Buitenlandse priesters
toch 'vreemde eend'
Schuilplaats voor mensen in noocT
PAGINA 2
ZATERDAG 9 APRIL 1988
BORNE/UTRECHT (GPD) - Het
grootste probleem is eigenlijk nog
steeds de taal. De Nederlandse
woorden kennen ze wel. maar welk
gevoel daar precies achter zit is
vaak giswerk. Dat leer je niet in
taallessen.
Nguyen Van Thong kwam acht
jaar geleden naar Nederland. Cle
ment Mokoka zit hier alweer tien
jaar. De Vietnamees werkt nu als
kapelaan in de Stefanus-parochie
in het Overijsselse Borne, de Zuid
afrikaan is pastor in de parochie
van de Blijde Boodschap in de
Utrechtse wijk Overvecht.
Echt opgenomen in de samenle
ving voelen ze zich niet. Mokoka
heeft zich erbij neergelegd dat er in
het Utrechtse diverse priesterclubs
zijn waar hij maar heel moeilijk
binnen komt. En Nguyen Van
Thong mist de contacten met Viet
namese landgenoten erg. In feite
zijn ze allebei nogal eenzaam, al is
Mokoka daar wat laconieker over
dan Van Thong.
Nguyen Van Thong, nu 33, was
ruim acht jaar geleden priesterstu
dent aan het Groot Seminarie in
Saigon. De komst van het nieuwe
regime betekende voor hem een
sterke inperking van zijn vrijheid;
hij zag niet langer een mogelijk
heid om priester te worden. Het
maken van eigen keuzes viel na de
overwinning van de revolutie weg
en Van Thong besloot te vluchten.
Met 36 anderen dobberde hij vier
dagen en nachten rond in een
bootje op de Zuidchinese zee, tot
dat ze werden opgepikt door een
Nederlands schip.
Een half jaar woonde hij in een
opvangcentrum bij Apeldoorn. Als
priesterstudent kwam hij zo onder
het bisdom Utrecht te vallen. Een
van de docenten aan het Saigonse
Groot Seminarie was inmiddels
ook gevlucht en in Rome terecht
gekomen. Met toestemming van de
Utrechtse bisschop ging Van
Thong voor vier jaar naar de Itali
aanse hoofdstad om daar zijn pries
terstudie af te maken.
Daarna verbleef hij twee jaar in
het Utrechtse Ariënskonvikt, een
opleidingsinstituut voor priesters,
waar hij kennismaakte met de Ne
derlandse kerk, samenleving en
taal. Na een stage van één jaar in
Zevenaar kwam hij vorig jaar in
Borne. Pastoor Bosch, die veel in
de Derde Wereld had gereisd, vond
het aantrekken van een buiten
landse priester een goede zaak.
Alles verloren
In juli 1987 werd Van Thong in
de Stefanuskerk priester gewijd.
Sindsdien is hij actief als priester,
voor halve dagen weliswaar, want
de rest van de tijd gebruikt hij om
zich nog beter in de Nederlandse
situatie in te werken. Binnenkort
gaat hij de pastorale zorg van Viet-
namezen in Zuid-Nederland op
zich nemen. Daar kijkt hij met ver
langen naar uit. Hij mist de contac
ten met landgenoten.
Hij vindt het moeilijk over zijn
gevoelens te praten:; Nederlanders
helpen hem waar zij kunnen, maar
dat blijft toch vaak beperkt tot
praktische zaken. Zich in zijn posi
tie invoelen kunnen ze niet. „Ik
heb alles verloren, alles waar ik aan
gehecht was achter me gelaten. Ik
kan niet meer terugvallen op de
steun van familie. Andere Vietna-
mezen zijn de enigen die begrijpen
hoe ik mij voel. De eenzaamheid.
Het isolement. Het gemis van je ei
gen cultuur. De behoefte aan steun
en troost. Gelukkig heb ik mijn ge
loof; als ik dat niet had, was ik wel
verloren".
Clement Mokoka (47) werkte als
priester in een zwarte krottenwijk
in Zuid-Afrika. Samen met studen
ten zette hij een alfabetiseringscur
sus voor volwassenen op. Dat zin-
de de blanke overheid niet en Mo
koka verdween in de Modderbay-
gevangenis. Zonder proces werd
hij later weer vrijgelaten. Inmid-
Enige weken geleden liet kardinaal
Simonis weten dat hij drie Poolse
priesters naar Nederland wil halen om
tijdelijk te voorzien in het priestertekort.
Binnen het aartsbisdom bestaat er nogal
wat kritiek op dit plan. De priesters
zouden geïsoleerd in de gemeenschap
komen te staan. Bovendien zouden zij,
komend uit een totaal andere kerk, maar
moeilijk in de typisch Nederlandse
situatie kunnen werken.
De buitenlandse pastor is in een aantal
Nederlandse parochies al lang geen
nieuw fenomeen meer. In de regio waar
bisschop Gijssen de scepter zwaait
werken nogal wat - recht in de
Roermondse leer zijnde - Duitsers en
Oostenrijkers. In het aartsbisdom
Utrecht zijn drie Vietnamese en één
Zuidafrikaanse pastor actief. Niet echt
uit vrije wil overigens, want de vier zijn
hun vaderland ontvlucht. Een gesprek
met twee van hen.
dels hadden studenten van de gere
formeerde Theologische Hoge
school in Kampen een actie voor
hem op touw gezet en geld voor een
vliegticket ingezameld.
Zakelijk
In 1987 arriveerde Mokoka als
vluchteling in Kampen. Via 'Pax
Christi' kreeg hij een studiebeurs.
Hij ging in Utrecht theologie stude
ren en promoveerde in 1984 in
Nijmegen op een proefschrift over
bevrijdingstheologie. Het bisdom
Utrecht, waar hij onder ressorteer
de, vroeg hem in de weekeinden bij
te springen in kerken in de
Utrechtse wijken Lunetten, Hoog
raven en Tolsteeg. Sinds mei vorig
jaar werkt hij in Overvecht.
Mokoka is de enige Zuidafri
kaanse priester in Nederland, maar
heeft veel contacten met andere ge
vluchte Zuidafrikanen. Hij geeft
ook lezingen op scholen over de
toestand in Zuidafrika. Werk ge
noeg dus. Daarom voelt Clement
Mokoka zich niet eenzaam. Hij
heeft zich bij zijn situatie neerge
legd. Als hij over zijn gevoelens
spreekt, bagatelliseert hij die
enigszins.
"Maar in Zuidafrika stonden de
priesters meer midden in de ge
meenschap, hadden ook onderling
intensief contact. Hier zie je toch
een scheiding tussen gelovigen en
priesters. De pastores hebben ook
onderling allemaal clubjes en daar
kom je niet tussen. Zakelijk ga ik
wel met ze om, maar daar blijft het
bij. Ik vind dat wel jammer en voel
me soms geïsoleerd, maar het is
niet anders. Ik ga niet vragen om
opgenomen te worden, het moet
spontaan komen, anders werkt het
toch niet. Dat is wel een van de
grote verschillen tussen de Zuid
afrikaanse en Nederlandse cultuur.
Als ik - vanuit mijn achtergrond -
een vreemde ontmoet, stel ik mij
helemaal open, wil hem of haar le
ren kennen. Maar in Nederland re
ageren de mensen juist gesloten bij
een eerste contact; hier kijken ze
eerst de kat uit de boom".
Beide priesters komen uit een to
taal andere kerkelijke samenleving
dan de Nederlandse. Dat is wel
wennen. Maar in het omgaan met
die verschillen zijn Nguyen Van
Thong en Clement Mokoka heel
anders.
Waarden
Van Thong wil zijn manier van
omgaan met de dingen inbrengen,
zijn Vietnamese identiteit bewa
ren. "Dat is ook voor de kerk een
verrijking. Want de katholieke
kerk is natuurlijk universeel, blijft
niet beperkt tot deze parochie in
Borne. We kunnen veel van elkaar
leren. We moeten beiden ons aan
passen en open staan voor elkaar".
Als hij praat over 'eigen identi
teit bewaren' en de kerk daarmee
verrijken lijkt dat vooral te slaan op
het overbrengen van iets van Viet
namese waarden en normen, waar
de familie een centrale plaats in
neemt, vanuit de onderlinge liefde
concessies worden gedaan en eer
priesters meer onderling contact
zouden hebben. Ze zouden steun
hebben aan elkaar".
Steun. Het is dé voorwaarde om
een buitenlandse priester hier goed
in kerk en samenleving te laten
functioneren.
bied is voor ouderen. De verscher
ping van tegenstellingen binnen de
Nederlandse kerk bijvoorbeeld is
iets wat hij maar moeilijk kan ver
werken. Hij is er wel gelukkig mee
dat gelovigen hier actief zijn. In
Vietnam was passiviteit troef.
Niet verwonderlijk voor een
kerk die niet in de eigen Aziatische
cultuur is geworteld, maar haar
aanhang heeft gekregen door de
missie. In het Westen is de kerk
zeer bepalend geweest voor de cul
tuur. Zijn eigen situatie in Neder
land heeft hem begrip bijgebracht
voor waar de missionarissen vroe
ger in terecht kwamen. Ze hadden
een boodschap, maar wisten niets
van de plaatselijke zeden en ge
woontes.
Als Van Thong zijn eigen situatie Clement Mokoka
kort beschrijft, komt hij maar op (47) is de enige
één woord: „Ik ben een missiona- Zuidafrikaanse
ris"- priester in Neder
land, maar hij
Panier heeveel contac*
«prei ten met andere ge-
Clement Mokoka mist de ge- vluchte Zuidafri-
meenschapszin. kanen. Hij werkte
„Het ontvangen van de sacra- als priester in een
menten is iets waar de hele kerkge- zwarte krotten-
meenschap bij betrokken moet wijk.
zijn, maar hier zie je bij doop of be
grafenis alleen de naaste familie
komen. Wat mij ook verwondert,
is het gebrek aan spontaniteit. Ne- lovigen een priester om te komen
derlanders moeten altijd alles op en als hij na verloop van tijd niet
papier hebben, alles moet geregeld bevalt, stappen ze naar de bis-
worden. Zelfs als ze een priester schop. In Nederland gaat dat pre-
nodig hebben, moeten er eerst sol- cies andersom",
licitatiegesprekken worden ge- Makoka moet erom lachen,
voerd. In Zuidafrika vragen de ge- Erom lachen kan Nguyen Van
Thong (nog) niet. De Nederlandse
samenleving, de kerk, alles eigen
lijk verwart hem nog. Hij geeft rui
terlijk toe dat hij met zijn eigen in
tegratie nog niet zo ver is als hij wel
zou willen. "Alles zou misschien
sneller gaan, als buitenlandse
"Wanneer binnen de kerkelijke
gemeente een relatie tussen twee
mensen stuk loopt, komt het erop
aan dat je als gemeente betrouw
baar bent en niet de grote afwezige
of afwijzende. Ruimte geven aan
gevoelens van schuld, zó dat er ook
ruimte ontstaat voor vergeving,
ruimte om verder te leven".
- In het hervormde blad 'Woord en
Dienst' gaan de predikanten M. E.
van Asbeck-van Leeuwen en A. H.
Sneep-Lietaert Peerbolte in op de
vraag hoe een kerk omgaat met
mislukte relaties.
"Aanwezig-zijn in scheidingssi
tuaties wil niet zeggen, dat de waar
de van een duurzame relatie als het
huwelijk devalueert, dat je alles
moet goedpraten, laat staan ideali
seren. Wél dat we als gemeente een
schuilplaats zijn voor mensen in
nood, niet kritiekloos, wel be
trouwbaar, juist op momenten dat
de gebrokenheid in wereld en kerk
een diepe gebrokenheid, die
heel het leven doortrekt aan het
licht komt. God laat je niet vallen.
Ons tekortschieten heeft niet het
laatste woord".
"In de eerste plaats kunnen we
persoonlijk aanwezig zijn. Zwij
gend of praktisch handelend.
Soms hebben twee mensen de be
hoefte hun huwelijk liturgisch af te
ronden. Waar wij als gemeente
staan om een bruidspaar, zouden
we des'te meer moeten staan rond
mensen die verdriet hebben ên in
een isolement dreigen te raken om
dat zij in hun falen, bijvoorbeeld
ten aanzien van hun huwelijk, niet
worden geaccepteerd".
"Waar een kerk de trouwbelofte,
gegeven in het midden van de ge
meente, serieus neemt, dient zij er
voor te waken dat bij een scheiding
deze belofte niet in de lucht blijft
hangen. De opdracht elkaar trouw
te blijven is bij een scheiding niet
automatisch ongedaan gemaakt.
De diepe behoefte kan er zijn juist
deze opdracht terug te geven. Dit
heeft alles te maken met schuld en
vergeving".
De twee predikanten vinden een
liturgieviering in een huiskamer
ook denkbaar. "Het hoeft niet al
tijd tijdens de zondagse eredienst".
Uit hun pastorale praktijk blijkt
een groeiende behoefte bij mensen
aan zichtbare riten en symbolen.
Maar zij willen zo'n liturgische
afronding van de scheiding ook
weer niet aanprijzen. "Er zijn situa
ties waarin van een dergelijke
afronding geen sprake kan zijn.
Ook zijn er vragen ten aanzien van
eventuele kinderen". De predikan
ten Van Asbeck en Sneep zien deze
vorm'slechts' als een mogelijk
heid.
Voordat Maria Postma (43)
doopsgezind predikant werd in het
noorden van Friesland (Hallum,
Holwerd, Blija en Ternaard), ver
bleef zij enkele jaren in de rooms-
katholieke leef- en werkgemeen
schap 'De Hooge Berkt' in Bergeyk
(Noord-Brabant) en Thorn (Lim
burg). Die gemeenschap begon in
1967 met vier volwassenen van zeer
verschillende komaf en is nu ge
groeid tot zo'n 150 leden, verspreid
over allerlei huizen en gebouwen in
genoemde plaatsen, terwijl een ge
lijk aantal vrienden en belangstel
lenden door middel van 'terugkom-
dagen' en een contactblad met de
gemeenschap verbonden blijft.
Maria Postma koos hiervoor "om
het ideaal dat zij had van een chris
telijke gemeente als werkelijke ge
meenschap aan den lijve te erva
ren". "De praktijk van het samen
leven als leerschool. Een proces
van bevrijding van individualis
me". In gesprek met het Algemeen
Doopsgezind Weekblad: "Stuk
voor stuk kunnen Wé allemaal wel
bazen wezen, directeuren en direc
trices, maar de kunst is, dat al die
bazen ook samen iets gaan doen,
als mens. Dan worden al die dingen
als rivaliteit en prestatiezucht ont
maskerd".
Centraal in 'De Hooge Berkt'
staan de gezamenlijke maaltijden
en de samenkomsten in de kapel,
beide driemaal daags. Om op gezag
van een ander iets te doen vond
Maria Postma echt moeilijk. "Om
te kiezen voor iets waarvan iemand
anders, die jou heeft gezien, zegt:
dat is goed voor je. Maar anderen
zagen ook goed wat bij mij past en
wie ik ben. Daarom vertrouwde
ik".
Zij bleef zich bij dit alles bewust
van haar band met de doopsgezin
den. "Ik heb altijd gedacht: ik ben
hier niet alleen voor mezelf, maar
ook voor hén, om ervaring op te
doen in een dergelijk gemeente
zijn". Als predikante doet zij nu
veel aan huisbezoek. "Als ik dat
niet doe, weet ik niet wat ik moet
op zondag".
Zij probeert boven te brengen
wat binnen bij mensen leeft,
"waarvan ik geloof dat het er is,
maar .waarover nooit gesproken
wordt omdat men dat niet gewend
is". Zelf heeft zij daarvoor meer ge
voel gekregen. Vroeger was dat
voor haar een pijnlijk gemis. "Dan
waren we bezig met acties en zo, en
dan voelde ik: er wordt wat overge
slagen. Daardoor ontbrak de blijd
schap. Je was nooit tevreden. Er
moest altijd meer. Daarmee zag ik
ook niet wat er wél was. De moge
lijkheid om voller en meer mens te
zijn".
LEIDEN: Herv. Gem. Hoogl. kerk 10 ds. Kra
mer, 11.45 studentenekklesia; Marekerk 10
dr. Meijers, 5 ds. v. Campen, Woerden; Mara-
nathak. (L. Morsweg) 10 ds. M. v.d. Velden;
Oecumenische geloofsgemeenschap De Re
genboog (Merenwijk) 9.30 en 1115 pastoor v.
Well; Bethlehemkerk (Driftstr.) zie Petrakerk;
Bevrijdingsk. (Montgomerystr.) 10 ds. Jansen,
5 ds. Mackaay, Leiden; Vredesk. (Burggra-
venl.) 10 ds. Nauta, mmv kinderkoor; Waalse
kerk (Breestr.) 10.30 M. Spindler. Wijk 'Ste
venshof' (geb. 'Dijkhof') 10 kand. C. Blok.
Acad. Ziekenhuis 9 rk. dienst, 10.15 ds. Bo
venberg. Diakonessenhuis elke zat. 10.30 rk.
dienst, morgen 10,30 ds. v. Achterberg. Ende
geest zie Oegstgeest. Geref. Kerk Vredeskerk
zie herv. gem.; Petrak. (Surinamestr.) 10 ds.
Spruyt, A.dam, gez. opendeurdienst; Oude
Vest 10 drs. P. de Bruyn, O.geest; Mara-
nathak. zie herv. gem.; Bevrijdingsk. zie herv.
gem.; bejaardenhuis Groenhoven 10 ds. Veg-
ter, O.geest. Voor dovendienst zie Alphen aan
den Rijn. Merenwijk zie herv, gemeente. Ge
ref. K. Vrijg. (Herengr.) 10 en 5 leesdienst.
Chr. Geref. K. (Steenschuur) 10 en 5 ds Den
Hertog. Geref. Gem. (N. Rijn) 10 en 4.30 ds. A.
B. v.d. Heiden, Doetinchem. Geref. Gem. in
Ned. (Bethlehemkerk Driftstr.) 11.30 en 5.30.
Evang.-Luth. Gem. (Hoogl. Kerkgr.) 10.15 ds.
De Mey-Meulendijk (herv.). Doopsgez.-Re-
monstr. Gem. (Lokhorstk. Pieterskerkstr.)
10.30 ds. Kolff-Vos, Den Haag. Baptistenge
meente 10 ds. Agtereek (in Bethl.kerk Drift
str.), 7 dienst met belangstellenden, ds. Agte
reek, mmv gospelgroep 'Hls Revelation' (in
Petrakerk Surinamestr.). Evang. Gemeen
schap (Middelstegr. 3) 9 evang. L. Sussen-
bach, 10.30 evang. J. Faber. Evangeliecen-
trum-Pinkslerbew. (Bethlehemskerk Lammer
markt) zo. 10 evang. Zijlstra, wo. 8 bijbel
avond. Pinkstergem. (O. Vest 13) 10 zr. J. van
Wieringen. Leger des Heils (hoek Ves-
testr./Groenesteeg) 10 en 7. Nieuw-Apost.
Kerk (H. Rijnd. 24)9.30 en 4, wo. 8. Zevende
dag-adventisten ('De Ontmoeting', Noordhof
land V.schoten)elke zat. 10 tot 11 bijbelstu
die, 11 tot 12 predikatie. Christelijke Weten
schap (Steensch. 6) 10.30. Kerk van J. Chr.
v.d. Heiligen der L. Dagen (Brahmsl.) 9.30,
10.30 en 11.20. 'De Christengemeenschap'
9.45 mensenwijdingsdienst in oud-kath. k.
Zoeterw,singel. Oud-Kath. K. (Zoeterw.singel)
zat. 7.30 nam. gez. oud-kath.-anglicaanse
dienst. Rooms-Kath. K. Haagweg zat. 7, zo.
10.30; Herensingel zat. 7, zo. 9.30 en 11Rijn
dijk (Leiden-Stevenshof) zat. 7, zo. 9.30;
Steenschuur zat. 7, zo. 8.30,10,11.30,6 en 7
(lof); Boshuizerkade zat. 7, zo. 9.30 en 11;
Lammenschansweg zat. 7, zo. 9 en 10.30;
Haarl.straat zat. 7, zo. 10.30 en 12.15; Meren
wijk zie herv, gem.; H. Rijndijk (zie Zoeterwou-
de).
ABBENES: Herv. Gem. 9.30 ds. v.d. Staat,
Uithoorn.
AARLANDERVEEN: Herv. Gem. 10 ds. Bo-
gers, Alphen, 7 ds. De Graaff, Nieuwveen.
Geref. Kerk 10 ds. v. Wijngaarden, 6.30 ds.
Boer.- Chr. Geref. Kerk 9.30 ds. Steenbergen,
Den Haag-Rijswijk, 6.30 ds. H. de Graaf, Dro-
geham. Rk Kerk zat. 7, zo. 10.30.
ALPHEN AAN DEN RIJN: Herv. Gem. Ad-
ventskerk 10 ds. Lapré, Koudekerk, 5 ds. J. W.
v.d. Gronden, met gehandicapten; Kruiskerk
10 ds. v, Driel, Aarl.veen; Opstandingskerk 10
ds. F. J. Boer, 6.30 ds. Ommering; G. Herder
kerk 10 ds. Moll, ha, 7 ds. Taselaar, ha; De
Bron 9.15 ds. Taselaar, ha, 10.30 ds. Nieu-
wenhuis, ha, 6.30 ds. Moll, ha; Ashram (Mars
diep) 10 ds. Hoogendijk, ha; Oudshoornse
kerk 10 ds. N. C. Smits, Beverwijk; Sionskerk
(Meteoorlaan) 9.30 ds. Trouwborst, Vlaardin-
gen, 6.30 ds. Ouwendijk. Geref. Kerk Mar.kerk
10 ds. Lamme, Delft, met doven, 6.30 vicaris
mevr. Lourens; Salv.kerk 10 ds. Ommering,
zie andere kerken. Ned. Geref. Kerk (school
Willemstr.) 9.30 br. W. Fröling, 4.30 ds. M. de
Jong. Chr. Geref. Kerk (Grijpensteinstr.) 9.30
en 4.30 ds. v.d. Meij. Oud-Geref. Gem.
(Hooftstr. 240) 9.30 en 4. Bapt.gem. (Molen-
werfstr. 110 ds. P. J. Mietes, 6.30 ds. F. Tuin
der. Bapt.gem. Noord (school Kalkovenw, 62)
10 ds. A. v.d. Berg, 6.30 hr. N. v. Gemeren.
Volle-evang.gem. ('De Ark', Pr. Hendrikstr.
54) 10 hr. W. van Putten. Pinkstergem. 'Het
Licht' (Morgenstersch. Briljantstr. 1) zo. 10.
Christengemeente 'De Hoeksteen' (geb. 'Bet
hel', hoek Emmalaan) zo. 10. Leger des H.
(Zonneweg 3) 10 en 7. Remonstr. Gem. (Van
Mandersloostr. 36) geen dienst. Rk Kerk: Bo-
nifaciusk, zat. 7. zo. 9.45 en 11.30: Piusk. zat.
7, zo. 9 en 10.30; De Bron zat. 7, zo. 9 en 11
BENTHUIZEN: Herv. Gem. 9.30 en 6 ds. Den
Dikken, Oldebroek. Geref./Herv. Gem. (geb.
'De Hoeksteen', Schweitzerstr.-Bernhardstr.)
10 drs. H. C. v.d. Sar, Zoetermeer. Geref.
Gem. 9.30 en 6 leesdienst.
BODEGRAVEN: Herv. Gem. Dorpskerk 10
ds. v.d. Hoef, 6.30 ds. Wieman; Salv.kerk 10
ds. Terlouw, 6.30 ds. v.d. Hoef; Bethl.kerk
(Nieuwerbrug) 10 ds. Wieman, 6.30 ds. H.
Jansen, Heukelum. Geref. Kerk 10 ds. v.d.
Berg, 6.30 ds. K. Wigboldus. Geref. K. Vrijg.
(Ichthusk.) 9.30 en 4.30 ds. Simpelaar. Geref.
Gem. (Stationsweg 17) 10 en 6.30 ds. Bac.
Evang.-Luth. Gem. 9 ds. W. v. Beek.
BOSKOOP: Herv. Gem. Dorpskerk 9.30 ds.
v.d. Pol, 6.30 ds. De Graaf, H.woude, jeugd
dienst; De Stek 9.30 ds. v. 't Hoff. Geref. Kerk
9.30 ds. G. de Jong, 5 ds. v. 't Hoff. Chr. Geref.
Kerk 9,30 en 5 ds. Ribbers. Geref. Gem. 9.30
leesdienst, 3 ds. Bac.
HAZERSWOUDE: Herv. Gem. 10 ds. De
Graaf, 6.30 ds. Stam, Ter Aar. Geref. Kerk
9.30 en 5 ds. Huisman, ha. Rk Kerk: dorp zat.
7, zo. 10 en 11.30; Anker zat. 7, zo. 8.45 en
11.15; Rijndijk zat. 7, zo. 10.
HILLEGOfvh Herv. Gem. 10 ds. Rothfusz. Ge
ref. Kerk ('Hoeksteen') 10 ds. Hofland, 7 ds.
Rothfusz. Chr. Geref. Kerk 10 dienst, 5 ds.
Steenbergen, Rijswijk. Rk Kerk: Mart. zat. 7,
zo. 9 en 11Jozefk. zat. 7, zo. 10 en 11.30.
HOOGMADE: Herv. Gem. 10 ds. Boonstra.
Rk Kerk zat. 7, zo. 10.
DE KAAG: Herv. Gem. 10 ds. Koldewijn. Rk
Kerk zat. 7, zo. 10.
KATWIJK AAN DEN RIJN: Herv. Gem.
Dorpsk. 10 prof. dr. v.d. Beek, 6 ds. A. Mak-
kenze, Voorhout; Ontm.kerk 10 ds. Aarents,
6.30 ds. Christ, Katwijk aan Zee, interk.
evang.dienst. Herv. Gem. 'De Rank' (P.
Groen-college) zie Katwijk aan Zee. Geref.
Kerk 9.30 en 5 ds. v. Breevoort, ha. Rk Kerk
zat. 7, zo. 10.
KATWIJK AAN ZEE: Herv. Gem. N. Kerk 10
ds, Christ, 6 ds. Visser; O. Kerk 10 dr. Hoek,
Veenendaal, 6 ds. Sjollema; Ichthusk. 10
kand. A. Kagchelland, Kamerik, 5 ds. Drieber
gen, Pniëlk. 9.30 ds. Sjollema, 6 ds. v. Slied-
regt, Scherpenzeel, Maranathakerk (Rijnsoe
ver) 10 ds. Hovius, 6 ds. Schuurman. Over-
duin 2.15 hr. E. J. Bergman. Hen/. Gem. 'De
Rank' (aula P. Groen-college Pr. Frederik-
dreef 15) 10 ds. A. Polhuis, R.dam. Geref.
Kerk Vr.kerk 10 en 5 ds. Koster, ha; Triumfa-
tork. 10 en 5 ds. Kersten, ha. Geref. K. Vrijg.
9.30 en 4 ds. Heida, Ned. Geref. K. (aula
Bestevaer-mavo) 9.30 ds. A. v.d. Heuvel, 7
ds. Zwarts. Chr. Geref. K. 10 en 5 ds. G. Pro-
cee. Vrije Chr. Geref. Gem. (Unizaal) 10 en 5
ds. v.d. Belt. Geref. Gem. (Remisestr.) 10 en 5
leesdienst. Geref. Gem. in Ned. (Louwesfr.)
10 en 5. Volle-evang.gem. (Voorstr. 48) 9.45.
Onafh. baptistengem. (Ambachtsweg 2) 10 hr.
S. v. Groningen, Kudelstaart.
KOUDEKERK AAN DEN RIJN: Herv. Gem. 10
ds. W. E. den Hertog, Den Haag, 7 ds. Mak,
Westzaan. Geref. Kerk 10 ds. Mak, Westzaan,
7 zie hen/, gemeente.
LEIDERDORP: Herv Gem. en Geref. Kerk
Dorpsk. 10 ds. Doesburg, 3 ds. Bovenberg,
met gehandicapten, 6.30 ds. v.d. Born; Hoofd-
str. 10 ds. Knorth; Scheppingsk. 9 en 10.30
ds. v.d. Born, ha. Leythenrode 10 pater F®oel-
ma. Elis.-ziekenhuis 10 rector Vijftigschild,
Bapt.gem. (wijkgeb, Zijlkw.) 10 hr. J. de Vries,
7 evang.dienst. Rk Kerk zat. 7, zo, 10 en
11.30,
LEIMUIDEN: Herv. Gem. 9.30 ds. De Vree.
Geref. Kerk 9.30 en 7 ds. v.d. Kooi, ha. Rk
Kerk zat. 7, zo. 9.30 en 11.15.
LISSE: Herv, Gem. Dorpskerk 10 ds. De Gel
der; Pauluskerk 10 en 7 ds. 't Hooft. Geref.
Kerk 10 ds. Boswijk, 5 ds. Elgersma, Noord-
wijk. Geref. K. Vrijg. (Prinsessestr. 1) 9,30
leesdienst, 3 ds. E. A. de Boer. Ned. Geref.
Kerk (Salvatori) 10 ds. J. v. Dijken, gecomb.
met chr. geref. kerk, 5 kand. J. van Es, Rijsen-
hbut. Chr. Geref. Kerk 10 en 4.30 ds. v. Dijken.
Geref. Gem. 10 en 4 ds. Den Boer. Evangelie
gemeente (Heereweg 52a) 9.45 hr. N. Asber-
gen. Rk Kerk: Agathakerk zat. 7, zo. 10 en
11.30; Poelpolder zat. 7, zo. 10.30; Mariakerk
zat. 7, zo. 9 en 10.30; Engelbew. zat. 7, zo.
10.30.
NIEUWKOOP: Herv. Gem. 9.30 hr. J. Goed
hart, 6.30 hr, N. Stam, jeugddienst. Geref.
Kerk 9.30 ds. L. J. Delhaas. Chr. Geref. Kerk
9.30 en 6.30 ds. W. v. Benthem, Genemuiden.
Remonstr. Gem. 10 ds. N. v. Gelder. Evang.
gem. (Kruispunt, Kennedylaan 33) 9.30. Rk
Kerk zat. 7, zo. 9 en 10.45.
NIEUWVEEN: Herv. Gem. 9.30 kand. A. La
gendijk, Leiden, 6.30 kand. J. Tramper, Zeist.
Geref. Kerk 9.30 hr. L. Broek, O.geest, 7 mevr.
ds. v.d. Kooi-Dijkstra, Leimuiden. Rk Kerk zat.
7, zo. 9 en 11.
NIEUW-VENNEP: Herv. Gem. 9.30 ds.
Bergsma, Lekkerkerk, 7 ds. Ten Voorde. Ge
ref. Kerk 9.30 en 6.30 ds. Wijngaarden. Chr.
Geref. Kerk 9.30 en 4.30. Rk Kerk zat. 7, zo.
10.
NOORDEN: Herv. Gem. 9.30 ds. A. Boon,
Kamerik, 7 ds. C. Verboom, Ooltgensplaat.
Geref. Kerk (W. Verlaat) 10 ds. Den Braber,
Vries, 7 ds. G. de Jong, Boskoop.
NOORDWIJK: Herv. Gem. Grote of St. Jer-
oensk. (Binnen) 10 ds. v.d. Lee, 5 ds. J. Blom,
Ridderkerk; Hoofdstr. (Zee) 10 ds. Keuning, 5
ds. Elgersma; De Rank (Golfbaan) 10 ds. L.
Roetman, Ermelo. Geref. Kerk Buurtkerk
(Hoofdstr.) 10 ds. Warner, Hengelo; Vinkenl.
(Binnen) 10 ds.-Elgersma, 7 ds. v.d. Lee, ves
per. Kapel W. v.d. Bergh-stichting 11 ds. G.
Bac, A.dam. 'Sole Mio' 9 ds. Bach. Ned. Prot.
Bond (aula O.Zeew.) geen dienst. Rk Kerk
Zee zat. 7, zo. 10.30; Binnen zat. 7, zo. 9.30
NOORDWIJKERHOUT: Dorpsk. 10 ds.
Streefland, Nijkerk. Rk Kerk Victork. zat. 7, zo.
9 en 11Jozefk. zat. 7, zo. 9 en 10.30; De Zilk
zat. 7, zo. 10.30.
OEGSTGEEST: Herv. Gem. Groene of Wiil-
.kerk 10 ds. M. B. Blom; Pauluskerk 10 ds. J.
J. van Lienden; Gemeentecentrum (Lijtw.)
10.30 mevr. E. Hagen. 7 ds. C. Visch-Tons-
beek, themadienst. Geref. Kerk 10 dr. v.d.
Zwaan. Geref. Kerk Vrijg. (aula Dr. Schilder
school) 9.30 en 4.30 ds. C. Bijl, Zwolle. Ned.
Geref. Kerk (Gem.centrum) 8.45 en 4 (ha) ds.
G. v.d. Brink, R.dam. Van Wijckerslooth 4 ds.
H. Rijksen. Endegeest 10 ds. Friederich. Vol-
le-evangeliegem. (Gem.centrum) 4. Rk Kerk
Will.kerk zat. 7. zo. 9 en 10.30.
OUD-ADE: Rk Kerk zat. 7, zo. 9.
OUDE EN NIEUWE WETERING: Herv. Gem.
9.30 ds. De Korte, Diemen. Geref. K. 9.30 en
6.30 ds. Zijl, ha. Remonstr. Gem. geen dienst.
Rk Kerk zat. 7, zo. 9.15 en 11.
ROELOFARENDSVEEN: Rk Kerk Mar. Pres.
zat. 7, zo. 9 en 11Petrus-B. zat. 7, zo. 9.30 en
11.30.
RIJNSATERWOUDE: Herv. Gem. 9.30 ds.
Wegerif, 7 ds. Geuze. Chr. Geref. K. 9.30
leesdienst, 2.15 ds. Beekhuis, R.dam.
RIJNSBURG: Herv. Gem. Laurentiuskerk
9.30 ds. v. Niel, 5 ds.Smaling; Bethelkerk 9.30
ds. Smaling. Geref. Kerk Petrakerk 9.30 ds.
Snel, 7 ds. Ribberink, ha; Immanuelkerk 9 en
10.30 ds. Cziria, 5 ds, Snel; Maranathakerk
9.30 ds. Ribberink, 5 ds. Cziria. Geref. Kerk
Vrijg. 10 en 5.15 ds. Grutter. Chr. Geref. K.
9.30 en 5 ds. v. Sorge. Evang. Christengem.
(aula mavo) 10 br. J. v. Duin, Noordwijk. Rk
Kerk zo. 10.30.
RIJPWETERING: Rk Kerk zo. 9 en 10.30.
SASSENHEIM: Hen/. Gem. 9 en 10.30 ds.
Germans, 7 zie geref. kerk. Geref. Kerk 9.30
ds. G. W. Rijksen, 7 ds. Westra, Beilen, open
deurdienst, mmv mannenkoor 'Die Rhijnse
Sanghers' uit Bodegraven. Chr. Geref. K. (in
De Schutse) 10 en 5 ds. Aarnoudse. Ned.
Prot. Bond (Jul.laan 17) geen dienst. Rk Kerk
zat. 7, zo. 9.30 en 11.
TER AAR: Herv. Gem. 9.30 dr. Haitsma, Bos
koop, 6.30 ds. Gall, Den Haag, jeugddienst.
Geref. Kerk 9.30 ds. Aalders, 6.30 ds. De
Reus. Rk Kerk Aardam zat. 7, zo. 9 en 12; kerk
Langeraar zat. 7, zo. 9.30 en 11.30.
VALKENBURG: Herv. Gem. 10 ds. Wagter,
Rijn§burg, 6.30 ds. v. Achterberg, Leiden. Ge
ref. Kerk 9.30 ds-. J. Eerbeek, Den Haag, 6,30
ds. P. Wamelink, Noordwijk. Geref. K. Vrijg.
9.30 leesdienst, 5.30 ds. Heida.
VOORHOUT: Herv./Geref. Kerkgemeen
schap 10 ds. C. J. de Jong. Rk Kerk zat. 7, zo.
9 en 10.30.
VOORSCHOTEN: Herv. Gem. Dorpskerk 10
ds. De Zeeuw; De Ontmoeting (Noordhofland)
10 ds. Blanken, 7 ds. v.d. Grijp, Voorburg,
jeugddienst. Hulp en Heil-kerk (Schaken-
bosch) 10 ds. Verheule. Herv. evang. op ge
ref. grondslag (kerkgeb. 'Rehoboth', A. van
Leeuwenhoekkade) 9.30 ds. Poort, Oister-
wijk, 4.30 ds. Siebelink, Linschoten. Geref.
Kerk 10 ds. v.ds. Schoot, 7 zie De Ontmoe
ting. Geref. K. Vrijg. (Bachlaan) 10.15 en 4.30
ds. Boxman. Rk Kerk Laur.kerk zat. 7, zo. 11
M. Godskerk. zat. 7, zo. 9.30. Kerk van Enge
land (British school in The Netherlands, J. v.
Hooflaan 3) 10.15 anglicaanse dienst.
WADDINXVEEN: Herv. Gem. Brugk. 9.30 ds.
Goossen, 6,30 ds. Vermaat, Maassluis, Hoek
steen 9.30 kand. K. v. Vliet, 3 ds. Schipaan-
boord, aangepaste dienst, 6.30 ds. Schipaan-
boord; Bethelk. 9.30 ds. Oosterom, Kampen,
5 ds. Marchand, Harderwijk; Imm.kerk 9.30
ds. K. van Middendorp-Sonneveld. Reeuwijk,
7 ds. Onstein. Geref. Kerk Kruisk. 10.30 hr. A.
van Veen, 5 ds. Veldhuijzen, Schoonhoven;
Ontm.kerk 9.30 ds. Bongers. Geref. K. Vrijg.
(Kruiskerk) 8.30 en 2.45 ds. Sliggers, Amers
foort.
WARMOND: Herv. Gem. 10ds. Mackaay, Lei
den. Rk Kerk zat. 7, zo. 8.30 en 10.30.
WASSENAAR; Herv. Gem. Dorpsk, 10 prof.
dr. Beker, Bilthoven, 4.30 ds. Abma, Gouda;
Kievietk. ('Samen op weg') 10 ds. J. Visser;
Messiask. 10 ds. v.d. Beid, Katwijk; Dorpscen
trum 9.30 ds. De Fijter, Wagenborgen. Geref.
Kerk Zijllaan 10 ds. J. v. Leeuwen, Maassluis,
7 ds. Janse de Jonge. Ned. Prot. Bond (Kerk-
dam) 10.30 prof. dr. Leertouwer, Leiden.
WOUBRUGGE: Herv. Gem. 9.30 ds. Koele-
wijn, Krimpen a.d. IJssel, 6.30 prof. dr. v.d.
Beek, Valkenburg. Geref. Kerk 9.30 ds. De
Reus, 6.30 ds. Aalders. Ned. Prot. Bond (De
Wijk, Schoolstr. 20) 10.30 ds, Fockema An-
dreae, Wassenaar. Rk Kerk zat. 7, zo. 10.
ZEVENHOVEN: Herv. Gem. 9.30 hr. J. de
Haan. Geref. Kerk 9.30 en 7 ds. Dronkert,
Gouda. Rk Kerk zat. 7, zo. 9 en 10.45.
ZOETERWOUDE: Herv. Gem. 10 drs. A. Wijl-
huizen. Rk Kerk St. Jan zo. 9.30; Chr.
Dienaark. zat. 7, zo. 10; Meerburgkerk H. Rijn
dijk zat. 7, zo. 9.30 en 11
ZWAMMERDAM: Herv. Gem. 10 ds. Eijsen-
ga, 6.30 ds. v. Deventer, Houten, gez. jeugd
dienst. Geref. Kerk 10 drs. N. Scheps, Heer
len, 6.30 zie herv. gemeente.
