De nieuwe paria's
Het roken van sigaretten is
verslavend en moet op één
lijn worden gesteld met het
gebruik van verdovende
middelen als heroïne en co
caïne. Dat is de kern van een
rapport van dr. C. Everett
Koop, directeur-generaal
van het Amerikaanse minis
terie van volksgezondheid,
dat deze week verscheen.
Het rapport komt op een mo
ment dat rokers in de Vere
nigde Staten zich met steeds
meer beperkingen gecon
fronteerd zien. In tal van
openbare gebouwen, bedrij
ven, restaurants en in het
openbaar vervoer mag niet
meer of nog in zeer beperkte
mate worden gerookt. Vol
gens het ministerie van
volksgezondheid is roken in
Amerika verantwoordelijk
voor 320.000 doden per jaar.
Kortom: wie nog rookt wordt
hoe langer hoe meer behan
deld als een paria. Bordje op
kantoormuur: 'Als u rookt,
adem dan niet uit'.
door Henk Dam
De vlucht van Seattle naar Reno
was nog maar twintig minuten
oud, of Darryl Seigel (38) kon het
al niet meer harden. Hij moest en
hij zou een sigaretje roken.
Oké, oké, de stewardess had voordat
ze waren opgestegen via de intercom
duidelijk verteld dat de vlucht korter
dan twee uur duurde, en dat er dus op
grond van de nieuwe wet niet mocht
worden gerookt. Maar een paar trek
jes?
Hij stond op, liep door het nauwe
gangpad naar het toilet en pakte daar
zijn sigaretten. Ah! De rookmelder!
Wat buigen en trekken en ook die kon
hem niet verraden. Hij stak z'n sigaret
op, nam een paar diepe halen. Dat was
beter. Dat was een stuk beter.
Maar Seigel had pech. Een oplet
tende stewardess zag rook wegcirke-
len op het moment dat hij opgelucht
het kleinste kamertje weer verliet.
Wist hij dan niet dat hij niet mocht ro
ken tijdens de vlucht, en al helemaal
niet op het toilet?
Seigel moest toegeven van het ver
bod op de hoogte te zijn. "Dan heeft u
de wet overtreden. U zult bij aan
komst in Reno worden gearresteerd",
antwoordde de stewardess koeltjes.
En precies dat gebeurde.
Op het Cannon International Air-
port van Reno werd Seigel, toen hij
uit het vliegtuig stapte, prompt door
de veiligheidsdienst aangehouden. Er
werd proces-verbaal tegen hem opge
maakt, en hij kan nu een boete van
6000 dollar (11.500 gulden) verwach
ten.
Protest
Seigel was het eerste slachtoffer
van een wet die eind vorige maand
van kracht werd, en die het voortaan
verbiedt te roken tijdens vluchten die
twee uur of korter duren. Dat bete
kent dat op 4 van de 5 binnenlandse
vluchten in Amerika niet meer mag
worden gerookt.
Amerika's rokers lieten dat niet he
lemaal ongemerkt voorbijgaan. Op de
ochtend van 23 april, de dag waarop
de wet inging, protesteerden enkele
tientallen van hen op het National
Airport van Washington. Ze hadden
borden bij zich waarop stond: "Het
Congres is te ver gegaan", en zeiden
dingen als: "Van auto's en drank gaan
mensen ook dood. Waarom verbieden
ze die niet?".
Maar het was een even klein als
machteloos gebaar. Want wet is wet.
Wat een van de vliegmaatschappijen,
Continental Airlines, deed was zinvol
ler. Die had al van tevoren 430.000
stukken kauwgom en 200.000 lolly's
ingeslagen om aan de met hun han
den in het haar zittende nicotine-ver-
slaafden te geven.
Een andere grote maatschappij,
Northwest Airlines, was even voordat
de wet van kracht werd eigenerbewe
ging al verder gegaan. Op geen enkele
vlucht van deze maatschappij mag
nog worden gerookt.
Heeft dat invloed gehad op de boe
kingen? Woordvoerder William Wren:
"Jazeker, een hele positieve. Sommi
ge mensen lieten hun vlucht verval
len, maar tien keer zoveel mensen
boekten bij ons, juist omdat er op
geen van onze vluchten wordt ge
rookt".
Dat in zoveel Amerikaanse vliegtui
gen niet meer mag worden gerookt,
heeft alles te maken met het schok
kende rapport dat het ministerie van
volksgezondheid in Washington twee
jaar geleden uitbracht. Dat rapport
was gewijd aan passief roken (de ge
volgen voor niet-rokers die in de
buurt van rokers zijn), en de conclu
sies waren niet mis. Ook passief roken
kan leiden tot dodelijke ziekten, zo
eind moet maken aan alle sigaretten
reclames.
Bijsluiter
Ballin: "Wij zijn niet voor een totaal
verbod op roken, maar we willen wel
dat sigaretten door de wet niet als een
normaal genotmiddel worden behan
deld. We willen grote beperkingen
waar het gaat om reclame. We willen
een verbod op sigarettenverkoop aan
jongeren onder 18 jaar. We willen ook
dat de tabaksindustrie verplicht
wordt te melden wat er in hun sigaret
ten zit".
Dat zou, zo wil de coalitie, in de
vorm van een bijsluiter moeten ge
beuren. "Er zitten zo'n 4000 bestand
delen in sigarettenrook. In sigaretten
met een laag teer- en nicotinegehalte
bijvoorbeeld zitten weer bepaalde
schadelijke additieven die zijn toege
voegd om de smaak van die sigaretten
te redden. We vinden dat het publiek
er recht op heeft te weten wat voor be
standdelen dat dan zijn".
Verschillende Congresleden heb
ben wetsvoorstellen ingediend die de
doelen van de coalitie dichterbij moe
ten brengen. Ballin zit zo ongeveer da
gelijks in het Capitool om daar lobby
werk voor de anti-rookbeweging te
doen. Maar de tabaksindustrie is een
taaie tegenstander. Ballin: "Je vecht
niet alleen tegen de tabakslobby,
maar vaak tegen de hele landbouw-
lobby. Een senator uit zeg maar een
graanstaat zal een senator uit een ta-
bakstaat altijd steunen omdat de
landbouwstaten traditioneel elkaar
niet afvallen".
Daar komt dan nog bij dat de ta
baksindustrie Congresleden met het
doeltreffendste aller smeermiddelen
paait: geld. Dat kan omdat belangen
organisaties in Amerika het recht
hebben zogenaamde 'Politieke Actie
Commissies' (PAC's) te vormen die
Congresleden geld mogen geven ten
behoeve van hun herverkiezingscam
pagnes.
Jaarlijks gaat een bedrag van bijna
een miljoen dollar van de tabaksin
dustrie naar Congresleden. Die geven
in ruil bijvoorbeeld lezingen, maar
wat werkelijk van hen wordt ver
wacht is dat ze 'tabaksvriendelijk'
stemmen. Alleen al de tabaksgigant
Philip Morris gaf op die manier in het
parlementaire jaar '85-'86 een half mil
joen dollar uit.
Tij keert
Ondanks dat alles keert het tij, zegt
Ballin. "De houding van het publiek
is veranderd. Steeds meer mensen
gaan roken als een kwaad zien dat in
de hand moet worden gehouden. Dat
zijn kiezers, dus daar kunnen de indi
viduele Congresleden niet omheen.
Je kunt er dan ook op rekenen dat het
Congres de komende jaren het roken
verder gaat beperken". Hij lacht:
"Aan ons zal het niet liggen".
Er is nog een reden waarom de ta
baksindustrie niet langer zo zorgeloos
en blij kan zijn als de jongens en meis
jes van de sigarettenreclames. Dat
heeft te maken met die typisch Ame
rikaanse gewoonte om via de rechter
enorme schadevergoedingen te eisen
als je meent dat iemand je kwaad
heeft gedaan.
Lijders aan longkanker en familie
leden van overleden zware sigaretten
rokers hebben de afgelopen jaren in
groten getale tabaksfabrikanten voor
de rechter gedaagd. Alle 300 zaken die
voor de rechter kwamen zijn tot nu
toe door de industrie gewonnen. En
dat op grond van twee argumenten:
mensen roken uit vrije wil, en boven
dien staan er sinds 1965 duidelijke
waarschuwingen op de pakjes siga
retten.
Maar beide argumenten worden on
dergraven in een proces dat op dit mo
ment in de staat New Jersey loopt.
Daar heeft de weduwnaar Antonio Ci-
pollone drie fabrikanten van sigaret
ten voor de rechter gedaagd omdat hij
hen verantwoordelijk stelt voor de
dood van zijn vrouw die in 1984 op 58-
jarige leeftijd aan longkanker over
leed nadat zij meer dan 40 jaar had ge
rookt. De advocaten van Cipollone
hebben zich geconcentreerd op de pe
riode vóór 1965, toen er nog geen
waarschuwing op de pakjes stond. Ze
hebben bovendien geheime docu
menten uit de tabaksindustrie zelf als
bewijsmateriaal aangevoerd waaruit
blijkt dat de fabrikanten ruim vóór
1965 al donders goed wisten dat roken
gevaarlijk is, maar die kennis geheim
hielden.
Precedent
Cipollone kreeg verder de afgelo
pen week steun van dr. C. Everett
Koop, de directeur-generaal van het
ministerie van volksgezondheid, en
daarmee de hoogste medische autori
teit in het land. Die bracht een rapport
uit waarin staat dat nicotine net zo
verslavend is als cocaïne en heroïne.
Met andere woorden: aan het argu
ment dat mensen uit vrije wil roken,
kan nu ook gewrikt worden. Als Ci
pollone wint en de sigarettenindus
trie doet haar uiterste best dat te voor
komen dan zou hij dus recht heb
ben op een schadevergoeding.
Maar wat voor de industrie erger is:
er zou een juridisch precedent ont
staan op grond waarvan allerlei men
sen de makers van sigaretten zouden
kunnen aanklagen. Wat u zegt: de ta
baksindustrie zou goed de sigaar zijn.
(tekening Tom Janssen)
Hoewel er altijd bezorgde zielen
zijn geweest die zich afvroegen of dat
roken nu wel zo gezond was (Victori
aanse vrouwen kregen te horen dat zij
tbc of een snor konden krijgen als ze
er eentje opstaken), was 1964 pas het
jaar waarin alles veranderde. Toen
verscheen er een rapport van de direc
teur-generaal van het ministerie van
volksgezondheid waarin onomwon
den stond dat je van roken kanker
kunt krijgen. Een jaar later versche
nen waarschuwingen op de pakjes, en
in 1971 mocht via radio en tv niet lan
ger reclame voor sigaretten worden
gemaakt.
Sindsdien is vastgesteld dat roken
ook kan leiden tot long-emfyseem,
hartafwijkingen, kortom het hele
spectrum van ernstige kwalen zoals
dat nu tot de parate kennis van elke
mavo-leerling behoort. Al die uiter
mate beangstigende publiciteit heeft
gewerkt: in 1965 rookte nog 41,7 pro
cent van de Amerikanen, in 1986 ging
het om nog maar 26,4 procent. Zeker
40 miljoen Amerikanen hebben de af
gelopen twee decennia het roken er
aan gegeven.
Klasseverschijnsel
Interessant aan de statistieken over
rokers is dat roken een klassever
schijnsel aan het worden is. Goed
opgeleide mensen met behoorlijke in
komens roken aanzienlijk minder dan
mensen met een lage opleiding en
dito inkomen. Zwarte Amerikanen
roken ook meer dan blanke landgeno
ten.
Dit alles neemt niet weg dat nog al
tijd meer dan 50 miljoen Amerikanen
Koning Tabak dienen (en dat 320.000
Amerikanen per jaar aan de gevolgen
van het roken sterven). Het zijn met
name jongeren die nog dagelijks aan
dat legioen rokers worden toege
voegd. Daar doet de tabaksindustrie
dan ook zeer zijn best voor.
Die industrie geeft in de Verenigde
Staten het niet geringe bedrag van 2,5
miljard dollar per jaar uit aan reclame
en vergelijkbare promotie-activitei
ten. En die reclames zijn buitenge
woon uitgekiend. Sigaretten worden
in de advertenties in weekbladen en
dergelijke altijd gepresenteerd in een
sfeer van sport, gezondheid, lekker in
de buitenlucht. De plaatjes laten vrij
wel steeds mooie jonge mensen zien
die het leuk hebben.
"Dat soort reclame, daar moet een
eind aan komen. Sigaretten zijn
slecht voor je, en ze zijn verslavend.
Stel eens dat voor amfetamine op de
zelfde manier reclame zou worden ge
maakt als voor sigaretten. Het grote
publiek zou woedend zijn". Aan het
woord is Scott Ballin, vice-president
van de Amerikaanse Hartstichting en
voorzitter van de "Coalition for Smo
king or Health", waarin de Hartstich
ting, de Longstichting en het Kanker-
instituut samenwerken.
Het is deze krachtige coalitie die als
geen ander het roken bestrijdt op de
plaats waar werkelijk grote vooruit
gang kan worden gemaakt: in het
Congres. De coalitie helpt Congresle
den bijvoorbeeld met het opstellen
van anti-rookwetten, zoals een on
langs geïntroduceerde wet die een
bleek uit het rapport. Om een voor
beeld te geven: de wijd gerespecteer
de National Research Council schat
het aantal doden in Amerika door
longkanker, veroorzaakt door de rook
van anderen, op 2400 per jaar.
Koren op de molen
Het rapport was koren op de molen
van actiegroepen als Americans for
Nonsmokers Rights, gevestigd in de
Californische universiteitsstad Ber
keley. Julia Carol, directeur van de
groep: "Wat er in vliegtuigen is ge
beurd beschouwen wij als ons groot
ste succes".
De Californische groep knokt al
sinds jaren tegen roken in vliegtui
gen, Vorig jaar kwam de grote door
braak toen de staat Céiifornië als eer
ste het roken op alle vluchten binnen
z'n grenzen verbood. Het was de stap
waarop de federale regering en maat
schappijen als Northwest Airlines
hadden gewacht.
Waarom? Omdat het argument van
groepen als Americans for Nonsmo
kers Rights indruk maakte, dat de
ventilatie in vliegtuigen nu eenmaal
zodanig is dat de door rokers uitgebla
zen dampen uiteindelijk in verdunde
vorm door alle passagiers weer wor
den ingeademd. Dat is niet alleen ver
velend (en ongezond) voor die passa
giers, maar vooral voor stewardessen
en piloten, die nu eenmaal een groot
deel van de dag in de bedompte ro-
kerslucht moeten doorbrengen.
Maar het gaat allemaal veel verder.
Niet alleen in vliegtuigen wordt het
de rokers steeds moeilijker gemaakt.
Ook op allerlei andere openbare
plaatsen mag niet langer worden ge
rookt. De roker is in Amerika een pa
ria geworden, een uitgestotene.
Julia Carol constateert het met een
grimmig soort genoegen: "De laatste
vijftien jaar is roken meer en meer so
ciaal onaanvaardbaar geworden. Ein
delijk beginnen we het punt te berei
ken waarop roken als afwijkend ge
drag wordt gezien. De niet-roker be
paalt nu de norm. Dat is goed en dat is
rechtvaardig".
Wetten
Voorbeelden te over van het veran
derde fortuin van de roker. In 42 van
de 50 Amerikaanse staten zijn wetten
aangenomen die het roken beperken
in bijvoorbeeld openbare gebouwen
of bij het openbaar vervoer. In de
staat New York bijvoorbeeld werd vo
rige maand een wet van kracht die ro
ken verbiedt in onder meer winkels,
theaters, ziekenhuizen, musea, ban
ken en bijna alle andere publieke
ruimten. Restaurants met meer dan
50 stoelen werden verplicht de helft
van hun zetels voor niet-rokers te re-
In meer dan de helft van de Ameri
kaanse bedrijven mag niet of alleen in
bepaalde ruimten worden gerookt.
Het is normaal geworden dat in open
kantoorruimten, cafetaria's, gangen
ruimten, cafetaria's, gangen en derge
lijke een rookverbod geldt. Sommige
bedrijven, zoals Turner Broadcasting
in Atlanta en Northern Life Insurance
in Seattle, verbieden het roken hele
maal: rokers hoeven er niet eens te
solliciteren.
Boete
En het hotel Non-Smokers Inn in
Dallas gaat weer nog verder. Niet al
leen neemt dit hotel geen personeel in
dienst dat rookt, de gasten moeten bij
inschrijving een verklaring tekenen
waarmee ze zich verplichten een boe
te van 250 dollar te betalen als ze op
hun kamer roken. Het is tekenend
voor de agressieve manier waarop in
de VS campagne tegen het roken
wordt gevoerd. Vroegen stonden er
beleefde bordjes op kantoormuren
met het verzoek 'Gelieve niet te ro
ken'. Die bordjes snauwen nu: 'Als u
rookt, adem dan niet uit'.
En dat alles, terwijl Amerika het ro
ken zo ongeveer heeft uitgevonden.
Er is daar altijd gerookt. In 1492 zag
Columbus al indianen 'rook drinken'
en die band tussen het nieuwe conti
nent en de tabak is altijd een nauwe
gebleven ook. Sigaretten verwierven
in deze eeuw hun enorme populariteit
dank zij onder andere filmsterren als
Humphrey Bogart en Mariene Diet
rich die stoer, respectievelijk sexy
waren dank zij nu juist dat sigaretje
tussen de lippen.
Sigaretten verwierven in deze eeuw hun enorme populariteit dank, zij onder andere filmsterren als
Humphrey Bogart en Mariene Dietrich die stoerrespectievelijk sexy werden gevonden met een 'saffie' tussen
de lippen.
