Dichtklappen op het uur U
J^^^^BULAG^AME^EIDSCH/ALPHEN^AGB^D
Faalangst speelt menigeen parten in nerveuze examen- ambiance
'Ik kreeg'n licht gevoel
in m'n hoofd. Voordat ik
het wist viel ik flauw'
ZATERDAG 28 ME11988
EXTRA
PAGINA 21
Er zijn er die al flauwvallen
bij het zien van de
examenopgaven. Daags
tevoren niet slapen, niet
eten, het hoort er allemaal
bij. Maar liefst 15 procent
van de examenkandidaten
lijdt aan zodanige faalangst
dat zij hun overigens
toereikende kennis van
zaken op het uur U niet
kunnen aanboren. De
gevolgen zijn vaak
ingrijpend. Zakken, een
schuldgevoel jegens de
ouders, en een afnemend
gevoel van eigenwaarde.
Maar er is iets aan te doen.
Sommigen nemen hun
toevlucht tot hypnose, voor
anderen is het eten van een
boterham of het zuigen op
een zuurtje al genoeg.
door Roy Klopper
Na een paar uur onrustig dromen
schrik je midden in de nacht wak
ker. De slaap wil niet meer ko
men. Paniekerig vraag je je af of
de wekker wel zal aflopen en of
alle formules nog wel in je hoofd
zitten. Het studieboek wordt te
voorschijn getoverd en voor de
honderdste keer doorgelezen.
Deze weken doen bijna een kwart
miljoen middelbare scholieren eind
examen. Deskundigen schatten dat
zo'n 15 procent van hen gebukt gaat
onder overmatige stress. Spanning
voor het examen, een verschijnsel dat
ieder die ooit van de sfeer heeft ge
proefd zich nog wel kan herinneren.
De een heeft meer last van zenuwen
dan dé ander. Een beetje nervositeit is
heel gezond, volgens wetenschappers
zelfs noodzakelijk om tot een opti
maal resultaat te komen. Maar te veel
zenuwen kunnen verstikkend wer
ken. Briljante leerlingen klappen in
elkaar op het moment dat ze de exa
menopgaven onder ogen krijgen. Wie
een baan zoekt of verder wil studeren,
krijgt het zonder diploma heel moei
lijk. Maar voor zo'n papiertje moet bij
na altijd een examen worden gemaakt
en dat betekent voor veel jongeren
een bijna onneembare hindernis.
Niets meer
Vorig jaar omstreeks deze tijd deed
Vera de Boer (19), nu woonachtig in
Leiden, eindexamen vwo op het Rijn
lands Lyceum in Wassenaar. Vera: "Ik
was er samen met mijn docenten van
overtuigd dat ik het zou halen. Ik
werkte namelijk altijd hard en behaal
de goede resultaten bij proefwerken".
Het liep anders. Op het moment dat
ze de examenzaal in stapte knapte er
iets in haar. "Ik wist opeens niets
meer. Mijn ouders hadden me de
avond tevoren uitgebreid overhoord
en het ging prima. Maar toen ik op
school het opgavenblaadje onder
ogen kreeg klapte ik dicht. Ik wist
zelfs geen antwoord meer op vragen
die ik een dag eerder nog moeiteloos
kon oplossen"; herinnert ze zich.
Het resultaat was ernaar. De leerlin
ge die negens en tienen op haar rap
porten had staan zakte als een bak
steen met onvoldoendes voor vier van
de zeven examenvakken. "Ik had een
enorm schuldgevoel tegenover mijn
ouders. Het was een dure school en
dan voel je je echt verplicht om het
eindexamen in één keer te halen", al
dus de 19-jarige ex-scholiere.
Duur of niet, volgens Vera was de
manier waarop de school haar na het
zakken opving ver onder de maat. "Ik
ben schandalig behandeld. Als je
slaagt willen ze bij wijze van spreken
voor je knielen, maar wanneer je zakt
ben je een schande voor de school",
vat Vera haar oordeel over het Rijn
lands Lyceum samen. Vera kreeg
haar deelcertificaten uitgereikt en
kon vertrekken. "Niks geen opbeu
rende woorden. Ik had de indruk dat
ze blij waren zo'n dom kind kwijt te
zijn", vertelt ze geëmotioneerd.
Nadat ze was gezakt voor het exa
men besloot ze niet meer naar school
terug te keren. Ze solliciteerde naar
een baan bij een Wassenaars accoun
tantsbureau. Het bedrijf zocht ie
mand met een vwo-diploma. Dat had
Vera dus niet, maar ze kon wel rap
porten met zeer hoge cijfers overleg
gen. "Ik vertelde hoe de situatie in el
kaar stak en kon meteen beginnen",
zegt ze verheugd. De ex-scholiere
kreeg een jaarcontract en heeft enkele
weken geleden een vaste verbintenis
getekend. "Ik ben eigenlijk een enor
me geluksvogel, ofschoon ik daar een
jaar geleden anders over dacht".
Verklaring
Vera's vrees beperkt zich tot
schoolexamens. Bij proefwerken was
ze altijd rustig, en ze haalde haar rijbe
wijs in één keer zonder neurvositeit.
Waarom nu juist die laatste test op de
middelbare school zo veel problemen
opleverde kan ze niet verklaren. Des
kundigen hebben ook moeite met het
geven van een verklaring. Volgens
studenten-psycholoog drs. R. Top
man is de betekenis die aan het exa
men wordt gehecht de belangrijkste
oorzaak van zenuwenprikkels. "Wan
neer de leerlingen de examenzaal in
lopen, hebben ze het idee dat het nü
moet gebeuren. Ze vergeten dat ze al
jarenlang zijn getraind en opgeleid
voor het maken van die afsluitende
test", vertelt de aan de Leidse Rijks
universiteit verbonden psycholoog.
Een afdoende remedie tegen de
examenvrees bestaat volgens hem
niet. Voor sommigen is het eten van
een boterham of het zuigen op een
zuurtje zo rustgevend dat ze over hun
zenuwen heen raken. Voor anderen
kan Topman naar zijn zeggen niets
doen. De studenten-psycholoog ont
wikkelt momenteel een computer
programma met het doel examen
vrees terug te dringen. Inschakeling
van computers bij de behandeling
van psychologische problemen be
vindt zich nog in een beginstadium.
Het programma probeert enerzijds de
leerlingen vertrouwd te maken met
verschillende vormen van examen
vragen, zoals bijvoorbeeld de multi
ple clioise-methode. Aan de andere
kant wordt de scholier door middel
van een vraag- en antwoordspelletje
geconfronteerd met z'n eigen ang
sten. De computer vraagt bijvoor
beeld: 'ben je bang voor het examen?'
Als de kandidaat die vraag positief
beantwoordt stelt de computer een
volgende vraag en gaat daarmee door
totdat de leerling inzicht heeft in de
grond van zijn examenvrees. Topman
stelt zich overigens niet tot doel alle
zenuwen weg te nemen. Hij probeert
alleen een overmaat aan spanningen
bij scholieren aan te pakken.
Pilletjes
De docenten, conrectoren en deka-
nen van de diverse middelbare scho
len onderkennen het nervositeitspro-
bleem wel, maar weten er veelal geen
raad mee. Ze adviseren al snel om
vroeg te gaan slapen en om na een
eventueel bezoek aan de huisarts èen
kalmerend pilletje in te nemen. Maar
daarmee worden de problemen vaak
alleen verergerd.
"We krijgen hier wel leerlingen in
de examenzaal die totaal versüft op
hun stoel zitten. Onze school raadt het
gebruik van kalmerende middelen
dan ook sterk af', aldus B. de Wilde,
hoofd van de examenklassen van het
Wassenaarse Rijnlands Lyceum. Zij
kent geen gevallen van kandidaten
die zijn gezakt door pure zenuwen.
"Ze zijn wel allemaal gespannen,
maar ik kan me geen goede leerlingen
herinneren die door nervositeit de
mist in gingen. Diep in mijn hart denk
ik dat die zenuwen vooral te maken
hebben met het niet onder de knie
hebben van de stof. De examenkandi
daten hebben gewoon niet geleerd en
daar word je natuurlijk gespannen
Dat idee leeft bij meer scholen in de
regio. De conrectoren J. Meulenberg
van het Wassenaarse Adelbert-college
en H. Verhoog van het Leidse Louis
de Coligny vermoeden ook dat een
groot deel van de zenuwen zijn terug
te voeren op het niet kennen van de
stof. Beiden benadrukken overigens
dat zulks niet hoeft te betekenen dat
een leerling er bij de bestudering de
kantjes eraf heeft gelopen. Verhoog:
"Het gaat vaak om kandidaten die net
een vijfje of zesje staan voordat ze
examen doen. Dan hangt het er na
tuurlijk om. Getuige hun cijfer heb
ben ze de stof niet feilloos door, en
toch moet een voldoende worden ge
haald om het diploma te halen. Dat
brengt natuurlijk spanningen met
zich mee".
Piekeren
Maar volgens wetenschappers is er
meer aan de hand. Psychologe en psy
chotherapeute J. van de Ploeg, werk
zaam bij de Riagg, geeft al jaren cur
sussen aan middelbare scholieren die
met examenvrees te kampen hebben.
"Er melden zich ouders bij mij die er
van overtuigd zijn dat hun kinderen
de stof van haver tot gort kennen.
Maar wanneer het examen achter de
rug is prijkt er een dikke onvoldoende
op de cijferlijst".
Volgens Van de Ploeg kunnen de
meeste problemen worden terugge
voerd tot het overmatig piekeren van
de scholieren op het examen. Tijdens
een acht tot tien weken durende cur
sus brengt ze de jongeren bij hoe ze
zich kunnen ontspannen op het mo
ment dat de prestatie moet worden
geleverd. Van de Ploeg werkt onder
meer met hypnose. "Na het volgen
van de lessen kunnen de scholieren
zichzelf dwingen tot rust te komen",
vertelt ze.
Uit onderzoek is gebleken dat de
cursisten jarenlang baat hebben bij
de therapie. "Vorige week belde ik
een aantal mensen op die jaren gele
den een cursus hebben gevolgd. De
meesten vertelden nog steeds verlost
te zijn van vervelende nervositeit".
Van de Ploeg onderhoudt contac
ten met verschillende middelbare
scholen in Leiden. Bij de ene school
bestaat meer animo om de leerlingen
naar de cursus te sturen dan bij de an
dere. "Het heeft veel te maken met de
bekendheid van de materie. Leraren
die zo'n cursus niet kennen en het
maar onzin vinden zijn natuurlijk
minder snel geneigd hun scholieren
zo'n therapie aan te raden".
Ze noemt de Leidse scholengen-
meenschap Bonaventura als voor
beeld van een school waarmee ze een
zeer goed contact heeft. Woordvoer
der J. van der Westen van het Bona is
dan ook zeer positief over de resulta
ten van de cursus. "De docenten zien
echt vorderingen bij leerlingen die de
training hebben gevolgd, en ook op
de langere termijn blijven de resulta
ten goed".
Attenter
Per cursus schrijven zich ongeveer
25 leerlingen van het Bonaventura in.
Dat zijn er veel meer dan van andere
scholen. Dat betekent volgens Van
der Westen niet dat alle nerveuze
scholieren toevallig op het Bona te
recht zijn gekomen. "Op alle scholen
lopen leerlingen met faalangst rond,
misschien dat wij iets attenter zijn op
die groep", verklaart hij het grote aan
tal cursisten van zijn school.
De leerlingen zijn niet verplicht de
cursus te volgen. "Ze moeten volledig
overtuigd zijn van het nut en gemoti
veerd beginnen, anders heeft de trai
ning totaal geen zin", weet psycholo
ge Van de Ploeg. Meestal melden de
leerlingen zich aan op advies van hun
mentor, die eerst contact opneemt
met de ouders. Volgens Van der Wes
ten van de Leidse Bonaventura scho
lengemeenschap wordt het advies
van de leraren meestal wel opge
volgd. "Als het idee wordt geopperd
reageren leerlingen vaak in de trant
van: 'maar ik ben toch niet gek, wat
moet ik dan bij een psycholoog?'. Dan
leggen we uit waar het om gaat en hoe
de cursus in elkaar steekt. Daarna zijn
ze meestal wel overtuigd van het nut
van de training", aldus Van der Wes
ten.
Aan de training zijn wel kosten ver
bonden. Aan het pakket van acht bij
eenkomsten hangt een prijskaartje
van 150 gulden. De trainingen zijn
overigens niet alleen voor examen
kandidaten. Onder het motto 'voorko
men is beter dan genezen' kunnen
leerlingen vanaf de brugklas deelne
men. Het gaat dan om scholieren bij
wie al heel vroeg blijkt dat ze niet
goed tegen de spanningen zijn opge
wassen die bijvoorbeeld een proef
werk met zich meebrengt. Maar soms
komt de examenvrees als een donder
slag bij heldere hemel. "Er zijn jonge
ren die nooit problemen hebben ge
had met het maken van proefwerken,
tentamens of schoolonderzoeken.
Maar de gespannen sfeer die rond
zo'n examen hangt gaat vaak hun
draagkracht te boven en dan klappen
ze in elkaar", aldus Van de Ploeg.
Zelf
Toch zijn er leerlingen die de probe-
men het liefst zelf proberen op te los
sen. "Ik ben geen voorstander van al
dat gedokter aan mijn lijf. Nadat de
eerste problemen zich aandienden
ben ik naar mijn huisarts gegaan en
kreeg kalmerende druppels. Als ik
een proefwerk had nam ik tien van die
druppels in, en dan ging het wel. Aan
een psychologische behandeling heb
ik nooit gedacht, en ik zou daar eerlijk
gezegd ook niet zo'n zin in hebben. Ik
heb mijn nervositeit geaccepteerd, er
is best mee te leven", zegt Marina Vis
ser (21) uit Wassenaar.
Ze deed in 1983 mavo-examen op
de Karei Doorman scholengemeen
schap in haar woonplaats. Haar faal
angst-problemen begonnen bij de
tekstverklaring voor het vak frans.
"Ik ging zitten en voelde plotseling
een licht gevoel in mijn hoofd. Voor
dat ik het wist viel ik flauw", herin
nert ze zich. Docenten trachtten haar
op te lappen, maar helemaal fris werd
ze niet meer. Marina ging de zaal uit
en liet de opgaven voor wat ze waren.
Bij het examen scheikunde kreeg ze
hetzelfde gevoel. Ze waarschuwde
een docent, die vervolgens bij haar
ging zitten om op haar in te praten.
"Hij zei steeds dat ik moest doorgaan
en dat ik het kon volhouden". Die be
handeling hielp, want de kandidate
bleef bij bewustzijn. Het examen
frans deed ze in de herkansingsperio
de over, en zo kreeg ze het mavo-di
ploma in haar zak. "Dat heb ik voor
een groot deel aan de docenten van
die school te danken. Ze vingen me
heel goed op nadat het probleem zich
openbaarde", steekt ze de Karei Door
man-school een pluim op de hoed.
Leerfabriek
Marina is beduidend minder en
thousiast over de behandeling die
haar ten deel viel op het Adelbert Col
lege in Wassenaar. Nadat ze haar
mavo-diploma in de wacht had ge
sleept schreef ze zich op deze school
in voor de havo. "Het was eigenlijk
een leerfabriek. Docenten moesten
hun aandacht over zo veel scholieren
verspreiden dat er voor persoonlijke
contact veel te weinig ruimte was",
omschrijft ze de situatie die in haar
ogen op het Adelbert heerste.
Overigens geeft ze toe dat ze ook
niet daadwerkelijk heeft geprobeerd
met docenten over haar faalangst te
praten. "Dat durfde ik niet, de drem
pel was te hoog. Ik had het idee dat de
leraren me als nummertje zoveel van
de klas zagen. Als je dat denkt, stap je
niet zo snel naar iemand toe om je pro
blemen op tafel te leggen".
Met haar mentor had ze wel een
goed contact. Deze docent scheikun
de probeerde volgens haar nog te red
den wat er te redden viel. "Die man
heeft veel met me gepraat en gepro
beerd me op m'n gemak te stellen.
Maar voor hem was het ook vechten
tegen de bierkaai", aldus Marina. Als
voorbeeld haalt ze een gebeurtenis
aan uit 1985, vlak voordat ze in mei
van dat jaar examen moest doen. De
conrector van de hoogste havo-klas
sen riep haar bij zich en meldde dat ze
beter van deelname aan het examen
kon afzien 'omdat ze het toch niet zou
halen'.
Marina: "Hij vertelde me onom
wonden dat ik er hopeloos voor stond
en dat het voor de school voordeliger
zou zijn dat ik het examen niet zou
doen. Scholen krijgen namelijk geen
lesmogeljkheden meer van het minis
terie van onderwijs voor gezakte leer
lingen". De leerlinge die zelf nog goe
de hoop had op een positief examen
resultaat, stapte naar haar scheikun-
de-docent. Die adviseerde haar het
advies van de conrector aan haar laars
te lappen. "Ook al haal je het niet, dan
is het in elk geval een mooie test of je
je zenuwen dit keer wel onder be
dwang kunt houden", meende hij.
Averechts
Marina volgde de raad van haar
mentor op en meldde zich aan voor de
examens. Ze zakte, maar met de ner
vositeit viel het mee. Het jaar daarop,
het was inmiddels 1986, ondernam ze
een nieuwe poging om het havo-di
ploma in de wacht te slepen. Die mis
lukte eveneens, waarna ze de pijp
voor wat haar Adelbert-carrière be
treft aan Maarten gaf.
De desbetreffende conrector, J.
Buijs, sluit niet uit dat hij Marina ad
viseerde om het examen met een jaar-
tje uit te stellen. Maar volgens hem
heeft ze zijn raad verkeerd ingeschat.
Naar zijn zeggen was de faalangst van
Marina genoegzaam bekend bij do
centen en conrectoren op het Adel
bert. "Daarom heb ik haar juist gead
viseerd een jaartje met het examen te
wachten. Ik herinner me dat ze er zeer
slecht voor stond. Als ze het examen
het volgende jaar met betere cijfers in
zou gaan, zou ze in mijn ogen minder
last van zenuwen hebben. Maar het
advies heeft blijkbaar averechts ge
werkt".
Hij begrijpt niet dat Marina hem
nooit over dit voorval heeft aange
sproken. "Ze heeft daarna nog een
jaar op school gezeten, dan had ze het
er toch wel met me over kunnen heb
ben?", vraagt de conrector zich af.
Naar zijn idee is het argument van de
'leerfabriek' dat Marina hiervoor aan
voert niet steekhoudénd. "We doen
juist erg veel aan de begeleiding van
onze leerlingen, het is echt de eerste
keer dat ik hoor dat het Adelbert als
leerfabriek wordt omschreven", al
dus Buijs. Dat Marina's mentor haar
adviseerde toch aan de examens mee
te doen geeft volgens hem alleen maar
aan dat de scholieren op de Wasse
naarse scholengemeenschap goed
worden begeleid. "Het blijkt dat ze
niet alleen hoeven af te gaan op advie
zen van één persoon, maar dat ze bij
meer mensen terecht kunnen".
Troost
Hoe dan ook, wanneer 15 procent
van de leerlingen aan buitensporige
spanningen lijdt, lopen ook dit jaar
ongeveer 45.000 faalangstige scholie
ren de kans het examen niet te halen.
Niet omdat ze dom zijn of omdat ze
niet hebben geleerd, maar enkel en al
leen door "overmatige nervositeit.
'Zakkers' hebben tijdens de her
kansingsperiode in juni nog de gele
genheid de opgelopen schade te her
stellen, en anders kunnen ze het vol
gend jaar opnieuw proberen. Maar
uitstel leidt in dit geval niet tot afstel.
De examens zullen niet verdwijnen
en dat geldt vaak ook voor de zenu
wen. De kandidaten rest één troost;
wanneer het diploma eenmaal is be
haald neemt het gevoel van eigen
waarde toe. Volgende tentamens, exa
mens of proefwerken kunnen dan te
gemoet worden gezien met de ge
dachte: toen lukte het ook, waarom
nu dan niet?
Examens bij het Rijnlands Lyceum in Oegstgeest: het eten van een boterham kan soms al de nodige rust verschaffen.
