Bram en Jo trouwden toch echt in Warmond
Zelfs jonge ambtsdragers met mond vol tanden
PAGINA 2
WARMOND— De schrijver van
het boekje 'De Hervormde Kerk
te Warmond' P. A. B. Bak
kers, onderwijzer aan de basis
school 'Oostergeest' heeft
waarschijnlijk niet geweten,
dat één van de door hem verza
melde wetenswaardigheden
een interessante correctie bevat
van een passage in een
Abraham Kuyper-biografie
van de geschiedschrijver dr. G.
Puchinger.
Puchinger (67), die ook boeken
schreef over Colijn, Schermerhorn,
Drees en Zijlstra, vermeldt op pagi
na 196 van zijn boek 'Abraham
Kuyper De jonge Kuyper (1837
1867)', dat 'Bram en Jo' op woens
dag 17 juni 1863 in ondertrouw gin
gen en op woensdag 1 juli van dat
jaar in Rotterdam in het huwelijk
traden waarbij ds. J. F. Kuyper de
predikatie hield. Vader Kuyper, ge
boren in 1801, was toen predikant
in Leiden, waar hij in 1849 door ds.
A. Rutgers van der Loeff werd be
vestigd.
Bram later kerkstichter (Dole
antie) en politicus trouwde met
Johanna Hendrika Schaay (21),
dochter van Jan Hendrik Schaay,
commissionair in effecten, lid-op
richter van de firma Schaay en Zo
nen. Deze firma was gevestigd in
Rotterdam, maar het gezin Schaay
woonde toentertijd in Warmond,
waar Jo's vader slechts vijf dagen
na de huwelijkssluiting tussen Jo
en Bram overleed.
Puchinger vertelt in zijn Kuyper-
biografie, dat er over de huwelijks
dag een schaduw viel doordat va
der Schaay zijn levenseinde zag na
deren en het huwelijk van zijn
dochter niet meer kon bijwonen. In
het huwelijksregister van de her
vormde gemeente Warmond staat
dit huwelijk nog duidelijk leesbaar
opgetekend.
Maar het werd niet gesloten in de
tegenwoordige kerk aan de Heren
weg. Deze kerk kwam pas in 1874
in de plaats van de oude, waarvan
de toren (in 1975 gerestaureerd) en
de geconserveerde ruïne nog res
ten.
Vier maanden...
Bakkers maakte met mede
werking van de hervormde kerke-
raad dit boekje omdat bezoekers
van Warmond en de kerk en ruïne
"over het algemeen weinig ver
moeden van de rijke historie achter
nu nog zichtbare zaken". Hij ver
telt iets over de vroegste geschie
denis, de oude Sint Matthias, de
kloosters, de toren, het uurwerk en
de klokken, de geschiedenis na de
Hervorming, het hervormd ge
meenteleven, de kerkelijke bezit
tingen en de School met de Bijbel.
Ten slotte een lijst van predikanten
(van 1578 tot heden), een lijst van
schoolmeesters, die tevens koster,
voorzanger en doodgraver zijn ge
weest, en notities uit rekeningboe
ken.
Het boekje bevestigt weer eens,
dat plaatselijke geschiedenis, ook
voor buitenstaanders, juist zo boei
end is door haar rijkdom aan de
tails en het inzicht dat ze verschaft
vroegere menselijke en maat-
De vroegere Sint Matthiaskerk
werd met een paar kloosters in
1573 tijdens het beleg van Leiden
door Leidenaars verwoest. Die wil
den hiermee voorkomen dat de
Spanjaarden daar een veilig heen
komen konden vinden. Alleen het
koor van de kerk werd voor de her
vormde eredienst herbouwd. Daar
zijn Abraham Kuyper en Johanna schappelijke verhoudingen!
Schaay getrouwd. Op 5 juli 1874,
dus elf jaar na hun huwelijk, werd
de nieuwe kerk (bouwkosten onge
veer f. 25.000) in gebruik genomen.
Het koor van de Matthias vendel
toen snel tot een ruïne.
De oude toren vanaf de rijks
weg een fraai bouwkundig accent
in Warmonds overvloedig groen
is altijd gezien als onderdeel van de
gedeeltelijk weer opgebouwde
kerk. In 1968 werd hij eigendom
van de burgerlijke gemeente voor
de symbolische som van f. 1.
Wat te zeggen van het kerke-
raadsbesluit een vrouw aan het
A vondmaal af te wijzen omdat ze al
vier maanden na haar trouwen een
kind kreeg?
Samenstelling
van deze pagina:
S. J. de Groot
In 1859 werd in Warmond drie
maal per week krachtige soep aan
de behoeftigen uitgedeeld "in aan
merking nemende de veelvuldige
zieken die herstellende bij gebrek
aan versterkend voedsel niet op
hun verhaal komen".
Nog steeds is de hervormde ge
meente Warmond in bezit van een
stuk land onder Sommelsdijk op
Goeree. groot 7 bunders, 13 roeden
en 30 ellen. Ze kreeg dat in 1843 uit
een legaat van de Vrouwe van War
mond. De pachtopbrengst moest
dienen tot aanvulling van het pre
dikantstraktement, waarvoor de
rijksbijdrage tot in 1944 f. 700 per
jaar bedroeg.
Toen koning Willem III in 1890
was overleden, kregen de War-
mondse kerkmeesters f. 0,20 voor
het luiden van de klok. Bij de kro
ning van koningin Wilhelmina in
1898 leverde dat de kerk f. 1,60 op.
De geboorte van prinses Juliana in
1909 bracht f. 0,75 in het kerke-
laatje.
Menig Warmonder zal zich nog
ds. Gabriël Jasper Gerrit de Bel
herinneren, die in 1929 hier kwam
en in 1945 met pensioen ging. Op
foto's van de kerkeraad (1944) en de
jongelingsvereniging 'Dient den
Heere' (1932) figureert hij als gezag
hebbend middelpunt.
Wie belangstelling heeft voor
kerkgeschiedenis dichtbij zal aan
dit qua tekst en beeld goed ver
zorgde boekje een paar genoeg
lijke uren beleven.
(Het is te koop bij firma De Nic,
Dorpsstraat 106, voor f. 7,50, of te be
stellen bij B. P. V. Mackaay, Klooster-
wei 311, dmv storting van f. 9,50 op giro
1347293).
VIJF JAAR AARTSBISSCHOP.
"We hebben het wel eens over het
katholieke Brabant en Limburg,
maar ik vraag me af: zit het ware
katholicisme niet juist in Salland,
Twente en de Achterhoek? En dan
bedoel ik het katholicisme in de
werkelijk sacramentele geloofsbe
leving". Kardinaal Simonis in ge-
spiek met 'Aartsbisdomnieuws'
over zijn eerste lustrum als aarts
bisschop.
Simonis slaakte een zucht toen
hij moest erkennen dat hij zo wei
nig in parochies kan zijn. "Ik ben
nu in 300 van de 360 parochies ge
weest. Ken je ze dan? Nee. Je con
tacten blijven beperkt. Dat vind ik
jammer, want daar juist ligt mijn
hart".
In het interview wordt erop ge
wezen, dat geen bisdom zoveel pas
torale werkers en werksters in
dienst heeft als Utrecht. En dat is
maar weinig bekend. Simonis:
"Dat is mee te wijten aan mijn
imago van een starre, conservatie
ve man. Aardig, maar er valt niet
mee te praten. Ik vind dat volko
men onterecht. Maar zo werkt de
beeldvorming in de media nu een
maal. Er zijn hier relatief veel vrou
wen aangesteld en dat vind ik een
vanzelfsprekende zaak.
"Restanten van een rijk rooms
leven". Zo typeerde onlangs een
weekblad een groep oudere Ne
derlandse missionarissen in Bra
zilië. "Volledig gedesillusioneerd
proberen ze hun leegte nu maar
op te vullen met de geneugten
van het aardse leven".
Nooit las directeur H. Verhoe
ven van Pauselijke Missie-Wer
ken (PMWj een zo vertekend
beeld van de oudere Nederland
se missionaris. In het blad van
deze organisatie: "De redelijke
verwachtingen waarmee missio-
narisasen dertig jaar geleden
naar Brazilië vertrokken, zijn rij
kelijk overtroffen door de feiten.
In één generatie werd de kerk
daar van een statische, starre ge
meenschap, die bevriend was
met de rijken en afhankelijk van
het buitenland, tot een dynami
sche kerk, die opkomt voor de ar
men, creatief een eigen theologie
uitwerkt en ieder jaar nieuwe
martelaren voortbrengt".
In de periode dat in ons land
het aantal religieuzen werd ge
halveerd groeide hun aantal daar
van 10.845 tot 16.1123. "Onze
missionarissen in Brazilië en el
ders mogen fier en dankbaar
zijn".
Volgens Verhoeven is er 'zon
der enige twijfel' nog toekomst
voor Nederlandse missionaris
sen. "Christenen zijn geroepen,
wereldwijd hun gaven te delen.
Uitwisseling van personeel blijft
een vorm van deze solidariteit.
De tijd dat óns overschot gaten
moest dichten in andere landen
is voorbij. Dat zal ons helpen,
missie te verstaan als wederkeri
ge hulp over grenzen heen. Mis
sionarissen zijn de eersten om te
erkennen dat zij meer ontvangen
van de kerken ginds dan daar
brengen. Ook dat hoort bij hun
taak: de eigen kerk openstellen
voor de rijkdommen van de an
dere".
Door zijn dagelijkse omgang
met Surinamers is de denkrich
ting van dominee Peet Jansen
(Rhenen) 180 graden gedraaid.
"Hun aanwezigheid in Neder
land laat ons telkens weer de
leegte van ons eigen leven zien.
Als je dat beseft, kun je enorm
van Surinamers leren".
Jansen zei dat in een gesprek
met het kwartaalblad van het
Zeister Zendingsgenootschap,
'Hernhutter Suriname Zending'.
Sinds 1971 is hij in dienst van de
'Surinameraad', een samenwer
kingsverband van vier kerken, te
weten de Evangelische Broeder
gemeente/Zeister Zendingsge
nootschap, de Hervormde Kerk,
de Gereformeerde Kerken en de
Evangelisch-Lutherse Kerk. Hij
verdeelt zijn tijd tussen de op
bouw van de Broedergemeente
in Utrecht en het oecumenisch
pastoraat en diakonaat onder in
ons land wonende Surinamers.
Kenmerkend voor Surinamers
is bijvoorbeeld hun 'wij-cultuur'.
"Met elkaar familie, vrienden,
dorpsgenoten sla je je door
moeilijkheden heen, beleef je
vreugde en verdriet. In Neder
land bestaat een 'ik-cultuur'. Le
ven in Nederland is voor een Su
rinamer ontwrichtend voor zijn
eigen cultuur, manier van leven,
ook religieus en kerkelijk. De po
sitieve waarden, zoals onderlin
ge hulpvaardigheid, die men uit
Suriname heeft meegenomen,
komen onder druk te staan".
Een derde deel van de hele Su
rinaamse bevolking leeft nu hier:
200.000 in Nederland, 400.000 in
Suriname. Ds. Jansen vertelde,
dat vorig jaar door Surinamers in
Nederland van wie velen een
bescheiden inkomen hebben
zeker voor f. 60 miljoen aan hulp
pakketten naar noodlijdende fa
milieleden is gestuurd. "Zónder
overdrijving kun je zeggen, dat
hier offers worden gebracht. Dat
gebeurt vanzelfsprekend, want
men leeft mee met de familie
overzee. Ondanks de afstand is
de verbondenheid met elkaar
groot".
Droogstaan
Toen een paar weken geleden
zich in een Amerikaans vliegtuig
een ontploffing voordeed en het
helemaal niet zeker was dat de
piloot zijn Boeing veilig aan de'
grond zou zetten, zegde een van
de passagiers in zijn benauwd
heid tussen daling en landing al
le psalmen op die hij kende. Dat
bracht D. Koole die dit verhaal
in een krant had gelezen in het
christelijk gereformeerde kerk
blad 'De Wekker' tot deze ontboe
zeming:
"Als een mens in moeilijke
omstandigheden komt, in angst
en verbijstering en niets anders
rest dan God in die nood aan te
roepen, wat kan het dan een goed
ding zijn als men over parate
kennis van het Woord van God
beschikt, psalmen en liederen in
begrepen. Een mens kan in om
standigheden komen waarin hij
niet over een bijbel kan (of mag)
beschikken".
Koole wil over de kerk en de
jeugd van de kerk 'niet al te hui
lerig' doen, "maar de teruglopen
de bijbelkennis valt niet te ont
kennen". "Veel jonge mensen
kunnen in de kerkdiensten nau
welijks meer een psalm uit het
hoofd meezingen. Zelfs jonge
ambtsdragers staan soms, als ze
geen boekje bij de hand hebben,
bij het zingen van redelijk be
kende psalmen met de mond vol
tanden".
"Moeten catecheten vandaag
geen genoegen nemen met een
minumum aan bereidheid om op
te dingen te studeren? Drie
kwartiertjes godsdienstig onder
wijs per week tussen najaar en
vroege voorjaar, minus de tus
senliggende vakantieweken, het
is veel te weinig. Als kerk en ou
ders moesten we hierover eigen
lijk met grote zorg vervuld zijn".
Zelf heeft Koole catechetisch
onderwijs genoten bij de vroeger
alombekende professor G. Wis
se, toen predikant in Middel
burg. "Wat hij belangrijk vond
liet hij uitvoerig opschrijven, en
de volgende week moesten de
leerlingen dat in eigen woorden
behoorlijk kunnen weergeven.
Wie er niet zoveel mogelijk van
wilde weten, kon volgens Wisse
ook niet echt betrokken zijn".
Vraag van Koole: "Hebben wij
van de rijke inventaris van Gods
Woord zelf zoveel in huis, dat we,
als we de bron niet binnen hand
bereik hebben, niet onmiddellijk
droog komen te staan?" "Dat ge
vaar is, zeker voor de generatie
na ons, zeker niet denkbeeldig".
Liedboek
Deze maand is het vijftien
jaar geleden dat het Liedboek
van de Kerken in gebruik werd
genomen. De predikant Titus
Aris constateert in het Remon
strants Weekblad, dat dit liede
renboek in vrijzinnige kring he
lemaal niet overal als een wel
kom geschenk is aanvaard.
"Als je op een vergadering je
vrijzinnigheid moet uitdragen,
scoor je een punt wanneer je over
de teksten van het Liedboek een
klaagzang aanheft. Het is nor
maal dat er na vijftien jaar stem
men opgaan voor een nieuw
boek, maar vóór we aan het lied
boek van 2008 toekomen (het te
genwoordige kwam ook 35 jaar
na de bundel van 1938) raad ik
mijn vrijzinnige broeders en zus
ters aan, eerst het boek van 1973
intensiever te gebruiken, al was
het maar uit dankbaarheid voor
wat onze vrijzinnige vaderen tot
stand hebben gebracht".
"Je kunt op een heleboel ma
nieren aantonen, dat orthodoxen
niet naar vrijzinnigen luisteren.
Maar hier hebben ze het wél ge
daan. Ik durf de stelling aan dat
het Liedboek er nooit gekomen
zou zijn als niet vrijzinnigen er de
stoot toe hadden gegeven. Dan
was er iets gekomen a la Hasper
of Johannes de Heer. Tekenend
is, dat de EO tot vandaag toe het
Liedboek boycot".
Is er voor vrijzinnigen dan he
lemaal geen reden tot kritiek? Ti
tus Aris:
"Orthodoxe dichters hebben
daar terecht ook een plaats ge
kregen. Helaas hebben ook or
thodoxe dominees zich ermee
bemoeid. Muziekmensen zijn be
zig geweest met het restaureren
van melodieën, en dat is soms
ook overdreven gebeurd. De
slechte liederen staan vooral na
400. Maar hoeveel goeds staat
daar niet tegenover. Oefen vooral
veel van die prachtige gezangen
uit de eerste 100".
"Veel vrijzinnigen zeggen: het
Liedboek hoeft voor ons niet.
Maar het is bij hen veel erger. Zij
hoeven eigenlijk helemaal niet
bij de kerkdienst zélf te zingen.
Ze hebben van hun kerk allang
een school gemaakt. Muziek is
voor hen omlijsting van lezingen,
waarbij meditatief mag worden
geneuzeld. Ach, veel vrijzinni
gen laten zich ook cremeren met
ingeblikte muziek. Zeg eerlijk,
dat alle zangbundels u tegen
staan. Dat is ook naar de geest
van Zwingli. Die verbood creati
viteit om de kerkdienst tot een
beleving te maken. Maar thuis
musiceerde hij prima!".
Vinger in de pap
Sinds 1 januari van dit jaar
hebben de hervormde kosters offi
cieel de status van 'kerkelijk me
dewerker'. "Dat klinkt natuur
lijk niet onaardig, maar wat
stelt het eigenlijk voor?, vraagt
P. van Diggelen uit Leiden in het
blad 'De Koster'.
"Eén ding is zeker: z'n porte
monnee wordt er geen cent wij
zer van". Toch wil Van Diggelen
het belang van deze ontwikke
ling niet onderschatten. "Het zou
best eens kunnen dat nieuwe
perspectieven zich aandienen.
Want wordt het langzamerhand
geen tijd dat de koster zich sterk
gaat maken om op bestuurlijk
vlak van de kerk een vinger in de
pap te krijgen? Is het niet hoogst
bevreemdend dat, een enkele
uitzondering daargelaten, wij an
no 1988 nog steeds bewust hier
van worden geweerd? Het wordt
de hoogste tijd dat aan deze
feodale mentaliteit een eind
komt".
Volgens Van Diggelen heeft
dit waarschijnlijk te maken met
de verhouding werkgever-werk
nemer. "Kennelijk heeft de kerk
er nog grote moeite mee, haar
werknemers te laten meedenken
en meepraten bij het bepalen van
het beleid. De kerk zou er goed
aan doen, haar oor eens te luiste
ren te leggen bij het bedrijfsle
ven, waar het al jaren de gewoon
ste zaak van de wereld is dat
werknemers via ondernemings
raden een stem in het kapittel
hebben. Merkwaardig die onwil
om ook binnen de kerken zo'n si
tuatie te creëren. Zeker als we
bedenken dat tal van kerkbe
stuurders een functie in het be
drijfsleven hebben".
LEIDEN: Herv. Gem. Hoogl. kerk 10 ds. Al-
blas, mmv cantorij, 11.45 studentenekklesia;
Marekerk 9.45 dr. Meijers, 5 ds. Blenk, A.dam;
Maranathak. (I. Morsweg) 10 ds. Rietveld;
Oecumenische geloofsgemeenschap De Re
genboog (Merenwijk) 9.30 en 1115 pastoor v.
Well; Petrakerk zie geref. k.; Bevrijdingsk.
(Montgomerystr.) 10 ds. Jansen. 5 ds. Horten-
sius; Vredesk. (Burggravenl.) 10 ds. Nauta
(belijdenis); Waalse kerk (Breestr.) 10.30 ds.
Ribs. Wijk 'Stevenshof' (geb. 'Uijkhof j 10 ds.
Koolstra, ha en belijdenis. Acad. Ziekenhuis 9
rk. dienst, 10.15 ds. v. Beinum, ha. Diakones-
senhuis elke zat. 10 30 rk. dienst, morgen
10.30 ds. v. Achterberg. Geref. Kerk Vredes-
kerk zie herv. gem.; Petrak. (Surlnamestr.) 10
ds. Hortensius. in zijzaal 10.30 dovendienst,
hr. B. Bruining; Oude Vest 10 ds. v.d. Velden;
Maranathak. zie herv. gem.; Bevrijdingsk. zie
herv. gem.; bejaardenhuis Groenhoven 10ds
Schouten. Geref. K. Vrijg. (Herengr.) 10 en 5
ds. Houtman. Chr. Geref. K. (Steenschuur)
9 30 en 5 ds. Den Hertog. Geref. Gem. (N.
Rijn) zo. 10 en 4.30 ds Boogaard, ma. 10 ds.
Bac. Evang.-Luth. Gem. (Hoogl. Kerkgr.)
10.15 ds. Mostert. Doopsgez.-Remonstr.
Gem. (Lokhorstk. Pieterskerkstr.) 10 ds. F.
Knoppers. Baptistengemeente 9.30 ds. Agte-
reek (Bethl.kerk Driftstr.). Evang. Gemeen
schap (Middelstegr. 3) 9 evang. L. Sussen-
bach, 10.30 evang. J. Faber. Evangeliecen-
trum-Pinksterbew. (Bethlehemskerk Lam
mermarkt) zo. 10 evang. Zijlstra, wo. 8 bijbel
avond. Pinkstergem. (O. Vest 13) 10 br. J. Ei
kerbout. Leger des Heils (hoek Ves-
testr./Groenesteeg) 10 en 7. Nieuw-Apost.
Kerk (H. Rijnd. 24): 9.30 en 4, wo. 8. Oud-Ka-
th. K. (Zoeterw.singel) zo, 10. Rooms-Kath. K.
Haagweg zat. 7, zo. 10.30, ma. 9; Herensingel
zat. 7. zo. 9.30 en 11Rijndijk (Leiden-Ste-
venshof) zat. 7, zo. 9.30, ma. 9.30; Steen-
schuur zat. 7, zo. 8.30, 10.11.30. 6 en 7 (lof),
ma. 8.30,10 en 11.30; Boshuizerkade zat. 7,
zo. 9.30 en 11, ma. 10; Lammenschansweg
zat. 7, zo. 9 en 10.30, ma. 10; Haarl.straat zat.
7, zo. 10.30 en 12.15, ma. 10.30; H. Rijndijk
(zie Zoeterwoude).
ABBENES: Herv. Gem. 9.30 hr. J. W. Hoffe-
AARLANDERVEEN: Herv. Gem. 9.30 ds. v.
Driel, 7 ds. Wilschut, Alphen, gez. dienst. Ge
ref. Kerk 9.30 ds. v. Wijngaarden, zie ook
herv. gem. Chr. Geref. Kerk zo. 9.30,3.30 ds.
ALPHEN AAN DEN RIJN: Herv. Gem. Ad-
ventskerk zo. 9.30 en 6.30 en ma. 9.30 ds.
Jonkman; Kruiskerk 9.30 ds. P. Sierat,
O.geest; Opstandingskerk 9.30 ds. Omme
en ds. Nieuwenhuis, ondertekening federatie
overeenkomst; De Bron 9.15 ds. Taselaar,
10.30 ds. Nieuwenhuis, 5 hr. P. Voegt, met
doven, 7 zie G. Herderkerk; Ashram (Mars
diep) 10 ds. Mulder; Driehoorne 7 nam. ds. v.
Dok; Oudshoornse kerk 10 ds. Ter Bals;
Sionskerk (Meteoorlaan) 9.30 ds. Ouwendijk.
6.30 ds. De Graaff, Loenen a.d. Vecht. ma. 10
pinksterappèl. Geref. Kerk Mar.kerk 9.30 ds.
Wilschut, ha. 6.30 ds. Boer; Salv.kerk 9.30 ds.
Boer, ha, 6.30 zie Opst.kerk. Geref. K. Vrijg.
(school Bospark, Beatrixl. 4) 9.30 en 5 ds.
Room. Ned. Geref. Kerk (school Willemstr.)
9.30 ds. M. de Jong, 4.30 ds. Zwarts, Katwijk.
Chr. Geref. Kerk (Grijpensteinstr.) zo. 9.30 en
4.30 en ma. 9.30 ds. v.d. Mei). Bapt.gem. (Mo-
lenwerfstr. 1) 10 en 6.30 ds. Koekkoek. Bapt
.gem. Noord (school Kalkovenw. 62) 10 hr. N.
v. Gemeren. Volle-evang.gem. ('De Ark', Pr.
Hendrikstr. 54) 10 hr. v.d. Hoorn. Pinkster
gem. 'Het Licht' (Morgenstersch. Briljantstr. 1
zo. 10. Christengemeente 'De Hoeksteen'
(geb. 'Bethel', hoek Emmalaan) zo. 10. Leger
des H. (Zonneweg 3) 10 en 7. Remonstr.
Gem. (Van Mandersloostr. 36) 10 dr. Met
ering. Rk Kerk: Bonifaciusk. zat. 7. zo. 9.45 en
11.30, ma. 9.45; Piusk. zat. 7. zo. 9 en 10.30,
ma. 10.30; De Bron zat. 7, zo. 9 en 11ma. 10.
BENTHUIZEN: Herv. Gem. 9.30 ds. Boer, 6
ds. Muller, Sluipwijk, ma. 9.30 ds. Boer. Ge-
ref./Herv. Gem. (geb. 'De Hoeksteen', Sch-
weitzerstr.-Bernhardstr.) 10 ds. J. W. v.d. Lin-
BODEGRAVEN: Herv. Gem. Dorpskerk 9.30
ds. Wieman, 6.30 ds. Terlouw, ma. 9.30 ds.
v.d. Berg, Harderwijk; Salv.kerk 9.30 ds. Ter
louw, 6.30 ds. v.d. Hoef; Bethl.kerk (Nieuwer-
brug) 9.30 ds. v.d. Hoef, 6.30 ds. Wieman,
ma. 9.30 ds. Schaap. Schoonhoven. Geref.
Kerk 9.30 en 6.30 ds. Elderman. Geref. K.
Vrijg. (Ichthusk.) 9.30 en 4.30 ds. Simpelaar.
Geref. Gem. (Stationsweg 17) 10 en 6.30 ds.
Bac, ma. 10 ds. Boogaard. Evang.-Luth.
Gem. 9 ds. v. Beek.
BOSKOOP: Herv. Gem. Dorpskerk 9.30 ds.
v.d. Pol, 6.30 ds. G. de Jong (geref.). gez.
dienst, ma. 9 zangdienst, ds. v.d. Pol; De Stek
9.30 ds. v.d. Meent, R.dam. Geref. Kerk 9.30
ds. G. de Jong, zie ook herv. gemeente. Chr.
Geref. Kerk 9.30 ds. Ribbers, belijdenis, 3 ds.
Den Hertog, Leiden. Geref. Gem. 9.30 en 6 en
ma. 9.30 leesdienst.
Wassenaar, ma. 9.30 ds. De Graaf. Geref.
Kerk 9.30 en 5 (gezinsdienst) ds. Huisman.
Rk Kerk: dorp zat. 7, zo. 10 en 11.30, ma.
10.30; Anker zat. 7, zo. 10.30; Rijndijk zo. 9.
HILLEGOM: Herv. Gem. 10ds. Rothfusz. Ge
ref. Kerk ('Hoeksteen') 10 ds. Hofland. Chr.
Geref. Kerk 10 ds. v. Langevelde, 5 kand. G.
Bijkerk. Rk Kerk: Mart. zat. 7, zo. 9 en 11ma.
10; Jozefk. zat. 7, zo. 10 en 11.30. ma. 10.
evang.gem. (Voorstr. 48) 9.45. Onafh. baptis-
tengem. (Ambachtsweg 2) 10 hr. W. F. v. Nisi-
us, Nieuwegein.
KOUDEKERK AAN DEN RIJN: Herv. Gem.
10 ds. Lapré, mmv kerkkoor, 7 ds. Buikema,
Zw.dam. Geref. Kerk 10 ds. v.d. Lugt, 7 zie
herv. gemeente.
LEIDERDORP: Herv. Gem. en Geref. Kerk
Dorpsk. 10 en 6.30 ds. Knorth; Hoofdstr. 10
ds. Doesburg, mmv jongerenkoor Leiderdorp
en twee trompetspelers; Scheppingsk. 9 en
10.30 ds. Stegeman, ha, eerste dienst mmv
cantorij. Leythenrode 10 ds. W. de Leeuw.
Elis.-ziekenhuis 9.30 hr. W. Schot, 10.45
hoogmis. Bapt.gem. (wijkgeb. Zijlkw.) 10 hr. J.
de Vries. Rk Kerk zat. 7. zo. 10 en 11.30, ma.
zat. 7,
9.30 e
1.15, n
3.30.
.kerk 10 ds. Sloof. 6.30 ds. Makkenze te Voor
hout, ma. 10 ds. Stam, Ter Aar. Herv. Gem.
'De Rank' (P. Groen-college) zie Katwijk aan
'Beelden van bijbelse bodem'. Dat is de titel van een
tentoonstelling in het Bijbels Museum in Amsterdam
(Herengracht 366) naar aanleiding van het 40-jarig
bestaan van de staat Israel. Een tentoonstelling van
landkaarten uit 16de- tot 18de-eeuwse bijbels en een
uitgebreide collectie kleurenfoto's van de fotograaf Ri
chard Stern. Tot 19 september. Het museum is open
dinsdag tot en met zaterdag van 10 tot 5 en zoydag
Van 1 tOt 5 UUr. (Foto: de Rotskoepel' In Jeruzalem, vroeger
plaats voor joodse tempelrituelen, nu islamitisch heiligdom).
10 ds. Hovius, 6 ds. Bogaard. Overduin 2.15
ds. v.d. Beid. Herv. Gem. 'De Rank' (aula P.
Groen-college Pr. Frederikdreef 15) 10 ds.
Westera-Franke. Geref. Kerk Vr.kerk 9.30 ds.
Koster, 5 ds. v.d. Horst; Triumfatork. 9.30 ds.
v.d. Horst, 5 ds. Breevoort. Geref. K. Vrijg.
9 30 leesdienst, 4 ds. Heida. Ned. Geref. K.
(aula Bestevaer-mavo) 9.30 ds. Zwarts. 7
dienst. Chr. Geref. K. zo. 10 en 5 en ma. 9.30
ds. Slagboom. Vrije Chr. Geref. Gem. (Urn-
zaal) 10 en 5 ds. v.d. Belt. Geref. Gem. (Remi-
sestr.)zo. 10 en 5 en ma. 10 leesdienst. Volle-
KATWIJK AAN ZEE: Herv. Gem. N. Kerk 9.45
samenzang, 10 ds. Driebergen, 6 ds. Vroegin-
deweij, ma. 10 ds. Volk; O. Kerk 10 ds. Visser,
6 ds. Schuurman; Ichthusk. 10 ds. C. v.d.
Berg, 4.45 samenzang, 5 ds. Christ, gezins
dienst, vertolking voor doven; Pniëlk 9.15 sa
menzang, 9.30 ds. Sjollema, 6 os. Volk, ma.
9.30 ds. Christ; Maranathakerk (Rijnsoever)
LISSE: Herv. Gem. Dorpskerk 10 en 7 ds. 't
Hooft; Pauluskerk zo. 10 en ma 9 ds. De Gel
der. Geref. Kerk 10 dr. Bade, Alphen, 7 hr. M.
de Ridder. Geref. K. Vrijg. (Prinsessestr. 1)
9.30 en 4.30 ds. D. J. Zandbergen. Ned. Ge
ref. Kerk (Salvatori) 10 ds. Waagmeester. 7
ds. Vos. Chr. Geref. Kerk 10 en 7 en ma. 10
ds. v. Dijken. Geref. Gem. 10 en 4 en ma. 10
ds. Den Boer. Evangeliegemeente (Heere-
weg 52a) 9.45 hr. M. A. Brands. Rk Kerk
Agathakerk zat. 7, zo. 10 en 11.30, ma. 10;
Poelpolder zat. 7, zo. 10.30; Mariakerk zat. 7,
zo. 9 en 10.30, ma. 9; Engelbew. zat. 7, zo. en
ma. 10.
NIEUWKOOP: Herv. Gem. 9.30 ds. Wegerif,
6.30 hr. A. E. van Eeden, Putten, ma. 9.30 ds.
Quarlel, Gouda. Geref. Kerk 9.30 mevr. L. A.
Schipper-Schermers, Capelle a.d. IJssel. Chr.
Geref. Kerk 9.30 en 6.30 ds. G. Hamstra, ma.
9.30 leesdienst. Remonstr. Gem. 10 dienst
met eigen leden. Evang. gem. (Kruispunt,
Kennedylaan 33) 9.30. Rk Kerk zat. 7, zo. 9 en
dienst. Geref. Kerk 9.30 ds. Wijngaarden.
Chr. Geref. Kerk 9.30 kand. G. Bijkerk, 4.30
ds. v. Langevelde (belijdenis), ma. 9.30 ds. v.
Langevelde. Rk Kerk zat. 7, zo. en ma. 10.
NOORDEN: Herv. Gem. 9.30 ds. Geuze, be
lijdenis. 7 ds. De Koeijer, Wilnis, ma. 9.30 ds.
Geuze. Geref. Kerk (W. Verlaat) 9.30 ds. G.
Rang, 7 hr. M. Schreuder.
NOORDWIJK: Herv. Gem. Grote of St. Jer-
oensk. (Binnen) 10 ds. v.d. Lee, 5 kand. P. B.
Verspuij, 7 ds. Ruitenburg, ma. 10 ds. Ar-
keraats, Giessendam; Hoofdstr. (Zee) 10 ds.
Ruitenburg; De Rank (Golfbaan) 10 ds. Schal-
koort. Delft. Geref. Kerk Buurtkerk (Hoofdstr.)
10 ds. Kuiper, 7 ds. Elgersma, ma. 10 ds. Rui-
tenburg, zangdienst; Vinkenl. (Binnen) 10 ds.
Elgersma. Kapel W. v.d. Bergh-stichting 11
ds. Slofstra. "Sole Mio' 9 ds. v.d. Lee. Ned.
Prot. Bond (aula O.Zeew.) 10.30 hr. J. Buis,
Heemstede. Rk Kerk Zee zat. 7, zo. 10.30, 7
Duitse mis, ma. 10.30;.Binnen zat. 7, zo. 9.30
en 11. ma. 9.30.
NOORDWIJKERHOUT: Dorpsk. 10 ds. J.
Kroeze, Driebergen; De Zilk 10 Hemmes,
O.geest. Rk Kerk Victork. zat. 7, zo. 9 en 11,
ma. 10.30; Jozefk. zat. 7, zo."9 en 10.30, ma.
10.30.
OEGSTGEEST: Herv. Gem. Groene of Wilt-
.kerk 9.45 pinksterjubel, 10 ds. Kooman;
Pauluskerk 10 ds. Da Costa, mmv cantorij;
Gemeentecentrum (Lijtw.) 10.30 mevr. T. H.
Zoek, 7 hr. W. Schot, vesper. Geref. Kerk 10
hr. S. v.d. Land, Wassenaar. Geref. Kerk
Vrijg. (aula Dr.' Schilderschool) 9.30 lees
dienst, 3 ds. Houtman, belijdenis. Ned. Geref.
Kerk (Gem.c'entrum) 8.45 en 4 ds. De Lange.
Van Wijckerslooth 4 ds. Hemmes. Endegeest
em. (Gem-
7, zo. 9 en
10.30, ma. 10.30. Pauluskerk 7.30 nam. Ra
diogemeente. ds. A. H. v. Gent, mmv chr.
mannenkoor Bodegraven.
OUD-ADE: Rk Kerk zat. 7. zo. en ma. 9.
OUDE EN NIEUWE WETERING: Herv. Gem.
9.30 ds. v. 't Hof te Voorhout. Geref. K. 9.30
ds. Zijl, 6.30 ds. v.d. Kooi. Remonstr. Gem.
ROELOFARENDSVEEN: Rk Kerk Mar. Pres.
zat. 7. zo. 9 en 11ma. 10; Petrus-B. zat. 7, zo.
9.30 en 11.9.30 en 11.30.
RIJNSATERWOUDE: Herv. Gem. 9.30 ds. v.
Dok, Alphen, mmv jongerenkoor uit Nieuw
koop, 7 ds. Schilt. Chr. Geref. K. zo. 9.30, 2
ds. Beekhuis, R.dam, ma. 9.
RIJNSBURG: Herv. Gem. Laurentiuskerk
9 30 ds. Wagter, mmv kerkkoor. 5 ds. Sma
ling, ma. 9.30 ds. Wagter; Bethelkerk 9.30 ds.
Smaling. Geref. Kerk Petrakerk 9.30 ds.
Terpstra, 5 ds. Cziria; Immanuelkerk 9 en
10.30 ds. Ribberink, mmv kerkkoor, ma. 9.30
ds. Cziria, zangdienst; Maranathakerk 9.30
ds. Cziria, 5 ds. Ribberink. Geref. Kerk Vrijg.
10 en 5.15 ds. Grutter. Chr. Geref. K. 9.30 en
5 ds. v. Sorge, ma. 9 ds. De Haan, R.dam.
Evang. Christengem. (aula mavo) 10. Rk Kerk
zo. 10.30, ma. 10.
RIJPWETERING: Rk Kerk zo. 9 en ma. 10.30.
SASSENHEIM: Herv. Gem. 9 en 10.30 ds.
Germans, 7 ds. Bras. Geref. Kerk 9.30 ds.
Bras, zie ook herv. gemeente. Chr. Geref. K.
10 en 7 ds. Aarnoudse. Ned. Prot. Bond (Jul-
.laan 17) 10 mevr. J. A. Broström-Bruin,
12. ma. 9; kerk Langeraar z
VALKENBURG: Herv. Gem. 10 dr. Vermeu- I
ten. 6.30 ds. Wagter, Rijnsburg. Geref. Kerk
9.30 en 6.30 ds. Oegema. Geref. K. Vrijg. 9.30
VOORHOUT: Herv./Geref. Kerkgemeen
schap 10 ds. C. J. de Jong, gezinsdienst. Rk
Kerk zat. 7, zo. 9 en 10.30.
VOORSCHOTEN: He™, Gem. Dorpskerk to
ds. v.d. Schoot, 7 ds. Rothfusz, Hillegom; De
Ontmoeting (Noordhofland) 10 ds. Blanken.
Hulp 'én Heil-kerk (Schakenbosch) 10 ds. Ho-
nig. Herv. evang. op geref. grondslag (kerk-
geb. 'Rehoboth', A. van Leeuwenhoekkade)
9.30 en 4.30 ds. G. H. v. Kooten, ma. 9.30 ds.
v.d. Kamp, Scherpenzeel. Geref. Kerk 10 ds.
De Zwart. Geref. K. Vrijg. (Bachlaan) 8.30 ds.
Geelhoed, 3 ds. Room. Rk Kerk Laur.kerk zat. I
7. zo. 11
M. Godskerk. zat. 7, zo. en ma. 9.30. Kerk van
Engeland (British school in The Netherlands,
J. v. Hoof laan 3) 10.15 anglicaanse dienst.
WADDINXVEEN: Herv. Gem. Brugk. 9.15 ds.
Kunz, 5 ds. Schipaanboord, ma. 9 ds. Goos- j
sen, Hoeksteen 9.15 ds. Schipaanboord, 6.30 I
ds. Zonneberg, Benschop; Bethelk. 9.15 ds.
Goossen, 5 ds. Kunz; Rehoboth-school 9.15
kand. Groenenboom; Imm.kerk 9.30 ds. v.
Houwelingen. Geref. Kerk Kruisk. 10.30 ds.
De Moor, 5 dr. Bade, Alphen; Ontm.kerk 9.30
ds. Bongers. Geref. K. Vrijg. (Kruiskerk) 8.30
ds. Zandbergen, Spakenburg, 2.45 ds. Drost,
R.dam. Remonstr. Gem. 10 ds. v.d. Steen,
ma. 10 kand. v. Dis; Kievietk. ('Samen op
weg') 10 ds. Janse de Jonge en ds. J. Visser;
Messiask. 10 ds. v. Waasbergen; Dorpscen
trum 9.30 kand. v. Dis. Geref. Kerk Zijllaan 10
(gezinsdienst) en 7 ds. v.d. Woude. Ned. Prot.
Bond (Kerkdam) 10.30 ds. Werner, Assen.
WOUBRUGGE' Herv. Gem. 9.30 en 6.30 ds.
v. 't Hof, ma. 9.30 ds. H. Rijksen, Welsum. Ge
ref. Kerk 9.30 ds. Aalders, 6.30 zie herv. ge-
i. Rk Kerk zat. 7,
1.10.
9.30 e
Roelof.veen. Rk Kerk zat. 7.
ma. 10.
TER AAR: Hen/. Gem. 9.30 en 6.30 ds. Stam,
ma. 9.30 ds. G. H. v. Kooten, Delft. Geref
Kerk 9.30 ds. De Reus, 6.30 ds. v.d. Lugt,
Koudekerk. Rk Kerk Aardarn zat. 7, zo. 9 en
ZEVENHOVEN: Herv. Gem. 9.30 hr. J. de
Haan, 6.30 dr. Haitsma,. Boskoop. Geref.
Kerk 9.30 ds. Fernhout, Alphen. en hr. M.
Schreuder, belijdenis en ha, 7 ds. Terlaak,
Alphen, ha.
ZOETERWOUDE: Herv. Gem. 10 drs. A. Wijl-
huizen en ds. Wolthaus, gezinsdienst. Rk
Kerk St. Jan zo. en ma. 9.30; Chr. Dienaark.
zat. 7 en zo. en ma. 10; Meerburgkerk H. Rijn-
ZWAMMERDAM: Herv. Gem. 9.30 ds. Eijsen-
ga. 6.30 ds. L. J. Geluk, R.dam. Gerei. Kerk
9.30 ds. Buikema, 6.30 ds. De Reus, Tor Aar.
Remonstr. Gem. 10 mevr. R. Thieme-Tiesing.
