EliOOP
ENORME
KOLLEKTIE
DE LEERSHOP
Verrassend kijkje in grootmoeders keuken
^niacks NU 249,-
™drsiassen NU 449,-
ETEN EN DRINKEN
Een kwestie van klimaat
Timbaaltjes
Waterkoker
Heelt
HET MOOISTE VAN HET MOOISTE
ALLEEN VAN BEKENDE MERKEN!
nu69,- en 89,-
10,- 15,- - 20,- p.m.
Prestatieloop voor
het gehele gezin
langs de
Leidse Singels.
134354
WOENSDAG 13 APRIL 1988
PAGINA 11
Venlo's museum exposeert Westeuropa's grootste verzameling keukenattributen
Kruiden kun je in de vensterbank kweken.
De verwarring rond wat nu kruid
en wat specerij is, is groot en dat is
niet zo verwonderlijk. Beide zijn
plantedelen die aromatisch of
scherp smaken en geuren en beide
zijn bestemd om aan eet- en drink
waren te worden toegevoegd. Het
essentiële verschil is een kwestie
van klimaat en geschiedenis: spe
cerijen komen voornamelijk uit
subtropische landen.
Vijftiende eeuwse koopvaarders
brachten de exotische smaakstof
fen mee uit het Verre Oosten en al
gauw werd de handel in specerijen
een van de meest lucratieve aller
tijden: cardamom, foelie, gember
wortel, kaneel, koriander, kruidna
gel, kurkuma, laurierbladeren,
mosterdzaad, nootmuskaat, papri
kapoeder, Spaanse peper, cayen
nepeper, zwarte en witte peper, pi
ment, saffraan en vanille zijn mede
verantwoordelijk voor de enorme
economische en culturele bloei in
het Europa van toen èn later. Nieu
we zeeroutes werden ontdekt, an
dere volkeren ontmoet, ongekende
rijkdom vergaard, want specerijen
waren verbijsterend duur, omdat
ze het klimaat niet verdroegen en
dus niet zelf verbouwd konden
worden..
Dit alles in tegenstelling tot krui
den, zoals basilicum, bieslook, dil
le, hysop, karwij, oregano, peper
munt, peterselie, rozemarijn, tijm,
enzovoort, alle vrij in de natuur te
vinden en geschikt voor de tuin
bouw.
Hoewel het grootste deel van zowel
kruiden als specerijen wordt geim-
porteert, bieden moderne teeltme
thodes en geperfectioneerde kas
sen de mogelijkheid tot de ver
bouw van bepaalde soorten op ei
gen bodem. Zo produceert Neder
land op kleine schaal dille, waar
van zowel het zaad als het blad
bruikbaar is, meestal gebruikt voor
het inleggen van komkommers of
bij het bereiden van sauzen. Ook
hysop, voor in likeuren en salades
en citroenmelisse, heerlijk in ome
letten en ouderwetse muggenver-
jager alsmede dragon (ook drake-
bloed genoemd zijn eigen produk-
ten.
Tot slot nog dit: ook cola is een
specerij. Colabomen groeien in
Brazilië en tropisch Azie en heb
ben schitterende gele bloemen met
roodgevlamde, binnenkant. De no
ten zijn rood of geel en smaken
eerst bitter, dan pas zoet. Niet al
leen zijn ze in het bekende fris-
drankje aanwezig, ook in via of
voor het kleuren van wijn wordt
cola-essence gebruikt.
Een verzameling këukengerei,
wie gaat daarvoor naar een
museum? Helemaal in Venlo
nog wel. Een mens kan zich
vergissen. Wat het Venlose
Goltziusmuseum heeft
uitgestald aan spulletjes uit
grootmoeders keuken, uit de
periode 1880 tot 1930, is een
bezoekje meer dan waard.
door
Mary-Ann Sandifort
De permanente tentoonstelling
van stenen, metalen, ijzeren, glazen
en geëmailleerde keukenattribu
ten uit de tijd dat vrouwen nog een
groot gedeelte van de dag in de
keuken doorbrachten, is de groot
ste van Europa. En bijna alles is
nog helemaal gaaf. Conservator J.
Schatorjé: "De spullen zijn van
hoogwaardige kwaliteit, bijna on
beschadigd. Bovendien is deze col
lectie uniek, omdat ze elk facet van
de 19e eeuwse keuken laat zien".
Wie binnenkomt, loopt al direct te
gen een waar pronkstuk aan: een
geëmaileerd servies, art déco, in de
kleuren (fel) lichtgroen en wit. Er
naast staan lichtblauw geëmail
leerde keukenspullen. Achter de
serviezen zijn spiegels aange
bracht. Uit lampjes vlak boven de
vitrine valt een dunne lichtstraal.
Die felle kleuren van het servies,
het effect van de spiegels, de zwar
te omlijsting en het zwoele licht - je
mond valt er van open.
De collectie in het Goltziusmuse
um waren eigendom van wijlen
Brigitte Ten Kate-von Eicken. Als
styliste voor de culinaire pers zocht
zij vaak stad en land af naar keu
kenspulletjes waarmee ze haar arti
kelen kon illustreren. Het voortdu
rend lenen moe, besloot zij haar
vondsten op te kopen, zodat er al
tijd een voorraad zou zijn.
Een tweede stimulans voor haar
verzamelwoede was dat zij het zeer
belangrijk vond om gebruiksvoor
werpen van vroegere generaties te
bewaren. Dat is immers dé manier
om een beeld te krijgen van het da
gelijks leven uit die tijd. 'Industrië
le archeologie' noemde de styliste
haar verzameling zelf.
4500 Stuks
Het vijf en twintig jaar lang afstro
pen van markten en winkels in Ne
derland, België, Duitsland en
Frankrijk resulteerde in een collec
tie van 4500 stuks. Een deel daar
van kocht het Venlose gemeente
museum in 1983 al aan. Nu, na haar
dood is de rest ook overgenomen.
De conservator: "Wat we hebben
tentoongesteld is nog maar 15 pro
cent van het geheel. De rest is opge
slagen in het depot van het muse
um. Misschien komt er nog een uit
breiding, maar voorlopig kunnen
andere musea uit ons bestand put
ten".
De expositie is niet gerangschikt
naar tijdvakken, maar per gerecht.
Zo zijn er vitrines zuivel, vis, vlees,
groente, thee en koffie, en gebak.
Apart is te zien hoe het materiaal
rond 1900 van steen overging in
metaal, terwijl de vorm dezelfde
bleef. Zo staan er broederlijk, par
don zusterlijk, naast elkaar een ste
nen vergiet en een krek eendere
van ijzer. Hetzelfde liedje met kof
fiepotten, pannen, potjes, botervlo-
ten, kannen en eierpannen. Pas
toen Jugendstil en art déco hun in
trede deden, veranderde er ook het
een en ander in de vorm van de
In de meeste huishoudens zijn ze
verdwenen, de timbaaltjes. Deze
'kleine vormpjes kun je bijvoor-
-beeld gebruiken om een mousse of
puddinkje vorm te geven, om in te
bakken of om bijvoorbeeld een
portie rijst af te passen en tot een
keurig bergje te vormen. In het
professionele circuit zijn die tim
baaltjes niet weg te denken.
Aangezien steeds meer amateur-
koks de keukenzaken qua gereed
schap goed voor elkaar willen heb
ben heeft importeur Expim onder
de merknaam 'De kiene keuken'
een stel timbaaltjes voor thuisge
bruik op de markt gebracht.
De aluminium vormpjes, die in
doorsnede oplopen van 3 tot 8 cen
timeter kosten tussen de f2,25 en f
2,95. Behalve rond zijn ze ook vier
kant leverbaar en ovaal.
Hoewel we in Nederland nog altijd
liever de fluitketel pakken als we
thee willen zetten is er toch een toe
nemende belangsteling voor de
waterketel. Dat is niet zo verwon
derlijk. Een waterketel heeft nu
eenmaal veel voordelen. Zo hoeft
er nooit teveel water opgezet te
worden, omdat precies af te lezen
valt hoeveel water er in de ketel zit.
Met de fluitketel is het meestal een
kwestie van wegen in het handje.
Een tweede voordeel is de
tijdwinst. De waterkoker is net
even sneller dan de fluitketel.
De nieuwste generatie waterko
kers bij Philips is leverbaar met
een afneembare waterkan. Het gro
te voordeel is nu dat er niet meer
met de snoeren gestoeid hoeft te
worden. Bovendien wordt het
warmte-element automatisch uit
geschakeld als het water kookt.
Droogkoken is dus uitgesloten.
Philips heeft voor de handige
snoerloze waterkkoker een advies
prijs van 130 gulden.
Een gemarmerde koffiepot.
Poetsen
Hoe er rond 1900 over poetsen
werd gedacht, is te zien in de vitri
ne waar de schoonmaakspulletjes
staan uitgestald. Keukengerei
werd toentertijd schoongehouden
met zand en puimsteen en voor het
zwaardere werk werden staalkrul-
len gebruikt. De witte was werd
nog niet overgelaten aan syntheti
sche middelen met geheimzinnige
reuzekrachten, maar in een teil ge
bleekt.
Luieren was er voor de huis
vrouw uit het 'burgerlijke gezin'
niet bij: haar dag begon om kwart
voor acht met het bëreiden van het
ontbijt en het schenken van thee.
Om acht uur 's avonds eindigde
haar werkdag, wederom met thee
schenken. Op het lijstje met werk
zaamheden ontbreken opvallend
zware klussen. Die waren in die tijd
voor het personeel. Aan het eigen
lijke keukenwerk maakte 'me
vrouw' haar handen ook al niet
vuil. Wel verzon zij de menu's en
zwaaide ze de scepter.
Stille kracht
Het 'burgerlijke gezin' was in de
vorige eeuw 'de hoeksteen van de
samenleving' waar het CDA nu zo
naar terugverlangt. Moeder de
vrouw was de stille kracht in huis,
de spil waar alles om draaide. De
organisatie van het huishouden lag
in haar handen. Haar recht het aan
recht! Morele waarden waren be
langrijk; soberheid, proper zijn,
fatsoen, goed werken en studeren.
Met de lagere volkmassa's en de
decadente bovenlaag van de bevol-
Een Duitse broodtrommel.
king wilden deze gezinnen niets te
maken hebben.
Dat zij waarde hechtten aan goe
de organisatie en möoie spullen
wordt ook goed duidelijk op de ex
positie. Voor elk doel is een spe
ciaal pannetje, potje of schaaltje.
Dat keukenattributen ook mooi
moesten zijn, tonen uit de prachtig
bewerkte koffie- en gehaktmolens.
Koffie- en theekannen zijn rijkelijk
beschilderd of ingebrand met vo
gels en bloemen.
Twee tuiten
Tot de handige, vindingrijke ditjes
en datjes uit die tijd behoort de jus-
kom met twee tuiten; een smalle en
een bredere. De smalle is voor ma
gere, de andere voor vette jus. En
wat te denken van de kurketrekker
met er bovenop een kwastje, om
kurkresten van de hals van de fles
te vegen?
Dat er belang werd gehecht aan
de opmaak van de spijzen, is te zien
aan de rijstebal. Een soort groot
thee-ei dat voor de helft gevuld met
rijst in het water gelegd moest wor
den. Als de rijst gaar was, werd de
halve bol op het bord gelegd. Door
de pasteischoorsteen van ijzer of
steen, van onderen smal, van bo
ven breed, kon in een pastei gesto
ken, lucht ontsnappen. Dat voor
kwam dat de pastei scheurde.
Om alles zo aanschouwelijk mo
gelijk te maken is er, u raadt het al,
een keuken ingericht. Het is er een
van een vrij rijk gezin uit de 19e
eeuw: een zinken aanrecht -onder
het raam in verband met licht- met
een stenen gootsteen waarnaast
een blinkend koperen waterpomp.
In het midden een eenvoudige tafel
met vier stoelen. Een hoge kast met
Duitse ge-
emailleerde lijst met het opschrift
'was fehlt uns heute'. Daaronder
volgt een opsomming die begint
met 'Bier' en eindigt met 'Zwie-
beln'. Door ijzeren staafjes te ver
schuiven, kon de huisvrouw of
keukenmeid aangeven wat er
moest worden ingekocht.
Het pronkstuk is onbetwist het
kleine, grotendeels geëmailleerde
kastje vol versiersels: daarin kon
den gerechten zówel warm als koel
worden gehouden. Doet nog het
meest denken aan een thermosfles.
Schatoijé benadrukt dat deze
keuken niet representatief is voor
die tijd. „Bij het grootste deel van
de bevolking moesten de vrouwen
er hard tegenaan in kleine ruimten.
Zij boenden de was in teiltjes waar
door zij last kregen van hun rug en
rheuma aan hun handen, 's Avonds
zaten ze vaak in het donker nog te
werken waardoor ze pijn in hun
ogen kregen. Daarnaast werkten er
velen bij de 'mevrouwen' thuis.
Daar deden ze de grovere klussen"
Een bord in het museum geeft
het ook nog eens aan: „In 1889
woonden 60% van de Nederlanders
in een één- of twee-kamerwoning.
Hier waren fornuizen een bron van
zorg. Ze stonden daar waar ook ge
woon werd geleefd. Er moest daar
om altijd goed opgelet worden of
de kinderen zich niet brandden aan
de hete metalen apparaten. En, om
verstikking te voorkomen, moest
steeds worden bekeken of de
schoorsteen wel goed trok".
Het Venlose Goltziusmuseum
ligt aan de Goltziusstraat 21. Het
is geopend van dinsdag tot en met
vrijdag tussen 10 uur en half vijf.
In het weekeinde kunnen belang
stellenden er tussen twee en vijf
terecht.
2 EN 3 DELIGE PAKJES norm. prijs en A&Sr
sommige met een klein foutje nu 198,- en 235,-
DAMES REGENMANTELS
in diverse modellen en le klas kwaliteit mt. 38-50
norm. prijs-AW^HU 98,-129,-en 149,-
DAMES BLAZERS
in diverse kleuren
voor de heren:
ENORME SORTERING PANTALONS
ook grote maten
KOLBERTS ook licht gewicht en ruiten
BLAZER marine kleur, pracht kwaliteit
.a. 59,"
149,-
139,-
MONSTER KOLLEKTIE FALCON
HEREN-REGENJASSEN
maten 48 en 50nu 98,-
IN ONZE STOFFENHOEK
Een PRACHT PARTIJ KANGAREN EN TERLENKA STOFFEN
alles 150 br. in de nieuwste kleuren marine, zwart, ecru, zand en
kaki
Bijpassende voering ALLEEN DEZE WEEK p.m. 6,"
Vestestraat 7b (zijstraat van de Nieuwe Rijn) Leiden.
Geopend: di t/m za v. 9 tot 5 uur v.a. heden weer koopavond op donderdag
WOONRUIMTE GEVRAAGD
HOLLANDSE CONSTRUCTIEGROEP BV
zoekt voor één van haar kantoormedewerkers een
KOSTHUIS IN LEIDEN
Telefonisch opgave tijdens kantooruren 071-
354441.
Te huur gevr. kamer
voor student, omg. Lei
den. Bel van 16.00-
19.00 uur. Tel.: 01717-
6214.
TUININRICHTING
EN -ONDERHOUD
KUNST EN ANTIEK
Mahonie linnenkast met
bloemmahonie panelen,
mahonie commodekast
met opklapbare boven
kant, mahonie schom
melstoel, kinderlesse
naar met klap en pen-
nendoos, bijzettafeltje
mahonie, speeldoos
150 jr oud, ingelegd met
parelmoer, Brabantse
kachel met platte buis op
gas en divers kleingoed.
Tel. 071-133867.
Datum:
Aanvang:
Start/Finish:
Inschrijfgeld:
vrijdag 29 april 1988.
19.30 uur.
Gebouw Leidsch Dagblad
Witte Singel 1 - Leiden.
5,- per persoon.
De gehele opbrengst is bestemd voor
een goed doel.
Voorverkoop: Kantoor Leidsch Dagblad.
Organisatie: Leidsch Dagblad in samenwerking
met de
Leidse Politie Sport Vereniging.
Antiek grenen eethoek
ƒ1250,- tel. 071-
134915.
ARK-KEURING
Automobielbedrijf
TH. HENSKENS
Oude Vest 89 Leiden.
Tel. 071-126072.
Drive-in apk keurings
station. Wij keuren terwijl
u wacht, geen afspraak.
Autobedrijf Jan Ver
baan, Vinkweg 5, Lei
den. Tel. 071-311399.
MORSGARAGE
apk keuringsstation Bo-
vagiid voor al uw onder
houd en reparatie. Mors-
weg 176, tel. 760730.
BELASTING
AANGIFTE
Belastingconsulente
geeft advies; verzorgt
aangifte. 071-
410565. Achterstand
geen bezwaar.
Sleuteltjes kosten 3.-
per regel incl. BTW. Tele
fonisch opgegeven wor
den altijd min. 3 regels in
rekening gebracht, a con
tant min. 2 regels. U kunt
uw Sleuteltje telefonisch
opgeven van ma. t/m vr.
van 8.00-17.30 uur via
onderstaand Sleuteltjes-
Lederen broeken Mil 1QQ
van 298,-NU I 911,
Lederen minirokken im n
van 198,NU llü,"
Lederen kokerrokken till 1 cn
van ƒ298,NU I M,"
Suède blazers Mil ORO
van ƒ498, NU £90,"
Suède jacks Mil 9QQ
van ƒ498,-I«U £90,"
Suède rokken flQ
van 149,-llU 09,
Honderden modellen (elke week) in alle modekleuren!
Grote Houtstraat 4 - Spekstraat 1-3 - tel. 023-322187 Gen.
Cronjéstraat 56 - Haarlem - tel. 023-270850 - Kerkstraat
28 - Zandvoort - tel. 02507-15444 - Beverhof 6 - Beverwijk
- tel. 02510-10919 - Raadhuisstraat 182 - Alphen a7d Rijn -
tel. 01720-74262.
