Mozambique: land zonder toekomst
Reagan's plaats in de geschiedenis
'Bandieten' terroriseren door oorlog en honger gekwelde natie
Boek Donald Regan bevestigt machtswellust Nancy
VRIJDAG 20 MEI 1988
BUITENLAND
PAGINA 9
In de Mogambiquaanse hoofdstad Maputo kwam onlangs
vertegenwoordigers van 42 donor-landen en internationale
hulporganisaties bijeen om zich te buigen over de kritieke
situatie in het land. Ruim 380 miljoen dollar zal worden
aangewend om de nood te lenigen van de circa 5 miljoen
Mogambiquanen, die op dit moment direct en indirect met
de hongerdood worden bèdreigd.
De belangrijkste oorzaak van de bijna uitzichtsloze situatie
waarin de voormalige Portugese kolonie Mozambique
sinds de onafhankelijkheid in 1975 is beland, is de oorlog
tussen het Frelimo-regeringsleger en de Renamo- of MNR-
rebellen. Volgens een rapport van het Amerikaanse
ministerie van buitenlandse zaken zijn er de afgelopen drie
jaar zeker 100.000 Mogambiquanen door toedoen van de
'bandieten' om het leven gekomen.
Een reportage van onze correspondent in Zuidelijk Afrika.
door
Ruud de Wit
MAPUTO - Minstens tweehonderd
vluchtelingen hebben zich op een
open plek in het kamp bij het
plaatsje Malema in de noordelijke
Nampula-provincie verzameld. De
vrouwen en kinderen zitten in gro
te berusting aan de linkerzijde en
de mannen aan de rechterkant.
Een Frelimo-functionaris legt hen
in het Portugees uit, wat ervan hen
wordt verlangd, en dit wordt door
een tolk in een locaal dialect ver
taald. "Dit zijn journalisten uit het
westen. Zij komen zich op de hoog
te stellen van de rampen die door
de 'bandidos armados', de 'gewa
pende bandieten' in ons land wor
den aangericht".
Voordat de zitting begint, moe
ten de aanwezigen braaf een aantal
Frelimo-leuzen scanderen. "Viva
Frelimo! Weg met de 'gewapende
bandieten', 'A luta continua'. De
overmijdelijke politieke 'peptalk'.
Verdreven uit hun oorspronkelijke
gebieden, nog maar net gered van
een hongerdood en als een speelbal
heen en weer gerold tussen Freli
mo- soldaten en Renamo-bandie-
ten, geldt toch ook voor hen, dat ze
geacht worden met de mond te
spreken van degenen, op wie ze
hun laatste restje hoop hebben ge
steld.
Een voor een komen de slachtof
fers van de Mogambiquaanse bur
geroorlog haar voren en het ene
verhaal is nog triester dan het an
dere. Luciano, een 31-jarige boer
werd door een groepje 'bandieten'
gegrepen, toen hij op weg was naar
zijn akkertje. Twee weken hebben
ze hem vastgehouden en uiteinde
lijk slaagde hij erin te ontkomen.
Nu zit hij hier, ver verwijderd van
zijn dorp aan de grens met de Zam-
bezi-provincie.
Wapens
Luciano vertelt over de behande
ling tijdens zijn 'arrestatie'. De
'bandieten' probeerden hem over
te halen om zich bij hen aan te slui
ten. Wijzend in de richting van de
spoorlijn, die de havenstad Nacala
met Malawi moet gaan verbinden,
waaraan door een internationaal
consortium wordt gewerkt: "Over
die spoorlijn zeggen de 'bandieten',
dat hij niet bestemd is voor voed
sel, maar om meer wapens te ver
voeren. Ze houden je voor, dat als
zij aan de macht komen in Maputo,
de blanken weer naar Mozambique
zullen terugkeren en dat wij dan al
lemaal een auto krijgen". Luciano
voegt eraan toe, dat de bandieten
een vrouw doodschoten om hun
'politieke' ideologie wat meer over
tuigingskracht te geven.
Het vluchtelingenkamp bij Male
ma is slechts een van de vele in Mo
zambique. Alleen al in de provincie
Nampula zijn er minstens 88, met
een totale populatie van meer dan
85.000. Het totale aantal 'dislo-
cados' in Mozambique wordt voor
zichtig geschat op ruim het tien
voudige hiervan.
Op het eerste gezicht is de situa
tie in Nampula niet zo rampzalig.
Rodney Sidloski, de Canadese co
ordinator van de hulporganistaie
CARE: "Zes weken geleden stier
ven er hier nog kinderen door on
dervoeding en daaruit voortvloei
ende ziektes. Nu is het oogsttijd en
we zijn erin geslaagd om de men
sen hier regelmatig voedsel te ver
de kleine dorpjes, voor zover ze
niet tijdig hebben kunnen vluch
ten, schieten ekele mensen dood
als afschrikwekkend voorbeeld en
vertrekken weer met kleding,
voedsel en gijzelaars. Veelvuldig
zijn de verhalen over de wreedhe
den die de bandieten begaan: neu
zen, oren en borsten worden afge
sneden. vrouwen verkracht, kinde
ren in koele bloede doodgeschoten
of met messen afgeslacht.
schaffen. Daarom lijkt de situatie
niet zo ernstig".
Traditioneel was Nampula de
provincie waar een voedselover-
schot werd geproduceerd. Doch
mede door de droogte wordt de
oogst voor deze herfst op niet ho
ger dan 50% geschat. Sidloski op
nieuw: "Over zes weken en zeker
op langere termijn dreigt ook hier
een ramp. Omdat de autoriteiten in
Maputo er niet van overtuigd zijn,
dat Nampula werkelijk een nood-
gebied is, hebben we slechts 340
ton voedsel toegewezen gekregen.
Maar ik denk dat we voor dit jaar
minstens 2000 ton nodig zullen
hebben".
Wreedheden
De verhalen die de vluchtelingen
in de kampen vertellen, zijn iden
tiek: de bandieten komen in de
nacht, verzamelen de i
Deze waanzinnige burgeroorlog
in Mozambique gaat terug naar de
bevrijdingsstrijd onder wijlen pre
sident Zamora Machel, die uitein
delijk in 1975 leidde tot de onafhan
kelijkheid van de voormalige Por
tugese kolonie. Onmiddellijk ver
lieten nagenoeg alle Portugezen
hals-over-kop het land en stortte de
toch al niet zo bloeiende economie
volledig in. ook omdat 95% van de
zwarte bevolking analfabeet was.
Minstens zo desastreus voor de
jonge marxistisch-leninistische re
publiek was de bedreiging waar
mee zij werd geconfronteerd van
de kant van de 'illegale' Smith-re-
gering in het toenmalige Rhodesie
(nu Zimbabwe). Die gaf namelijk
opdracht om een rebellenorganisa-
tie in Mozambique op te zetten, die
Frelimo-regering van Machel (die
nauw samenwerkte met de Zimba-
weaanse bevrijdingsbeweging ZA-
NU van de huidige president Ro
bert Mugabe) moest aanpakken.
De steun voor deze zogenaamde
bevrijdingsbeweging, beter be
kend als de Renamo of MNR, werd
na de onafhankelijkheid van Zim
babwe in 1980 overgenomen door
Zuidafrika. De burgeroorlog die
Mozambique nu al meer dan 12 jaar
treft, is daarvan het resultaat.
Beira-corridor
De gevolgen van de acties van de
rebellen zijn niet moeilijk vast te
stellen. Slechts de zogenaamde
Beira-corridor, die de havenstad
Beira met Zimbabwe verbindt en
Mozambique in twee stukken ver
deelt, is enigszins veilig. Dat komt
echter door de aanwezigheid van
12.000 Zimbabweaanse militairen.
Verder zijn de meeste provincie
hoofdsteden redelijk veilig, maar
daar houdt het dan ook wel mee op.
Wegtransport is in het land nage
noeg onmogelijk. Het enige veilige
vervoer is het vliegtuig, want wie
zich zonder militair escorte de pro
vincies inwaagt, loop het risico be
schoten, overvallen en vermoord te
worden door de 'bandieten'. Het
ondervoede, slecht bewapende en
nog slechter getrainde Frelimo-le-
ger is niet in staat om de rebellen
ook maar enigszins weerstand te
bieden.
Hoe de 'bandieten' opereren, is
overal in de provincie Nampula te
zien. In de districtshoofdstad
Ribaue ligt het administratieve
hoofdkantoor van Frelimo in puin.
Ook het ziekenhuis en de plaatse
lijke katoenfabriek zijn door mor
tiervuur verwoest. In de visser
plaatsje Angoche krijgen we het
zelfde verhaal te horen en te zien en
op de terugvlucht naar Nampula
vliegen we over een dorpje, waar
juist drie dagen eerder een aanval
door de bandieten is uitgevoerd,
waarbij een zestigtal hutten is plat
gebrand en de school met de grond
gelijk is gemaakt.
Is de situatie in Nampula niet
echt dramatisch te noemen, dat
kan beslist niet worden gezegd van
de meer zuidelijk gelegen provin
cies Sofala en Manica. Een van de
belangrijkste vluchtelingencentra
is Casa Banana, een versterkt
kamp ten zuiden van het voormali
ge natuurpark Gorongosa, waar
lange tijd de Renamo-rebellen hun
hoofdkwartier hadden. Meer dan
10.000 vluchtelingen vinden er een
tijdelijk onderdak, waar ze gevoed
worden door de internationale
hulporgansiaties. Hulpverleners
zeggen dat hier nog geen twee
maanden geleden dagelijks tiental
len mensen door ondervoeding om
het leven kwamen, maar nu zien de
meeste vluchtelingen er weer wat
beter uit.
Uitputting
Toch sterven er nog elke dag tus
sen de vijf en zes mensen in Casa
Banana, meestal ongelukkige
vluchtelingen, die de lange voet
tocht uit de bedreigde gebieden
wel hebben voltooid, maar voor
wie de redding toch te laat kwam.
CARE-medewerker Harlan Hale:
"Het is niet alleen de honger, maar
ook de directe gevolgen van onder
voeding, waarmee we hier worden
geconfronteerd. Diaree, tbc, mala
ria en totale uitputting".
Een tekenend voorbeeld, waar
van er zoveel te geven zijn, is het
verhaal van Bire Nyamazao. Juist
die ochtend is hij samen met zijn
familie na een dagenlange mars in
Casa Banana gearriveerd. De groep
steekt schril af van de andere
vluchtelingen in het kamp: de bot
ten zijn onder de huid zichtbaar, de
buikjes van de kinderen zijn ge
zwollen, hun voeten hebben grote
wonden. Een van zijn twee vrou
wen en een zevenjarig kind zijn ge
durende de gruwelijke tocht omge
komen. In Casa Banana hebben de
overlevenden hun eerste echte
maaltijd na zes maanden.
In een ander vluchtelingen
kamp, Caia. eens een welvarend
landbouwcentrum bij de Zambezi-
rivier, is de situatie kritiek. Het
kamp met 9000 inwoners heeft
geen elektriciteit en amper water.
Alle matrassen en medicijnen zijn
uit de kliniek verdwenen. De voed-
selleveranties naar Caia worden
bemoeilijkt door het ontbreken
van adequate militaire bescher
ming.
Tegen deze achtergrond is het
niet moeilijk voor te stellen met
wet voor moeilijkheden de interna
tionale hulpverleners - in totaal
zo'n 3000- te kampen hebben. Om
met een Britse adviseur te spreken,
die is toegevoegd aan het interna
tionale consortium dat de spoorlijn
tussen Nacala en Malawi weer
open moet krijgen: "Het kan me
niet schelen wie er achter deze oor
log zit, maar als ik die persoon in
handen krijg, zal ik hem persoon
lijk de nek omdraaien".
Geen toekomst
Deze adviseur weet dan ook
waarover hij spreekt: "De Nacala-
spoorlijn kan een van de weinige in
de wereld worden, die echt winst
maakt. Maar door de aanvallen zijn
we nu gedwongen om onze herstel
werkzaamheden stop te zetten.
Treinen worden aangevallen, ma
chinisten en passagiers vermoord
Dit i
de
ergste graad!".
"En wat vinden jullie nu van Mo
zambique? Is er nog hoop voor dit
land?" De piloot van het charter-
vliegtuigje dat ons van Maputo
naar Johannesburg moet terugvlie
gen, heeft met deze rethorische
vraag zijn eigen mening nadrukke
lijk geventileerd. Een week gele
den, toen hij ons in Maputo afzette,
was hij directer: "Wat ze hier ook
zeggen, ik ben ervan overtuigd, dat
dit land geen toekomst meer
heeft".
Geen van de journalisten geeft
antwoord. Hier past slechts zwij
gen. De cijfers spreken voor zich.
In 1984 waren er nog 'maar' 1,8 mil
joen Mogambiquanen op voedsel
hulp aangewezen, voor dit jaar
wordt een getal van circa 5 miljoen
aangehouden. In 1987 werd er door
de regering-Chissano 'slechts' 140
miljoen dollar internationale nood
hulp gevraagd, nu is het dubbele
bedrag bij lange na niet meer toe
reikend.
WASHINGTON Die ar
me George Bush! Zo lang
trouw de baas gediend, en
dan zo beroerd behandeld
worden. Dat dacht politiek
Washington vorige week,
toen president Reagan
eindelijk zijn nummer
twee als z'n opvolger aan
prees.
door
Henk Dam
Al die tijd had de president dat niet
willen doen, omdat hij het verkie
zingsproces bij de Republikeinen
niet wilde beinvloeden. Maar Bush
is al sinds een aantal weken zeker
van de nominatie, dus dat argu
ment gold niet meer. Vorige week
woensdag, tijdens een dicier, kwam
dan toch de langverwachte zegen.
In welgeteld twee koele zinnen be
schreef de president de loopbaan
van Bush, en zei hij hard te zullen
werken aan diens verkiezing.
Twee zinnen! Voor de man die
zich acht jaar lang als een marionet
heeft laten gebruiken, en uit wiens
mond nooit een ondankbaar, laat
staan opstandig woord is opgete
kend! Geen wonder dat de cam
pagnestaf van Bush nogal teleurge
steld was. Geen wonder ook, dat al
le Amerikaanse kranten en omroe
pen met hoog opgetrokken wenk
brauwen over de lauwe kroning
rapporteerden.
Geconfronteerd hiermee, maak
te Reagan het verzuim haastig één
dag later goed. Hij stuurde een ver
klaring de wereld in, waarin hij zei
"enthousiast" en "met volledige in
zet" ten behoeve van Bush cam
pagne te zullen voeren. Bush is
"een partner geweest in alles wat
we hebben bereikt. Hij heeft mijn
volledige vertrouwen en totale
steun", aldus Reagan's post scrip-
turn.
Een dankbare Lee Atwater,
Bush' campagne-leider, zei na die
verklaring "in de wolken" te zijn.
Maar het blijft een vraag waarom
Reagan in eerste instantie zo
plichtmatig zijn zegen aan Bush
gaf.
De Washington Post had eind vo
rige week, op basis van een bron in
het Witte Huis, een origineel ant
woord: Nancy, de vrouw van de
president. "Voor haar is de over
gang veel moeilijker dan voor hem.
Zij heeft duidelijk gemaakt wat
haar houding is: wij zijn hier nog
niet weg. Ronald Reagan is nog
steeds president. Het dirigeerstok
je wordt pas in januari overhan
digd".
Zou het kunnen? Zou Nancy te
gen haar man iets in de geest kun
nen hebben gezegd als: "En je
houdt je een beetje in, he? Geen
overdreven praatjes over George.
Zo geweldig is hij tenslotte ook
niet, en bovendien schaadt je jezelf
ermee. Want voorlopig zitten wij'
hier nog".
Donald Regan, nog in zijn functie als chef-staf van het Witte Huis, kijkt
de president op de vingers. "Hij had geen vragen, geen bezwaren, geen in
structies..." (foto AP)
Waar of niet, voor iemand die
'For the Record' heeft gelezen, het
boek van Reagan's voormalige
chef staf Donald Regan dat vorige
week uitkwam, zou het geen ver
rassing zijn. Integendeel, het zou
Regan's visie op Nancy alleen maar
bevestigen. Want Regan beschrijft
Nancy Reagan als degene die het in
het Witte Huis werkelijk voor het
zeggen heeft. De president komt
eraf als een werktuig in haar Ma
chiavellistische handen, bijna als
een goedmoedige sul.
Ontslag
De media hebben er vorige week
uitgebreid over gerapporteerd. Ter
opfrissing een paar citaten uit het
boek: "De First Lady gedroeg zich
alsof het ambt dat door het volk
aan haar man is geschonken, viel
onder de samen te delen goederen
van de huwelijkse staat".
Het was Nancy Reagan, aldus
'For the Record', die steeds weer
aandrong op het ontslag van men
sen die ze schadelijk voor de repu
tatie van haar man achtte. CIA-di-
recteur Casey bijvoorbeeld wilde
ze ontslaan terwijl die net geope
reerd was aan een hersentumor. En
Regan zelf was Nancy's grootste
slachtoffer.
De president, aldus de gewezen
chef staf in zijn boek, "kritiseerde
zelden, klaagde zelden en gaf zel
den directe opdrachten. Hij luister
de, stemde in, speelde zijn rol en
wachtte op het moment waarop de
volgende acte was geschreven".
Toen Regan een financieel be
leidsplan voor een periode van
twee jaar aan Reagan gaf, kreeg hij
het direct terug met de opmerking:
"Het is wel goed, Don". Regan in
zijn boek: "Hij had geen vragen,
geen bezwaren, geen instructies".
Kortom, Regan beschrijft een
soort hofhouding met een oude,
suffige koning die alles wel goed
vindt omdat hij het ook niet meer
kan volgen, terwijl de kwaadaardi
ge maar zeer alerte koningin op de
achtergrond aan alle touwtjes trekt
en zo nu en dan een hoofd laat af
hakken.
Astrologe
Dat beeld is niet nieuw. Wel
nieuw aan Regan's boek is, dat de
koningin zich door een hoftove-
naar blijkt te laten adviseren. Nan
cy's grote vertrouwen in haar astro
loge was tot nu toe onbekend, en
die onthulling heeft, meer dan wat
ook uit Regan's boek, voor de
grootste opschudding gezorgd.
Wat zijn de politieke gevolgen
van Regan's onthullingen over
Nancy's vertrouwen in de stand
der sterren? Niet zo erg veel, op de
korte termijn. Reagan's termijn als
president is bijna afgelopen, en iri
politieke kringen is hij zelfs allang
afgeschreven, dus wat zou men
zich drukmaken? Maar op de lan
gere termijn gezien, is het een an
der verhaal.
Wat erg is voor Reagan (en vooral
voor zijn vrouw), is dat de hele
Greet Hofman-achtige astrologen-
affaire de president zo belachelijk
maakt. En voor een leider is het nu
eenmaal erger en vooral verne
derender dat de mensen hem uitla
chen, dan dat hij bij een schandaal
betrokken is.
Westerlingen hebben altijd supe
rieur moeten grinniken om Ooster
se potentaten die uit de ingewan
den van geslachte kippen de toe
komst meenden te kunnen voor
spellen. Wat de Reagans hebben
gedaan, wijkt van die praktijk niet
fundamenteel af. Het is vooral
Nancy die zich altijd druk heeft ge
maakt om de plaats van haar man
in de geschiedenis.
Tot aan de herfst van 1986 leek
Reagan als een van de grootste na
oorlogse presidenten de geschiede
nisboekjes in te zullen gaan. Er was
toen al het probleem van de enor
me tekorten op de federale begro
ting, oke, maar hij had gezorgd
voor een opleving in de economie,
en - belangrijker nog - had gezorgd
voor een herleving van de positieve
en optimistische instelling van de
Amerikanen. Libië en Grenada
hadden hem aardige succesjes op
het gebied van de buitenlandse po
litiek opgeleverd.
Knauw
Kortom, hij was immens popu
lair, en met goede redenen ook.
Toen kwam de Iran-affaire. Dat
was een geduchte knauw voor
Reagan. Maar nadat afdoende ge
bleken was, dat hij ook maar het
slachtoffer was geworden van een
paar overijverige medewerkers,
krabbelde hij in de populariteits-
schalen weer hoger en hoger. Ie
dereen wist inmiddels wel dat
Reagan niet de intelligentste en
wakkerste president aller tijden
was, maar hij was in ieder geval
aardig, een echt 'mensch', zoals dat
zo treffend in het jiddisch heet.
Wat Regan's boek nu duidelijk
heeft gemaakt, is dat Reagan zo ver
van de dagelijkse realiteit afstaat,
zo weinig energiek en nieuwsgierig
is, en zoveel aan zijn vrouw en
naaste medewerkers overlaat, dat
hij net zo goed niet in het Witte
Huis had kunnen zitten. En dat is
bedenkelijk en zelfs gevaarlijk.
Reagan immers werd gekozen. Hij
is verantwoording verschuldigd
aan het volk. Nancy Reagan werd
niet gekozen, haar astrologe al he
lemaal niet, dus waar halen die het
recht vandaan presidentieel beleid
te bepalen?
Is die wetenschap nu helemaal te
danken aan het boek van Regan?
Natuurlijk niet. Er zijn de afgelo
pen jaren veel meer boeken over
Reagan geschreven met vergelijk
bare verhalen, en er staan er nog
een aantal op stapel. Tip: let op het
boek van Reagan's vroegere secre
taresse, Helene von Damm, dat
binnenkort uitkomt. Dat zou wel
eens een heel vilein werk kunnen
worden.
In de Amerikaanse boekhandel
zijn op dit moment maar liefst 14
boeken van oud-medewerkers (van
zijn oud-chef staf tot zijn oud-kok)
of familieleden van Reagan te vin
den die allemaal de president als
onderwerp hebben. Om er een paar
te noemen: Patti Davis, de onaf
hankelijke dochter van Ronald en
Nancy, schreef een sleutel-roman
over haar relatie met haar ouders.
Die komen er niet best van af.
Vooral Nancy wordt in schrille
kleuren geschilderd als een op
macht beluste en zich op uiterlijk
vertoon blind starende tante.
Cartoons
Michael Deaver, gewezen vice-
chef staf van het Witte Huis,
schreef vorig jaar 'Behind the Sce
nes', waarin hij beeldend schetste
hoe alles, maar dan ook alles in het
Witte Huis gericht is op public rela
tions, de plaatjes op de tv. De rege-
ring-Reagan is puur vorm, geen in
houd, is de boodschap van Dea-
ver's boek.
David Stockman, de vroegere di
recteur begrotingen van Reagan,
schreef in 1986 'The Triumph of
Politics' waarin hij eigenlijk vooral
schreef hoe dom de president wel
niet is. Van economie heeft Reagan
Nancy Reagan: in werkelijkheid
aan de touwtjes trekkend, met hulp
van de sterren. (foto ap>
geen kaas gegeten; defensie-begro
tingen moesten met behulp van
cartoons worden uitgelegd, aldus
Stockman.
En een paar maanden geleden
zorgde de ex-woordvoerder van
Reagan, Larry Speakes, voor grote
opschudding door in zijn 'Spea
king Out' te schrijven dat hij
Reagan soms woorden in zijn
mond had gelegd dje hij nooit had
gezegd. En die goeie Reagan had
dat niet eens gemerkt.
Uit bijna al deze boeken komt
eenzelfde beeld naar voren: dat van
een president die aardig is, maar
besluiteloos en met niet al te veel
grijze massa tussen de oren. Een
kei van een acteur, maar verder ie
mand zonder inzichten en zonder
veel eigen doelstellingen.
Regan beschrijft in zijn boek hoe
de president instructies kreeg voor
een publiek optreden. Een van zijn
functionarissen zei hem dan bij
voorbeeld: "U gaat door de deur,
en dan de trap af. Het podium is
tien stappen naar rechts, en de ca
mera's bevinden zich rechtsvoor.
Na uw toespraak doet u twee stap
pen naar achteren, maar u gaat niet
van het podium af, want u krijgt
nog een sprei als kado".
Interview
Het is tekenend voor de manier
waarop Reagan's staf - en in de eer
ste plaats zijn vrouw - de president
stuurt en beschermt. Een buitenge
woon fraai voorbeeld daarvan is
ook te vinden in het recent uitgeko
men 'The Power Game' van
Hedrick Smith, een dikke pil die
gaat over de manier waarop in Was
hington zaken worden gedaan.
Op bladzijden 381 en 382 be
schrijft Smith hoe Reagan in 1985
een telefonisch interview aan een
radio-omroep gaf. Sprekend vanaf
zijn ranch in Californie zag de pre
sident zich geroepen om de rege-
ring-Botha in Zuid-Afrika te verde
digen.
Hij zei onder meer: "Ze hebben
daar de segregatie afgeschaft die
wij vroeger ook in ons land had
den". Dat er voor zwarte Zuidafri
kanen pasjeswetten gelden, dat ze
geen stemrecht hebben en dat ze
op allerlei andere manieren gedis
crimineerd worden, vergat hij
daarbij even. Het was dus een
rampzalige misser.
Smith citeert Deaver (toen nog
vice-chef staf) hierover: "Je moet
Ronald Reagan ook nooit een inter
view vanaf zijn ranch laten doen.
Hij droomt dan waarschijnlijk over
paardrijden. Hij is relaxed. Hij zou
moeten staan. De manier waarop
hij denkt verandert als hij gaat zit
ten. Dan is hij te relaxed. Hij is dan
niet voorzichtig. Hij praat dan
maar wat, is geen president".
Zeker zijn de motieven van al die
mannen en vrouwen die over Ro
nald en Nancy Reagan geschreven
hebben, niet erg zuiver. In de mees
te gevallen was het hen om geld te
doen. Van Stockman is bekend,
dat hij 2,4 miljoen dollar voor zijn
boek kreeg.
Dat die boeken allemaal de afge
lopen jaren en maanden zijn uitge
komen, tijdens het presidentschap
van Reagan, heeft natuurlijk ook
met winstbejag te maken. Nu is
Reagan nog interessant, vanaf be
gin volgend jaar niet meer.
Wraakzucht
Over een zittende president voor
wie men heeft gewerkt schrijven, is
bijna per definitie onfatsoenlijk en
deloyaal. Dat geldt ook als het mo
tief niet een stapel dollars is. maar
wraakzucht, zoals in het geval van
Don Regan. Want hij wilde met zijn
boek eigenlijk alleen maar Nancy,
die hem vorig jaar de laan uitstuur
de, een poot uitdraaien. Dat alles
gezegd zijnde, zetten boeken als
dat van Regan wel aan tot denken,
en tot hoognodig denken ook.
Lees bijvoorbeeld wat Regan
schrijft over de neiging van de re-
gering-Reagan om alles in termen
van public relations te zien. "Ik ge
loof dat de neiging om van rege
ringsactiviteiten een vorm van en
tertainment te maken een gevaar is
voor het democratische proces en
voor de republiek zelf. De symbio
se tussen de pers en de regering-
Reagan was het voertuig van een
bijna ziekelijke trivialisering van
de landszaken. Beide partners de
len de verantwoordelijkheid daar
voor, maar het Witte Huis draagt de
grootste schuld".
Zoals Jonathan Yardley in de
Washington Post schrijft: "Het zijn
die woorden die men zich zal herin
neren als in de toekomst de defini
tieve balans over de regering-
Reagan wordt opgemaakt".
