden
onder de voet gelopen. Moeders slaan ra
deloos met hun vuisten in 't rond om hun
grut te kunnen beschermen.
Opnieuw wantrouwende blikken van
een politieagent. Ik zei hem op de foto.
Nog geen drie minuten later worden we
op de schouder getikt. „Senores, wat
doet u? Heeft u permissie?" En we zien
een grijzende vijftig plusser, ruitjespak
en metro-stropdas, op de voet gevolgd
door de agent van de foto en nog twee
nors en gevaarlijk kijkende collega's in
hun donkerblauwe uniform.
„Buitenlandse correspondenten, we
maken van een reportage". En tegelijker
tijd tonen we onze perskaarten van de
'Presidencia de la Republica' en het mi
nisterie van binnenlandse zaken.
De vijftig-plusser blijkt de stations
chef te zijn. Hij twijfelt. „Officieel heeft u
schriftelijke toestemming nodig van Te-
laciones publicas' van het metro-be
stuur". Hij kijkt nogeens-naar de vette
letters 'Presidencia de la Republica'.
„Bueno, voor deze keer dan". Maar oom
agent van de foto blijft ons bijna op de
voet volgen.
Tijd voor een flink ontbijt. Eindelijk
even uit 't zweterige, ondergrondse ge
drang en een hapje frisse lucht. Alhoe
wel, fris?
Ademhalen in Mexico staat gelijk aan
twee pakjes sigaretten per dag. Meer dan
3 miljoen auto's en 35 duizend indus
trieën werpen ongestraft hun gifgassen
in de atmosfeer. En recente studies wij
zen uit dat meer dan 5 miljoen mensen
hun behoefte in de open lucht doen, om
dat ze thuis geen sanitaire voorzieningen
hebben.
Gevaarlijk en vies
Boven de grond vragen we aan auto
mobilisten waarom ze de metro niet ne
men. „Gevaarlijk en vies", aldus de
meesten. De mensen die wel onder
gronds gaan vinden de metro vooral snel
en goedkoop.
Dat laatste klopt. Anderhalf jaar gele
den kostte de metro amper 1 peso, min
der dan één-tiende cent. Nu is het 100
pesos, nog geen dubbeltje. Om quitte te
kunnen draaien zou elk kaartje eigenlijk
het dubbele moeten kosten, aldus de of
ficiële versie.
Ook onder de grond wordt geklaagd
over de veiligheid. Drukke treinstellen
zijn een walhalla voor zakkenrollers en
kruimeldieven. „Vaak wachten ze tot de
sirene gaat, rukken ze je tas uitje handen
en springen ze net voordat de deuren
dicht gaan het perron op", zo vertelt Mar-
ta.
Niet dat het vervoer boven de grond
veiliger is. Om de haverklap worden bus
reizigers beroofd. Meestal zijn het vlie
gensvlugge jongeren met blinkende
messen. Volgens Jorge gaat het in veel
gevallen zelfs om een samenzwering tus-
Met een ordner vol wetenswaardig
heden èn een echte bobbyhelm in
zijn bagage keerde Max Daniel,
hoofdinspecteur van politie in Arn
hem, onlangs terug uit Engeland,
een hele ervaring rijker. Daniel, die
de Criminele Inlichtingen Dienst
(CID) onder zijn hoede heeft, volgde
bij het befaamde New Scotland
Yard in Londen een 'criminal intelli
gence analysis training', een cursus
waarbij de criminele analyse cen
traal staat. Terug in Nederland staat
hij te popelen om deze kennis aan
collega's over te dragen. "Je zou
kunnen zeggen dat ik als een soort
zendeling de mensen ga motiveren".
door Jennifer Faase
De cursus is bepaald geen luxe, want
ook in Nederland doen zich op crimineel
gebied steeds vaker 'Amerikaanse toe
standen' voor. Daniel wil de misdaad een
stapje vóór blijven: "Vat krijgen op de za
ken voordat het uit de hand gaat lopen".
De criminele analyse is overgewaaid
uit Amerika, waar een Californisch be
drijf zich specialiseerde in het analyse
ren van problemen in het bedrijfsleven.
De technieken die men daarvoor ge
bruikte bleken ook op criminele proble
men toepasbaar te zijn en de analyse
werd dan ook na enige tijd bij de Ameri
kaanse politie geïntroduceerd. Scotland
Yard nam vijfjaar geleden deze crimine
le analyse over.
sen de buschauffeurs en de boeven.
„Vaak zijn het dezelfde dieven met de
zelfde chauffeur", aldus zijn ervaring,
„dag in dag uit".
Onder de neus van de Mexicaanse poli
tie, vlak voor het hoofdbureau in het
hartje van de stad, zijn onoplettende au
tomobilisten een gemakkelijke prooi
voor horlogetrekkers. De stoplichten
daar beginnen berucht te worden: raam
te ver open en er wordt gegarandeerd
naar je polsklokje gegrist.
Uit Colombia is de mode overgewaaid
om bij vrouwelijke bestuurders ratten
naar binnen te gooien. Meestal spingen
de dames er gillend uit, daarmee hun au
to verspelend. Elke dag worden er in de
Mexicaanse hoofdstad bijna 200 vierwie
lers gestolen, meer dan de helft met de
bestuurder erin.
Terug naar de metro. Vrouwen klagen
over oversekste kerels. "Ze grijpen je
waar ze maar willen. Soms rijen ze in de
De Britse politiemensen keken in het
begin vreemd aan tegen deze manier van
werken, maar na verloop van tijd begon
de methode vruchten af te werpen. In het
dagelijkse werk boekt de Britse politie
dankzij de cursus nu veel succes. Voor
de intensieve cursus (Daniel:"Het was
twee weken lang de hele dag werken en
's avonds studeren"), die maximaal vier
keer per jaar in Londen wordt gehouden,
bestaat inmiddels zoveel animo dat er
met lange wachtlijsten wordt gewerkt.
De argwaan uit de beginjaren heeft in
Londen dan ook plaats gemaakt voor be
wondering. "Men vroeg zich eerst af: is
het een loze kreet? Is het een wonder
middel en wat levert het op?" verklaart
Daniel. „Nu zien ze dat het in de praktijk
werkt. Theoretisch klinkt alles bij cur
sussen altijd heel mooi, maar deze is echt
vanuit de praktijk opgezet".
Puzzel
Criminele analyse is, in een notedop,
het passend maken van een puzzel. "Bij
misdaadanalyse praten we over cijfers
en grafiekjes", zegt Daniel, "bij crimine-
drukte tegen je achterwerk op. En ook al
protesteer je, niemand zal je helpen. Ie
dereen doet alsof 'ie gek is".
In het spitsuur wordt op de drukke tra
jecten de helft van de trein voor vrouwen
en kinderen gereserveerd. „Maar voor
een briefje van duizend pesos laten de
agenten ook mannen door", zo weten een
paar schoolmeisjes te vertellen.
Risico
Station Normal. Opnieuw worden we
in onze gesprekken gehinderd door de
autoriteiten. Dit keer een juffrouw van
dik in de dertig en een tengere, rondbui-
kige agent met een grote, zwarte snor.
Even mee naar kantoor graag. Even
bellen. „Ik vind het best, maar als ik jul
lie je gang laat gaan, loop ik het risico dat
iemand me rapporteert", legt Josefina
uit. Nog even wachten op iemand van
'seguridad', de enige die ons toestem
ming zou kunnen geven.
Ie analyse gaat het puur om de zaak op
zich. Dat kan een moord of een grote
fraudezaak zijn, maar ook drugshandel
of een reeks inbraken die verband met el
kaar houdt. Het gaat niet om het aanto
nen van die zaken, maar om het oplossen
en zo mogelijk voorkomen van criminele
handelingen. Er zijn bepaalde technie
ken waarmee je informatie kunt structu
reren v/at het begrijpelijker maakt voor
de politiemensen die het onderzoek
doen".
"In Engeland hadden ze daar een mooi
voorbeeld van. Ze hadden informatie
over een drugszaak, ze pakten enkele
dealers, en een kruidenier bleek de drugs
te verhandelen. De politie wilde het on
derzoek toen stopzetten, maar een crimi
neel analist wist aan te tonen dat het niet
om één kruidenier en een paar kilootjes
heroïne ging, maar om een grote organi
satie vanuit een bedrijf in sportartikelen.
Met dat bedrijf ging het slecht, maar de
betrokkenen hadden wel gigantische
bankrekeningen. De analist wist die lijn
tjes te leggen, anders was alleen de krui
denier gewist en was de handel gewoon
doorgegaan".
Nog een 'momentito', zo heet het na
dik een half uur en een nog een tiental te
lefoontjes. We beginnen er genoeg van te
krijgen, maar oom agent verspert ons de
uitgang. Vrolijk blijven dus, en vooral
geduldig.
„Ik werk om de dag 24 uur", vertelt de
agent, „ik ben vanochtend om 6 uur be
gonnen en ik wordt morgen ochtend om
6 uur afgelost. En dan de volgende dag
begin ik weer om 6 uur". Vrije dagen?
Vakanties? „Senor, van mijn salaris kan
ik niet rondkomen, dus ik moet zoveel
mogelijk werken". Extra inkomsten hier
in de metro? Hij knikt bevestigend, maar
vertelt niet hoe.
'Seguridad' is eindelijk aangekomen,
een jonge knaap van amper twintig jaar,
donkerblauwe blazer en grijze broek, de
officiële outfit. We appeleren aan de door
de Mexicaanse grondwet gegarandeerde
persvrijheid en het feit dat de metro
openbaar terrein is. Waarom boven de
Een belangrijk onderdeel van de cri
minele analyse is de zogeheten financië
le analyse, het uitkleden van de grote
jongens achter de georganiseerde mis
daad. De portemonnee is voor velen de
meest gevoelige plek. De analisten zet
ten de legale inkomsten van de grote jon
gens af tegen de werkelijke uitgaven.
Daniel noemt voorbeelden van men
sen die met een legaal, modaal inkomen
zich een Mercedes en vakanties in het
buitenland kunnen veroorloven en dan
ook nog eens de hypotheek in drie jaar
weten af te lossen. Dan gaat er een belle
tje rinkelen. "Als ze veel meer uitgeven
dan ze legaal binnenkrijgen, kunnen ze
bijvoorbeeld door de belastingen finan
cieel worden uitgekleed. In Engeland
hebben ze daartoe meer bevoegdheden
dan hier. De Nederlandse politie wil ook
beginnen met het financieel aanpakken
van de grote jongens, besprekingen
daarover verkeren al in een vergevor
derd stadium".
Bij georganiseerde misdaad praat Da
niel niet over zaakjes van een paar ton,
maar over vele miljoenen. „Het is deson
danks niet de ver-van-mijn-bed-show,
grond wel en onder grond niet?
Maar ons pleidooi is tevergeefs. We
moeten mee naar het hoofdkantoor, naar
'relaciones publicas'. „Daar krijgt u
schriftelijk toestemming". Niet meer
dan een „bureaucratische formaliteit",
zo heet het, iets dat in tien minuten is ge
piept. 1
Tien minuten. Na dik een half uur op
het hoofdkantoor zitten we nog steeds te
wachten op publiciteitschef Gustavo
Mendez. Nog een half uur later is het ein
delijk zover.
Mendez is het typische soort van Mexi
caanse yuppie. Goedgesneden pak, auto
ritair en zo glad als een aal. Perscensuur?
„Ja u heeft wel een beetje gelijk. Maar we
hebben in het verleden slechte ervarin
gen gehad met de pers en dat proberen
we nu te voorkomen". Wat voor ervarin
gen? „Bijvoorbeeld foto's die pas een tijd
later en geheel buiten hun oorspronkelij
ke context worden geplaatst".
Oppasser
Verdere discussie heeft geen zin, we
zullen ons aan de wil van Mendez moeten
onderwerpen. Hij roep een supervisor
van de veiligheidsdienst op om ons te be
geleiden. „Om te voorkomen dat u op
nieuw moeilijkheden krijgt met metro-
personeel", zo luidt het excuus.
Een oppasser dus. Heeft de metro zo
veel te verbergen? Oswaldo Duarte, onze
persoonlijke veiligheidsagent, gaat de
vraag uit de weg. Maar in de tegen het
middaguur steeds kleurrijker wordende
metro wordt zijn functie al snel duide
lijk.
Keer op keer rent hij in de stations
voor ons uit om op de grond zittende
venters te sommeren hun bundeltje op te
pakken. Muzikanten maken dat ze uit de
voeten komen zodra ze zijn donkerblau
we blazer en zijn grijze broek zien. „Al
dat gespuis valt de gebruikers alleen
maar lastig", zo vindt Duarte.
Komt het wel eens tot een hardhandig
ingrijpen? „Bijna elke dag is het wel een
keer raak". Zelfmoordenaars? „Drie a
vier per maand, vooral als het warm is,
dan zijn het er altijd meer". Ben je wel
eens bang? „Si, af en toe denk je haast
dat de menigte op het punt staatje te lyn
chen". Waarom? "Ach, niet iedereen is
het ermee eens dat we optreden tegen
dronkelappen en meer van dat soort ge
spuis".
incident in het station Tlatelolco. Twee
veiligheidsagenten probeerden een am
bulante verkoper aan z'n haren 't station
uit te slepen. De omstanders grepen in en
er brak een massale vechtpartij uit. Er
moesten 'granaderos', de speciale op
roerpolitie, aan te pas komen om de rust
te kunnen herstellen. Er werden uitein
delijk vijf gewonden geteld, inclusief een
meisje van anderhalfjaar oud.
Travestieten
Na een paar uur zijn we het gezelschap
van onze oppasser beu. We zeggen dat we
nu wel genoeg hebben en bedanken hem
voor alle attenties. Snel een verfrissing
boven de grond en op eigen houtje naar
het station Hidalgo, een bekende ont
moetingsplaats van opgetutte homofie
len en travestieten.
Een hele ondergrondse gang vol. Een
geüniformeerde politieagent zwaait drei
gend met zijn wapenstok. „Doorlopen,
doorlopen. Instappen, instappen". Maar
de homo's trekken zich er weinig van
„De autoriteiten dwingen ons om el
kaar in plekken als de metro te ontmoe
ten", zo legt Mariano uit, een jongen van
een jaar of 25 met dikke lagen make-up
op de wangen. „Overal worden tegen
woordig razzia's gehouden, behalve hier.
want hier hebben we altijd een uitweg,
hier zijn we ongrijpbaar".
Verderop in het station ook de nodige
venters met hun koopwaar voor zich uit
gestald op een plastic zeiltje. Er is van al
les: Cassette-bandjes, kaartspelen, geïm
porteerde sigaretten, onderbroeken, sok
ken.
„Voor een goeie fooi zijn de agenten
best bereid om een oogje dicht te knij
pen", zo legt Ramon uit. „Het meeste last
hebben we van de seguridad van de me
tro zelf. Die sadisten zijn in staat om je
compleet af te ranselen". Verdien je er
ook wat aan? „Bueno senor, wat moet ik
anders. Werk is nergens te vinden en we
moeten toch eten?"
want iedereen wordt met de gevolgen ge
confronteerd. Denk maar aan de grote
reeksen autokraken en woninginbraken.
Er zijn groepen die de wijken en panden
uitzoeken en de kleine jongens het vuile
werk laten doen. Als je de organisatie
ontmantelt, neem je de inbrekers ook
een stuk werk uit handen".
Het opsporen van de misdaad en het fi
nancieel plukken van de grote jongens
achter de schermen vindt Daniel de idea
le combinatie. "De geldstroom afsnijden
die de georganiseerde misdaad mogelijk
maakt".
Daniel benadrukt dat criminele analy
se geen wondermiddel is. "We moeten
geen valse verwachtingen wekken. Het
is ook een tijdrovende zaak: in Engeland
zijn ze vaak één tot twee jaar bezig eer
men tot de wortel van het kwaad is door
gedrongen. Misdaad beperkt zich even
min tot de grenzen van je eigen regio en
er is met de analyse al met al het nodige
geld gemoeid. We hebben nu als recher
che al moeite om lopende zaken te kun
nen blijven draaien. Ik hoop dat er voor
criminele analyse genoeg geld over
blijft".
De directeur van de metro in Mexi
co houdt ervan om van alles op de
hoogte te zijn. Hij heeft zijn eigen
kleine groep van agenten en 'oren'
die hem dagelijks verslag uitbrengt.
Schriftelijke bewijzen onthullen
het bestaan van een politie-appa-
raat en een knokploeg. Dankzij hun
vertrouwelijke rapporten weet de
metro-directeur alles van de vak
bondsactiviteiten. Ook is hij op de
hoogte van wat zijn werknemers
tijdens informele ontmoetingen be
spreken.
De 'Groep van Politieke Recher
che' bestaat naar schatting uit 12
man. Het 'Comando Aguila', de
knokploeg, staat onder leiding van
een zekere kapitein Contreras, voor
zijn komst naar de metro politie
agent en in het bezit van een straf
blad.
Hoe die politieke politie te werk
gaat, wordt die dag bewezen. Plot
seling wordt een door de angst ver
bleekte jongeman door een geüni
formeerde politieman en een in
burger gehulde agent van de onder
grondse naar een van die illegale
cellen gesleept, een kamertje onder
een van de trappen naar het perron.
De deur blijft op een kier staan en
laat zien wat er binnen gebeurd:
een verbijsterende, perverse actie.
De agent in burger hamert met de
onderkant van zijn vuist op het ge
zicht van de jongen - zo'n 17 jaar oud
- en wijst met zijn vinger naar de
geüniformeerde politieman. De
jongeman moet de hand van de
agent kussen en hem om pardon
vragen, doet dat, maar wordt op
nieuw afgeranseld totdat zijn li
chaam bewegingsloos blijft.
Deze verslaggever maakt van de
pauze gebruik om naar binnen te
stappen, toont zijn perskaart en de
agenten zorgen dat ze zo snel moge
lijk wegkomen uit de clandestiene
cel. De geslagen jongeman breekt in
een hysterische huilbui uit: „Het is
dat ik ze geen geld wilde geven voor
hun verfrissing".
Venters stallen hun koopwaar uit op een plastic zeiltje. Dat is snel op-
t als de politie eraan komt. <rotos gpd>
Eindelijk weer een beetje frisse lucht. Alhoewel, ademhalen i
gelijk aan 2 pakjes sigaretten per dag.
Mexico staat
