TT bewijst opnieuw dat u moedig bent'
Boekje open over het
verzet in Véorsehoten
SYMMTIA
Lautenbach toch Warmonds
toekomstige gemeentesecretaris
PAGINA 14
REGIO LEIDEN
VRIJDAG 22 APRIL 1988
Mededelingen
Gemeentebestuur
Commissievergaderingen
Algemene en Bestuurlijke Aangele
genheden, maandag 25 april.a.s.
Economische Aangelegenheden:
woensdag 27 april a.s.
Onderwijs, Sociaal-Cultureel Werk en
Emancipatie: woensdag 27 april a.s.
Ruimtelijke Ordening, Openbare Wer
ken. Verkeer en Milieu: donderdag 28
april a.s.
Overige vergaderingen
Raad van Advies voor Verkeers- en
Vervoersaangelegenheden: maandag
25 april a.s.
Werkgroep Slaaghwijk: dinsdag 26
april a.s.
Commissie voor de Beroep- en Be
zwaarschriften: vrijdag 29 april a.s.
Ouderenberaad: vrijdag 29 april a.s.
Verkeersmaatregelen
Vernieuwen lantaarnpalen Rapen
burg.
Vreewijkbrug twee dagen afgesloten.
Aanleg tunnel Plesmanlaan/Vondel-
laan.
Diversen
Heempark-rondleiding: zondag 24
april.
Inspraak-bijeenkomst Merenwijk
"Bouwen in bestaande Leidse wijken".
Mededelingen Openluchtzwembaden
Nota "Breestraat inspraak verwerkt"
verkrijgbaar.
Informatie-avond bouwplan Aquama
rijnstraat.
Mededelingen gemeentelijke musea.
Grof-/huisvuilophaaldienst
Grofvuilophaalschema voor volgende
week.
Grofvuilinzameling op telefonische af
roep.
Bouwplannen
Verlening diverse bouwvergunningen.
Ruimtelijke Ordening
Voorbereidingsbesluiten bestem
mingsplannen: Herengracht-Zijlsingel:
Leiden-de Kooi; Cronesteinsepolder.
Milieu
Verlening hinderwetvergunning.
Milieu-telefoon.
U kunt u de gemeentelijke mededelingen ook
elke zondag beluisteren via C
op 88,1 FM via de kabel en 1
ether! Uitzending: 10.30-11.00 u
Burgemeester wil plaatselijk verzet van last ontheffen
VOORSCHOTEN De Voorschotense bur
gemeester P. Cannegieter heeft het plaatse
lijke verzet van een last willen ontheffen.
Tijdens de overhandiging van het verzets
boek 'Zand over acht' aan oud-minister M.
van der Stoel toonde hij gisteren zijn diepe
respect en dankbaarheid en verklaarde hij
zich volledig solidair met élles wat verzets
strijders voor de samenleving hebben ge
daan.
De schrijver van het boek, Leo van der
Bijl, vindt dat hij fouten heeft gemaakt en
torst de wroeging zijn hele leven mee. Dat
hij wat gedaan heeft met die wroeging, doet
de burgemeester goed. "U bewijst opnieuw,
een halve eeuw na de oorlog, dat u een moe
dig man bent. U eert daarmee uw medestrij
ders van de donkere dagen en dient daar
mee uw medeburgers van nu".
Het boek was geen pijnloze bevalling. De
inmiddels 70-jarige Van der Bijl voelde er
aanvankelijk niets voor om zijn aantekenin
gen en herinneringen uit te geven. Hij twij
felde aan de zuiverheid van zijn intenties en
de helft van zijn adviseurs raadde publicatie
af. De waarheid kon hard aankomen, zou
oude wonden openmaken.
De andere helft bleef ondertussen aan
hem trekken en won uiteindelijk - met zake
lijke argumenten. Het boek betekende een
aanvulling, een vingerwijzing zijn en het
kon zand strooien over de acht mensen die
Van der Bijl heeft omgebracht (vandaar de
titel - red.). Een van de adviseurs, dorpsjour
nalist Joop Peeters, kreeg uiteindelijk een
grote stapel informatie, maar moest om
meer blijven vragen.
Dat de jaren verstreken heeft ook zijn
voordelen, vindt de burgemeester: "Het
werk is meer voldragen geworden. Dui
vels en helden worden weer mensen en
daardoor wordt hun wedervaren ook voor
ons weer invoelbaar en bruikbaar voor ei
gen leven en samenleven".
Eerlijk
De opzet helpt hierbij. Cannegieter: "Zeer
direct, zeer eerlijk, zonder vals heldenpa-
thos en zonder dat iets verbloemd wordt,
wordt ons een beeld getoond van de rauwe
en gruwelijke wereld die ontstaat als de
rechtsstaat ophoudt te bestaan en de men
sen teruggeworpen worden op eigen nor
men en moraal en hun toevlucht moeten ne
men tot noodweer voor zichzelf en ande-
Zijn over dergelijke problemen in de oor-
logs vele boeken verschenen; het boek van
Van der Bijl geeft een nauwkeurige studie
van het leven in een kleine dorpsgemeen
schap. Van der Stoel had het over een "in
drukwekkend document, meedogenloos en
eerlijk wanneer het de eigen rol betreft".
"Het is materiaal waar de gewone mensen
iets mee kunnen", stelde Cannegieter. "Als
je leest wat er toen mentaal en moreel ge
beurde met mensen zoals je zelf, mensen die
je vaak nog wel kent, dan geeft dat meer te
denken dan alle gruwelverhalen over gaska
mers en Hiroshima's tezamen".
"Het drukt de lezer op zijn eigen verant
woordelijkheden en laat hem beter begrij
pen welke dilemma's er trauma's er waren
m de oorlog vervolgde hij. "Gemakkelijke
antwoorden en recepten ontbreken als een
heel volk gegijzeld is". Volgens Van der
Stoel maakt dat eens te meer duidelijk dat
we er "alles aan moeten doen dergelijke gru
welijkheden te voorkomen. Het opheffen
van onrecht en ongelijkheid is daarvoor
noodzakelijk", aldus de man die mede was
uitgenodigd omdat zijn vader, dokter Van
der Stoel, dé grote stimulator van het Voor
schotense verzet was. Met zijn geweldloze
verzet en grote inzet voor joodse vluchtelin
gen was hij een lichtend voorbeeld.
Bestudering van het Voorschoten in de
oorlog, maakte Cannegieter duidelijk dat er
geen gelijk is en geen ongelijk: "Niet allen
die abstineerden waren lafaards, en niet al
len die actief waren, waren helden. Uitein
delijk is het de instelling, de zuiverheid van
oogmerk en de zelfverloochening die bepa
len of iemand goed of fout handelde".
Geloofwaardig
Landverraders, moordenaars en handlan
gers waren duidelijk fout en de sprekers be
grepen gisteren hoe verbitterd verzetshel
den raakten toen deze mensen, zo'n vier
procent van de bevolking, tamelijk lichte
straffen kregen en de verzetsstrijders amper
hoefden te getuigen. Ook de berechting van
Duitsers als SS-Sturmbannführer Wölk,
viel slecht. De man was verantwoordelijk
voor minstens 200 moorden op illegalen, on
der andere op Voorschotenaren, maar
kwam in 1957 vrij. Volgens Cannegieter gaf
En wat moeten we denken van de 95 pro
cent van de bevolking die niets deed, pas
sief was?. Cannegieter: "Wat zou je zelf heb
ben gedaan? Ik weet het niet?" Blijft over
het procent dat zich actief verzette. "Een
groep die hoe dan ook tot de oorlogsslacht
offers moet worden gerekend", vindt de eer
ste burger. "Of zij het leven verloren of niet,
allen zijn zij getekend en geschonden door
de ervaringen".
Van der Bijl voelt het als volgt: 'Door een
deel van de herinneringen loopt een vage
draad van roekeloze risico's en van een on
verantwoorde radicalisering. Geen fijne
dingen om aan terug te denken. Ook om diè
reden lang in het onderbewuste wegge
drukt? Maar, zeggen we dan, kijk naar de
omstandigheden van toen'.
Van der Stoel sloot zich daarbij aan met
het volgende citaat: 'Wie kan nog begrijpen
wat een oorlog en een bezetting aanrichten
in de geest en in het gemoed van mensen die
zich met levensgevaar tegen een overweldi
ger willen verzetten? Wie kan de
tingen meten in een mensenziel
die dag in dag uit bedreigd wordt door ter
reur, angst, dwang, intimidatie, arrestatie
en een gewelddadige dood? Daar kwam nog
bij dat iedereen die met de*Duitsers samen
werkte, hoe en waar dan ook, een landverra
der was, die bij een Duitse overwinning met
óns zou hebben afgerekend'.
Van der Stoel: "Daar gaat het om. Het is te
gemakkelijk om een halve eeuw later,
vanuit onze leunstoel, te zeggen dat het an
ders had gemoeten".
Voorschotenaar Leo van der Bijl
zoals hij er tijdens de periode '40-
'45 Uitzag. (eigen foto)
Van der Bijl over 'goed en kwaad'
VOORSCHOTEN - Het Voorschotense verzet bestond uit verschillende secties, zoals de
hulp aan joodse vluchtelingen, het verstrekken van valse documenten, het verspreiden
van illegale lectuur en de financiering van ondergrondse activiteiten. De hulp aan onder
duikers vormde de ruggegraat en was vanaf 1941 actief.
Bertus van Aken, Cor van Osna-
brugge en Frans van Spronsen be
gonnen ermee, de ambtenaren Leo
van der Bijl en Jan de Bres sloten
zich in 1943 aan bij de Landelijke
Organisatie voer hulp aan onder
duikers. De eerste was toen net
ontslagen omdat hij met een sta
king het gemeentehuis had platge
legd. De tweede zou ook nog het
bevolkingsregister uit het gemeen
tehuis halen om plaatsgenoten een
gedwongen uitzetting te besparen.
door
Paul van der Kooij
Vanaf 1944 deed Van der Bijl in
lichtingenwerk in Voorschoten,
Zoeterwoude, Stompwijk en
Leidschendam. Hij was comman
dant van een district dat ressorteer
de onder het Bureau Inlichtingen
van de Nederlandse regering in
Londen. Ook hielp hij met het for
meren van de Binnenlandse Strijd
krachten. Er waren genoeg be
trouwbare jongemannen die in de
dagen vóór de bevrijding het mili
tair gezag wilden steunen, helaas
ontbrak het vaak aan wapens.
Van der Bijl controleerde, samen
de mannen van zijn verzetsgroep,
al het Duitse verkeer vanuit drie
controleposten langs Papelaan,
Leidseweg en Haagsche Schouw.
Bovendien gaf hij aan waar de
Duitsers parachute-vallen hadden
opgezet, hoe sterk de kustverdedi
ging was en waar een bombarde
ment op zijn plaats was. Overigens
mislukte het bombardement op de
Vink, op 9 september. De RAF
raakte slechts burgerdoelen en er
vielen negen doden.
Inval
Met hulp van de dochter van de
door onbekenden vermoorde land
wachtcommandant Bouw, wist
Van der Bijl arrestaties te voorko
men en andere maatregelen te tref
fen. Vanuit aangrenzende panden
probeerde hij SD-agent Verkoren
te vermoorden, de man die onder
andere Herman Schoute had om
gebracht. In de hongerwinter 'be
roofde' hij met 10 illegalen een boer
die woekerprijzen vroeg aan het
einde van de oorlog. De buit: bijna
400 kilo rundvet, rookvlees, tarwe,
spek, aardappelen, rollen stof, 24
schapenwollen vesten, 400.000 gul
den in effecten, grote hoeveelhe
den brood, 40 flessen drank, 80 eie
ren, gebak, fietsen, een motorfiets,
nieuwe banden en nog veel meer.
Veel ging naar het kindertehuis
Nieuw-Voordorp, waar dr. Van der
Stoel de scepter zwaaide over een
noodziekenhuis. De rest kwam in
handen van onderduikers en illega
len.
Kort na bomaanvallen in sep
tember 1944 ging het bijna mis.
Van der Bijl sprokkelde hout en
granaten in sperrgebied De Hors
ten toen Duitsers hem betrapten.
Hofplein Rotterdam, 12 maart 1945. Het publiek kijkt machteloos naar
de lijken van de gefusilleerde verzetsstrijders, onder wie ook een aantal
Voorschotenaren. /ioto •Zand over a„ht.«
Ze stonden enkele meters van zijn
verborgen pistool, maar stapten op
een voorbijfietsende jongen af.
Echt mis ging het eind februari
1945. Toen landwachters het huis
van Slothouwer binnenvielen, lag
de zolder vol wapens belastende
paperassen, zoals coördinaten van
de Royal Air Force voor het bom
barderen van doelen, bijzonderhe
den over ondergedoken Duitse mi
litairen en rapporten over Wehr-
machttransporten.
Overleefd
De zeven mannen zaten als mui
zen twee dagen in een soort kelder
onder het huis van de buren. Kort
voordat een ontsnappingsgang
klaar was, werd de schuilplaats
ontdekt en volgden arrestaties.
Drie van de gepakten, Jan Wag-
tendonk, Bram Limburg en
Alexander Adamski, werden in
Rotterdam doodgeschoten. Drie
anderen'wisten later uit een Duits
kamp te ontsnappen. Leo van der
Bijl overleefde een gevangenschap
in Scheveningen. In de nacht van
12 maart, enkele uren voordat zijn
vrienden en 37 anderen gefusil
leerd werden voor een moord waar
zij niets mee te maken hadden,
kreeg de SD een ontlastende telex:
'Der Bijl muss warten; er kan noch
manches erzahlen'.
Na de oorlog pleitte dit docu
ment hem vrij, echte opluchting
heeft het hem nooit gegeven. Meer
malen voelde hij zich schuldig in
leven te zijn gebleven. Bovendien
werd een Duits-joodse jongen, een
zekere De Jong, in zijn plaats dood
geschoten. Waarschijnlijk is hij het
slachtoffer geworden van een ver
haal dat de verzetsgroep afstak:
'Van der Bijl is verantwoordelijk
voor alles en hij onderhoudt nauwe
contacten met een zekere De Jong'.
Het leven in de gewone cel en do
dencel was hard en de Voorschote
naar geeft meedogenloos aan hoe
hij langzaamaan verzwakte, zijn
bravour verloor. Hij deed klusjes
voor extra soep, noemde de hoofd
bewaker Herr Unterschaführer,
stond op bij diens binnenkomst en
vroeg zich steeds sterker af of hij
bij nieuwe verhoren nog steeds dat
zou zeggen wat hij in het begin zei.
Tijden van gepeins, gepieker en
veel zelfverwijt.
Verkeerd
Van der Bijl rekende zich zijn
fouten erg aan en weigerde daarom
een verzetsherdenkingskruis. Ach
teraf noemt hij het onbegrijpelijk
dat zijn groep verschillende voor
vallen verkeerd heeft geïnterpre
teerd. Zo werd kort tevoren een zak
met munitie midden op straat ge
vonden, met de naam van Van der
Bijl eraan. De munitie zou uit het
lijkenhuisje zijn gestolen en toen
Voorschotens burgemeester Cannegieter reikt het eerste exemplaar van
Stoel. De oud-minister is een zoon van de bekende Voorschotense arts die t
deel in het verzet had. Schrijver Leo van der Bijl rechts) kijkt toe.
pastoor De Roos hoorde dat er ille
gale wapenvoorraden lagen in dat
huisje, ontsloeg hij onmiddellijk
zijn koster. 'De pastoor was geen
dappere man', oordeelt de verzets
strijder. 'Hij weigerde Duitse de
serteurs te laten biechten. Pas na
de oorlog durfde hij missen op te
dragen voor gefusilleerde parochi
anen en nam hij bovendien een
moffenmeid in huis'.
Ook de vaste adressen waren een
bron van onveiligheid: 'Het was-in
de omgeving van de kerk zo onge
veer een publiek geheim dat onze
groep verzetswerk deed. We heb
ben risico's genomen, daar mis
schien te licht aan getild'. Toch
blijft hij ervan overtuigd dat Jaap
Waasdorp, de fondsbode die door
verzetsheld Van der Stoel volledig
vertrouwd werd, een beslissende
rol heeft gespeeld. Enkele weken
voor de inval weigerde Van der Bijl
hem bonkaarten voor gedeserteer
de SS'ers te geven en siste Waas
dorp dat hem dat duur zou komen
te staan.
Bovendien was het de Voorscho
tenaar opgevallen dat ondervra
gers zéér vertrouwelijke informatie
wisten en een verhaal 'opdisten
over de illegale moordmachine.
Dat zou heel goed via Jan de Bres,
die wel eens iemand liquideerde,
en Van der Stoel naar Waasdorp
kunnen zijn gelekt. Feit was wel
dat familie van 'Waasdorp SS-er'
nog een waarschuwing heeft laten
uitgaan en een van de naasten het
verraad op zijn sterfbed heeft toe
gegeven.
Executies
Van der Bijl heeft acht mensen
doodgeschoten en is betrokken ge
weest bij nog meer executies. Vaak
ging het om deserteurs die het ka
rig verzorgde onderduiken beu wa
ren. Soms kon men niet anders,
soms ook denkt Van der Bijl dat
'andere, meer persoonlijke motie
ven een rol hebben gespeeld, die ik
toen niet heb onderkend'.
Soms werden de executies feil
loos uitgevoerd, soms ook wezen
bloedsporen een Stompwijkse
boer naar een begraven lijk en
voorkwam de welwillende politie
een ramp. In Voorschoten waren
goede en foute agenten, maar gaf
de burgemeester 'geen stimule
rend voorbeeld'. Van der Bijl: 'Hij
vreesde dat de activiteiten van het
ondergrondse verzet de rust in het
dorp zouden verstoren, waardoor
zijn reputatie in de ogen van de
Duitsers zou worden aangetast.
Bovendien had hij een groot gezin,
waardoor zijn neiging tot schippe
ren en tot tegemoetkomen aan
Duitse verlangens in de hand
'wordt gewerkt en ook meer ver
klaarbaar wordt'.
Na zijn dood in 1944 nam wet
houder Viveen het ambt waar en
'sabotéerde hij de Duitse maatrege
len zo goed en zo kwaad als het
kon'. Veel waardering heeft hij ook
voor Jaap Burger die, puur om te
helpen, bij een bunkerbouwer
werkte. Hij doorkruiste spergebie
den en redde met informaties en
stempels tientallén Voorschotena-
ren van de Arbeitseinsatz. Bertus
van Aken noemt hij 'een begrip in
die dagen, de man die een oplos
sing wist voor iedereen die niet
naar Duitsland wilde'. Ook na een
aanslag, bleef hij vanaf een ziekte
bed in Veur het verzet stimuleren.
Van der Bijl ontmoette ook echte
helden, zoals de Leidse Piet van
Manen. Tijdens een instructie met
granaten, ontdekte hij een niet on-
klaar gemaakt exemplaar. Toen hij
zag dat weggooien slachtoffers zou
kosten, drukte hij de granaat tegen
zijn eigen borst.
Sponsorloop
SJZ trekt
record aantal
deelnemers
ZOETERWOUDE - De sponsor
loop van de voetbalvereniging SJZ
uit Zoeterwoude heeft gisteravond
een recordaantal deelnemers ge
trokken. Honderdzeventien jeugd
leden, senioren en andere 'mee-lo-
pers'(zestien meer dan vorig jaar),
draafden een bedrag van rond de
negenduizend gulden bijeen op het
parcours dat was uitgelegd op
sportpark De Haasbroek.
Weggeschoten door wereldkam
pioen shorttrack Peter van der Vel
de liepen de jongste jeugdleden -
de F en E-junioren, gemiddeld 12,
13 kilometer in de anderhalf uur
die voor de sponsorloop was uitge
trokken. De grootste afstand werd
afgelegd door Jan Berg, speler van
het tweede zaterdagelftal, die ruim
binnen die tijd 21 kilometer over
brugde, 5 kilometer meer dan do
nateur Ab Faas, die de duurste
rondjes liep nu hij 136 sponsors
had. De oudste deelnemer was
Toon Kleyweg, materiaalman van
de vereniging. Als 70-jarige liep hij
tien kilometer.
'Kunstenaars'
betrapt
LEIDERDORP - Twee Leider-
dorpse jongens van 17 jaar, werden
gisteren betrapt door de politie
toen ze het viadukt onder rijksweg
4 met spuitbussen bewerkten. De
graffiti-artiesten zijn meegenomen
naar het bureau waar proces-ver
baal is opgemaakt.
Garagebox
uitgebrand
LEIDERDORP- Een garagebox
aan de Koekoekstraat in Leider
dorp is gistermorgen totaal uitge
brand. Een man was zijn auto aan
het repareren in de garage toen er
onder de auto iets in brand vloog.
Omdat de man er moeilijk bij kon
om te blussen, verliet hij de box en
alarmeerde de brandweer. Die kon
niets doen. Na een paar explosies
van spuitbussen en brandstof,
brandde de garage geheel uit. De
bovenliggende woning heeft zware
rook- en schroeischade.
ADVERTENTIE
Niet voor iedereen
zijn gezondheidszorg en
onderwijs vanzelfsprekend.
Geef.... Actie
O
GIRO: 17797
BANK: 69.99.10.498
Actie Sympatia Biltseweg 14.
3735 ME Bosch en Duin
Tel. 030-781822
WARMOND - Monnickerdam-
mer I. J. Lautenbach wordt per 1
november van dit jaar de nieuwe
gemeentesecretaris van de ge
meente Warmond. Zeven van de
elf raadsleden stemden tijdens
de raadsvergadering van gister
avond op hem. De andere vier
kozen voor de Warmondse chef
financiën C. Neefjes.
De stemming gebeurde met
gesloten stembriefjes, maar het
staat zo goed als vast dat Lauten
bach zijn benoeming aan de vol
ledige WD- en CDA-fracties te
danken heeft. Progressief War
mond stemde op Neefjes. Neef
jes is een PW'er, Lautenbach
CDA'er.
WD-factieleider Saris hekel
de de gevolgde procedure die.
door "schoonheidsfoutjes" "tot
rare gevolgen leidde". Burge
meester Hendrickx-Vlaar hield
het erop dat zij het niet eens is
met Saris' kritiek op de procedu
re, die gisteren uitgebreid aan de
orde is geweest in deze krant.
Direct na de benoeming van
Lautenbach werd de vergade
ring in besloten vorm voortgezet.
De raad wilde zich in het geheim
beraden over wat er nu moest ge
beuren met een brief van Warm-
onder Van Leeuwen over de be
noeming van de gemeentesecre
taris. De burgemeester wilde de
inhoud van die brief niet naar
buiten brengen omdat het schrij
ven over personen zou handelen
maar PW'er Schavemaker wees
erop dat Van Leeuwen zelf tij
dens een openbare hoorzitting,
afgelopen dinsdag, zijn verhaal
al had gedaan. En in Warmond is
het goed gebruik dat tijdens de
raadsvergadering in het open
baar verslag wordt gedaan van
de hoorzitting.
Na het besloten beraad werd
duidelijk dat de burgemeester de
raad had overtuigd. En zo komt
niemand te weten wat Van Leeu
wen had te zeggen over de be
noeming van de gemeentesecre
taris.
lu-.i^EEK
I van a.s. zondag
H onder meer over:
