Flexibel werk pakt voor
veel vrouwen nadelig uit
NAVO-bijdrage Europa ter discussie
Reportage
Werken op afroep bindt vrouwen aan huis
Defensieministers buigen zich opnieuw over oud' probleem
Dominees voor studie en oriëntatie9 naar Zuidafrika
PAGINA 2
WOENSDAG 25 MEI 1988
BRUSSEL Dragen de
Europese NAVO-landen ge
noeg bij aan hun eigen de
fensie. of wentelen zij die
lasten af op de Amerikaanse
schouders? Het is een oud
probleem dat de laatste we
ken weer volop in de aan
dacht is gekomen. Zowel de
Amerikaanse republikeinse
presidentskandidaat en hui
dige vice-president Bush
als diens gedoodverfde de
mocratische tegenstander
Dukakis roepen om de ha-
door
Hans de Bruijn
verklap dat de Europeanen
te weinig uittrekken voor de
defensie van hun eigen con
tinent. Hoe de presidents
verkiezingen ook uitvallen,
de Europese NAVO-landen
zullen ook na november te
horen krijgen dat ze meer
voor hun verdediging moe
ten uitgeven. En onlangs
stuurde Reagean zijn onder
minister van defensie Taft
nog eens met dezelfde
boodschap naar Europa.
NAVO-parlementariers, waaron
der de invloedrijke Amerikaanse
senator Sam Nunn en onze eigen
CDA'er Ton Frinking. brachten er
een speciaal rapport over uit. Eind
deze week vormdt dat de hoofd
schotel van de halfjaarlijkse bijeen
komst in Brussel van de NAVO-mi-
msters van defensie. In de Ameri
kaanse defensieuitgaven moet
door de begrotingsproblemen het
mes en het is volgens Washington
logisch van de welvarender bond-
genoten een extra inspanning te
vragen om de gemeenschappelijke
defensie op peil te houden. Maar de
Flexibilisering. Dat is zo langzamerhand een standaardbe
grip geworden in de discussie over de vraag hoe de Neder
landse economie uit het dal moet komen en de werkloos
heid het best kan worden bestreden. Onze economie, aldus
economen, politici en ondernemers, moet soepeler kunnen
inspelen op nieuwe ontwikkelingen: de laatste tientallen
jaren hebben we te lang vastgehouden aan oude gewoon
ten, produkten en werkwijzen.
Een van de belangrijkste onderdelen die volgens velen te
star is georganiseerd, is de arbeid. De tijd van de werkne
mer die een full-time baan heeft waarin hij of zij jaar-in-
jaar-uit op vaste tijden in een zelfde beroep en eenzelfde
functie werkt is volgens hen voorbij. Ondernemingen heb
ben, om snel te kunnen inspringen op veranderingen in de
markt, behoefte aan een ander type arbeidskracht: mensen
veren, thuiswerksters moeten
soms nachten doorwerken om een
opdracht af te krijgen. "Flexibel
werk", zo was haar conclusie, "is
vaak helemaal niet flexibel voor
vrouwen'.
Op het eerste gezicht lijkt het
misschien of flexibilisering tege
moet komt aan de wensen van
vrouwen om naast de zorg voor
kinderen een baan te hebben. In
werkelijkheid is zo'n flexibele
baan vaak moeilijker te combine
ren met die verplichtingen dan een
reguliere (part-time) baan. "Thuis
werksters bijvoorbeeld kunnen
hun gezinsuitgaven maar moeilijk
plannen als ze geen enkele zeker
heid hebben over wat ze zullen ver
dienen. En wanneer kunnen op
roepkrachten de deur uit om bood
door
Nicole Lucas
De praktijk is helaas vaak anders,
zo werd vorige week geconstateerd
tijdens een driedaagse studiebij
eenkomst van het Juridisch'Stu
diecentrum in Leiden waar Britse
en Nederlandse deskundigen zich
bogen over flexibele arbeid en eco
nomische zelfstandigheid van
vrouwen. Want wat betekent flexi
bilisering in de praktijk? De Britse
hoogleraar Sheila Allen gaf een
paar voorbeelden: oproepkrachten
zitten de hele week in huis opgeslo
ten. wachtend op een telefoontje
dat een paar uurtjes werk kan ople-
king tussen de Europese bondge
noten, voor standaardisering van
de wapenaankopen en voor taak-
specialisatie. De NAVO-parlemen-
tariërs hebben ook al voorgesteld
de Amerikaanse lasten te verlich
ten door de landen die VS-troepen
herbergen zelf voor de kosten daar
van te laten opdraaien.
Ook zal de vraag beantwoord
moeten worden welke rol NAVO-
landen kunnen spelen bij militaire
activiteiten buiten het NAVO-ge-
bied. De Golfoperatie heeft ge-
toond dat daar - zij het via de om
weg van de Westeuropese Unie
wel degelijk kansen liggen. Ook
dat zou de Amerikanen - die
meestal elders in de wereld als poli-
tie-agent (moeten) optreden
kunnen ontlasten.
Deze week zal wel een oplossing
gevonden moeten worden voor het
acute probleem van de 72 Ameri
kaanse F-16's (en enkele duizenden
VS-militairen) die de basis Torre-
jon in Spanje in 1991 verlaten moe
ten hebben. Wat met deze 401ste
Tactical Fighter Wing moet gebeu
ren staat echter nog-niet vast. De
NAVO wil die graag voor de verde
diging van de zuiflank behouden,
wat overplaatsing naar Italië kan
betekenen. Dat land wil wel, als het
maar niets extra kost. De kosten
van de overplaatsing (inclusief de
bouw van een complete basis) be
dragen echter ongeveer een mil
jard gulden.
Daarvoor zullen alle bondgeno
ten via het NAVO-infrastructuur-
fonds moeten opdraaien. Op basis
van de vaste verdeelsleutel moet
ons land daaraan 5,2 procent, dus
zo'n 50 miljoen gulden, meebeta
len, de Amerikanen ongeveer 28
procent, dus bijna 300 miljoen gul
den. Spanje wordt bedankt.
In het Amerikaanse Congres is al
geroepen dat de hele 'wing' maar
moet worden''teruggetrokken als
de Europeanen dit akkefietje niet
regelen. "Het zou een escalerend
effect op de discussie over de las
tenverdeling hebben, als we hier
deze week geen oplossing voor vin
den", zegt men dan ook op het
NAVO-hoofdkwartier in Brussel.
die flexibel inzetbaar zijn. zowel wat betreft werktijden als
het soort werk dat ze doen.
Dat is, zo wordt wel gesuggereerd, óók in het belang van
de werknemers. De huidige massa-cultuur, geordend
rondom vaste patronen van dagelijkse arbeid, loopbaanop-
bouw en vrijetijdsbesteding is immers aan erosie onderhe
vig. Starre arbeidspatronen en vaste werktijden laten zich
moeilijk rijmen met de trend naar individualisering. Men
sen willen meer zeggenschap krijgen over de benutting
van hun tijd en meer invloed kunnen uitoefenen op de tijd
stippen waarop zij betaald werk verrichten. Tegenover de
vraag naar flexibilisering van arbeid als economische
noodzaak is er dus ook een aanbod van flexibele werkers.
Kortom: de wensen van werkgevers en werknemers lijken
naadloos bij elkaar aan te sluiten.
schappen te doen. Ze mochten in
de tussentijd net eens gebeld wor
den", verwoordde juriste Riki
Holtmaat de problemen. Deze vor
men van flexibilisering (tijdelijke
banen, thuis-, oproep- en uitzend-
werk) geven de werknemer eerder
minder dan meer zeggenschap
over werktijden.
Het is de ondernemer die profi
teert: die heeft de beschikking over
een groot aantal arbeidskrachten
die alleen ingezet en betaald hoe
ven te worden als dat echt nodig is.
Dat scheelt niet alleen in de kosten,
maar heeft, zo werd door verschil
lende vakbondsvrouwen bena
drukt, voor de werkgever nog een
ander voordeel: het maakt de orga
nisatie van mensen heel moeilijk.
Bernadette Hillon, werkzaam bij
de Britse variant van de FNV-Dien-
stenbond, gaf het voorbeeld van
een supermarkt waar op een perso
neelsbestand van 350 mensen 183
verschillende dienstroosters wor
den gebruikt. "Alleen al het vinden
van een geschikt tijdstip om zaken
te bespreken is dan een gigantisch
probleem".
Promotie
In Nederland hebben volgens de
laatste schattingen van de regering
500.000 tot 600.000 mensen een
flexibel contract. Volgens enkele
deelnemers aan de bijeenkomst
ligt dat getal al veel hoger. Zij
noemden een aantal van minstens
800.000. Dat is 12 tot 15 procent van
de werkende bevolking, veel meer
dan een aantal jaren geleden. On-
argumenten die daarbij worden ge
bruikt zijn niet altijd even sterk.
Zo vinden veel Amerikanen dat
zij moeten opdraaien voor onze vei
ligheid. Of de verdediging van Eu
ropa niet ook een Amerikaans be
lang is. De verdediging van de VS
begint aan het IJzeren Gordijn en
niet aan de Amerikaanse Oostkust.
Daarom zijn de inmiddels vaak ge
hoorde pleidooien voor het ver
minderen of zelfs terugtrekken van
de (300.000 man sterke) Ameri
kaanse troepenmacht uit Europa
ook irreëel.
Ook stellen de Amerikanen dat
zij per inwoner twee tot drie keer
zoveel aan defensie uitgeven dan
de Europeanen. Van het bruto na
tionaal produkt van de VS gaat 6,5
procent naar militaire uitgaven,
terwijl dat in Europa 'slechts' 3,7
procent is. Maar ook dat soort ver
gelijkingen gaat mank. De Ameri
kanen zijn een wereldmacht. Daar
door geven zij veel geld uit aan mi
litaire taken in gebieden waar de
Europese NAVO-partners niets te
zoeken hebben. Wanneer we alleen
kijken naar de lasten van de verde
diging van West-Europa, liggen de
verhoudingen heel wat gelijker.
Substantieel
Bovendien zijn veel Westeurope
se begrotingen niet gezonder dan
de Amerikaanse. Minister van bui
tenlandse zaken Van den Broek
noemde het onlangs dan ook een il
lusie dat de Europeanen meer geld
voor defensie zouden willen uit
trekken. Hij verweet de Amerika
nen niet te weten waarover zij pra
ten, omdat de Europese defensie
inspanning wel degelijk groot is.
Zelfs de Amerikaanse defensie
minister Carlucci moest toegeven
De Nederlandse staatssecretaris Van Houwelingen van defensie kwam dit weekeinde terug uit de VS, waar hij
de Amerikaanse Apache-gevechtshelikopter bekeek. Nederland gaat de komende jaren voor 2,5 miljard gulden
nieuwe helikopters kopen. Hij kreeg in Fort Rucker uitgebreid informatie over de kwaliteiten van het toestel.
(foto ANP)
dat de Europese bondgenoten 'een benadrukken geven de Europese brochure 'Europese Defensie in de
substantiële bijdrage leveren, meer NAVO-landen, verenigd in de Eu- NAVO' uit. Daarin wordt omstan-
dan vaak wordt erkend'. Om dat te rogroep, vandaag de speciale dig in woorden en cijfers uiteenge
zet wat de Europese bondgenoten
aan de NAVO bijdragen. Het geïl
lustreerde boekje (oplage 80.000
exemplaren), dat door de Neder
landse Eurogroep-voorzitter mi
nister Van Eekelen zal worden ge
presenteerd, is vooral bedoeld voor
de Amerikaanse 'markt'.
Recent zijn echter dingen ge
beurd die de Europese positie heb
ben verzwakt. Denemarken wei
gert om Amerikaanse schepen met
kernwapens te ontvangen, België
laat een gat vallen in de NAVO-
luchtverdediging omdat het de
Amerikaanse Patriot-raketten niet
wil (of kan) kopen, en Spanje eist
het vertrek van 72 Amerikaanse F-
16's.
Daarbij komen de nog niet uitge
wiste herinnering aan het Europe
se verzet tegen de plaatsing van
Amerikaanse kruisraketten en de
Europese aarzelingen over het mo
derniseren van de resterende kern
wapens. Genoeg stof voor felle dis
cussies, maar die zullen de minis
ters van defensie, evenals hun col
lega's van buitenlandse zaken over
drie weken in Madrid, nu uit de
weg gaan.
Politie-agent
Met het opblazen van de Ameri-
kaans-Europese tegenstellingen, is
de NAVO immers niet gediend. Er
zullen dan ook geen besluiten val
len. Een werkgroep zal worden ge
vraagd een diepgaande studie uit
te voeren en voor het einde van dit
jaar te rapporteren. Dan hebben de
VS een andere president en kan er
meteen met hem over gepraat wor
den.
Dat rapport zal zeker aanbevelin
gen bevatten voor meer samenwer
der hen zijn vrouwen, jongeren en
mensen uit culturele minderheden
oververtegenwoordigd. Hun zwak
ke positie op de arbeidsmarkt heeft
tot gevolg dat zij vooral zijn aange
wezen op banen die weinig zeker
heid geven wat betreft werktijden
en inkomen en nauwelijks kansen
bieden op promotie. Dat is overi
gens, zo werd geconstateerd, een
verschijnsel dat zich niet tot Ne
derland of Groot-Brittannië be
perkt.
Om de situatie te verbeteren zou
den, zo was een van de conclusies
op de bijeenkomst, mensen die
geen volledige baan hebben wel
dezelfde rechten moeten hebben.
In Nederland betekent dat bijvoor
beeld dat het zogenaamde 1/3-crite-
rium in de wet op het minimum
loon (iemand heeft pas recht op het
minimumloon als hij meer dan
eenderde van de 'normale' arbeids
tijd werkt) afgeschaft zou moeten
worden. Ook zou er paal en perk
gesteld moeten worden aan de zo
genaamde nulurencontracten,
waarbij totaal geen zekerheid be
staat over het wekelijks te werken
aantal uren. In plaats daarvan zou
den werknemers moeten kunnen
rekenen op een gegarandeerd mi
nimum aantal uren werk per week.
Organisatie
Om dat te bereiken is het echter
dringend noodzakelijk dat vrou
wen zich organiseren, stelde onder
meer de Britse onderzoekster Ur
sula Huws. Dat is nodig om druk
uit te oefenenen niet alleen op de
ondernemers, maar ook op de vak
bonden. "Die hebben immers tot
nu toe nog maar weinig oog gehad
voor de specifieke problemen die
vrouwen ondervinden als ze be
taald werk willen verrichten".
De vakbonden zullen daarvoor
hun eigen aktiviteiten moeten ver
breden, aldus de Ierse vakbonds
medewerkster Inez McCormack.
"Want voor vrouwen zijn niet al
leen loon en arbeidsvoorwaarden
van belang, maar ook zaken als kin
deropvang en openbaar vervoer.
Wal steeds in het oog moet worden
gehouden als je vrouwen wilt orga
niseren, is dat je niet alleen moet
kijken naar het betaald werk dat ze
doen, maar ook naar al datgene dat
ze daarnaast doen".
Dat vergt een radicale aanpas
sing van de traditionele vakbonds
structuren. Margaret Prosser,
werkzaam bij de Britse Vervoers-
bond, wees in dit verband op het
geringe aantal vrouwen in de top
van de bonden. "Er zijn blijkbaar
mechanismen werkzaam die goed
zijn voor mannen, maar vrouwen
uitsluiten. Dan is er dus iets fout,
want het betekent in feite dat je de
oorlog begint met een half leger.
En dan kun je het gevecht natuur
lijk nooit winnen".
In de detailhandel wordt veel met oproepkrachten gewerkt.
Veertien predikanten vertrek
ken vrijdag voor een 'studie- en
oriëntatiereis naar Zuidafrika.
Dat is de derde reis die 'Coza',
Comité Overleg Zuidafrika, voor
deze beroepsgroep heeft georga
niseerd.
Coza wil met dergelijke reizen
predikanten meer inzicht geven
in wat zich in Zuidafrika af
speelt. Doel van het comité is, de
verstandhouding tussen Neder
land en dat land te verbeteren.
Volgens Coza is het oordeel van
zeer velen in Nederland over wat
in Zuidafrika gebeurt door ge
kleurde berichtgeving eenzijdig.
De dominees zullen daar drie
weken zijn. Zij gaan naar perso
nen en instellingen op kerkelijk
en maatschappelijk gebied. Vo
rig jaar namen 22 predikanten
aan zo'n reis deel. Dat het aantal
nu een stuk minder is, komt, vol
gens voorzitter ir. G. Knibbe,
niet door gebrek aan belangstel
ling, maar doordat de werving
pas in januari is begonnen. "Veel
predikanten stellen hun agenda
al erg vroeg samen".
De deelnemers betalen zelf een
derde van de kosten. Dat is f.
1250. Enkele duizenden dona
teurs van Coza zorgen voor de
rest. -
De Coza-reizen hebben niet de
instemming van kerkelijke in
stanties, zoals de gereformeerde
synode. Ook bij de gereformeer
de predikantenvereniging en de
werkgroep 'Kairos' (christenen
tegen apartheid) om er een
paar te noemen bestaan be
zwaren. 'Kairos' noemde de rei
zen 'uiterst bedenkelijk'. En de
vorige voorzitter van de predi
kantenvereniging sprak van
'misbruik van studieverlof.
Kerk als 'partij'
Het Interkerkelijk Comité
Tweezijdige Ontwapening (Icto)
zegt in een reactie op het 'proces
voor gerechtheid, vrede en heel
heid van de schepping' (initiatief
van de Wereldraad van Kerken),
dat dit de kerken niet mag verlei
den "als politieke partij te opere
ren". "Kerken moeten zich
slechts op die terreinen profile
ren die naar aard en inhoud tot
het eigenlijke doel van hun zorg
behoren".
De bijdrage van de kerken in
dit proces dat in het begin van'
de jaren 90 moet resulteren in
een wereldconferentie zou,
volgens het Icto, een eensgezin
de visie moeten zijn op de waar
den "die krachtens het geloof on
ontbeerlijk zijn om wereld en
maatschappij niet van hun doel
te laten vervreemden". "Dat deze
eensgezinde visie nog ontbreekt,
komt door de verbrokkeling in
kerken, nationaliteiten en ideo
logische richtingen of door histo
rische onverdraagzaamheid".
Het proces, zegt het Icto, biedt
de kerken een 'gouden kans' de
eenheid van christenen waar te
maken, maar dan moeten zij niet
toegeven aan de verleiding van
macht omdat zij de politieke op
lossing van de problemen zou
den kennen. "Juist kerken zullen
moeten voorgaan in dienstbaar
heid". Ze moeten zich niet lenen
voor politieke hand- en span
diensten. Politici kunnen van de
kerken horen, dat niet de poli
tiek het laatste woord is. "Het
respect voor ieder mens is door
slaggevend is en God blijft voor
ieder mens het perspectief'.
Krant. "Een broeder die on
bekend wenst te blijven heeft
fondsen beschikbaar gesteld om
een evangelisatiekrant in een op
lage van 1 miljoen exemplaren in
Nederland te verspreiden". Dat
meldt vandaag het zogeheten 'Da
Costa-Pamflet' van de vroegere
EO-directeur drs. L. P. Doren
bos.
De geldgever zorgt zelf voor
een artikel in die krant. Verder
werken onder anderen mee H. H.
Blok van de vereniging 'Het
Zoeklicht' (Johannes de Heer),
Feike ter Velde (EO en Morgen-
sterv-stichting) en Dorenbos van
de Rainbow-organisatie. In Am
sterdam heeft de gemeente van
de baptistenpredikant Reiling al
op zich genomen de krant in de
hoofdstad huis aan huis te ver
spreiden.
Moker. Het kerkelijk radio
programma van morgenavond,
26 mei van 7 uur tot half 8, in
Rijnland en de Bollenstreek (FM
105.7 en via de kabel FM 88.1)
heeft drie onderwerpen: een pro-
jekt van de christelijke gerefor
meerde kerk in Leiden voor een
'inloophuis' in de Leidse binnen
stad, een gesprek met iemand uit
de regio Leiden van de Vereni
ging Vluchtelingenwerk Neder
land en de verbouwing van de
gereformeerde kerk vrijgemaakt
in Lisse.
Open dag. Komende zater
dag van 10 tot 4 uur houdt het
evangelisch centrum voor ver
slaafden 'De Hoop' aan de Spui-
weg 77 in Dordrecht open huis.
Thema: 'Verplicht afkicken? En
dan...?' In een groot aantal
workshops kan men niet alleen
eigen medewerkers van 'De
Hoop' ontmoeten, maar ook ex-
verslaafden.
Symposium
OEGSTGEEST. Het Hen
drik Kraemer Instituut in Oegst-
geest houdt van 1 tot 3 juni ter ge
legenheid van de 100ste geboor
tedag van professor dr. H. Krae
mer een internationaal symposi
um over 'Wereldculturen en we
reldreligies'. De bijeenkomst
wordt geopend door dr. Philip
Potter, vroeger secretaris-gene
raal van de Wereldraad van Ker
ken.
Het instituut in Oegstgeest
verzorgt sinds 1971 de opleiding
van hervormde en gereformeer
de werkers in Zending en We-
relddiakonaat. Het kreeg toen de
naam van dr. H. Kraemer, we
reldbekend zendingsman, die
zes jaar eerder was overleden.
Kraemer werd op 17 mei 1888
geboren. Hij ontwikkelde zich
tot internationaal zendingsdes-
kundige. Na de Tweede Wereld
oorlog zette hij zich, samen met
de hervormde predikanten K. H.
E. Gravemeyer en dr. W. Ban
ning, in voor kerkelijke gemeen
te-opbouw in ons land. In 1948
werd hij benoemd tot directeur
van het Oecumenisch Instituut
Bossey van de toen pas opgerich
te Wereldraad van Kerken.
De openingszitting van het
symposium in Oegstgeest is voor
publiek toegankelijk. Wie nadere
inlichtingen wil, kan 071-177777
bellen.
Librye in Zutphen. Jaarlijks
bezoeken duizenden belangstel
lenden de Librye van de Sint
Walburgskerk in Zutphen. De
sfeer in deze unieke zestiende-
eeuwse boekerij oefent blijkbaar
nog altijd sterke aantrekkings
kracht uit.
Voor mensen die het nodige
willen weten over het gebouw,
het boekenbestand en de biblio
thecarissen is Koenraad Oege
Meinsma, archivaris en biblio
thecaris van de Walburgskerk in
het begin van deze eeuw, nog al
tijd de beste vraagbaak. Zijn stu
die 'De Librye te Zutphen' uit
1902 heeft maar weinig aan waar
de ingeboet en is ook nog goed
leesbaar.
Dat was voor de uitgeverij 'De
Walburg Pers', Zaadmarkt 84
Zutphen, reden genoeg om in sa
menwerking met de Stichting
Librije Walburgskerk deze stu
die door fotografische herdruk
weer binnen bereik van vele ge-
interesseerden te brengen. In het
boekje (64 bladzijden) is ook een
bijdrage van drs. A. J. Geurts op
genomen over het librije-onder
zoek na Meinsma. Hij geeft een
overzicht van de belangrijkste
onderzoekresultaten in de afge
lopen jaren. Een literatuuropga
ve verhoogt de gebruikswaarde
van het boekje.
Hervormde Kerk: beroepen
te Emmeloord-West W. J. Goris-
sen Voorthuizen, te Hillegers-
berg G. A. Koelman Oosterwolde
(Fr.), te Nijehaske-Haskerdijken
(Fr.) kandidaat C. Wessel Gronin
gen; aangenomen naar Delft E.
Bosma Oosterhesselen.
Gereformeerde Kerken: be
roepen te Erica (Dr.) kandidaat
K. van den Hout Kampen, te
Kootwijkerbroek kandidaat J.
Tissink Amsterdam, te Stiens C.
P. Koole Pijnacker-Nootdorp;
aangenomen naar Maarn M.
Glastra Sint Annaparochie.
Gereformeerde Kerken Vrij
gemaakt: beroepen te Pretoria
(Zuidafrika) voor 'Die Vrije Ge
reformeerde Kerke H. J. Boiten
Enschede.
Doopsgezinde Broederschap:
aangenomen naar Breda-
Dordrecht A. A. Rijken Giet
hoorn.
I
