'Alles onder controle, burgemeester'
JAAR
LATER
Leiden haakte pas een jaar later in op het Parijse studentenverzet
ZATERDAG 21 MEI 1988
PAGINA 23
Vandaag 19 jaar geleden: Amster
damse studenten ontruimen het
Maagdenhuis. Eergisteren 19 jaar
geleden: Leidse studenten ontrui
men de Gewelfkamer van het Aca
demiegebouw. In Nederland ge
beurde alles dus een jaar later.
door Bart Jungmann
Niettemin is mei '68 de geschiedenis in
gegaan als de periodè waarin de verbeel
ding even aan de macht was. Zoals het
Maagdenhuis in de loop der jaren syno
niem is geworden van het Nederlandse
studentenverzet. "Dat wordt nu voorge
steld als een soort Slag bij Nieuwpoort.
Als iets dat zomaar uit de lucht kwam
vallen". Sonja van Wier kan zich er de
cennia later nog over opwinden. Ze wijst
er op dat al in 1963 de Nederlandse Stu
dentenvakbeweging werd opgericht, en
dat die club in korte tijd de spreekbuis
werd van morrend studentenvolk.
Sonja van Wier raakte snel bij de bewe
ging betrokken. "Ik las in de krant een
berichtje over de oprichting, heb meteen
in een briefje mijn adhesie betuigd en
ben na het eerste congres in het bestuur
gekomen. Uit hoofde daarvan heb ik de
afdeling Leiden opgericht".
Inschrijving
Bij het begin van het nieuwe studiejaar
in 1963 werd in Leiden met leden werven
begonnen. "We mochten bij de inschrij
ving van de nieuwe studenten niet in het
Academiegebouw zitten. Alle gezellig
heidsverenigingen zaten binnen, maar
wij moesten dat buiten doen. Er was zo
genaamd geen ruimte. Voor de deur op
het Rapenburg mocht aanvankelijk ook
niet. Ik heb daar toen een hele discussie
met een agent over gehad en die zei uit
eindelijk: vooruit, ik zal u een kans ge-
Die kans greep de SVB met beide han
den. Vrij snel telde de Leidse afdeling
125 leden. De belangstelling in Leiden
was nogal gemiddeld, weet een andere
SVB'er van het eerste uur. "Leiden had
ook toen de naam van rechts, maar dat
viel best mee. Rotterdam was rechts,
Amsterdam links en Leiden zat er zo'n
beetje t.ussenin".
Zowel plaatselijk als landelijk werd de
SVB in korte tijd een geduchte concur
rent van het Nederlands Studenten Ak
koord (een meer conservatieve belan
genbehartiger). Inzet van die concurren
tie was het aantal leden in de Nederland
se Studenten Raad, de officiële vertegen
woordiger bij onderhandelingen met
universiteit en overheid.
Een kwart eeuw na dato moet wat Van
Wier betreft daarom één ding duidelijk
worden: de geschiedenis van het studen
tenverzet gaat verder terug dan twintig
jaar. Als schriftelijk bewijs haalt ze het
Demokratisch Manifest tevoorschijn.
Het werd in september 1963 gepubli
ceerd en is een soort verantwoording
voor de oprichting van de SVB. De stu
dent was een intellectuele arbeider, en
de SVB was zijn vakbond.
Asociaal
De doorsnee Nederlander had, als we
het pamflet mogen geloven, een bepaald
beeld van de student: 'Een a-sociaal indi
vidu en een onhebbelijke kamerbewo
ner. Als de eerbare burger slaapt, zwalkt
hij door de nacht. Door vorige stüdenten-
generaties is dit beeld zorgvuldig gecul
tiveerd. Binnen de studentengemeen
schap van vandaag wordt dit confectie-
harnas als steeds knellender gevoeld'.
Studenten anno '63 wilden deelnemen
aan het maatschappelijk verkeer en de
SVB formuleerde daartoe een aantal ei
sen. Puttend uit haar herinnering maakt
Van Wier onderscheid tussen interne en
externe democratie. Over dat laatste her
innert ze zich als speerpunt: "Meer arbei
derskinderen naar de universiteit".
Op het vlak van de interne democratie
legde de SVB de volgende verlangens op
tafel: betere sociale voorzieningen, op
trekken van de studietoelagen en lagere
prijzen in de mensa's. Honderden stu
denten kreeg de SVB halverwege de ja
ren zestig op de Leidse straten toen de
maaltijden in de universitaire eettafels
met drie dubbeltjes werden verhoogd.
Nota's werden geschreven, overheid
en universiteiten kregen geregeld boze
brieven van de SVB. Van Wier: "We heb
ben een hoop verwezenlijkt, dus toch als
een soort breekijzer gefungeerd".
Sonja van Wier praat zeer serieus over
de geschiedenis van de SVB. De licht
geamuseerde toon waarmee vaak over
die periode wordt gesproken is haar dan
ook een doorn in het oog. "Wat me zo te
genstaat is dat er met enig dédain op de
jaren zestig wordt teruggekeken", zegt
Tijdgeest
Eenzelfde ernstige toon, zij het minder
bevlogen, slaat Hans van Dam aan als hij
terugblikt. De vroegere wethouder van
Leiden (tegenwoordig werkzaam op de
Leidse universiteit) verontschuldigt zich
ervoor dat data en details hem ontscho
ten zijn, maar hij weet de tijdgeest nog te
schetsen als gebeurde het gisteren. Net
als Van Wier was hij vanaf het begin lid
van de SVB, maar werd pas later actief
binnen de beweging.
Toen Sonja van Wier al was afgehaakt
speelde Hans van Dam een rol bij de
spraakmakende bezetting van het Aca
demiegebouw in mei 1969. Waar andere
betrokkenen dit stukje verleden liever
laten rusten (of omdat er al genoeg wordt
omgekeken, of omdat ze er het nut niet
van inzien), heeft Van Dam aan één vraag
genoeg om de tijd van toen te tekenen.
"Er trad een trendbreuk op in de jaren
zestig. De toestroom van studenten werd
ineens veel massaler en de studentenbe
volking kreeg een andere sociale samen
stelling. Waren het eerst voornamelijk
kinderen van bemiddelde ouders, nu
kwamen ze uit alle lagen van de bevol
king".
Andere studenten, andere belangen.
"Het beurzenstelsel groeide enorm. Voor
de meesten was de financiële situatie
niet zo florissant. Kamers waren duur en
de mensa was ook niet goedkoop". Ook
Van Dam herinnert zich in dat verband
de grote demonstratie tegen de prijsver
hoging.
De universiteit ("waar feodale toestan
den nog heel gewoon waren", aldus Van
Wier) stond onder druk. Van Dam:
"Enerzijds was er een overheidsrapport
De Gewelfkamer in het Academiegebouw als ontmoetings- en discussiecentrum. Links helemaal achteraan (met
zwart jasje) staat Hans van Dam. (foto Dirk Ketting)
waarin werd voorgesteld de structuur
van de universiteit meer te enten op het
bedrijfsleven. Anderzijds had je een be
weging als de Kritiese Universiteit. Niet
zo groot, maar wel spraakmakend. De
universiteit was niet alleen een ivoren to
ren, maar diende ook de belangen van
het bedrijfsleven. En het bedrijfsleven
had in die jaren een slechte naam".
Er hingen in de herinnering van Hans
van Dam maatschappelijke veranderin
gen in de lucht. "Je had het gevoel dat er
wereldwijd iets aan de hand was". Hij
somt op: Nieuw Links, de culturele revo
lutie in China, de Vietnam-oorlog, flower
power en de gebeurtenissen aan de Parij
se Sorbonne een jaar eerder.
Tilburg
Een jaar later sloeg in Nederland dus
de vlam in de pan. Op de hogeschool in
Tilburg werd het vuur eind april ontsto
ken. De eerste bezetting was een feit.
Sonja van Wier geeft hoog op van die ac
tie: "Een schoolvoorbeeld. De politie is
er geen moment bij betrokken geweest,
zoals dat in Amsterdam wel het geval
was. Er hing voor vijf miljoen gulden aan
tapijten. Niets mee gebeurd. Ik ging er
vaak heen. Wat me opviel was de con
structieve manier waarop er werd verga
derd. Na drie weken bezetting is daaruit
een heel goed compromis gerold".
In de herinnering van Van Dam fun
geerde Tilburg als katalysator. "Er was
een klimaat waarbij een aanleiding werd
gezocht om het conflict manifest te ma
ken. Wat daar in Tilburg gebeurde was
verder niet zo schokkend. Geen bloede
rige ontruiming of zo".
Het duurde overigens even voordat de
Tilburgse lont het Leidse kruitvat be
reikte. Vrijdag 2 mei werd al wel over de
bezetting en de mogelijkheid van solida
riteitsacties gesproken. Deze krant
schreef de volgende dag een bits com
mentaartje: 'De studentenrevolutie is
gistermiddag Leiden gepasseerd. En ge
zien het niet verbijsterende getal der aan
wezigen en gezien de niet zeer grote ken
nis van zaken van die aanwezigen moet
het voor de organisatoren een niet al te
plezierige middag zijn geweest'.
Toezicht
Toch had L. Erades, destijds custos
bewaarder) van het academiegebouw, het
oproer al horen kraaien in Leiden. De in
middels 75-jarige Erades begon zijn uni
versitaire loopbaan als toezichthouder
van AZL-laboratoria alvorens hij werd
benaderd voor de functie van custos.
"Een belangrijke baan, daar komt heel
wat voor kijken. Colleges, promoties,
oraties, het koninklijk huis dat geregeld
over de vloer kwam".
Erades wekt de indruk van een gebo
ren toezichthouder. Tijdens het gesprek
blijft hij de gebeurtenissen buiten zijn wo
ning vlak bij de Sterrenwacht in de gaten
houden. "Wacht eens even", zegt hij op
eens en gaat op zijn tenen staan voor een
beter uitzicht. "Waar gaat die rare snuiter
naartoe?".
Als de kust weer veilig is kan hij ter za
ke komen: "Het begon toen we hoorden
dat er gedonder was in Parijs en Tilburg.
Dus ik dacht: ik moet de belangrijke za
len in het Academiegbouw gesloten hou
den. Je kon nooit weten. En inderdaad:
op een avond is er een senaatsvergade
ring aan de gang, komt er ineens een stel
jongens naar boven".
"Ik zeg: waar gaan we heen? Ze zeg
gen: naar de vergadering, die moet open
baar zijn. Ik zeg: dat gaat zomaar niet. Ik
zal dat wel even gaan vragen. Nou waren
hoogleraren in die tijd een soort goden,
dus ik stond bij de deur toch even te aar
zelen. Uiteindelijk toch aangeklopt. Ik
zeg: er staat hier buiten een aantal lieden
die naar binnen willen. Er wordt even
over gepraat en na een tijdje, ja hoor, ze
mogen erin. Op het moment dat ze inder
daad naar binnen gaan zegt de voorzitter:
en dan verklaar ik de vergadering nu
voor gesloten".
Erades kan er nog smakelijk om la
chen.
Ultimatum
Een paar dagen later zou de Algemene
Leidse Studenten Vereniging, de officië
le vertegenwoordiging namens de stu
denten (de SVB had daarin inmiddels
een meerderheid verworven) de actiebe
reidheid op peil krijgen. Hans van Dam
zet de zaken op een rijtje: 30 april werd
voorgesteld de acties in Tilburg te onder
steunen; op 2 mei kwamen studenten
daarvoor dus voor het eerst bijeen irt het
Academiegebouw. Daar waren zo'n vijf
tig mensen aanwezig. Op de tweede ver
gadering waren er tweehonderd, op de
derde vijfhonderd. Het College van Cu
ratoren (de bestuurlijke leiding van de
universiteit, red.) kreeg een ultimatum
aan de broek: de Leidse universiteit
moest zich soldair verklaren met de ei
sen van de Tilburgse bezetters, anders
zouden er in Leiden acties volgen.
Op 8 mei volgde de beslissende verga
dering. De belangstelling daarvoor was
onoverzichtelijk groot. In de krant wordt
van 1200 studenten gesproken, in de her
innering van Van Dam waren het er 2000,
en andere bronnen spreken van 1500. In
elk geval te veel voor het Academiege
bouw, dus werd uitgeweken naar de Pie
terskerk. "Ik dacht: hoera, ik ben ze
kwijt", weet Erades nog. "Ik wilde
meteen het toegangshek bij het Rapen
burg dichtgooien. Maar er waren er dus
een paar achtergebleven. En die verga
dering duurde en duurde: alles maar re
bellen, rebellen, rebellen".
Van Dam miste het grootste deel van
de bijeenkomst. "Er was die avond ook
een belangrijke ledenvergadering van de
PvdA. Daar werd gesproken oyer de
meerderheidsstrategie van het Progres
sief Akkoord in Leiden. Ja, het was een
leuke maand. Toen ik in de Pieterskerk
arriveerde kon ik gelijk mee om te bezet
ten".
Leiden was er vrij vlot bij. Behalve in
Tilburg gingen alleen de Nijmeegse stu
denten de Leidenaars voor. De bezetting
van het Amsterdamse Maagdenhuis
volgde bijvoorbeeld pas een dikke week
later.
Donderslag
Het eisenpakket was ongeveer hetzelf
de als in Tilburg: openbaarheid van ver
gaderingen en verantwoordingsplicht
voor bestuur en hoogleraren. Van Dam:
"Voor de curatoren kwam het als een
donderslag bij heldere hemel. Op epn be
zetting hadden ze niet gerekend. Er werd
ook heel verschillend op gereageerd. Je
had een paar verstandige bestuursleden,
zoals Muntendam. Die had als oud-
Mei 1969 was de maand waarin het studentenoproer in
Nederland kraaide, precies een jaar nadat in Parijs de vlam
in de pan was geslagen. Studenten wilden meer invloed en
openbaarheid van vergaderingen. Tilburg gaf eind april het
voorbeeld. Leiden volgde snel: ruim een week later werd
een gedeelte van het Academiegebouw bezet. "Er is een
ander soort bestuurders gekomen. Minder uit de hoogte.
Dat heb ik wel toegejuicht". De derde aflevering van een
vierdelige artikelenserie over een periode waarin alles op
z'n kop kwam te staan.
staatssecretaris politieke ervaring en
nam het nogal laconiek op. Rustig laten
betijen, dat was zijn opvatting".
Het werd ook een zeer ordelijke bezet
ting. Van Dam: "Vanaf het begin was het
niet de bedoeling om de zaak te blokke
ren. Er werd immers geen administratief
zenuwcentrum bezet".
De bezetters verbleven in de Gewelf-
kamer van het Academiegebouw. Die
deed dienst als ontmoetings- en discus
siecentrum. Van Dam: "De contacten
met de huishoudelijke dienst waren uit
stekend. Er was dat syndroom van: we
moeten het netjes houden". Erades: "Al
les ging ook gewoon door in het Acade
miegebouw. Oraties, promoties, noem
maar op. Ze mochten er best zitten, als ze
de zaken maar niet dwars zouden zitten".
Het waren hectische dagen voor de
custos. "Oh jeetje nog aan toe. Ik had de
verantwoording voor dat hele gebouw.
De hele dag dat gesodemieter. Ik heb ge
zegd: ga toch studeren. Je wordt tóch te
ruggepakt door die hoogleraren. Jullie
smoelen onthouden ze wel. Maar als je
nu ziet wat er achteraf van al die figuren
terecht is gekomen. De één werd secreta
ris-generaal op het ministerie, de ander
werd wethouder. Nee, ik noem geen na-
"Het punt van die hele bezetting was:
je wist niet waar het zou ophouden. Ik
heb daarom meteen gezegd: geen politie
erbij. Dat is vragen om moeilijkheden.
Op een avond stonden er een paar bij het
hek. Die heb ik weggestuurd. Elke och
tend belde de burgemeester. Van der
Willigen was dat nog. En Erades, hoe
gaat het? Ik zeg: alles onder controle,
burgemeester. Hij zegt: Erades, jij ver
dient het Ridderkruis. Nooit gehad,
maar dat geeft verder niet".
Koffie
"Ik ging vrij gemakkelijk met iedereen
om. Ik had zelf twee studerende zoons,
dus zodoende. Nee, die zaten er niet tus
sen. Anders had ik ze wel weggestuurd.
Ik heb er ook wel bij de kladden gegre
pen hoor. De afspraak was: geen koffie
van de koffiejuffrouw, alleen uit de auto
maat. Op een gegeven moment onder
neemt er eentje een aanval op het appa
raat van de koffiejuffrouw. Ja, de koffie
was zogenaamd goed genoeg voor ieder
een. Die heb ik dus eruit gezet".
"Ik heb meteen bij het begin van de be
zetting gezegd: jongens en meisjes apart
slapen. Ik wilde niet van die toestanden
als in het Maagdenhuis. Daar hebben ze
zich keurig aan gehouden. Meestal ble
ven er een stuk of acht overnachten en de
rest kwam 's morgens terug. Eentje van
ons moest erbij blijven. Alleen: wij had
den lekker verwarming en zij zaten hart
stikke koud".
"Het enige dat ik niet zo leuk vond wa
ren de scheldpartijen tegen de curatoren.
Ze hadden ook allerlei protestborden
met gescheld erop. Die heb ik 's nachts
een keer weggehaald. Ze dachten dat
corpsstudenten dat hadden gedaan".
Erades moet voor de tweede keer smake
lijk lachen.
Over dë verhouding met het corps lo
pen de herinneringen uiteen. Van Wier:
Custos L. Erades als nachtwaker:
zaten hardstikke koud".
'Wij hadden lekker verwarming en zij
"Er was nogal wat weerstand tegen de
SVB. Petroleum door de brievenbus, en
dat soort geintjes. Bij de niet-studenten
bestond daarentegen veel sympathie. De
meeste SVB'ers kwamen uit gewone ge
zinnen. Geen kak, geen intimidatie. Al
waren er ook wel mensen die ons ver
dachten van communisme".
Hans van Dam heeft niets gemerkt van
kakineuze pesterijtjes. "Alleen ten tijde
van acties waren de verhoudingen wat
minder, maar dat is logisch".
Toch waren er ook corpsstudenten die
solidair waren met de bezetterfi. In de
krant werd Ralph de Nerée tot Babbe-
rich als goed voorbeeld daarvan in de
schijnwerpers geplaatst: "Je kunt best
WD'er zijn en toch tegen die idiote
structuur van het onderwijs op de uni
versiteit zijn".
Geertsema
De Nerée tot Babberich, tegenwoordig
woonachtig in het Gelderse plaatsje Bab
berich, is wegens een verblijf in het bui
tenland niet in staat zijn destijds spraak
makende houding toe te lichten. De
bezetters kregen bijvoorbeeld ook be
zoek van Molly Geertsema die in de jaren
veertig Minerva-voorzitter was.
"Deze actie is te aanvaarden. Er moet
meer inspraak komen", sprak Geertse
ma na een korte inspectie. "Alleen het
middel van de bezetting deugt niet. Ver
der vind ik een hoopje van honderd men
sen en dan tel ik er verduveld veel
bedroevend klein". De WD-politicus
vreesde één ding: "Dat de extremisten
straks zeggen: wij hebben het bereikt en
dan lui en vadsig achterover leunen".
De bezetters hadden snel reden tot te
vredenheid. Acht dagen na het begin van
de bezetting zegde het universiteitsbe
stuur één ding toe: de studenten werden
als waarnemers bij vergaderingen toege
laten. Van Dam: "Dat was het sein om de
bezetting te beëindigen. Het vierkante
nee was van tafelen anders loopt zoiets
toch maar af'.
Op 19 mei werd een voorstel daartoe
aangenomen. Een gering aantal aanwezi
gen (zo merkte de verslaggever toen op)
ging ermee akkoord. Reden voor weer
een bits commentaartje in de krant: 'Er is
heel wat bereikt. De kleine groep mag te
vreden zijn, want radicaal is het overgro
te deel van de studenten geenszins'.
Wetenschappers
"De actie in Leiden werd eigenlijk al
vrij snel overgenomen door het lager we
tenschappelijk personeel", herinnert
Adam Vondeling zich. Hoewel solidair
met de actievoerders, liet de student
Vondeling de bezetting destijds aan zich
voorbij gaan: hij moest blokken.
Van Dam schetst het historische ka
der: "Door de grotere universiteit was
ook de wetenschappelijke staf gegroeid.
Maar alle macht lag nog bij de hooglera
ren en de medewerkers hadden dus ook
behoefte aan democratisering". In het
overleg volgend op de bezetting werd
vooral aan die verhoudingen het nodige
gedaan, allerlei inspraakorganen kregen
met de invoering van minister Veringa's
Wet Universitaire Bestuurshervorming
(WUB) structuur.
Erades: "Ik was het niet eens met die
bezetting, maar daardoor is er wel een
ander soort bestuurders gekomen. Min
der uit de hoogte. Dat heb ik wel toege
juicht. Maar wat is er nu verder van die
inspraak terecht gekomen. Die universi
teitsraad stelt niets voor en van de Leidse
Studentenbond is helemaal niets over".
Het zieltogend bestaan van de LSB
kan Van Dam niet verontrusten. "Dat is
toch een soort golfbeweging. Als de rech
ten worden aangetast steekt het verzet
de kop wel weer op. Denkbeelden conso
lideren, dat is nu eenmaal taai werk".
De Studenten Vakbeweging ging ten-
onder in die golfbeweging. Van Dam:
"De SVB is nooit officieel opgeheven,
die is gewoon doodgebloed".
Reünie
Vorige maand besloot Sonja van Wier
de SVB, althans de herinnering daaraan,
weer tot leven te roepen. Samen met een
paar anderen (onder wie oud-Leidenaar
Cees Waal, nu burgemeester van Deven
ter) heeft ze op zaterdag 25 juni een reü
nie georganiseerd, tijdens welke onder
anderen de vroegere studentenleider
Ton Regtien verbindingen tussen toen
en nu zal leggen. "De animo is weerga
loos", zo hebben contacten met oud-SV-
B'ers haar geleerd.
Alle reden voor de organisatoren een
stichting SVB 1963-1988 op te richten.
Het doel is een archief op te zetten waar
in de geschiedenis van het eerste studen
tenverzet kan worden gerangschikt.
Sopja van Wier: "Het feit dat we voor een
stichting hebben gekozen, en niet voor
een vereniging, geeft al aan dat ook wij
iets anders zijn gaan denken over in
spraak".
