Het luxe leren op snelle scholen
Aloude internaat maakte plaats voor moderne onderwijsinstituten
ZATERDAG 16 APRIL 1988 VM A PAGINA 19
EXTRA
M A BIJLAGE VAN HET LEIDSCH/ALPHENS DAGBLAD
Met het no nonsense-tijd-
perk is een oud verschijnsel
weer nieuw leven ingebla
zen. De internaten van wel
eer hebben plaats gemaakt
voor moderne particuliere
onderwijsinstituten die leer
lingen in versneld tempo op
leiden voor het havo- en
vwo-diploma. Hun ouders
dienen daartoe wel over de
nodige contanten te beschik
ken. "Het kost een kapitaal
en het is elitair onderwijs.
Maar elitair mag weer".
door Paul de Tombe
De tocht die vóór het schooljaar
wordt gemaakt mag in veel op
zichten typerend heten voor de
onderwijsvorm. Voorafgaand aan
een slopend seizoen storten alle
leerlingen en een aantal docenten
zich sinds kort in het avontuur
van een soort overlevingscursus
in Limburg en De Eifel.
Onder leiding van erkende sportle
raren en een psycholoog worden de
deelnemers daar zonder geld op zak
losgelaten om er samen bergen te be
klimmen, met vlotten rivieren over te
steken, te overnachten in het veld en
zelf eten te maken. Het lijkt een op
stapje naar een fysiek zware oplei
ding, het is in werkelijkheid de intro
ductieperiode van het Instituut Vrij
bergen in Leiden.
"Die tocht maken we om de leerlin
gen in versneld tempo met elkaar en
met de leraren te laten kennismaken.
Om een hechte band te kweken, om
een eenheid te formeren", zo schetst
directeur/eigenaar Richard .Vrijber
gen ("ik doe er zelf ook aan mee") het
uitgangspunt van dit aparte school
reisje.
"Het is van belang dat de leerlingen
elkaar leren helpen en elkaar over
moeilijke perioden heen leren tillen.
De grote jongen die de kleinere in De
Eifel de berg op helpt zit een paar we
ken later hier misschien te tobben
met zijn wiskundesommen en kan
dan op zijn beurt bij die kleinere te
recht. Daar is het op gericht, en daar
naast laat het ook zien dat je iets kan,
als je maar wilt".
Motivatie
Het zijn twee van de centrale the
ma's die het leven op het Instituut
Vrijbergen beheersen. Keihard en
met plezier (samen)werken, het hoog
houden van de motivatie en de zeer
intensieve persoonlijke begeleiding
bepalen volgens Vrijbergen onder
meer de kracht van het particuliere
onderwijs dat hij samen met twintig
full-time eerstegraads docenten aan
vijftig leerlingen geeft in twee aan el
kaar grenzende bovenpanden aan de
Leidse Breestraat.
"Erg belangrijk hier is de zorgzame
zelfstandigheid van de leerlingen. Ze
krijgen een begeleiding die de zelf
standigheid zoveel mogelijk in tact
laat en bevordert", zegt Vrijbergen.
"We zijn geen drilschool. We roepen
de zelfstandigheid en de discipline
naar boven".
Het Instituut Vrijbergen is een van
de instellingen die zich in Nederland
bewegen op de markt van het particu
liere middelbare onderwijs. Zonder
uitzondering richten die zich op de
versnelde opleiding voor het havo- en
vwo-diploma. De laatste twee jaar in
één, met voornamelijk of louter exa
menvakken. Daarvoor moeten forse
bedragen worden neergegeteld de
prijzen lopen uiteen van 8400 gulden
aan het Luzac College tot 30.000 gul
den aan het Instituut Blankestijn in
Utrecht maar de ouders zijn er dan
wel van verzekerd dat hun kinderen
op een school zitten waar echt wordt
gewerkt.
De klassen zijn er klein, de dagen en
weken lang. Niet zelden worden ook
de avonden en de zaterdag en zondag
voor extra lessen gebruikt, en er is een
voortdurende controle. Algemene
tendens: van streng tot strikt. Niet
verzuimen, huiswerk maken. De
sanctie is op zaterdag terugkomen (in
een aantal vestigingen van Luzac); "in
de avonduren, en bij herhaling op za
terdag terugkomen, en in een heel
ernstig geval op zondag bij mij thuis
opdraven" (Vrijbergen) en "desnoods
verwijdering, want zulke dingen kun
je niet toelaten, -dat is een onder
mijning van je systeem" (Blankes
tijn).
Niet gekocht
Het diploma staat in dat systeem
centraal, het slaagpercentage op de
dure instituten is hoog. "Maar dat di
ploma kan natuurlijk niet worden ge-
kocht. Het is echt niet zo dat ze dat
hier kunnen halen op de tennisbaan
of aan de rand van het zwembad. De
kandidaten moeten keihard werken",
zo rekenen de woordvoerders defini
tief af met huns inziens de misvatting
dat het hier zou gaan om een luxueuze
vorm van leren.
Het harde werken wordt uitgedrukt
in de uren die-er worden gemaakt. Die
variëren van 45 uur tot de 65 uur die
de meest gemotiveerde leerlingen van
Henk Dennert, landelijk directeur van het Luzac College z
nig liever op gebouwen dan op het onderwijs".
r het statige Haagse pand dat thans te koop staat. "Ik bezui-
(foto's Wim Dijkman)
Vrijbergen erin steken ("die hebben
een sleutel en werken ook op zon
dag"). De 'luxe' slaat in een enkel ge
val, namelijk bij het Luzac College, al
leen op de behuizing en verder voor
namelijk op de kosten, veroorzaakt
door de salaris- en huisvestingspos-
ten. "Kwestie van een rekensom. Er is
geen sprake van woekerwinsten".
De hoge inschrijfbedragen beteke
nen wel dat de instituten er niet zijn
voor iedereen (in toelatingsgesprek-
ken wordt trouwens ook geselecteerd
op instelling en motivatie), maar
"voor iedereen die het kan betalen".
De doelgroep bestaat weliswaar uit
leerlingen die in de laatste jaren van
het reguliere middelbare onderwijs
niet meer vinden wat ze zoeken en no
dig hebben, maar in de prijzige prak
tijk zijn dat 'natuurlijk' kinderen van
gegoede ouders.
Dat geldt wat minder voor het Lu
zac College, relatief goedkoop op dat
gebied, en in elk geval 'groot' in dit ty
pe onderwijs waarin kleinschaligheid
het sleutelwoord is. Die schoolketen
met twaalf vestigingen in het land
trekt volgens landelijk directeur Den
nert een niet onbelangrijk deel van de
middenstand aan. "Kinderen van ou
ders met een inkomen tussen de
50.000 gulden en een ton. Mensen uit
het goedlopende midden- en kleinbe
drijf, hogere ambtenaren. De kinde
ren van mensen die echt geld hebben
zien we hier niet. Die gaan naar ande
re instituten".
Hypotheek
"Daar komt het wel op neer", er
kent rector Mulder van het Instituut
Blankestijn. "Het gaat bij ons niet om
mensen met beperkte middelen".
Ook directeur Vrijbergen van het ge
lijknamige instituut in Leiden kan
niet om dat gegeven heen. "Het kost
een kapitaal en het is elitair onder
wijs", beaamt hij. "Maar elitair mag
weer. Al gaat het bij de betere, duur
dere instituten niet zozeer om een
standsprobleem als wel om een inko
mensprobleem", legt hij uit.
Voor een jaar studeren moet bij
hem momenteel 21.000 gulden wor
den neergeteld. "Mijn leerlingenbe
stand komt dus niét uit alle lagen van
de bevolking, maar wordt bepaald
door het inkomen. Ze komen uit de
hoogste kringen in het land, maar er
zijn ook mensen die er hypotheek
voor nemen. Er is ouders veel aan ge
legen hun kinderen goed onderwijs te
geven".
Daarmee tekent hij de markt die er
is voor particuliere instituten. De be
hoefte eraan bestaat al lang. Het Insti
tuut Blankestijn, voortgekomen uit
de hulp die de leraar van die naam
bood aan leerlingen die zich voorbe
reidden op het staatsexamen, floreert
al 23 jaar in Utrecht. Met jaarlijks
maximaal 160 leerlingen, verdeeld
over drie gebouwen waarin door 30
fulltimers wordt lesgegeven.
"En nog langer geleden had je al in
ternaten die de moeilijke gevallen uit
het reguliere onderwijs opvingen.
Maar het bestaansrecht daarvan is
door de enorme arbeidskosten en de
veranderde inzichten verloren gegaan
en de particuliere instituten hebben
dat gat opgevuld", doceert Vrijbergen
een stukje geschiedenis. "Daarnaast
hebben de bezuinigingsronden gere
sulteerd in kwalitatief wat minder on
derwijs dan we gewend waren op de
reguliere scholen, en kreeg het onder
wijs te maken met een veranderde
examenvorm die het overdoen van
het hele pakket onmogelijk maakt.
Dat is gewijzigd in de certificatenre-
geling, en die examens kunnen niet
meer op de eigen school worden afge
nomen. Door al die factoren is het
aantal leerlingen dat veel aandacht
nodig heeft en niet meer tot z'n recht
komt in het gewone onderwijs licht
gegroeid".
Als vanzelf
Die aanwas is volgens hem echter
niet zodanig als zou kunnen worden
verondersteld. "Het lijkt er op alsof de
instituten de laatste jaren uit de grond
schieten, maar dat komt voorname
lijk door de manier waarop de aan
dacht is gelokt door Luzac die in het
verleden nogal eens tegen het regulie
re onderwijs heeft aangeschopt. Dat
is hem niet in dank afgenomen, ook
niet door ons", aldus Vrijbergen die
ongeveer in dezelfde tijd (1980) met
zijn instituut begon als Erik Luzac
met zijn particuliere schoolketen.
Verder reikten de overeenkomsten
niet. Vrijbergen, zelf afkomstig uit het
reguliere onderwijs ("en daar heb ik
nog steeds geen moeite mee"), werd
als leider van een huiswerkinstituut
als vanzelf de 'instituut-richting' in
geduwd door een aantal ouders van
zijn leerlingen. "Ik verdiende daar
een goede boterham mee, met geringe
werktijden. Maar ik adviseerde de
leerlingen weieens twee jaar in één
jaar te doen om op die manier een ho
ger diploma te halen. Daar had je in
die tijd alleen Blankestijn voor en dat
vonden veel ouders te duur. Die vroe
gen dus waarom ik zoiets niet ging
doen, omdat ik bijna al die vakken
zelf kon geven. Ik werd enthousiast
voor dat plan, heb een paar adverten
ties geplaatst en ben begonnen. Met
vier man, maar het ging vrij snel goed
lopen. Vorig jaar hebben we de groei
afgebroken bij vijftig leerlingen. Gro
ter willen we niet worden. Het is nu al
zo arbeidsintensief dat je het uitslui
tend kunt doen als je er ook plezier in
hebt".
Het zijn de voornaamste redenen
dat Vrijbergen heel bescheiden ad
verteert voor zijn instituut ("ik moet
het voornamelijk van doorvertellen
hebben"), dat zich uiterlijk onder
meer laat kenmerken door de intieme
sfeer van het bijeen zijn in sobere,
maar sfeervolle ruimten.
Contrast
Schril contrast: het paleisachtige
pand in de ambassadewijk in Den
Haag dat fungeert als het hart van de
organisatie van het Luzac College.
Een particuliere schoolketen die acht
jaar geleden werd opgezet vanuit
commercieel oogpunt. Als produkt
van het tweede kans-onderwijs (een
mislukte schoolcarrière gevolgd door
schriftelijke cursussen en ten slotte
een lerarenopleiding) zag Erik Luzac
destijds het gat in de markt: de ver
snelde opleiding tot het weer heilige
diploma in de 'no nonsense-maat-
schappij' van het kabinet Lubbers.
Luzac begon met het tweede kans-on
derwijs. En toen die groep afnam
volgde daaruit wat hijzelf 'eerste
keus-onderwijs' noemde. Ruwweg
voor 17- tot 20-jarigen, die om een of
andere reden alsnog of versneld di
ploma's wilden halen tegen een rede
lijke prijs.
Ze werden geworven via een opval
lende Ster-reclame en kwamen te
recht in sjieke panden, met de statige
Haagse hoofdvestiging als toonbeeld
van een succesvolle periode. Het
pand staat nu te koop. "We gaan naar
een wat meer schoolachtig gebouw",
verklaart directeur Henk Dennert.
"Ik vind het prachtig dat ik hier een
paar maanden heb mogen zitten,
maar voor een particuliere school is
dit natuurlijk een waanzinnig duur
gebouw".
Aangezien dat ook in mindere mate
voor de andere vestigingen gold, re
zen er twee jaar geleden liquiditeits
problemen bij het college. Oprichter
Luzac werd uitgekocht door een be
leggingsmaatschappij, Henk Dennert
werd vorig jaar aangetrokken om de
financiële plooien glad te strijken.
Dat is inmiddels gebeurd. "De zaak is
weer gezond", zegt Dennert, oud-rec
tor van een gymnasium in Groningen,
waar hij ook nog buiten-universitair
lid van de universiteitsraad is. "We
kunnen ons weer volledig richten op
het onderwijsconcept".
Prima concept
'En dat is een prima concept", geeft
hij Erik Luzac na. "Het was een bril
jant idee om op die ontwikkelingen in
het onderwijs in te spelen. Het Luzac
College is ook een kansrijke onderne
ming, anders zou die beleggingsmaat
schappij geen geld erin hebben gesto
ken, maar het is alleen te hard van sta
pel 'gelopen sinds men een paar jaar
geleden van middag/avondopleiding
een dagopleiding is geworden. Met
name op het gebied van de huisves
ting, want toen moesten al die dure
panden worden gehuurd. Dat is en
wordt nu dus geregeld, en ik bezuinig
liever op gebouwen dan op het onder
wijs. We gaan dit jaar ook niet meer in
de Ster-reclame omdat je hetzelfde
met minder geld ook kunnen berei
ken. We moeten het voor 70 procent
van de mond-op-mond reclame heb
ben. We adverteren dan wel fors om
dat we ook die andere dertig procent
binnen moeten krijgen, maar alleen
via die mondreclame wordt je kwali
teit bevestigd".
Dennert is vast van plan van het Lu
zac College de Mercedes onder de par
ticuliere instanties te maken. "Die
pretentie heb ik. Ik realiseer me dat er
in die wereld Jaguars en Rolls Royces
rondrijden, maar wij richten ons op
de klasse die daaronder zit. Net als bij
een Mercedes krijg je bij ons een ga
rantie op de kwaliteit".
Liefst 432 medewerkers, verdeeld
over de twaalf vestigingen, moeten
daarvoor borg staan bij een totaal aan
tal leerlingen dat de 150 per school
niet overtreft. Ook Luzac werkt louter
met eerstegraads leraren. "De over
grote meerderheid van hen werkt op
free lance basis, er is een steeds groei
ende groep die bij ons een grote ne
venbetrekking of een kleine hoofdbe
trekking heeft, en een kleine groep
die full-time in dienst is", schetst
Dennert de organisatievorm. Die is
vorig jaar trouwens ook gewijzigd..
Het centralistische model is verlaten,
'?d Vrijbergen, directeur van het gelijknamige Leidse instituut: "Klein
schaligheid is het sleutelwoord in dit type onderwijs".
iedere vestiging stelt nu in overleg de
eigen boekenlijst en het rooster vast.
Diploma
De onderwijsvorm die daarmee
wordt omlijst is duidelijk. Geheel ge
richt op het diploma. Geen vormende
vakken als maatschappijleer of han
denarbeid, maar een gerichte voorbe
reiding op het examen. Dennert: "Dat
is het doel, niet het cijfer of de weg er
naartoe, maar dat diploma. Dat staat
nog altijd centraal, maar er is de
laatste tijd ook een verschuiving op
getreden naar meer dan examentrai
ning alleen. Vroeger vroegen ouders
alleen naar het slaagpercentage (ove
rigens 60 tot 90 procent in de verschil
lende vestigingen), tegenwoordig
komt daarbij ook het zich ontfermen
over het kind. Die sociale component
komt meer en meer op de voorgrond,
en die vind je hier ook terug. Onder
wijskundig krijgen de leerlingen veel
meer steun, veel meer hulp, waardoor
ze een stukje zelfbevestiging krijgen.
Dat is niet onze doelstelling, maar wel
een aardig nevenprodukt. Het zorgt
ook voor een prettige sfeer. Die ver
schilt misschien niet van de sfeer op
een andere leuke school, maar de kin
deren die hier zitten zaten op die an
dere scholen nou net niet in dat sfeer
tje".
Het Luzac richt zich niet alleen op
hen, maar ook op leerlingen die zijn
gezakt voor het eindexamen havo of
vwo en die toch hun diploma willen
halen, of leerlingen die op het nipper
tje in de voorlaatste klas zijn blijven
zitten. "Die twee groepen zijn vrij
groot", geeft Dennert aan. "Kleiner is
het aantal leerlingen dat in het regu
liere onderwijs goed kan meekomen
maar het sneller wil doen".
Volgens de directeur worden er te
genwoordig geregeld leerlingen afge
wezen. "Als hun motivatie niet goed
is, of als ze zichzelf overschatten. In
de herfstvakanties hebben we trou
wens een evaluatie en dan zeggen we
ook eerlijk waar het op staat. Wie het
dan niet is gelukt kan 80 procent van
zijn geld terugkrijgen. Tenslotte moet
je het ook fysiek kunnen opbrengen.
Als we daaraan twijfelen adviseren
we het pakket in tweeën te knippen
en er toch maar twee jaar over te doen.
Sommigen proberen het dan toch, an
deren bedanken vriendelijk. Niet erg.
Ik heb liever honderd leerlingen min
der en een goede mond-op-mond re
clame, dan honderd leerlingen meer
en een slechte naam".
Veranderd
Die had het college in de onderwijs
wereld enige tijd wel, doordat er in
het verleden vaak op de reguliere
scholen werd afgegeven. Die houding
is veranderd. Wel zegt Dennert dat
"het onderwijs en de jeugd worden
verwaarloosd", maar hij voegt er on
middellijk aan toe: "Dat is niet de
schuld van de rectoren en de onder
wijsgevenden, die werken keihard.
Maar de omstandigheden zijn niet
goed, vind ik. Ik heb er zelf in gezeten
en keek tien jaar geleden ook uiterst
wantrouwend tegen dit soort institu
ten aan, maar dat is veranderd door
wat ik aan klappen heb zien uitdelen
in het reguliere onderwijs. Ik zie ook
niet dat daarin positieve veranderin
gen komen".
Die ontwikkelingen hebben mede
tot gevolg gehad dat de onderwijswe
reld nu ook anders tegen de particu
liere instituten aankijkt. "Tien jaar ge
leden was het particulier onderwijs
negatief gestigmatiseerd", blikt Den
nert terug. "Nu is er sprake van een
positievere toonzetting. Er ontstaat
hoe langer hoe meer contact. Vreem
de scholen bellen voor informatie of
sturen leerlingen door voor de huis
werkbegeleiding, iets wat we ook
doen. Ik heb het gevoel dat we nu ge
accepteerd zijn".
"We hebben ook een goede toe
komst", denkt Dennert, die in januari
volgend jaar de activiteiten gaat uit
breiden met een taleninstituut 'voor
luxe directie-secretaressen en sales
managers'. Aan dergelijke uitbreidin
gen wordt bij Blankestijn en Vrijber
gen- niet gedacht. Vrijbergen geeft
naast het onderwijs in de examenvak
ken wel een informatica-cursus voor
de liefhebbers onder zijn leerlingen,
maar meer niet. Groter wil hij per se
niet worden, duurder zal wel moeten.
"Want de personele kosten zijn gigan
tisch".
Hij hoeft niet bang te zijn dat hij
zich daarmee uit de markt prijst.
"Voor de betere instituten is er een
constante markt", aldus de directeur
die van zijn leerlingen een vignet
(IVL) cadeau kreeg, waarin het puntje
op de i ontbreekt ("dat wordt na het
examen gezet").
Op zijn beurt neemt Vrijbergen z'n
leerlingen na het centraal-schriftelij-
ke examen mee op een driedaagse ka
notocht door de Ardennen. "En daar
zit niets psychologisch of financieels
achter. Dat is inbegrepen bij de prijs,
en dat is één groot feest".
