Diamanthanger: goedkoop of duurkoop? Toiletreinigers zijn niet zo 'rein' voor het milieu Langdurige gewichtloosheid schept grote problemen Een goede stofzuiger is niet goedkoop De groenteman Na e :n winter waarin nauwelijks verse spinazie te koop was, ligt deze bladgroente nu weer uitgestald bij de groenteman of supermarkt. Het eten van verse spinazie mag weer. In de wintermaanden is verse spinazie nauwelijks of niet verkrijgbaar geweest, reden is dat de meeste tuinders geen winterspinazie hadden gezaaid omdat er vorig jaar veel te doen is geweest over het hoge nitraatgehalte. Winterspinazie krijgt in de kas namelijk weinig (zon)licht en veel bemesting. Daardoor krijgt de groente een erg hoog nitraatgehalte, een stuk hoger dan dezelfde groente die in de andere seizoenen wordt geoogst. De spinazie die nu in de winkel ligt is van 'de koude grond'. Dat wil zeggen dat de groente op het land wordt verbouwd, minder wordt bemest en meer daglicht krijgt. Spinazie van de koude grond bevat veel minder nitraat dan kasspinazie. Dat geldt ook voor raapstelen. Dat wil echter niet zeggen dat de hoeveelheid nitraat te verwaarlozen is. Het blijft belangrijk om deze en andere nitraatrijke groente fendijvie, bieten, postelein, bleekselderij, sla en spitskool) niet vaker dan twee keer in de week te eten. Wissel nitraatrijke groente 'af met nitraat-arme groente. In deze tijd valt te denken aan bloemkool, komkommer, wortelen, witlof en rabarber. Combineer liever geen vis met - nitraatrijke groente omdat uit nitriet en het eiwit van vis nitrosamine wordt gevormd. koop uit wil zijn moet andijvie op het menu zetten. Andijvie wordt tegenwoordig niet meer alleen ge kookt gegeten, ook is deze groente in een salade te ver werken. (foto GPD) Goedkope aanbiedingen wekken altijd wantrouwen bij iemand met koopjeserva ring. Zo ook de ruwe-diamanthanger die het postorderbedrijf Tendance Direct Marke ting in Amsterdam per advertentie aan prijst. Tendance is er volgens de advertentie in geslaagd op de diamantbeurs in Londen de hand te leggen op een beperkt aantal, zorg vuldig geselecteerde, ongeslepen ruwe dia manten, van elk ongeveer één karaat (0,2 gram). Er wordt een certificaat van echtheid bijgeleverd. De diamanten zijn volgens de adverteerder 'gevat' in een 14-karaats gou den zetting aan een massief gouden collier van 50 centimeter. De prijs, 195 gulden, lijkt dan wel erg laag. Een medewerker van diamanthandel As- scher in Amsterdam die de advertentie ook heeft gezien denkt dat het gaat om zoge naamde industriediamanten. De prijs daar van ligt aanzienlijk lager dan die van de sier- diamant. De prijs voor een éénkaraats steen kan va riëren van 3 tot 300 dollar. Dat hangt af van de kwaliteit, de zuiverheid, de kleur en de vorm. Een geslepen loepzuivere diamant van die grootte kost meer dan 2000 gulden, schatte hij. Een ongeslepen diamant kan na tuurlijk niet worden vergeleken met zo'n fonkelende edelsteen. De prijs ervan ook niet. cVolgehs een woordvoerder van Tendan ce ligt de inkoopprijs van de aangeboden stenen op gemiddeld 18 dollar. Er zijn ste nen die heel licht van kleur zijn en hele don kere. De kleur is medebepalend'' voor de waarde. Hoe lichter de kleur des te hoger de prijs. Tendance vraagt vooruitbetaling, maar er zou geen enkel risico bestaan voor de koper. Mocht de hanger niet aan de ver wachting beantwoorden, dan kan die bin nen acht dagen na ontvangst worden terug gestuurd. Het betaalde bedrag wordt on middellijk teruggestort. Een reclamecampagnè van Tendance voor een parelcollier werd in 1986 door de Reclame Code Commissie onjuist en mislei dend gevonden. Tendance schreef een be perkt aantal colliers in het Verre Oosten te hebben bemachtigd. Het ging volgens de advertentie om "direct uit de oesterschelp gewonnen parels". Het bijgeleverde certifi caat vermeldde dat de parels vervaardigd waren van "zuiver parelmoer" en daardoor "de glans en kleur van met zorg geselekteer- de kweekparels" hadden. De Federatie Goud en Zilver protesteerde omdat het ging om imitatie-parels. Uit een deskundig onderzoek bleek dat de parels bestonden uit "een grote onregelmatighe den vertonend laagje materiaal, uit vis schubben vervaardigd, benevens een slor dig opgebracht buitenlaagje van plastic, waarbij zelfs de achtergebleven haartjes van de gebruikte kwast of borstel bij vrijwel alle parels zijn waar te nemen". Een ander onderzoek bewees dat er helemaal geen pa relmoer of schelpmateriaal voor was ge bruikt. Pure chloor en toiletreiningers zijn schadelijk i kan met azijn worden gewerkt. Jaarlijks worden in Nederland 20 tot 25 miljoen wc-blokjes verkocht, één van de vele middelen om het toilet 'fris' te houden. Enkele van die bekende schijfjes in een netje, die in de closetpot gehangen worden om kwalijke geuren te verdrijven, doen hun werk wel goed maar ze zijn niet gezond voor mens en milieu. r het milieu. Het beste Zij bevatten de giftige stof paradi- (Foto gpd) chloorbenzeen. Inademing van de damp van dit spul kan duizelig heid, zwakte of bloedarmoede ver oorzaken. Een ander nadeel van deze stof is dat het moeilijk af breekbaar is. De Vereniging Milieudefensie raadt daarom ge bruik van wc-blokjes af. Drie veili ge en goedkope alternatieven zijn het door de pot halen van een bran dende lucifer; een sinaasappel op hangen waarin kruidnagelen zijn gestoken of een zakje met lavendel in het toilet hangen. Chloor Chloor (bleekmiddel) wordt nog vaak gebruikt om het toilet te reini- De goedkoopste 'goede' stofzuiger kost 350 gulden, zo concludeert de stichting Vergelijkend Warenonder zoek (VWO) na een onder zoek onder 23 verschillen de slangstofzuigers. Vol gens de stichting hebben veel stofzuigers onvol doende zuigkracht. Het vermogen van de motor (uitgedrukt in Watts) zegt niet alles over de zuig kracht van de stofzuiger. Ook constructie van zuig- mond, zuigbuis en slang hebben hier invloed op. De 'onderzochte stofzui gers zuigen alle prima stof en pluizen op van gladde vloeren, zoals parket en vi nyl. Alleen met het opzui gen van vuil tussen kieren hebben sommige appara ten problemen. Op tapijt zuigen ze praktisch alle maal behoorlijk. Een aan tal heeft echter moeite met pluizen of draden. 'Geluidsarm' of 'fluister- stil' zoals fabrikanten graag beweren zijn niet veel stofzuigers. De meeste produceren volgens VWO te veel lawaai. Uit een en quête blijkt dat de ook meeste consumenten vin den dat stofzuigers te veel herrie verspreiden. De meeste onderzochte stofzuigers hebber! een lampje of een wijzertje dat aangeeft wanneer de stof- zak vol is. Deze functione ren lang niet altijd naar be horen: een aantal stofzak- indicatoren meldt te vroeg dat de zak vol is, zodat het de gebruiker onnodig veel zakken kost. Een ander deel reageert te laat, zodat Voor mensen met een huisstofallergie is het be langrijk dat de stofzuiger niet veel stof uitblaast. Sommige zuigers hebben een filter voor de uitblaas- opening, dat het uitblazen van fijn stof moet vorko- Op één uitzondering na blijken de filters goed te werken. Er zijn ook stofzui gers zonder filter die nau welijks fijn stof uitstoten. De goedkoopste stofzui ger uit het onderzoek is de Reactor 402 (Hema) van 105 gulden. Deze krijgt als testoordeel 'redelijk'. De Philips HR 6500/A (300 gul den) komt met 'redelijk- /goed' uit de test. De Elec- trolux Z442 is de goed koopste 'goede' stofzuiger en kost 350 gulden. In de Consumentengids en Koopkracht wordt uitge breid verslag gedaan van het onderzoek. gen en te ontsmetten. Deze stof is wel een van de slechtste voor het milieu; het verstoort de biolo gische afbraak van allerlei materia len. Het spul komt via het riool in afvalwaterzuiveringsinstallaties te recht, waar het de bacteriën doodt die nodig zijn voor het reinigings proces. In combinatie met andere schoonmaakmiddelen is chloor ook thuis gevaarlijk. Dit levert chloorgas op, zoals ook een combi natie van chloor en urine doet. Reinigers op basis van azijnzuur, mierezuur of citroenzuur verdie nen de voorkeur boven de chloor- produkten. Veel toiletreinigers hebben het nadeel dat ze ook ande re stóffen zoals parfum, kleurstof en andere zuren bevatten; van de meeste daarvan is niet bekend wel ke invloed ze op het milieu hebben. De veiligste methode om bruine aanslag in de closetpot te verwijde ren is gewoon op z'n ouderwets, met borstel en azijn! Nauwelijks Wettelijk is er tot dusver nauwe lijks nog iets geregeld wat de eti kettering en samenstelling van schoonmaakmiddelen betreft. Het is dus vrijwel onmogelijk om aan de hand van wat er op de verpak king staat op te maken hoe schade lijk een produkt is. Over dit onder werp kan de 'Milieutelefoon', 06- 269161, elke maandag en donder dag tijdens kantooruren bereik baar, verdere informatie geven. WETENSCHAP- Eén van de belangrijkste vragen die bij toekomstige bemande ruimte-expedities naar de planeten om de hoek komen kijken is of het menselijke lichaam bestand zal blijken te zijn tegen langdurige gewichtloosheid en met welke bijverschijnselen een dergelijke toestand verder nog gepaard zal gaan. door Ben Apeldoorn Russische geleerden pogen daar een antwoord op te krijgen. Tot eind maart onderzochten zij vrij wel dagelijks de effecten van lang durige gewichtloosheid op de 'ge teisterde' lichamen van Russische kosmonauten die lange tijd in het MIR-ruimtestation verbleven. Over één van deze kosmonauten, die thans de (twijfelachtige eer geniet het langst in de ruimte te zijn gebleven (326 dagen), is men het vrijwel unaniem eens: hij zal bijna geheel opnieuw moeten leren lopen. Gravitatieveld Veel mensen vragen zich af wat gewichtloosheid nu eigenlijk is en vooral welke oorzaak er nu aan ten grondslag ligt. Onze planeet heeft, net als alle andere grote en kleine hemellichamen, aantrekkings kracht (ook wel gravitatiekracht genoemd). We zeggen ook wel: elk hemellichaam bezit een gravitatie veld dat sterker is naarmate de massa van dat hemellichaam gro ter is. De gravitatiekracht van de aarde zorgt er onder andere voor dat we ons zorgen kunnen maken over ons gewicht; mensen die 'lijnen' proberen (overtollige) massa kwijt te raken waardoor de aarde minder stérk aan hen trekt en de. mate daarvan kunnen ze aflezen op zo iets als een weegschaal. Als we dus op de een of andere Manier aan het gravitatieveld van onze planeet kunnen 'toegeven' dan wegen we niets. Zoiets gebeurt als we bijvoorbeeld van een hoge veerplank in het water springen of, nog langduriger, uit een vliegtuig (het liefst met een parachute). Maar het is niet moeilijk te be denken wat er dan gebeurt: we be wegen ons met steeds toenemende snelheid naar beneden en wel in de richting van het middelpunt van onze aarde. Bij de springplank ra ken we het water al na een of twee seconden met een snelheid van een aantal meters per seconde. Maar bij het vliegtuig loopt de snelheid tijdens de vrije val snel op tot ruim 200 kilometer per uur. Die snelheid zou, afhankelijk van de hoogte waarop het vliegtuig zich bevindt, nog veel groter zijn als er geen lucht(weerstand) was. Huzarenstukje Toegeven aan de gravitatie kracht brengt dus onvermijdelijk snelheid met zich mee en wel in de richting waarin de kracht werk zaam is. Hoe kunnen we die neer waartse beweging nu teniet doen en toch gewichtsloos blijven? Wel, die neerwaartse beweging kunnen we niet opheffen maar we kunnen wel zorgen voor een huzarenstukje waardoor het uiteindelijke effect toch hetzelfde blijft. Parallel aan het (gekromde) aard oppervlak zorgen we voor een ge weldig grote voorwaarts gerichte snelheid waarmee we de neer waartse beweging als het ware op heffen. Er ontstaat een soort even wichtstoestand want we vliegen zo snel vooruit dat de mate waarin we 'vallen' gelijke tred houdt met het onder ons voorbij suizende aardop pervlak dat immers krom is; we volgen die kromming gewoon of, met andere woorden, onze hoogte boven het aardoppervlak is steeds gelijk. Dicht bij het aardoppervlak moet die snelheid ongeveer 40.000 kilometer per uur bedragen m#af' door de al genoemde luchtweer- stand zullen we die snelheid bin nen de dampkring nooit kunnen halen. We zouden, hoe gestroom lijnd ons supersonische voertuig ook zijn mag, vrijwel direct ver branden als gevolg van de wrij vingsenergie van de lucht. Voor dergelijke snelheden moe ten we dus buiten de dampkring zijn en bovendien hoeven die snel heden daar, op een paar honderd kilometer hoogte boven het aard oppervlak, ook niet zo hoog te z$j;n omdat de gravitatiekracht er wat minder is dan bij het aardopper vlak. Oefening Een snelheid van zo'n 30.000 ki lometer per uur volstaat daar al om de valbeweging naar de aarde het hoofd te bieden en rustig rondjes om onze planeet te kunnen blijven draaien...in gewichtsloze omstan digheden. Om daar te komen heb ben we echter zeer veel stuwener- gie, dus grote raketten, nodig voor al als het gaat om het in een baan om de aarde brengen van zware voorwerpen, bijvoorbeeld onder delen voor een bemand ruimtesta tion. Mensen in zo'n ruimtestation verkeren dus onafgebroken in een toestand 'tussen springplank en zwembad' en het vereist geweldig veel oefening om allerlei door het Een opengewerkt model menselijke lichaam (dat immers waarschuwt voor een valbewe ging) opgeroepen 'paniek-reacties' te onderdrukken. De mensheid heeft gedurende zijn miljoenen ja ren durende evolutie onafgebro ken onder invloed gestaan van de zwaartekracht. Diezelfde evolutie werd er door de zwaartekracht toe 'gedwongen' zoiets als een skelet aan te wenden als 'kapstok' voor de rest van de weefsels en om tp voorkomen dat het hele lichaam door de zwaarte kracht als een plumpudding in el kaar zou zakken. Doel: mars En pas gedurende de laatste tien tallen jaren ontrukken sommige mensen zich aan het zwaarte krachtnest waartoe zij en al hun voorouders miljoenen generaties lang hebben behoord. Geen won der dus dat dat alleen is weggelegd voor speciaal geselecteerde men sen die na hun selectie ook nog eens jarenlang intensief geoefend werden in het verrichten van de tal loze noodzakelijke en ingewikkel de handelingen onder gewichtslo ze omstandigheden. Maar de totale afwezigheid van de zwaartekracht gaat aan het men selijke lichaam allerminst onopge-, merkt voorbij, vooral" als het om langdurige perioden gaat. Al sedert .de eerste vlucht van een mens in een baan om de aarde (de Russi sche kosmonaut Joeri Gagarin die op 12 april 1961 in de Vostok-1 een volledige baan om de aarde be schreef) zijn geleerden al benieuwd hoe het menselijke lichaam rea geert op maanden- of zelfs jaren lange gewichtloosheid. Die nieuwsgierigheid heeft ei genlijk twee oorzaken. Allereerst wil men weten hoe lang ruimte vaarders in een om de aarde cirke lend ruimtestation kunnen verblij ven alvorens ze door een 'verse' be manning moeten worden vervan gen wat natuurlijk enorm veel geld kost. De tweede en eigenlijk nog veel belangrijker reden is te weten of de mens geestelijk en fysiek in staat is een reis naar een planeet te onder nemen en daarbij denkt men dan vooral aan de planeet mars. Een reis naar de nog immer mys- terieuze 'rode planeet' zou met de huidige voortstuwingstechnieken bijna een vol jaar in beslag nemen. De ruimtevaarders zullen daarbij rekening moeten houden met een verblijf van minstens een jaar op de planeet voordat de stand tussen mars en de aarde weer gunstig ge noeg is om de terugreis te aanvaar den. Een retourtje neemt dus meer dan drie jaar in beslag. Centraal daarbij staan vragen als: Welke bij verschijnselen zal het menselijke lichaam vertonen na een jaar van volstrekte gewichtloosheid, zullen verveling en vermoeidheid geen catastrofale parten gaan spelen op cruciale momenten zoals die tij dens een landing op mars? Zijn de astronauten na de kolossale heen reis opgewassen tegen een verblijf van ruim een jaar in een volstrekt onbekende en onherbergzame we reld en kunnen ze daaruit genoeg moed en energie putten voor nog een jaar van gewichtloosheid (te rugreis)? Wereldrecordhouder Met behulp van hun inmiddels tot respectabele proporties uitge- groèide MIR-ruimtestation pogen de Russen al deze vragen zo goed mogelijk te beantwoorden met er varingen die in de praktijk zijn op gedaan. Op dinsdag 29 december 1987 landde nabij het besneeuwde Kazakhstan de ruimtecapsule Soyuz TM-3 met aan boord de kos monauten Joeri Romanenko, Alexander Alexandrov en Anatoli Levchenko. Van deze drie ruimtevaarders was Joeri Romanenko toen al maandenlang onbetwist 'wereldre cordhouder gewichtloosheid'; hij had bijna elf maanden, om precies te zijn 326 dagen, doorgebracht in het MIR-station. Zijn metgezel Alexandrov kwam 'pas' in juli 1987 aan in het MIR als vervanger van Alexander Laveikin die last van hartkloppingen had gekregen. De aanwezigheid van Levchen ko, die op 21 december in gezel schap van Musa Manarov en vluchtcommandant Vladimir Ti- tov vanaf de Russische lanceerba sis Tyuratam naar de baan van het MIR-station was gelanceerd, was niet toevallig. Levchenko moest, zo gaven Rus sische geleerden zelf al toe, .funge ren-als veiligheidspiloot die de do delijk vermoeide Romanenko en Alexandrov zonder kleerscheuren aan de grond moest zien te krijgen. 'Zelfs twee volle dagen vrij van dienst vermochten hen niet meer te inspireren tot verdere acties' zo luidden de berichten die verder spraken van een moreel en fysiek uitputtende vluchtperiode, met na me gedurende de laatste weken. Calciumverlies Een eerste geneeskundig onder zoek leerde dat Romanenko 15 pro cent aan beenspieren is kwijtge raakt ondanks zijn dagelijkse oefe ningen op een home-trainer en in een soort tredmolen waarin hij in totaal ruim 1.000 kilometer aflegde. Frank M. Sulzman, hoofd van de medisch-biologische afdeling van de NASA, zegt dat de spierver- zwakking.'de daarmee samenhan gende wijzigingen in het zenuw stelsel alsmede het feit dat Roma nenko gedurende een aantal dagen niet zelfstandig rechtop kan staan, betekenen dat de kosmonaut zo ongeveer opnieuw zal moeten le ren lopen. Romanenko's skelet zal waar schijnlijk de meeste aandacht krij gen van de medisch specialisten. Afgaande op ervaringen tijdens en na eerdere langdurige ruimte- vluchten verwacht men bij Roma nenko's beenderen een verlies aan calcium van 5 tot 10 procent. Dit verlies wordt na terugkeer op aar de niet weer door het lichaam aan gevuld. De calciumhoudende stof fen in het skelet zijn belangrijk voor de hardheid en de veerkracht Men zal zich er ongetwijfeld het hoofd over breken of dit gestadige verlies op kunstmatige wijze kan worden verminderd of tot staan ge bracht. Ook verwacht men eefi duidelij ke vermindering van de capaciteit van het hart-vaatstelsel als. gevolg van het feit dat dit stelsel geduren de een lange tijd minder arbeid hoefde te verzetten bij het rond pompen van bloed. Naar verluid trainen de Russen hun kosmonauten met dergelijke langdurige perioden van gewicht loosheid voor een bemande expe ditie naar mars. Maar zolang men de medische problemen die zich al na een klein jaar van gewichtloosheid voordoen niet de baas kan, is een reis naar die verre wereld, hoe aanlokkelijk een landing daarop nog voor de eeuw wisseling ook mag zijn, uitgeslo ten. Eens temeer blijkt hoe innig wij mensen biologisch verbonden zijn met onze eigen blauwe planeet; die rode lijkt nog erg ver weg....

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1988 | | pagina 11