Archeologische puzzel Valkenburg nog niet voltooid
Opgravingen gaan verder, ook na begin aanleg van provinciale weg
Vondsten Valkenburg
in Museum Oudheden
Gemeente bezuinigt
3 miljoen op Broek
en Simontjespolder
Kantoor ZVA
gevestigd aan
Schipholweg
Weer inspraakronde
over verandering
in de Breestraat
DONDERDAG 7 APRIL 1988
iD LEIDEN
VALKENBURG - Hoewel op 17
mei wordt begonnen met de aanleg
van de nieuwe provinciale weg S-4
(Katwijk-Leiden) in Valkenburg,
komt er voorlopig geen einde aan
het archeologisch onderzoek in die
gemeente. Want de puzzel is nog
niet af. Elders in Valkenburg wil
len en gaan wetenschappers nog
meer onderzoek verrichten. De
laatste drie jaar hebben zij zeer
waardevolle vondsten uit de bo
dem gehaald in het gebied waar nu
weg komt.
door
Frans van den Berg
Archeologen verwachten hun
onderzoek volgend jaar voort te
kunnen zetten op de plek waar de
nieuwe provinciale weg moet aan
sluiten op de Voorschoterweg. Zij
vermoeden daar eveneens
vondsten te doen uit de periode
van 300 tot 600 jaar na Christus. El
ders in Valkenburg en op de mari
nevliegbasis moet de archeologi
sche bodem nog in kaart worden
gebracht.
Op dit moment wordt nog op
twee plaatsen gegraven: bij de Ach
terweg en op de hoek van de Voor
schoterweg en de Zonneveldslaan.
In het verlengde van de start- en
landingsbaan van het marinevlieg
kamp is nagenoeg het hele terrein
tussen de Achterweg en gemeente
werken afgegraven. Daar zijn wo
ningen, opslagplaatsen, een graf
veld en Romeinse wegen gevon
den.
Toch was de puzzel van dit gebied
net niet af. Ook onder de Achter
weg zelf nemen de archeologen nu
een kijkje. Na lang onderhandelen
met de gemeente Valkenburg
mocht de weg worden opgebroken.
Voor fietsers is een omleidingsweg
gemaakt van stalen platen. Een
graafmachine schraapt de bodem
steeds dieper af. Vijf medewerkers
leggen met een schop de sporen
van de woningen, opslagruimten
en sloten bloot. Een ander brengt
alles direct in kaart en maakt foto's.
Op de plaats van de weg hebben
drie Romeinse boerderijen ge
staan.
"We weten nu dat om de Ro
meinse legerplaats, het Castellum,
een grote burgerlijke nederzetting
lag. Daar werd handel gedreven,
zowel met de militairen als met an
dere plaatsen langs de Rijn. We we
ten alleen nog niet hoe groot dat
dorp was. Daarnaast willen we we
ten of al het graan zelf werd ver
bouwd en een grote kudde vee
werd gehouden, of dat het meeste
werd geïmporteerd", verduidelijkt
archeoloog Epko Bult.
Om op deze en andere vragen
een antwoord te geven, wordt de
bodem in Valkenburg in kaart ge
bracht. Alleen op een deel van het
wegtracé van de S-4 is feitelijk ge
graven. "Met weerstandsmetingen
kunnen we de ondergrond in kaart
brengen. We weten dan waar oude
beddingen van de Rijn lagen, waar
de bodem uit klei of zand bestaat.
De mensen woonden alleen op de
oeverwallen, zodat we in de toe
komst op andere plaatsen niet
meer hoeven te zoeken naar bewo-
ningsresten", legt Bult uit.
Vliegveld
De wijde omgeving van de S-4 is
al in kaart gebracht. "Maar een
groot terrein blijft nog steeds een
raadsel", wijst Bult op het aangren
zende marinevliegkamp. "We heb
ben een officieel verzoek bij het mi
nisterie van defensie ingediend om
op het vliegveld ook weerstands
metingen te verrichten. Omdat de
bodem niet wordt afgegraven of zo,
moet dat volgens ons geen pro
bleem zijn voor de marine, tenzij
VALKENBURG De archeologische vondsten uit de Romeinse
periode bij Valkenburg worden vanaf vrijdag 15 april tentoonge
steld in het Rijksmuseum van Oudheden aan het Rapenburg 28 in
Leiden. Graven uit het Romeinse grafveld, munten, potten en pan
nen, geconserveerde houten voorwerpen en een visfuik zijn daar
een jaar lang te bezichtigen.
De expositie kwam tot stand door samenwerking tussen de
stichting Onderzoek Romeinse Bewoning Valkenburg en het Leid-
se museum. "Zonder stichting geen opgravingen", meent secreta
ris J.F.K. Kits Nieuwenkamp. "Op het moment dat bekend werd
dat de provinciale weg S-4 zou worden aangelegd, had de Rijks
dienst voor Oudheidkundig Bodemonderzoek (ROB) in de meerja
renplanning geen rekening gehouden met Valkenburg. Ook ande
re instanties hadden geen geld. Dat terwijl voor de opgravingen
ruim drie miljoen gulden nodig was".
De stichting werd in het leven geroepen om subsidies te verkrij
gen van de provincie Zuid-Holland en het Prins Bernhardfonds.
Via de zogenaamde Terugploegregeling werden werklozen ingezet
bij de opgravingen. Op dit moment zijn dat 21 mensen. Archeoloog
en coördinator E. Bult is in tijdelijke dienst bij de ROB en ook de
enige provinciale archeoloog D.P. Hallewas werkt in Valkenburg.
In de zomerperiode werd het team aangevuld met studenten die
vrijwillig meewerkten.
Naast de ROB was het onderzoek in handen van afdelingen van
de universiteiten van de Leiden en Amsterdam. De afgelopen drie
jaar is al veel wetenschappelijk uitgewerkt, waarbij de computer
op grote Schaal werd gebruikt voor de opslag van gegevens.
Het resterende wetenschappelijk onderzoek wordt de komende
driejaar uitgevoerd. "We zijn nog bezig de daarvoor benodigde gel
den bijeen te krijgen. Zeven wetenschappers kunnen dan het on
derzoek voort zetten. Dat moet volgens plan leiden tot vijf promo
tiebundels van studenten aan verschillende universiteiten", ver
duidelijkt Kits Nieuwenkamp. "Als dat is afgerond, wordt de stich
ting weer opgeheven".
daar geheime tunnels of silo's zijn
gemaakt", grapt Bult.
In eerste instantie waren de ar
cheologen ook van plan om onder
de toegangsweg naar gemeente
werken te graven. "Maar de kosten
van een omleidingsweg voor dat
zware verkeer zijn te hoog. Boven
dien is gebleken dat de ondergrond
bij de aanleg van deze weg zwaar is
verstoord. Van het Romeinse graf
veld hadden we dan ook niet veel
meer gevonden". De restanten van
de Romeinse nederzetting en het
grafveld worden al op 70 tot 80 cen
timeter onder het maaiveld aange
troffen. Alleen bij de zijtakken van
de Rijn is tot drie meter diepte ge
graven. Een Romeinse aanlegstei
ger werd zelfs tot op zes meter diep
blootgelegd.
Het Romeinse grafveld, dat
exact op het wegtracé van de S-4
blijkt te liggen, was voor de archeo
logen het voornaamste doel van het
onderzoek. Het grafveld is uniek,
omdat het het enige grafveld uit de
Romeinse tijd is dat in West-Neder
land bekend is. "Zo'n grafveld ver
telt ontzettend veel over die maat
schappij. De meeste gegevens
moeten de komende jaren nog wor
den verwerkt, maar nu zijn al enke
le conclusies te trekken", vertelt
Bult.
Slechts één op de vijf kinderen
bereikte in de eerste twee eeuwen
na Christus het vijfde levensjaar.
De meeste kinderziektes waren
blijkbaar dodelijk. Opvallend is bo
vendien dat veel vrouwen tussen
de 17 en 20 jaar overleden, vrijwel
zeker als gevolg van een bevalling.
Soms werden moeder en kind in
één graf gevonden. Naast jonge
vrouwen werden ook jonge man
nen gevonden in het grafveld: deze
soldaten kwamen om op het strijd-
veld.
Liefdes
Het grafveld en de bewonings-
resten vertellen volgens Bult ook
veel over de relatie tussen het Ro
meinse bezettingsleger en de 'Val
kenburgers'. Tijdens de 200 jaar dat
de Romeinen bij Valkenburg wa
ren gelegerd, zijn zeker liefdes op
gebloeid tussen soldaten en plaat
selijke 'schonen'. Zo waren er sol
daten die een gezin stichtten en
buiten het Castellum op een boer
derij woonden. Op de omgang van
de Romeinen met de plaatselijke
bevolking zal het wetenschappe
lijk onderzoek zich de komende ja
ren toespitsen.
De combinatie van grafveld, met
een burgelijke nederzetting en het
castellum, maken de opgravingen
bij Valkenburg voor wetenschap
pers zc uniek. De afgelopen drie
jaar is duidelijk geworden dat de
overwegend agrarische bodem van
Valkenburg een schat aan informa
tie over de Romeinse periode be
vat. Dat verklaart ook de nationale
en internationale belangstelling
voor één van de grootste archeolo
gische onderzoeken in ons land.
Valkenburg wordt in de weten
schappelijke wereld wel het best
onderzochte Romeinse grensfort
genoemd.
Voordat de ploeg drie jaar gele
den aan het werk ging, was al het
nodige bekend. De Romeinse mili
taire nederzetting is in 40 na Chris
tus bij de Rijn gebouwd als noorde
lijke verdediging van het Romein
se rijk. De bezetters wisten eerder
nog door te stoten tot Velsen, maar
hielden later de Rijn die toen nog
bij Katwijk in zee uitmondde als
Archeoloog Epko Bult bij de opgraving van drie Romeinse boerderijen op de plaats van de Achterweg i
plaats begonnen met de aanleg van de provinciale weg S-4 tussen Leidenen Katwijk.
i Valkenburg. Op 17 mei wordt op deze
grens aan. Het castellum werd al in
1942 onder leiding van professor
Van Giffen onderzocht. Het fort dat
zich uitstrekt tot straten rondom
het huidige Valkeburgse Castel-
lumplein, blijkt in 200 jaar tijd vijf
keer te zijn verwoest en weer opge
bouwd.
In het begin van de jaren zeven
tig werd op het terrein van De
Woerd, tussen de Torenvlietslaan
en de Zonneveldslaan, een deel van
deze agrarische bewoning gevon
den. "Dat plaatste de archeologen
voor een raadsel, omdat de afstand
tussen het fort en de nederzetting
erg groot is. Het antwoord zou ge
vonden moeten worden door op
gravingen te doen tussen de Zon
neveldslaan en het centrum van
Valkenburg. Het tracé voor de
nieuwe weg is daarvan een deel",
verduidelijkt Bult.
Het enige dat voor de opgravin
gen in het betreffende gebied was
gevonden, waren grafurnen. Loon
arbeiders verkochten deze potten
aan het Rijksmuseum van Oudhe
den in Leiden. De betreffende tuin
ders hebben nooit wat gezegd uit
angst dat hun land door de weten
schappers zou worden onderzocht.
De exacte plaats van het grafveld
stond dan ook niet vast.
Europoort
Zowel Bult als J.F.K. Kits Nieu
wenkamp, secretaris van de stich
ting Onderzoek Romeinse Bewo
ning Valkenburg, zijn het er over
eens dat de opgravingen meer aan
het licht hebben gebracht dan was
verwacht. Niet alleen het grafveld
is gevonden, ook de burgerlijke ne
derzetting blijkt zeer groot te zijn.
Graan, vlees en paarden werden
onder meer aan het leger geleverd.
Enkele paardenfokkerijen voor de
Romeinse cavalerie zijn al gevon
den.
"Het dorp leefde niet alleen van
de militaire aanwezigheid. Het was
tevens een belangrijke havenstad
aan de monding van de Rijn. In fei
te een Europoort van de Romeinse
en wellicht ook vroeg-middel-
eeuwse tijd. Goederen werden niet
alleen stroomafwaarts verhandeld,
maar ook vanaf de Noordzee wer
den produkten uit het Middelland-
se-zeegebied aangevoerd", stelt
Kits Nieuwenkamp.
De handel is bewezen door de
aanwezigheid van resten van op
slagplaatsen, alsmede twee graan-
pakhuizen, waarin voor duizend
mensen voor een jaar graan kon
worden opgeslagen, aanlegstei
gers, handelswaar en restanten van
een schip. Volgens Bult verklaart
die handelsfunctie het feit dat het
dorp niet is verdwenen na het te
rugtrekken van de Romeinen,
zoals bij andere castella wel het ge
val was.
In het opgravingsveld zijn ook
sporen gevonden van de vroegmid
deleeuwse bewoning. Omdat de
loop van de Rijn steeds verander
de, werden nieuwe woningen en
aanlegsteigers gebouwd. Momen
teel worden dergelijke vondsten
gedaan op de hoek van de Voor
schoterweg met de Zonneveld
slaan. "Ook nu weer is opvallend
dat er een gat in de geschiedenis is.
Uit de periode tussen 300 en 600
jaar na Christus hebben we niets
gevonden. Dat verschijnsel doet
zich bij veel opgravingen voor",
verzucht Bult.
Maar de onderzoekers hebben
goede hoop toch sporen uit deze
tijd te vinden. "Uitgaande van het
steeds groter worden van de bocht
in de Rijn bij Valkenburg is er nog
één plaats waar we opgravingen
moeten doen. De mogelijkheid om
daar te graven dient zich pas vol
gend jaar aan. Het kassencomplex
aan de Zonneveldslaan wordt dan
gesloopt voor de aanleg van een
afrit van de S-4 naar de Voorscho
terweg". Bult hoopt met de aanne
mer afspraken te maken voor op
gravingen op die plaats.
Ook over de Romeinse periode is
nog niet alles bekend. Op Romein
se kaarten staat Valkenburg en om
geving als Praetorium Agrippina
aangegeven. Maar bovendien is de
nederzetting aangeduid met een te
ken dat alleen bij andere zéér be
langrijke plaatsen in Frankrijk
staat. Volgens Bult staat het teken
voor een staatshotel waarin ambte
naren uit Rome logeerden, terwijl
ze in Nederland hun werk deden.
Van het hotel is nog geen spoor ge
vonden. Ook niet van bijbehorende
badhuizen en sportvelden. Alleen
een tempeltje kwam aan het licht.
Volgens Bult is de kans groot dat
in de toekomst alsnog dit staatsho
tel wordt gevonden. "We hebben
nu alleen het wegtracé onderzocht.
Tussen het Castellum en deze be
woning ligt nog een uitgestrekt ge
bied waar geen opgravingen zijn
gedaan. Met name onder de weilan
den achter de Marinus Poststraat
moet nog gegraven worden",
meent Bult. Overigens worden der
gelijke opgravingen alleen verricht
wanneer er sprake is van een nood
situatie: de bouw van woningen of
de aanleg van een weg. Mocht de
gemeente voor het jaar 2000 over
gaan tot woningbouw in dit gebied,
dan moeten de archeologen op tijd
worden ingeschakeld. Voor een
dergelijk onderzoek moet de ge
meente een half tot een heel jaar
uittrekken.
LEIDEN - Aan de inrichting van
het recreatiegebied in Warmond,
vlakbij de Merenwijk, wil de ge
meente Leiden bijna drie miljoen
minder uitgeven. Aan het aankle
den van de eilanden Strengen en
Tengnagel en een deel van de
Broek en Simontjespolder wordt
nu ruim twee miljoen uitgegeven.
De bezuiniging wordt bereikt door
een soberder inrichting van het re
creatiegebied. Niet uitgesloten
wordt dat bepaalde zaken later
toch worden uitgevoerd zoals ze
waren gepland.
Het nieuwe voet- en fietspad
langs de Merenwijk wordt bijvoor
beeld niet voorzien van verlichting.
Bovendien wordt afgezien van oe
verafwerking, terreinafscheiding
en beplantingen. Ook voor het be
staande pad langs de Merenwijk
van de Vossemeerlaan naar de
Broekweg is niet gerekend op ver
lichting en terreinafwerking. Wel
wordt dat pad
5 asfaltlaag.
Op het eiland Tengnagel komt
voorlopig geen fiets- en voetpad.
Wel wordt daarvoor alvast de fun
dering aangelegd. De brug die
wordt gemaakt over de Grote Sloot
en die toegang geeft tot de Stren
gen wordt eveneens soberder uit
gevoerd. Het gedeelte onder de
brug wordt niet beschoeid. Op de
Strengen worden geen auto's toe
gelaten, maar wel is de brug ge
schikt voor gebruik van ambulan
ces en onderhoudsverkeer.
Bij de paden rond en door de
golfbaan die in de Broek en Si
montjespolder wordt ook bezui
nigd in het aanbrengen van terrein
afscheidingen, terreinmeubilair en
beplantingen. Wel worden er ver
schillende andere zaken uitge
voerd zoals het aanleggen van een
fiets/voetpad op Tengnagel, een
surfstartplaats en een houten toi
letgebouw op de Strengen dat een
voudig van aard zal zijn.
LEIDEN In het Kantorenhuis
aan de Schipholweg heeft zich de
maatschappij ZVA gevestigd. Dat
is een ziektekostenverzekeraar
voor ambtenaren. De maatschappij
heeft in het kantorenhuis een ad
vieskantoor geopend.
De ZVA, die precies twintig jaar
bestaat, behoort tot de middelgrote
ziektekostenverzekeraars. De
maatschappij heeft ongeveer veer
tig medewerkers in dienst en een
jaaromzet van om en nabij de 85
miljoen gulden. In het Kantoren
huis zullen acht personeelsleden
komen te werken.
De ZVA, wier hoofdkantoor in
Den Haag is gevestigd, heeft een
advieskantoor in Leiden geopend
om de service aan haar klanten te
verbeteren. De maatschappij geeft
op 26 april een open dag.
LEIDEN - Op gebouwen verspreid over de stad zijn vannacht leuzen legen de oliemaatschappij Shell gekalkt.
Het protest behelst dit keer de zure regen die door lood in de benzine (mede) wordt veroorzaakt. Behalve de gevel
van Vroom en Dreesmann aan de Aalmarkt, moest onder meer ook de Burcht het ontgelden. (foto Henk Bouwman)
Burgerlijke Stand
LEIDEN - Geboren: Janny dv. F. Redel
en J. Webbers, Wieke Barbara Sara dv.
M.B. Peeman en B. van Groningen,
Lambert Willem zv. J.P. van den Berg
en H.W. Klok, Stephanie dv. J.C.J.
Greeve en K. Klinkenberg, Cindy Da
nielle dv. G. Hageraats en H.R.M. van
Twillert, Rosemijn Dolores Christine dv.
M.G. Popkes en R.E. Isada, Thierry
Adriaan Eugéne zv. H. Petitjean en
M.C.H. Boland, .Justin zv. A.C.M. Bak
ker en M. Hannah, Nadia dv. F. Belmon-
te en A.W.C. Prinse, Judith Maria dv.
J.H. van der Heiden en T.M. Katz,
Aliene dv. K. van der Spijk en A.G.H.
Heemskerk, Denise Danielle dv. W.L.
Dekker en E. Agajanie, Lara dv. H.J. Vij
geboom en M.C Stip, Wendy dv. H.J.
Vijgeboom en M.C. Stip, Thomas Rus-
sel zv. C.M. Tack en G. Volkman, Step
hanie Christina dv. C.M. Tack en G.
Volkman, Scott Martin zv. M. de Jager
en J.L. Sans, Remco zv. J. van Ees en
A.J.H. Arts, Flip Onno zv. O.J.F. Middel
dorp en J. Platenburg, Swana Cecilia
dv. D. van Schaardenburg en H. Kübler,
Kimberley dv. K.J.P. de Graaf en S. Hel-
fensteijn, Willem zv. J.W. van Leeuwen
en I.C. van der Scheer, Robin zv. C. ten
Bokkel en M.A. van Maanen, Helena
Margaretha Maria dv. H.G.M. van Vel-
zen en M.W.M. Geerlings, Wilhelmus
Johannes Maria zv. H.G.M. van Velzen
en M.W.M. Geerlings, Lisanne Johanna
dv. A.M. Captein en A.A.M. Bunnik,
Christine dv. B. Slofstra en E. Hoorn,
Björn Johannes Martinus zv. M.M.
Broekhof en A.M. Salman, Jan Willem
zv. W. de Vreugd en W.G. van Strien,
Helena Wilhelmina Johanna dv. J.C.M.
van der Geest en M.E.H. Kortekaas,
Mourad zv. A. Kaddouri en H. Ouraghi,
Niels Eric Boudewijn zv. P.C. Wolters en
C.J. l'Ecluse, Cornelis Theodoor zv.
C.S. Venema en M. Vroom, Boris
Woody zv. J.J.G. Berkhout en J.M. van
LEIDEN Er komt opnieuw een
inspraakronde over de voorgeno
men afsluiting van de Breestraat.
Het gaat volgens de gemeente om
een puur formele aangelegenheid
die volgens de Leidse inspraakver
ordening verplicht is. Het voorstel
waarover inspraak wordt verleend
is hetzelfde als al eerder aan de be
volking werd voorgelegd: afslui
ting van de Breestraat tussen zeven
uur 's ochtends en zeven uur 's
avonds en enkele aanvullende
maatregelen in de binnenstad om
de verkeersafwikkeling goed te la
ten verlopen.
Door nu alle verplichte inspraak
ronden af te werken, hopen B en W
dat zo spoedig mogelijk na het defi
nitieve besluit van de gemeente
raad in mei, de nieuwe verkeerssi
tuatie in de Breestraat gerealiseerd
kan worden. Dit komt overeen met
de wens van de gemeenteraad om
een einde te maken aan de proef en
zo snel mogelijk tot een definitieve
oplossing te komen. Wanneer er de
komende weken om wat voor rede-
der Zalm, Pirn zv. R. van der Kolk en
M.E.H. Schlepers, Laura Mary dv.
L.J.M. van der Sande en A.P. Schuite
maker, Cornelis Jan zv. D. van der Plas
en C. van Haaften, Judith Margot dv.
R.A. Heijjer en M.M. van Maanen, Eline
Julia dv. A.W.M. Kroften G.M.C. Ranke,
Manon dv. R, Schippers en M.C. van
Dijk, Lech Witold zv. R.C. Bakhuizen
van den Brink en E.M. Dziewonska, Joy
ce Maria Alida dv. A.A. Zuijdam en
M.J.M.C. Donders, Samir zv. M.L. Pol,
Renée Vita dv. M.J.F. Leermakers, Eli
sabeth Charlotte Maria dv. P.J. Hooger-
vorst en A.M. Carlie, Job zv. H. Duijn en
W. van der Niet, Armin Jacco Notker zv.
A.N. Weibel en C.M.M. Rosier
nen dan ook er wijzigingen worden
aangebracht in het voorstel van B
en W, is er echter opnieuw een in-
praakronde noodzakelijk en treedt
er vertraging op.
Het is niet uitgesloten dat B en W
zelf verantwoordelijk zijn voor een
dergelijke wijziging. Het college
moet namelijk nog een besluit ne
men over het definitieve voorstel
dat de gemeenteraad krijgt voorge
legd. Dat gebeurt vermoedelijk op
19 april. Hierbij is van belang wel
ke waarde B en W hechten aan de
30 binnengekomen inpraakreac-
ties die vrijwel alle de door het col
lege gekozen oplossing afwijzen.
Aan de andere kant lopen deze re
acties zo uiteen dat B en W er nau
welijks een peil op kunnen trek
ken. Op een enkel punt zijn er over
eenkomsten, maar bijvoorbeeld
het voorstel van de betrokken on
dernemersorganisaties om de
Marktenroute voor verkeer open te
stellen, is politiek nagenoeg onbe
spreekbaar.
Duidelijk is ook dat het huidige
voorstel van het college op grote te
genstand zal stuiten van de fracties
van CDA en WD. Zij lieten in een
eerder stadium al weten de Bree
straat alleen op donderdagavond
en zaterdag af te willen sluiten en
de inspraakreacties geven geen
aanleiding dit standpunt nu te ver
laten.
De nieuwe inspraakronde duurt
tot 25 april. Op die dag komt de
plaatselijke raad voor verkeers- en
vervoeraangelegenheden bij elkaar
die advies uitbrengt aan de raads
commissie. Deze vergadert op 28
april over de Breestraat. Mensen
die al eerder een reactie over de
Breestraat instuurden, hoeven dat
niet nog een keer te doen.
