'Voor bekering is het nooit te laat'
Marokkaanse vrouw verandert razend snel
Bert Dorenbos trekt als een hedendaagse kruisridder ten strijde tegen porno
Oudere generatie lijkt momenteel al uit het Stenen Tijdperk te stammen
ZATERDAG 16 APRIL 1988
EXTRA
PAGINA 21
Als een hedendaagse Don
Quichotte vecht hij tegen de
uitgevers van (soft)porno-bladen.
Want die verderfelijke lectuur,
waartoe hij gemakshalve ook de
damesbladen Margriet en Libelle
rekent, moet Nederland uit. Te
beginnen uit de supermarkt.
"Playboy toont de seks tenminste
nog open en bloot. Bloot in dubbel
opzicht wel te verstaan. Maar die
zogenaamde damesbladen doen
dat in het geniep. Door op
arglistige wijze in hun rubrieken
seksuele problemen te
behandelen. Dat is nog veel
gevaarlijker". Oud-EO-directeur
Bert Dorenbos op zijn praatstoel.
door Rob Hirdes
Gelijk een moderne kruisridder
zoeft de 45-jarige Bert Dorenbos ter
beteugeling van het zedelijk verval
dag-in dag-uit over 's Heeren wegen.
Als directeur van de stichting Rain
bow, waarbinnen hij zijn ethisch an
nex bijbel-instituut heeft onderge
bracht, heeft hij zich opgeworpen
als ons nationaal geweten.
En dat wil hij weten ook. Door het wijd
en zijd uit te dragen. Ook al wordt daarop
niet altijd, zoals in Oude Pekela, prijs ge
steld.
Of zoals gemeente-voorlichter Melle
Wachtmeester het verwoordt: "Ik vind
het belachelijk dat mensen van buitenaf
zich met deze zaak gaan bemoeien. Een
inmenging van mensen met zulke mallo
tige ideeën is bij voorbaat vruchteloos.
Zij hebben hier niets te zoeken".
Maar dan hebben ze daar in Oude Pe
kela in dit geval mooi buiten de waard, of
beter gezegd: buiten Dorenbos gere
kend. Want hij heeft er naar zijn zeggen
alles te zoeken. "Want Satan heeft er, ge
stoken in een clownspak, onder de be
volking rondgewaard".
Vergiffenis
Rainbow-directeur Dorenbos is op het
afgesproken tijdstip in geen velden of
wegen te bekennen. Maar zijn echtgeno
te Willy weet dat hij onderweg is en over
laadt ons inmiddels met enige lectuur
die door de in Nijkerk zetelende stich
ting wordt gedistribueerd. Indachtig het-
gezegde 'zij die geloven, haasten niet'
meldt de directeur zich na drie kwartier
wachten op kantoor. Terwijl hij veront
schuldigingen mompelt schenken wij
hem vergiffenis en een plichtsgetrouw
medewerker hem op zijn beurt het res-
tantje koffie iri, onderwijl opmerkend
dat het overschot voor de goddelozen is.
Gezien de wat krappe behuizing van
de stichting stelt de directeur voor het
gesprek buiten het pand te houden, en
weldra rijdt hij met gezwinde spoed in
zijn automobiel dwars door Nijkerk voor
ons uit. Als ware het of de duivel hem zo
ongeveer op de hielen zit, terwijl wij hem
slechts als tijdelijke trouwe volgelingen
proberen bij te houden. Iets dat met de
nodige inspanning ook lukt.
Achteraf is zijn haast verklaarbaar. Hij
leidt een jachtig bestaan en heeft deze
dag nog een hele rit voor de boeg. "Ik
moet vanmiddag nog heen en weer naar
Oude Pekela", geeft hij ongevraagd uit
leg. "Het is ronduit schandalig wat rich
daar met die arme kindertjes heeft afge
speeld. Jezus zocht de verdoemden op
om ze de weg te wijzen. Maar die 150 Ka
merleden daar in Den Haag zijn bijna al
lemaal keurig netjes in hun groene bank
jes blijven zitten. Terwijl die ernstig ge
schonden kindertjes daar in Oude Pe
kela vogelvrij rondlopen".
"Maar het is niet alleen de schuld van
onze parlementariërs die zich achter in
drukwekkende rapporten verstoppen;
het is even zo goed de schuld van de pers
die zich schuldig maakt aan journalistie
ke hoerenloperij. Tot Elsevier toe. Ieder
een stort zich in zo'n kwestie als in Oude
Pekela, en nu weer in Almere, op de pi
kante details. Ik ben ervan overtuigd dat
er persmensen zijn bij wie de lijnen be
kend zijn die tot een oplossing van Oude
Pekela kunnen leiden. Maar die houden
ze vóór zich omdat seks en geweld
nieuwsbronnen zjjn die vooral niet mo
gen opdrogen".
Dommeligheid
Het zedelijk verval, met alle uitwassen
vandien, vindt in de visie van Dorenbos
zijn woekerende wortels bij de uitgevers
van de pornobladen. Waarbij hij de geïl
lustreerde damesbladen zoals Margriet
en Libelle met het grootste gemak van de
wereld over één en dezelfde kam scheert
als de 'pornolectuur' van zwaarder kali
ber zoals Panorama en Nieuwe Revu.
"En vlak die rechtse Telegraaf niet uit
met zijn pagina's vol 06-nummers, even
min als het Veronica-omroepblad met
z'n Pin Up Club. Wie dat alles niet wenst
te zien getuigt van .christendommelig-
heid van hier tot gunder. Die uitgevers
zijn volksverleiders eerste klas, beho
rend tot de nationale porno-maffia. Het
zijn stuk voor stuk demonische mensen
die vanuit een commercieel sadisme on
schuldige kinderen en anderen tot
slachtoffer maken", zegt hij met strie
mende stem.
"Vorige maand was ik nog op bezoek
bij justitie in de Verenigde Staten. Daar
praten ze over Nederland als een vrij
staat die een enorme zuigkracht uitoe
fent, ook op de porno-syndicaten in
Amerika".
Maar Dorenbos en de zijnen zetten
zich persoonlijk in om het tij te keren
voordat het definitief te laat is. Door naar
de onderdrukten van het systeem toe te
gaan. "Ik weet dat 99 procent van de Ne
derlandse bevolking fel gekant is tegen
al die ontwikkelingen die ons land zo
langzamerhand tot op de rand van de af
grond hebben gebracht. Het is wat dat
betreft vijf voor twaalf. Nog net niet te
laat dus. Maar wel al lang te laat voor wol
lige verhalen. Onze doelstelling is sla
pend Nederland actiegericht wakker te
schudden. Om méssaal stelling te ne
men. Want ik geloof nog in de geest
kracht van Nederland".
Zoals ook Jezus werd beschimpt en
verraden, zo voelde Dorenbos zich bij
zijn actie in Veenendaal waar hij in het
openbaar opgekochte pornografische
lectuur wilde verbranden. "Dat had een
geestelijke schoonmaakactie moeten
worden. Maar op sensatie beluste lieden
hebben dat min of meer proberen te ver
hinderen. Door ons met tomaten en eie
ren te bekogelen. En door zo'n meisje in
te huren dat daar provocerend met ont
bloot bovenlijf rondstapte. Uiteraard
draaide ik haar op dat moment de rug
toe. Toch zou ik haar, maar dan onder an
dere omstandigheden, graag nog eens
willen ontmoeten. Zo'n kind heeft na
tuurlijk al een heel leven achter zich,
maar vergeet daarbij dat Jezus ook voor
haar op aarde is gekomen. Dat zou ik
haar nog eens in een persoonlijk gesprek
willen duidelijk maken".
En na een korte stilte: "Het is heel
triest wat zich daar destijds in Veenen
daal afspeelde. Waar leidt dat allemaal
niet toe. Er is nog nooit enig geluk voort
gekomen uit seksuele perversie. En de
mannen die zo'n meisje hebben inge
huurd zijn in- en intrieste mannen. Ze
wilden mij bespottelijk maken. Maar uit
eindelijk keren ze zich tegen zichzelf'.
Hij verheelt niet, als een rots in de
branding midden in het leven staand, dat
de verleiding voor velen onder ons groot
is. "Huisvrouwen die zich prostitueren,
bedrijven die doen in escort-service, ver-
huuradressen voor pornovideo's, eri fir
ma's die alles onthullende blaadjes dis
tribueren. Het zijn slechts de sterken on
der ons die daartegen bestand zijn. Zelfs
mensen van wie je iets dergelijks niet zou
verwachten bezwijken onder de druk
van de constante verleiding. Zoals die
Amerikaanse televisie-dominees die met
andere vrouwen het bed deelden. Zo zul
len er wellicht hier en daar ook wel predi
kanten zijn die achter gesloten gordijnen
in die pornoblaadjes snuffelen. Als dat zo
is, moeten die worden ontmaskerd om
zich alsnog te kunnen bekeren. Om een
anti-getuigenis te kunnen afleggen. Want
voor bekeerlingen is het nooit te laat".
Rubbers
Dorenbos zit niet om woorden verle
gen. Via Oude Pekela ("hoeveel kinde
ren moeten er nog worden verkracht eer
Den Haag eindelijk begrijpt waar het om
draait?") en zijn Veenendaalse optreden
belandt hij soepeitjes bij onderwerpen
als abortus, aids en euthanasie.
"Jezus is liefde en roept de mensheid
op zijn naaste lief te hebben. Dat is heel
wat anders dan je oude oma dood te spui
ten onder het mom van euthanasie, of om
elkaar met aids te besmetten. En wat
doet Lubbers? Lubbers doet het met
rubbers. Probeert aids met condooms te
bestrijden. Laat bovendien toe dat pril
leven in de moederschoot wordt ver
moord. Bij elke abortus wordt Jezus op
nieuw aan het kruis genageld. Want het
zijn telkens zijn kinderen die door men
senhanden worden gedood. Ziehier het
maatschappelijk en zedelijk verval in op
tima forma, voortvloeiend uit de seksue
le vrijheid en uit naam van alle slapjanus-
Om zijn actiegericht wakkerschudden
van de tot hel en verdoemenis veroor
deelde natie nader gestalte te geven,
heeft de stichting Rainbow voor Oude
Pekela de 'tiplijn' in het leven geroepen
en voor met aids besmette patiënten is
daar de 'aidslijn'. "Want wie vangt zo'n
aids-jongen geestelijk op, die daar op
drie hoog achter in Amsterdam ligt dood
te gaan?".
Dorenbos weet zich door hogerhand
gestuurd in het leven. Hij is, zoals hij zelf
zegt, als het ware uitverkoren. Want de
daden die hij stelt had hij zelf nooit zo
kunnen bedenken. De uitvoering ervan
ziet hij als een roeping. "Overigens zit er
in ieders leven leiding. Maar velen heb
ben er moeite mee dat toe te geven. Ge
loof zit niet vast aan kerken en opvoe
ding. Dat zit in je eigen leven. Daar kun je
zelf, door je er op te laten aanspreken en
door er mededeelzaam over te zijn, hand
jes en voetjes aan geven. Maar in plaats
van dankbaar te zijn voor het geloof lijkt
het wel of veel mensen zich ervoor scha
men. Zodoende blijft het opvallend stil
op het christelijke erf. Omdat velen zich
in een identiteitscrisis bevinden. Daar
om kunnen ze zich niet als een gelovig ie
mand manifesteren. Omdat ze onzeker
zyn, en dat maakt ze introvert".
Uitverkoren
Bij Dorenbos, 45 jaar geleden in Assen
geboren in een gereformeerd vrijge
maakt gezin en afgestudeerd in de be
drijfseconomie aan de VU in Amster
dam, is daarvan geen sprake. "Nee",
lacht hij vrijmoedig. "Ik leef wat dat be
treft niet in onzekerheid. Ik weet perti
nent zeker dat ik ben uitverkoren. En
daarvan wil ik getuigen. Door stelling te
nemen tegen genetische manipulaties,
tegen perversiteiten en al die andere de
monische uitvindingen die onze normen
en waarden aantasten".
Hij put zijn kracht om dagelijks ten
strijde te trekken tegen het morele verval
uit zijn onbegrensde geloof. "Dat maakt
mij sterk. Want als ik mezelf slap en com-
promis-achtig zou voelen, zou ik kneed
baar zijn in de handen van satan".
Lange adem
De Rainbow-directeur weet als geen
ander dat zijn strijd er een is van lange
adem en dat hij nog een lange weg heeft
te gaan. Maar hij draagt zijn lot met
opgeheven hoofd; om zijn medemens
voor verdere verloedering te behoeden.
"Want Jezus is niet alleen voor my, maar
voor alle mensen op aarde gekomen. Om
ons lief te hebben. Als je openstaat om
Hem te ontvangen kan dat op elk uur van
de dag. Want hij is overal. Ook hier aan
ons tafeltje. IVJaar hij is met name daar
waar de nood het hoogst is. Je kon nog
eens verbaasd staan waar Hij naartoe zou
gaan als Hy in Amsterdam zou lopen.
Waarschijnlijk zou Jezus een aids-
patiënt opzoeken".
Zarah Tamouh: traditionele scheiding van de seksen wordt door de jeugd
doorbroken. H
De Marokkaanse feministe Zahra
Tamouh hield deze week in
Leiden een voordracht over de
positie van de vrouw in haar land.
Die beantwoordt al lang niet meer
aan het beeld dat westerse media
vaak geven. Integendeel, ook in
de Marokkaanse samenleving
voltrekken zich diepgaande
veranderingen. In bijgaand artikel
schetst mevrouw Tamouh een
aantal van die veranderingen.
De positie van de Marokkaanse vrouw
wordt bepaald door verschillende facto
ren. Allereerst door de klasse waartoe zij
behoort. Daarnaast door de plaats waar
zij woont: het leven in de stad verschilt
aanmerkelijk van dat op het platteland.
Vervolgens door de in Marokko heersen
de maatschappelijke waarden en wetten.
En ten slotte ook door haar eigen vermo
gen om zich voor veranderingen open te
stellen.
Over de Marokkaanse vrouw bestaan
verschillende mythen, zowel uit Marpk-
kaanse als niet-Marokkaanse koker.
Hoewel de positie van de vrouw in
Marokko de laatste jaren sterk veran
derd is, bestaan daarover nog talrijke cli
chés. Zo bestaat nog de voorstelling van
de vrouw die niet in het openbaar ver
schijnt; over de vrouw die moet worden
onderhouden en aan haar man onderda
nig is, enzovoort. In het Westen gaat het
om het beeld van de passieve vrouw, zon
der werk, die niet kan lezen en schrijven.
Dit beeld wordt in stand gehouden door
de westerse nieuwsmedia die overwe
gend naar het exotische zoeken als het
om de Derde Wereld gaat.
Familie
Allereerst een sprekend cijfer. Op dit
ogenblik bestaat éénvijfde deel van de
familiehoofden in Marokko uit vrouwen.
Hierbij gaat het om gezinnen die uitslui
tend door de vrouw financieel worden
onderhouden. Dit is in Marokko een vrij
nieuw verschijnsel dat met de dag toe
neemt. Een van de belangrijkste oorza
ken van dit verschijnsel is de grote trek
van het platteland naar de steden. De ste
delijke bevolking omvat op dit ogenblik
ongeveer de helft van de totale bevol
king. Gevolg hiervan is de snelle afbrok
keling van de traditionele Marokkaanse
familiestructuur. Leefden voorheen
meestal meerdere gezinnen van één fa
milie onder leiding van de oudste man
bij elkaar, tegenwoordig is het gezin
steeds meer op zich zelf aangewezen. Bij
overlijden of ziekte van de man, evenals
bij echtscheiding, staat de vrouw dan
ook veelal geheel alleen voor alle ge
zinstaken, zowel buitens- als binnens
huis. Met het afbrokkelen van de patriar
chale familiestructuur wordt het dan ook
steeds dwazer om nog van de passieve, of
van de man afhankelijke Marokkaanse
vrouw te spreken.
Op dit ogenblik bestaat overigens één
derde deel van de universitaire studen
ten in Marokko uit meisjes: 50.000 meis
jesstudenten op een totaal van 150.000.
Dit is een hoog cijfer, waarbij nog be
dacht moet worden dat op het platteland
veel meisjes geen enkele scholing heb
ben genoten. Bovendien kiezen armere
Marokkaanse families, die geen hoger
onderwijs voor alle kinderen kunnen be
talen, dikwijls voor een opleiding van de
jongens.
Betaald werk
Wederom een sprekend cijfer: uit de sta
tistieken blijkt dat in Marokko één op de
vier werknemers een vrouw is. Dit cijfer
geeft een idee van het grote belang van
de vrouw voor de Marokkaanse econo
mie. Dit terwijl zij nog maar kort geleden
begonnen is de arbeidsmarkt binnen te
dringen. Want betaald werk door een
vrouw is in een land als Marokko een re
cent verschijnsel.
Marokkaanse vrouwen oefenen verschil
lende beroepen uit. Bovendien richten
ze zich de laatste jaren op steeds nieuwe
arbeidsterreinen, die voorheen exclusief
mannelijk waren, zoals'de handel. Het
beroepsonderwijs, dat in Marokko de
laatste jaren is opgekomen, stimuleert de
vrouw ook in andere richtingen zoals
technische beroepen, landbouw enzo
voort. In de publieke dienstensector
vindt men de vrouw ook in diverse be
roepen, zij het doorgaans onderaan de
ladder. Hier doet zich nog de invloed gel
den van het lagere onderwijsniveau van
vrouwen van oudere generaties. Tra
gisch is voorts dat een jongere generatie
van universitair gediplomeerde vrouwen
tengevolge van de economische crisis
die het land meemaakt, nauwelijks aan
de slag kan komen.
Elke crisis heeft haar slachtoffers. In
Marokko zijn dat de laatste jaren, zowel
in de vrije als in de dienstensector, de
vrouwen. Desondanks kan worden ge
wezen op de rol die de Marokkaanse
vrouw als werkneemster in het onder
wijs en de gezondheidszorg is gaan spe
len. Uit deze beide arbeidssectoren is zij
niet meer weg te denken. Daarnaast wer
ken vrouwen al geruime tijd in de voed
sel- en textielindustrie en beoefenen zij
traditioneel-Marokkaanse ambachten
zoals het tapijtweven en de leerbewer-
king.
Gemengd straatbeeld
In tegenstelling tot vroeger ziet men te
genwoordig in Marokko een gemengd
straatbeeld van mannen en vrouwen,
jongens en meisjes, vooral overdag. De
vrouw gaat nu zelf naar de markt om
haar boodschappen te doen en het me
rendeel van de vrouwen beheert zelf
standig het huishoudgeld. Dit is een
nieuw verschijnsel. Toch zijn er nog wel
enkele plaatsen waar vrouwen betrekke
lijk zeldzaam zijn aan te treffen, zoals in
de koffiehuizen en de bioscopen. In het
begin van de tachtiger jaren ontstond
echter in de grote steden een nieuw type
koffiesalon waar jongens en meisjes el
kaar ongedwongen ontmoeten. Ook deze
nieuwe ontwikkeling verspreidt zich ge
leidelijk vanuit de grotere steden naar de
kleinere en zal zich, naar te verwachten
valt, ten slotte ook op het platteland doen
gelden.
Zoals blijkt uit de omgang binnen het ge
zin met dochters, is de visie op de vrouw
in Marokko geleidelijk veranderd. Stond
een vader in de zeventiger jaren zijn
dochter alleen toe naar buiten te gaan
wanneer zij naar school moest, tegen
woordig kan hij zijn jongere dochter niet
meer weigeren om ook tijdens haar vrije
tijd buiten te zijn. Wat een gunst was
voor een oudere dochter tien jaar gele
den, geldt tegenwoordig voor een jonge
re dochter als een recht. Ook accepteren
gezinnen nu doorgaans van hun doch
ters dat zij vóór het huwelijk op natuur
lijke wijze kennismaken met een man.
Men spoort zijn dochters zelfs wel aan
om zelf op zoek te gaan naar een passen
de echtgenoot.
Vrouwenstemmen
In Marokko zijn allerlei vrouwenorgani
saties actief, zoals de Vereniging van
Marokkaanse Vrouwen, die de zaak van
de vrouw op verschillende nationale en
internationale bijeenkomsten vertegen
woordigt. Deze vereniging doet veel
werk onder vrouwen die uit het platte
land naar de stad zijn getrokken, onder
meer door hen te helpen bij het leren van
handvaardigheden zoals borduur- en
naaiwerk. Ook wordt wel de helpende
hand geboden bij de opvoeding van de
kinderen, en zij het zeldzamer bij de
bestrijding van het analfabetisme onder
deze vrouwen. Op dit ogenblik is deze
vereniging bezig coöperatieve onderne
mingen voor vrouwen te helpen oprich
ten.
Van belang zijn verder de nieuwspro
gramma's die met vrouwenzaken samen
hangen, vooral van de radio, die een zeer
breed publiek bereiken. Verder zyn de
politieke partijen in Marokko druk doen
de ruimte te scheppen voor vrouwelijke
afdelingen binnen hun organisaties en
ook om onderwerpsgewijs vrouwenza
ken in hun kranten aan de orde te stellen.
Zo kennen bijvoorbeeld sommige dag
bladen een wekelijkse vrouwenpagina.
Aanvankelijk werd het vrouwennieuws
nog grotendeels, door mannen beheerst.
Maar ook daarin kwam verandering, me
de onder invloed van verschillende voor
aanstaande Marokkaanse schrijfsters.
In de tachtiger jaren ontstond een eigen
vrouwenpers. Het belangrijkste en eer
ste vrouwentijdschrift (in het Arabisch
en met een oplage van 15.000 exempla
ren) is het maandblad "Acht Maart". Het
blad ontwikkelde zich tot de woordvoer
ster van alle Marokkaanse initiatieven
ten behoeve van de vrouw. Door al deze
activiteiten is de vrouw van het natio-
naal-Marokkaanse platform niet meer
weg te denken.
Obstakels
Ondanks al het voorgaande bestaan in
Marokko nog tal van obstakels die de
ontwikkeling naar een maatschappij met
gelijke rechten voor man en vrouw, ern
stig belemmeren. De heersende Marok
kaanse wetgeving geeft de man het recht
zijn echtgenote zonder opgave van rede
nen, wanneer hij maar wil, te verstoten.
Het belachelijke resultaat is dat bijvoor
beeld in Casablanca jaarlijks op elke
honderd huwelijken 64 echtscheidingen
plaatsvinden door verstoting. Natuurlijk
wordt het hoge percentage echtscheidin
gen mede veroorzaakt door tal van socia
le en economische omstandigheden,
zoals de crisis waarin het land verkeert.
Maar het beter wettelijk regelen van de
echtscheiding zal ertoe kunnen bijdra
gen dit hoge getal te verminderen. Dit is
v.an groot maatschappelijk belang, want
in een samenleving als Marokko, waar
zelfs de geringste sociale zekerheid ont
breekt, is de stabiliteit van de familie één
van de weinige bestaande sociale 'zeker
heden'.
Nog steeds kan een vrouw in Marokko
niet trouwen zonder medewerking en
toestemming van een voogd (in principe
de vader of een ander mannelijk familie
lid). Hier is sprake van een tegenstijdig-
heid binnen de wetgeving, die immers de
vrouw wel actief en passief kiesrecht toe
kent en haar in alle opzichten verant
woordelijk stelt, indien zij als enige een
familie leidt. Bovendien is deze bepaling
(die soms tot grote moeilijkheden leidt
tussen de vrouw en haar voogd) niet
meer in overeenstemming met de reali
teit. De Marokkaanse vrouw trouwt
meer en meer met de man van haar eigen
keuze.
Politiek
Ook de gebrekkige politieke vertegen
woordiging van vrouwen is in Marokko
nog een groot probleem. De vrouw heeft
het actief en passief kiesrecht, maar er zit
nog steeds geen enkele vrouw in het
Marokkaanse parlement. Er zyn wel op
plaatselijk niveau enige vrouwelijke ver
tegenwoordigers, met name in gemeen
teraden. Maar bedenkt men dat de helft
van de Marokkaanse kiezers uit vrouwen
bestaat en dat vrouwen een belangrijke
rol in verschillende maatschappelijke
sectoren spelen, dan is het vrouwelijke
aandeel in de politiek wel uiterst miniem
Er moet dus nog heel veel gebeuren, ook
aan verandering van mentaliteit. Vooral
bij hen die beslissingen nemen over
heerst dikwijls nog een verouderde men
taliteit die geen rekening houdt met de
nieuwste ontwikkelingen. Zo dreigt een
steeds groter wordende kloof te ontstaan
tussen oudere generaties en de jeugd, bij
wie de veranderingen zich op dit ogen
blik razendsnel voordoen. Karakteris
tiek voor de Marokkaanse stadsjeugd an
no 1988 is de ongedwongen omgang van
jongens en meisjes, op een wijze die tien
jaar geleden nog voor onmogelijk moest
worden gehouden. Dit geldt niet alleen
voor het contact tussen jongens en meis
jes op school en werk, maar ook in de
vrije tijd. Vroeger brachten mannen en
vrouwen hun vrije tijd gescheiden van
elkaar door. Zo ontstonden zelfs speci-
fiek-mannelijke en vrouwelijke kunst
uitingen zoals de volksliederen van man
nen en de orkestjes van vrouwen, waar-,
bij onder meer de luit wordt bespeeld.
Tegenwoordig doorbreekt de jeugd in
Marokko echter die traditionele schei
ding van de seksen, ook in de vrije tijd.
Jongens en meisjes trekken op zondagen
wel naar het strand of het bos, met mu
ziekinstrumenten, radio's en cassettere
corders. Weliswaar gaat het hier nog om
een betrekkelijk zeldzaam verschijnsel,
maar ook dit gedragspatroon zal zich,
naar verwacht mag worden, geleidelijk
over Marokko verspreiden. In elk geval
staat vast dat deze jeugd aan Marokko in
de toekomst een nieuw gezicht zal geven.
Reeds thans lijkt het wel alsof de oudere
generatie uit het Stenen Tijdperk stamt.
Zarah Tamouh is docente aan de universiteit
van Rabat in de geschiedenis van Afrika. Zi j
is redactielid en mede-oprichtster van het
eerste en belangrijkste vrouwentijdschrift
van Marokko. "Acht Maart". Vertaling: Pic-
ter Sjoerd van Koningsveld.
