De mafia is geraakt, maar niet dodelijk
J^^^^BULAG^A^iE^EIDSCH/ALPHEN^AGBLAD
Opsluiten van 342 verdachten
lijkt weinig invloed te hebben
op voortbestaan van vele clans
ZATERDAG 9 APRIL 1988
EXTRA
PAGINA 19
Het 'proces van de eeuw' heeft de Italiaanse mafia vorig jaar
een gevoelige slag toegebracht, maar haar niet vernietigd.
De misdaadorganisatie is historisch zo sterk geworteld in de
Zuiditaliaanse cultuur dat ze onuitroeibaar schijnt. Een blik
in de bloedige geschiedenis, die leert dat de thans
uitgedeelde 2665 jaar gevangenisstraf aan in totaal 342
verdachten weinig invloed lijkt te hebben op het
voortbestaan van de vele clans.
Dolgelukkig reed Antonio Ciulla
die avond naar huis. Hij was één
van de vrijgesproken verdachten
in het proces tegen 456 mafiosi,
dat 16 december vorig jaar eindig
de.
door Marten de Jongh
Om zijn vrijlating met familie te
kunnen vieren kocht Ciulla bij de
bakker een doos gebak. Bijna thuis
werd hem de pas afgesneden door
mafia-schutters. Doorzeefd met ko
gels vond zijn familie hem op de stoep
van zijn huis. Een duidelijk teken dat
de Siciliaanse mafia ondanks het
massa-proces nog steeds springle
vend is.
Sinds de moord op Ciulla zijn er in
Italië zeker alweer zes mensen door
de mafia doodgeschoten. De mis
daad-organisatie mag onder de be
kentenissen van top-mafiosi als To-
masso Buscetta op haar grondvesten
hebben geschud, van vernietiging is
geen sprake.
De afgelopen decennia dacht men
herhaaldelijk de mafia definitief op
de knieën te hebben gebracht, maar
de organisatie bleek telkens weer in
staat zichzelf te vernieuwen. De Zui
ditaliaanse cultuur en de mafia zijn
van oudsher volledig met elkaar ver
weven. De mafia als een gestructu
reerd systeem, gespecialiseerd in de
georganiseerde misdaad, is al vele
eeuwen oud. De mafioso-mentaliteit
is nog ouder.
Arm
De mensen in Zuid-Italië werden
gevormd door een leven in een arme,
agrarische, semi-feodale maatschap
pij. Cultureel gezien richtte Zuid-Ita-
lië zich op het Middelandse Zee-ge
bied. Het had historische banden met
Griekenland en Albanië. Nog steeds
vormt het zuiden een scherp contrast
met het rijke, op Europa gerichte en
sterk geïndustrialiseerde noorden
van Italië.
Binnen de zuidelijke cultuur was,
anders dan in het noorden, het ver
werven van rijkdom op zich niet be
langrijk. Voor een zuiderling was rijk
dom slechts een middel om respect af
te dwingen. De grootste beloning die
een man ten deel kon vallen was het
respect van zijn omgeving. Een auto
ritaire vader stond en staat binnen de
Zuiditaliaanse katholieke familie cen
traal. Hij belichaamt de status van de
familie naar buiten toe.
De code waarmee de families intern
en onderling trachtten de orde in de
gemeenschap te handhaven was de
omerta. Volgens de omerta is de per
soonlijkheid van een man onafschei
delijk verbonden met zijn eer. Verne
dering of verraad moet gewroken
worden. Niet alleen het individu dat
de regel schendt maar ook zijn fami
lieleden kunnen het slachtoffer wor
den van de bloedwraak, de vendetta.
Als een man een vernedering onge
wroken laat wordt hij door de ge
meenschap en zijn familie verstoten.
Zo is er het verhaal van de Siciliaan
die als militair in de Tweede Wereld
oorlog moest vechten. Hij nam af
scheid van zijn vrouw en bleef een
paar jaar weg. Toen hij terugkwam
bleek zijn vrouw een verhouding te
hebben met een dienstweigeraar. De
militair kon zich er niet toe zetten
wraak te nemen op zijn vrouw en haar
minnaar. Hij liet de situatie voor wat
die was. Het gevolg was dat zijn fami
lie hem niet langer meer zag als een
uomo rispettato, een gerespecteerd
man. Het leven werd hem zo moeilijk
gemaakt dat hij na een paar jaar emi
greerde naar Amerika.
De omerta is ook de oorzaak van de
'niets horen, niets zien en zwijgen'
houding van de Zuiditaliaan wanneer
op klaarlichte dag iemand door de
mafia wordt neergeschoten. Deze
mentaliteit is een belangrijk element
in het succesverhaal van de mafia.
Bakermat
Het eiland Sicilië, dat in het verle
den werd overheerst door de Arabie
ren en de Spanjaarden, is de baker
mat van de mafia. Rond 1800 moet het
een kale aanblik hebben gegeven.
Slechts hier en daar een boom, struik
of boerderij tussen de eindeloze vel
den. Eeuwenlang was het in handen
van vreemde overheersers, die zich
weinig bekommerden om het dorre
eiland. Omdat het wettige gezag er
nauwelijks zijn gezicht liet zien waren
de Sicilianen genoodzaakt zelf een il
legaal systeem van recht en orde te
scheppen.
Gedurende de 18de eeuw was Sici
lië in handen van de Fransen. Adellij
ke grootgrondbezitters verdedigden
met een privé-leger hun land, de fami
lie en hun overheersende positie. Zijn
landerijen verpachtte de adellijke
heer aan de grootpachters. Deze ga
ven de gronden weer in leen aan klei
ne boertjes. Het privé-leger moest er
op toezien dat de boeren hun ver
plichtingen ten aanzien van de heer
nakwamen. Als dat niet zo was werd
de boer van zijn land gegooid. De eni
ge manier waarop hij dan nog zijn
brood kon verdienen was dienst te ne
men in het privé-leger van de groot
grondbezitter.
In 1812 werd het feodale systeem af
geschaft. Overal raakten de adellijke
heren hun grondbezit kwijt aan de
bourgeoisie. Op Sicilië was dit niet zo.
Daar was de gegoede burgerij meer
geïnteresseerd in de talrijke bezittin
gen van de 'dode hand' die nu vrij
kwamen, zoals voormalige gemeen-
schapsgronden, staatsdomeinen en
kerkgoederen. De adellijke heren
konden hun eigendommen gewoon
behouden. Samen met de adel vorm
de de bourgeoisie één front naar de
boeren toe. Het privé-leger van de
adellijke heer veranderde van naam,
maar hield dezelfde functie. Het
moest de pachtverdragen garande-
De oude baronale rechtspraak die
vóór de afschaffing van de feodaliteit
de rechten en plichten van de onder
danen van de landheer garandeerde,
bleef illegaal voortbestaan. Een boer
toonde zijn respect aan de heer door
een gedeelte van zijn oogst af te staan
aan de privé-legers (de mafia). De ma
fia had de bemiddelende rol tussen
heer en boer. Als een boer geen res
pect toonde voor een maatschappij
waarin adel en bourgeoisie het voor
het zeggen hadden, kon hij niet op be
scherming van de mafia rekenen. Dan
werd gewoon zijn vee gestolen of de
oogst in brand gestoken.
Heroverd
Halverwege de 19de eeuw werd Si
cilië op de Fransen heroverd. Italië
werd een eenheid, onder aanvoering
van koning Victor Emanuel II. Zijn
regering maakte handig gebruik van
het mafia-apparaat om de orde in het
zuiden te kunnen handhaven. De
komst van een legale overheid vernie
tigde de mafia niet. Mafiosi infiltreer
den in het politieapparaat en gingen
in de politiek.
Gedurende de periode 1860-1925
groeide het mafia-systeem gestaag
uit. In de vroege jaren '20 diende de
eerste grote mafia-leider zich aan. On
der het regime van Don Vito Cascio
Ferro werd de mafia omgesmeed tot
een goed geoliede misdaadorganisa
tie. Hij was de eerste baas die alle
'clans' onder zich wist te verenigen.
In 1925 wilde Mussolini een bezoek
brengen aan Piano dei Greci, een
klein gehucht in de omgeving van Pa
lermo, de belangrijkste stad op Sici
lië. Tot zijn verbazing werd hem aan
geraden eerst toestemming te vragen
aan Don Vito, om een incident te
voorkomen. De mafia-baas ging ak
koord. Hij liet de burgemeester van
het gehucht meerijden in de auto van
'II Duce'. Deze liet de dictator fijntjes
weten dat hij niet bevreesd hoefde te
zijn omdat hij onder zijn bescherming
stond.
Mussolini voelde de macht van de
mafia en wilde deze vernietigen. De
jaren van het fascisme waren dan ook
r Het massaproces in Palermo: sindsdien bestaat er een beter inzicht
een slechte tijd voor de mafia. De fas
cisten waren zelf meesters in het
handhaven van de macht door middel
van geweld en hadden een grote aan
hang op Sicilië.
De verovering van Sicilië geduren
de de Tweede Wereldoorlog door de
geallieerden bracht de mafia weer in
het zadel. Dit was mede een gevolg
van de steun die de mafia aan de geal
lieerden zou hebben gegeven bij de
verovering van Sicilië. Bij deze ver
overing zouden de geallieerden ge
bruik gemaakt hebben van Ameri
kaanse topgangsters van Siciliaanse
afkomst, zoals 'Lucky Luciano'. Tal
loze ooggetuigen weten te vertellen
hoe Amerikaanse tanks door de stra
ten van Palermo reden om mafia-ba-
zen op te halen voor overleg met geal
lieerde officiers.
De bevrijding leidde tot de vrijla
ting van alle politieke gevangenen,
waartoe ook de mafiosi werden gere
kend. In heel Sicilië werden mafiosi
benoemd in politieke en bestuurlijke
sleutelposities. De organisatie ging
banden aanknopen met de christen
democraten om de Siciliaanse af
scheidingsbeweging de mond te
Blind
Tot ver in de 20ste eeuw vond de
mafia zijn bestaansgrond in de land
bouw. Pas in de jaren '50 begon de Si
ciliaanse mafia langzaam van karak
ter te veranderen. Door landhervor
mingen raakten grote landerijen ver
snipperd en de centrale overheid be
gon zich te bemoeien met de lokale
Een klassieke wraakneming van de mafia. In een kapsalon in Pa
lermo is een slachtoffer tijdens het scheren in het hoofd geschoten.
landbouw. De oogsten werden ver
handeld via de overheid. De bemidde
lende rol van de mafia tussen boer en
grootgrondbezitter verdween. De ma
fia moest dus andere activiteiten gaan
zoeken.
De eerste grote vertegenwoordiger
van deze stroming was Doctor Michè-
le Navarra. Hij was hoofd van de Cor-
leonese mafia, totdat hij werd ver
moord in 1958. Navarra dwong de art
sen in zijn district enige tijd voor ver
kiezingen verklaringen af te geven
dat vrouwen uit omliggende dorpen
blind waren. Zijn handlangers hiel
pen deze vrouwen dan in het stem
hokje op zijn partij te stemmen. Ie
mand die tegen deze praktijken pro
testeerde werd enige dagen later in
een kalkput gevonden.
Navarra oefende verschillende
praktijken uit. Hij was medisch toe
zichthouder voor het district, consul
tant voor verzekeringsmaatschappij
en, regionaal gezondheidsinspecteur
en president van de christen-demo
craten. Ondanks een meedogenloos
schrikbewind werd Navarra nog
steeds beschouwd als uomo d'onore,
als man van eer.
Dat lag anders met zijn rivaal Lucia
no Liggio. Hij was leider van de be
langrijkste 'clan' van Corleone, een
dorp 20 kilometer ten zuiden van Pa
lermo, de hoofdstad van Sicilië. Lig
gio begon zijn carrière als een mafioso
oude stijl. In het begin verdiende hij
zijn brood als veedief en 'beschermer'
van boeren.
Conflict
Op een gegeven moment kwam hij
in conflict met Navarra. Deze dwong
Liggio te verhuizen van Corleone
naar Palermo, omdat Liggio zich met
veediefstal bezig hield op het terrein
van een mafioso onder bescherming
van Navarra. De ruzie werd op de
spits gedreven door een meningsver
schil over de constructie van de dam
in Piano della Scala. Liggio wilde dat
deze dam er kwam. Hij had namelijk
het contract voor het transport van de
materialen in de wacht gesleept en
dacht dat de dam de waarde van zijn
eigen landerijen ten goede zou ko-
De 'oude mafia' was tegen het voor
stel. Betere irrigatie zou de positie van
de kleine boertjes verbeteren en daar
door zou de macht van de mafia on
dermijnd worden. De oorlog die tus
sen de clans uitbrak resulteerde in
een mislukte moordaanslag op Lig
gio. Deze antwoordde met de succes
volle moordaanslag op Navarra.
Luciano Liggio was nu de belang
rijkste clan-leider van Sicilië. Een
man zonder scrupules. Hij heeft de
naam de eerste mafia-baas te zijn ge
weest die zich specialiseerde in het
spoorloos laten verdwijnen van zijn
slachtoffers. Mensen werden in mu
Schending
ren gemetseld, in baden met allesver-
terend zuur gegooid, of domweg voor
de wilde varkens geworpen. Hij was
ook de eerste peetvader die inzag hoe
winstgevend de handel in heroïne
kon zijn. Daarmee begaf hij zich in de
ogen van de oude mafia op het terrein
van de 'niet mannelijke misdaad'. Hij
verlaagde zich tot ordinaire, op Ame
rikaanse leest geschoeide, georgani
seerde misdaad. In Siciliaanse ogen
was hij geen uomo d'onore meer. Zijn
invloed binnen de mafia was niet ge
baseerd op respect.
Gevreesd
Liggio was nog enigszins in staat de
schijn van een traditionele mafioso op
te houden doordat hij met zijn geld
werk verschafte in de fabrieken, die
hij met drugshandel financierde.
Toch werd hij vooral gevreesd als
moordenaar. Hij werd niet gerespec
teerd. Liggio maakte van zijn platte-
landsmafia een stadsbende. De han
del in heroïne werd al snel zijn voor
naamste bron van inkomsten. Zijn
clan had de bemiddelende rol die ei
gen is aan het karakter van mafia. Zijn
organisatie zorgde voor het versche
pen van drugs die vanuit het Midden-
Oosten via Marseille in Sicilië terecht
kwamen. Het was de taak van de ma
fiosi de drugs van daaruit naar de Ver
enigde Staten te smokkelen. De echte
opdrachtgevers bleven buiten schot.
Nog steeds concentreert de politie
zich bij de bestrijding van de georga
niseerde misdaad vooral op het oprol
len van de diverse mafia-clans. Pas
sinds beginjaren '70 is men zich ervan
bewust dat dit dweilen met de kraan
open is. De echte opdrachtgevers, het
zogenaamde derde niveau van de ma
fia (politici, gerespecteerde groot-in
dustriëlen en hoge ambtenaren) blij
ven buiten schot.
Eind jaren '60 raakte de Corleonese
clan van Liggio verstrikt in een bloed
ige mafia-oorlog. Ditmaal ging het om
de hegemonie in de heroïnehandel.
Liggio moest zich onder andere me
ten met de clan uit Palermo van peet
vader Tomasso Buscetta. De heren
pakten het niet zachtzinnig aan. Ge
middeld vielen er in deze jaren in
Zuid-Italië drie doden per dag. Bus
cetta zelf verloor 14 familieleden. Ze
ven van hen waren afkomstig uit zijn
naaste familie. Zijn vader, een broer,
twee zonen, een schoonvader en
schoonzoon moesten de machtsstrijd
met de dood bekopen.
Ternauwernood kon Buscetta's
dochter ontkomen aan een moord
aanslag in een pizzeria in Palermo. De
kogels van Liggio's bende troffen
geen doel, maar de traditionele regel
dat een moordaanslag op een vrouw
niet kon, was nu gebroken.
Zo'n schending van de omerta, een
man van eer onwaardig, kwam maar
hoogst zelden voor. Het was een daad
die Buscetta's vertrouwen in de tradi
tionele waarden van de mafia onder
mijnde. Hij was aan de verliezende
hand. Op een gegeven moment werd
hem de grond te heet onder de voeten.
Hij beging de fout van zijn leven. Niet
alleen liet hij zijn mannen in de steek
door uit te wijken naar Brazilië, maar
hij verliet ook zijn eerste, Siciliaanse
vrouw. Een doodzonde in de ogen van
de Zuiditalianen.
In Brazilië begon Buscetta een
nieuw leven. Twee plastisch chirur
gen veranderden zijn uiterlijk. Hij
nam een andere naam en trad in het
huwelijk met een rijke Braziliaanse.
Onder andere met het geld van zijn
vrouw kon hij in Zuid-Amerika een
florerende handel in verdovende mid
delen beginnen. Daarbij was hij ech
ter afhankelijk van de Amerikaanse
tak van de Siciliaanse mafia en zijn in
Sicilië achtergebleven kameraden.
De 'Cosa Nostra' (de Amerikaanse
mafia) kwam op een gegeven moment
tot de conclusie dat Buscetta te wei
nig vat had op de thuisbasis Sicilië
De 'MOB' liet Buscetta vallen en
maakte dit duidelijk door zijn schoon
zoon dood te schieten. Buscetta was
een vogelvrij verklaard man.
Toen hij op een gegeven moment
door de Braziliaanse politie in de
kraag werd gevat besloot hij uit angst
voor het lot van zijn vrouw en vier
kinderen te praten met de politie. Hij
doorbrak de omerta. In zijn ogen was
de mafia niet langer de Onorata Socie-
ta. Zijn rivalen waren te ver gegaan,
van een eerlijke krachtmeting was
geen sprake meer.
Buscetta noemde namen en adres
sen van gangsters, verraadde misda
den en zette uiteen hoe de structuur
van de mafia in elkaar zat. In de dagen
dat Buscetta in een Braziliaanse ge
vangenis wachtte op zijn uitlevering
aan Italië, brandde in Sicilië een nieu
we mafia-oorlog los. De Corleonese
clan van Liggio vocht met als inzet de
heerschappij over alle 13 clans in Sici
lië. De oorlog kostte in de vier maan
den tussen eind '82 en begin '83 aan
200 mensen het leven. De Siciliaanse
lijkenhuizen moeten het er druk mee
hebben gehad.
Overwinnaar
Luciano Liggio kwam als overwin
naar uit de strijd. Lang kon hij er niet
van genieten. De bekentenissen van
Buscetta stelden de Italiaanse politie
in staat de 'St. Michaëlsnacht' te orga
niseren. Bij deze razzia, in de nacht
van 29 op 30 september 1984, werden
zeker 450 mafiosi van hun bed gelicht
en gearresteerd. In wilde paniek
schoot de mafia in de daarop volgen
de dagen op iedereen die van verraad
werd verdacht. Zo dunden de clans de
eigen gelederen uit.
Uiteindelijk was de politie in staat
ook Luciano Liggio en zijn collega
peetvader Michèle ('De Paus') Greco
op te pakken. Greco was naast Liggio
de andere belangrijke peetvader uit
Corleone. In het kielzog van Buscetta
besloten steeds meer mafiosi hun
zonden op te biechten. Begin 1986 wa
ren er genoeg bewijzen verzameld om
'het proces van de eeuw' te beginnen.
Voor eens en voor altijd zou met de
mafia afgerekend kunnen worden.
456 mafiosi moesten in Palermo on
der extreme veiligheidsmaatregelen
terechtstaan. In de 22 maanden die
het proces duurde leefden rechters en
verdachten in zwaarbewaakte bun
kers.
Gedurende het proces kreeg justitie
een steeds beter inzicht in het functio
neren van de mafia. Iedere Siciliaanse
provincie kent zijn eigen 'commissie',
behalve Messina en Syracuse. De
commissies samen vormen de top van
de piramide, het tweede niveau. Een
overkoepelende commissie, waarvan
de chefs van de tien commissies deel
uitmaken, bepaalt de strategie van de
mafia. Het is een multinationale top
die de lijnen overzee uitzet. Binnen
deze top oefenden Liggio en Greco,
de leiders van de clans uit Corleone,
de macht uit.
Ondanks alle kennis die justitie
wist te vergaren over de Siciliaanse
mafia, bleef het derde niveau buiten
schot. De wildste geruchten doen nog
steeds de ronde over de opdrachtge
vers van de mafia. Een voormalig pre
mier van Italië, Andreotti, zou banden
hebben gehad met de mafia. Een
groot aantal regeringsfunctionaris
sen, vooral van christen-democrati
sche origine, zou contacten hebben
onderhouden met de mafia. Maar be
wijzen zijn er niet gevonden.
In nevelen
Het derde niveau blijft in nevelen
gehuld. Dat zal de voornaamste reden
zijn voor het feit dat de veroordeling
van 342 gevangen tot in totaal 2665
jaar gevangenisstraf weinig invloed
lijkt te hebben op het voortbestaan
van de mafia. Het proces was nog niet
afgelopen of de mafia schoot eén van
de vrijgesproken verdachten dood.
Nog geen week later was de ex-burge-
meester van Palermo. Giu
seppe Insalaco, aan de beurt. Op
klaarlichte dag werd hij in Palermo
doodgeschoten. De omstanders had
den niets gezien, niets gehoord en
zwegen. Nog vier andere moorden
volgden.
Luciano Liggio en Greco zitten le
venslang achter slot en grendel, maar
wie hun opvolgers zijn kan de politie
alleen maar raden. Gevreesd moet
worden dat zolang de Italiaanse rege
ring te weinig doet om de economi
sche problemen van het straatarme
Zuid-Italië op te lossen, de mafia een
weliswaar slechte, maar onmisbare
werkgever blijft in dit land.
