KIES JE TOEKOMST
PABO
Wereldomvattende invloed
van vulkanisme overschat
OPEN DAG
WEET WAT JE DOET.
KIES TOOR
LflBORATORIUMSCHOOL
RIJNLAND.
THE PRIN
De Leidse PABO
De Leidse
INFORMATIEDAGEN:
De Leidse PABO
Galgewater 1, LEIDEN
Mogelijkheden ruimtevaarthaven in Queensland onderzocht
n
PROPERTY MANAGER GEBOUWENBEHEER
CATERINGMANAGER
HOOFD HOUSE-KEEPING HOTEL
HOOFD KLANTENSERVICE BUNGALOWPARK
HOOFD INTERNE HUISVESTING BANK
UNIT-HOOFD UITZENDBUREAU
DISTRICTSLEIDER SCHOONMAAKBEDRIJF
VERKOOPCONSULENT WASMIDDELENFABRIKANT
BUDGETCONTRÖLER LUCHTVAARTCATERING
HOOFD CIVIELE DIENST ZIEKENHUIS
HORECA MANAGER GROOTWINKELBEDRIJF
STAFLID GECOÖRDINEERD OUDERENWERK
BUDGETCONSULENT PARTICULIEREN
GEMEENTE VOORLICHTER
VERHUURFUNCTIONARIS WONINGBOUWVERENIGING
VOORLICHTER ENERGIEBEDRIJF
ALPHA LEIDSTER GEZINSZORG
Deze functionarissen hebben hun studie bij
ons gedaan: richting management of voorlichting.
Toelatingseisen HAVO, VWO OF MBO
ipril 11.00 -15.00 1
THW - De Loon
Morsestraot I
2517 RZ Den Hoog
Tel. 070-602938
HAAGSE
HOGESCHOOL
J
Gezocht: horecamensen met goede
ondernemingsgeest en goede financiële
mogelijkheden.
Geboden: horecapand met schitterende
bovenwoning aan het water, in een
plaats met 22.000 inwoners.
(Taxatiewaarde ƒ425.000,-)
Voor snelle beslissers;
prijs slechts 349.000,- k.k.
Voor inlichtingen:
Rijnsburg -Rijnsbürgerweg 100-01718-29301
Leiden - Steenstraat 43 071 -14 20 45
(ook zaterdags van 10.00 tot 13.00 uur)
verrassingen te staan. Kies daarom v
Als je er geen verstand van hebt, kom je somsawi, oluull 1Nlco uaaium VUUI
een goede opleiding Bijvoorbeeld de opleiding tol laboratoriummedewerker Aan de Laboratorium-
school Riinland in Leiderdorp Een opleiding die maar 2V, jaar duurt en vooral op de praktijk
gericht is. Met elk Mavo- of LBO-diploma kun je bij ons aan de slag En na je opleiding zijn de
kansen op een afwisselende baan bij overheid of bedrijfsleven gewoon uitstekend Want de vraaq
naar laboratoriummedewerkers is groot.
Vind je een opleiding met een grotere afwisseling tussen theorie en praktijk aantrekkelijker? Dan kun
ie bij Laboratoriumschool Rijnland ook terecht voor de vierjarige-beroepsopleiding tot laboratorium
medewerker. Aan het vakkenpakket van je MAVO-diploma worden dan wel eisen gesteld
9
Middelbare Laboratoriumschool Rijnland
Ireef 5, 2352 BA Leiderdori
COPYSERVICE
►Iks-
L>c bestrijding ian hart- en vaatziekten
zaak van ons allemaal, ledereen kan hel|>en
vijand nummer 1 verder terug te dringen.
In de Nationale Hartweek van 11 t/m 17 april
<ls. zijn weer 70.00(1 eolleetanten nodig.
Dat zijn er veel. Maar ze moeten er komen, want er
is veel geld nodig in de strijd.
8 iaat uw hart opreken: eolleeteer mee voor <l<
Nederlandse Ilartstiehting.
LoIIcOimt hicp in de Nationale Hartweek,
M 071 - 410160
f") nederiandse hartstichting
vrienden van de hartstichting
s maandags gesloten
Pedagogische Academie Basisonderwijs
Kies je voor:
een veelzijdige en uitdagende H.B.O.-
opleiding tot leraar/lerares in het
Basisonderwijs
Dan kies je voor:
Dan kies je ook voor het werken met kinderen
van 4 tot 12 jaar.
Dan kies je voor werk in de jaren negentig.
Vereiste vooropleiding:
HAVO, VWO of 3 - jarige MBO enz.
Geen diploma Bij 21 jr. en ouder geldt een
aangepaste regeling.
Dinsdag 19 april van 20.00 - 22.00 uur
Zaterdag 4 juni van 11.00-14.00 uur
5 minuten vanaf het station
INFORMATIE BEL: 071 - 123 945
In de TOEKOMST ben je NODIG
Studenten van niet - Nederlandse afkomst
krijgen, indien nodig, aparte begeleiding.
Redelijke kennis van de Nederlandse taal is
gewenst.
De laatste jaren zijn steeds
meer onderzoekers gaan
denken dat de ijstijden wel
eens zouden kunnen zijn
ontstaan door meer en
heviger vulkanische
uitbarstingen dan anders.
door
Ben Apeldoorn
Tijdens de eruptie van een vulkaan
worden geweldig grote hoeveelhe
den stof en as in de dampkring 'ge
dumpt' en men denkt dat echt heel
zware vulkaanuitbarstingen in het
recente verleden aantoonbare tem
peratuurdalingen tob gevolg heb
ben gehad. Toen in het jaar 1883 de
nabij het Indonesische eiland Java
gelegen vulkaan Krakatau vrijwel
geheel de lucht invloog, was de
aanwezigheid van kolossale hoe
veelheden stof in de dampkring tot
in Skandinavië te merken aan on
gewoon rode zonsondergangen.
Als zulke gebeurtenissen door een
geologische reeks van elkaar op
volgende hevige uitbarstingen zich
kort na elkaar afspelen, zou dat we
reldwijd temperatuurdalingen
kunnen veroorzaken. Gevolg daar
van: een ijstijd.
Dit bleek veel te pessimistisch
gedacht. In 1984 publiceerden de
Engelse onderzoekers Chris Sear
en Mick Kelly de resultaten van
een onderzoek naar de invloed van
vulkaanerupties op het klimaat.
Hun belangrijkste conclusie was
dat temperatuurdaling op het noor
delijke halfrond na een vulkaan-
eruptie sneller dan verwacht op
trad.
Schok-effect
Klimatologen nemen vrij alge
meen aan dat hevige vulkaanuit
barstingen een plotseling 'schok
effect' in het klimaat kunnen ver
oorzaken dat zich bijvoorbeeld zou
kunnen uiten in één strenge win
ter. Maar ook dat is eigenlijk weer
veel te simpel gesteld, zo blijkt uit
het vervolgonderzoek dat Sear en
Kelly pas hebben voltooid en waar
van de resultaten onlangs in het
blad 'Nature' verschenen.
Beide onderzoekers hebben hun
eerdere onderzoek nu op een veel
bredere basis voortgezet en daarbij
ook-de bevindingen van klimatolo
gen van de universiteit van Oost-
Engeland betrokken. Deze hadden
net een onderzoek naar de opper-
vlaktetemperatuur van de aarde
gedurende de laatste eeuwen vol
tooid.
Met die reeks van waarden als
achtergrond zetten Sear en Kelly
de grote vulkaanuitbarstingen van
de laatste eeuw op een chronologi
sche rij, te beginnen met die van de
Krakatau.
Uit het onderzoek blijkt dat
meteen na een zware eruptie van
een op het noordelijke halfrond ge
legen vulkaan op datzelfde half
rond een daling van de gemiddelde
temperatuur optreedt met enkele
tienden van een graad. Die toe
stand blijft ongeveer twee jaar be
staan en het effect is relatief het
sterkst van invloed tijdens de zo
mer. Daarentegen is er op het zui
delijke halfrond geen sprake van
beïnvloeding (let wel: bij een erup
tie op het noordelijke halfrond).
Dat laatste wordt echter anders
bij een zware vulkaaneruptie op
het zuidelijke halfrond. Op het
noordelijke halfrond treedt wél een
temperatuurdaling op maar pas zes
maanden na de eruptie. Ook op het
zuidelijke halfrond treedt een tem
peratuurdaling op maar pas ruim
een jaar na de vulkaaneruptie op
datzelfde halfrond.
Sear en Kelly verklaren deze ver
schillen met de verdeling van land
en water over onze aardbol. Op het
zuidelijke halfrond is ruwweg
tweemaél zoveel water aanwezig
als op het noordelijke halfrond en
de warmtehuishouding van water
verschilt nu eenmaal hemelsbreed
met dat van land.
Overigens noemen de onderzoe
kers de resultaten die ze nu hebben
verkregen van groot belang voor
het onderzoek naar de effecten van
bijvoorbeeld de kunstmatige ver
hoging van het kooldioxide-gehal
te in onze atmosfeer.
Colima-vulkaan
Volgens voorspellingen van de
Amerikaanse geoloog James Luhr
van de universiteit van St. Louis
staat de wereld binnen tien tot
twintig jaar weer een zeer zware
vulkaanuitbarsting te wachten.
Het gaat dan om een vulkaan in bij
na 500 kilometer ten westen van de
stad Mexico.
Binnen een straal van tien kilo
meter van de vulkaan leven zo'n
200.000 Mexicanen, de meeste van
hen in de. vlakbij de vulkaan gele
gen stad Colima.
Luhr zegt in het blad New Scien
tist dat de vulkaankegel 4300 jaar
geleden naar binnen stortte wat
een gigantische eruptie tot gevolg
had: daarbij werd de omgeving tot
65 kilometer in de omtrek onder
een metersdikke laag vulkanisch
materiaal bedolven. De vulkaanke
gel heeft inmiddels weer dezelfde
hoogte en vertoont dezelfde onsta
biliteit als 4300 jaar geleden.
De Colimavuikaan is steeds met
tussenpozen actief; rustige perio
den duren 50 tot 60 jaar en worden
afgewisseld door perioden van 40
jaar of meer waarin de vulkaan lava
en as naar buiten spuwt. Het eind
van een actieve periode wordt
meestal afgesloten door een zware
eruptie zoals in de jaren 1818 en
1913 het geval was.
De actieve periode waarin de
berg zich nu bevindt begon in 1961
zodat, volgens Luhr's verwachtin
gen, in de eerstkomende tien tot
twintig jaar een zware eruptie op
het programma staat.
Plaatselijke autoriteiten hebben
inmiddels maatregelen genomen
om het tijdstip van de uitbarsting
met enige zekerheid zo ver moge
lijk van te voren te kunnen voor
spellen. Op diverse plaatsen op de
berghelling heeft men seismome
ters (voor het meten van kleine
schokken) geplaatst en instrumen
ten die veranderingen in de stand
van de berghelling kunnen opspo-
Vulkanen kunnen dan mis
schien .niet het wereldklimaat in
grijpend wijzigen, ze kunnen lo-
Een&:
De Cape York Space Agency heeft
de Australische onderzoeksgroep
Kaiser Engineers opgedragen de
commerciële haalbaarheid te on
derzoeken van een grote ruimteha
ven nabij Kaap York in het uiterste
Noordoostelijke puntje van
Australië.
Deze ruimtehaven zou een lan-
ceercentrum moeten worden voor
alle in ruimtevaart geïnteresseerde
landen in en rond de Stille Oceaan.
Bovendien zou de haven deels ook
kunnen fungeren als luchthaven
voor een geheel nieuwe generatie
hypersonische vliegtuigen.
Zuiver lanceertechnisch gezien
is de ligging van het uitgekozen ge
bied vrijwel ideaal. Niet alleen is
het weer er vrijwel altijd gunstig en
is er sprake van een politiek kli
maat dat stabiel genoeg oogt om
een miljardeninvestering aan te
durven, maar ook en vooral zou de
toekomstige ruimtebasis vlak bij
de evenaar (ook wel equator ge
noemd) komen te liggen.
De evenaar is die denkbeeldige
cirkel die de aarde precies in twee
even grote helften verdeeld: het
noordelijke en het zuidelijke half
rond.
Juist op de evenaar is de draai
snelheid als gevolg van de aardro
tatie, in Oostelijke richting, maxi
maal. Hoe verder we ons van de
evenaar verwijderen, dus richting
noord- of zuidpool, hoe minder
snel we draaien en dat komt omdat
onze afstand tot de aardas kleiner
wordt. Staande'op de evenaar is die
afstand maximaal en als we ons op
de polen bevinden is die afstand,
evenals dientengevolge onze draai
snelheid, nul.
Dit verschil in draaisnelheid is te
vergelijken met iemand die, draai
ende om zijn lengte-as een steen
aan een touw van een meter lengte
laat meedraaien. Als je daarna het
zelfde doet met een touw van tien
meter lang, heeft de steen een gro
tere eigen snelheid dan met het
korte touw.
Bij de ruimtevaart is de ligging
van het lanceercentrum om die re
den bijzonder belangrijk. In de
meeste gevallen lanceert men de
ruimtevaartuigen in Oostelijke
richting dus met de draairichting
van de aarde (om haar as) mee. De
raket heeft dus al de draaisnelheid
van de aarde zelf en dat is rnooi
meegenomen. De draaisnelheid
precies op de evenaar bedraagt bij
na een halve kilometer per seconde
en om een gevaarte van zo'n 100 ton
op eigen kracht die snelheid te
doen bereiken kost een grote hoe
veelheid brandstof.'
Om dezelfde redenen lanceert
men ruimtesondes naar andere he
mellichamen ook in de richting
waarin de aarde zich om de zon be
weegt. De baansnelheid van de aar
de om de zon bedraagt maar liefst
30 kilometer per seconde dus je zou
als lanceertechnicus wel gek zijn
om zo'n presentje van moeder Na
tuur te laten lopen.
De ruimtehaven nabij Kaap
York zou op slechts twaalf graden
zuiderbreedte komen te liggen en
zou zich daarmee veel dichter bij
de evenaar bevinden dan bijvoor
beeld Cape Canaveral in de Ameri
kaanse staat Florida. Om dezelfde
snelheid te bereiken als zijn iden
tieke tweelingbroertje op Cape Ca
naveral heeft een raket die vanaf
Cape York wordt gelanceerd dus
veel minder brandstof nodig en dat
verschil wordt des te groter naar
mate de omhoog te brengen massa
groter wordt.
Stuwbrandstof, meestal een
mengsel van vloeibare waterstof en
zuurstof, is duur en het is dus niet
vreemd dat bijvoorbeeld de Rus
sen, die in Baikonoer ver verwij
derd zijn van de evenaar, bij monde
van hun ruimtevaartorganisatie
Glavkosmos zeer geïnteresseerd
zijn in de mogelijkheden die de
nieuwe ruimtehaven hen zou kun
nen bieden. Ook Chinese en Japan
se ruimtevaart-autoriteiten tonen
grote interesse en hetzelfde geldt
voor de drie grootste Amerikaanse
lanceermaatschappijen.
Het haalbaarheidsonderzoek
van Kaiser Engineers zal twee jaar
vergen. Als alles volgens plan ver
loopt moet de basis nog voor de
eeuwwisseling operationeel zijn.
Inclusief de kosten van de voorbe
reiding zal tegen die tijd een be
drag van twaalf miljard gulden in
het project zijn geïnvesteerd.
