d:
d]
r
N
os:
ianee wee voor
kerl
kin]
Kerkelijke papierwinkel:door de 9
GEESTELIJK LEVEN
ZATERDAG 26 MAART 1
EISENACH (ANP) - De Evan
gelische Kerk in de DDR staat
voor een zware taak: zij wil to
lerantie gestalte geven in een
samenleving, die op het
marxisme-leninisme is geïn
spireerd en die vijandig tegen
over de godsdienst staat. Toch
is volgens 'Oberkirchenrat'
Martin Kirchner (38) de afgelo
pen jaren wel sprake van enige
verbetering in de relatie tussen
de kerk en de staat in de DDR.
Kirchner is stafmedewerker
van bisschop Werner Leich van
Thüringen, de voorzitter van
de conferentie van bisschop
pen van de Bond van Evangeli
sche Kerken in de DDR.
Als voorbeeld van de verbeterde
betrekkingen noemt Kirchner het
voornemen van de gemengde com
missie van kerk en staat nog deze
maand over de militaire doctrine te
praten. In totaal zijn er dit jaar vier
gesprekken gepland. Enige jaren
geleden stonden staat en kerk op
dit punt vrijwel diametraal tegen
over elkaar. De kerk, uitdrukkelijk
gestimuleerd door jongeren, voer
de campagne onder het motto
'Frieden schaffen ohne Waffen'
(vrede zonder wapens), terwijl de
staat uitgaat van het standpunt
'Der Frieden muss bewaffnet sein'
(De vrede moet met wapens wor
den verdedigd). De minister van
defensie heeft overigens toen in
het parlement van de DDR ver
klaard dat deze slogan een over
gangsformule is.
De Kerk wil tijdens het gesprek
met de staat opnieuw pleiten voor
vervangende dienst in de sociale
sector, zoals ziekenhuizen, hetgeen
sinds kort in Polen mogelijk is.
Oostduitse jongeren hebben hier
een paar jaar geleden ook actie
voor gevoerd, maar de staat voelde
niets voor hun ideeën. Tot nu toe
kunnen gewetensbezwaarden
„bouwsoldaat" worden waarbij ze
geen wapens behoeven te dragen.
Zij vallen echter gewoon onder het
militaire gezag. Als het aan de kerk
ligt, komen jongeren voortaan bo
vendien te vallen onder het minis
terie van industrie, waardoor zij
ook ingezet kunnen worden op
plaatsen in de industrie. Zij zouden
dan wel in kazernes gehuisvest
kunnen blijven.
Volgens Kirchner neemt het aan
tal gewetensbezwaarden langzaam
toe. Op het moment zijn het er zo'n
duizend per jaar, schat hij. Het aan
tal totaal-weigeraars, jongeren die
elke vorm van militaire dienst af
wijzen, bedraagt ongeveer tien per
jaar.
Klein en bang
Wel kunnen bouwsoldaten sinds
kort een studie beginnen. Een
vooruitgang, vindt Kirchner. Zijn
optimisme wordt echter niet ge
deeld door de 43-jarige jeugdpredi-
kant Klaus Dieter Hofmann uit II-
menau, eveneens in Thüringen.
Vorig jaar slaagde hij er tot twee
maal toe niet in een bouwsoldaat
op een hogere beroepsopleiding
geplaatst te krijgen.
Familieleden van theologiestu
denten worden in hun carrière ge
blokkeerd, zo weet Hofmann uit ei
gen ervaring. Zijn vader en broer
ondervonden dit nadat hij met zijn
studie was begonnen. Hofmann
spreekt in dit verband van ,Sippen-
haft', de straf voor familieleden van
mensen die zich in Nazi-Duitsland
bij het verzet aansloten.
Ook kunnen gewetensbezwaar
den als gevolg van de verregaande
militarisering van de Oostduitse
samenleving geen normale loop
baan volgen, zegt Kirchner. Zo is er
een jeugdorganisatie, waar jonge
lui enthousiast voor het leger wor
den gemaakt. Verder functioneren
in bepaalde bedrijven zogenaamde
'weerbaarheidsgroepen van de ar
beidersklasse'. Zij zijn ontstaan als
reactie op de volksopstand in 1953
tegen de bezetting door de Sovjetu
nie.
De militarisering maakt het vol
gens Kirchner de overheid gemak
kelijk de burgers klein en bang te
houden. De kerk constateert steeds
vaker dat de mensen zich in hun
privé-wereld terugtrekken en ge
neigd zijn, zich van hun omgeving
weinig aan te trekken. Berusting is
een woord dat Kirchner in dit ver
band bij herhaling laat vallen. Dat
blijkt onder meer uit het feit dat
heel wat predikanten er het bijltje
bij neergooien. Een houding waar
Kirchner weinig begrip voor heeft.
Alleen in Thüringen al kampt de
Evangelische Kirche met een aan
zienlijk tekort aan predikanten
(685 op ruim 800 predikantsplaat
sen). De kerk heeft vooral behoefte
Ondanks leuzen
die het tegendeel
suggereren is de
politieke reactie
van Oostduits-
land op de hervor
mingscampagne
in Moskou voor
alsnog laconiek
tot koel. "Als mijn
buurman de in
richting van zijn
huis vernieuwt,
hoef ik dat niet
automatisch ook
te doen". (foto-
Dirk Ketting)
aan predikanten die er zich van be
wust zijn dat hun plaats in de DDR
is, aldus Kirchner.
Jugendweihe
Hofmann en Kirchner zien wel
kansen op een nieuw zelfbewust
zijn in de kerk als gevolg van de
'wind uit het oosten': het beleid
van 'glasnost' en 'perestrojka' van
Sovjet-leider Gorbatsjov. De poli
tieke reactie van de DDR op deze
hervormingscampagne van Mos
kou is vooralsnog laconiek tot koel.
De ideoloog van de SED, Kurt Ha
gen, zei: „Als mijn buurman de in
richting van zijn huis vernieuwt,
hoef ik dat niet automatisch ook te
doen".
De recente gebeurtenissen in de
DDR laten voorlopig weinig ruim
te voor hoop: laatst arresteerde de
Oostberlijnse politie circa 200 jon
geren, die tijdens een officiële de
monstratie wilden pleiten voor
meer democratie in hun eigen sa
menleving. Zij hadden de herden
king van de moord op Rosa
Luxemburg en Karl Liebknecht in
1919 willen aangrijpen om aan
dacht te vragen voor hun verlan
gen naar meer inspraak in de Oost
duitse maatschappij.
De situatie voor leken is boven
dien nog steeds ronduit discrimi
nerend, aldus Hofmann. De staat,
die op het gebied van onderwijs en
opleiding het monopolie heeft,
heeft een alternatieve godsdienst
voor de onderdanen ontwikkeld.
Gingen de jongelui op hun 14e jaar
vroeger in groten getale naar de
'Konfirmation', hiervoor in de
plaats heeft de staat de 'Jugend
weihe' ingevoerd. Deze Jugend
weihe is 'vrijwillig verplicht', n^t
als het lidmaatschap van de 'Junge
Pioniere' en van de 'Freie Deut
sche Jugend', de communistische
jeugdorganisatie.
De Evangelische Kerk voelt wei
nig voor een plechtige herdenking
van het tienjarig bestaan van de
nieuwe verhouding tussen kerk en
staat, aldus Kirchner. Op 6 maart
1978 legden een delegatie van de
overheid onder leiding van partij
leider Erich Honecker en een ker
kelijke afvaardiging onder bis
schop Schönherr de grondslag
voor een .vreedzaam samenleven'
van kerk en staat in de DDR. We
moeten 'in het socialisme en niet
ertegen of eronder' functioneren,
zo vond de kerk.
Veel te wensen
Weliswaar vormde deze bijeen
komst een mijlpaal, maar er blijft
nog veel te wensen over. De kerk
heeft er de afgelopen tien jaar mee
moeten volstaan oplossingen te
vinden voor individuele noodsitua
ties, aldus Kirchner, die de algehe
le situatie omschrijft met „mis<
Kerkmensen zijn nog veel te veel
overgeleverd aan de willekeur van
partijbonzen op plaatselijk en re
gionaal niveau. Afwijzende beslis
singen worden bovendien zelden
of nooit van een behoorlijke moti
vering voorzien.
De kerk staat voor een „spannen
de" paradox. Op het moment is zij
vrijplaats voor jongeren en anders
denkenden die voor meer demo
cratie in de DDR willen opkomen.
Ze streeft er zelf naar dat de staat
hiervoor ruimte schept. Maar ge
beurt dat, dan verliest de kerk tege
lijk een deel van haar aantrek
kingskracht, aldus Kirchner.
De rechten van de kerk moeten
volgens hem in wetten worden ver
ankerd. Weliswaar garandeert de
grondwet van de DDR de vrijheid
van godsdienst, maar in de praktijk
blijkt dat vaak niet altijd. „Zolang
het marxisme-leninisme werkt met
termen als 'klassenstrijd' en 'klas
sevijand' en de kinderen op de
scholen een scherp vijandbeeld
voorgeschoteld krijgen, heeft de
kerk nog een lange weg te gaan om
de nagestreefde tolerantie ingang
te doen vinden in de eerste socialis
tische staat op Duitse bodem."
Onlangs belde een onbekende
man de doopsgezinde predikant
Jaap Gulmans in Amsterdam op
met de vraag of hij snel gedoopt
zou kunnen worden. Omdat dit
soort vragen op deze wijze zelden
of nooit wordt gesteld in Amster
dam, ging de dominee direct bij
die meneer op bezoek. In het Alge
meen Doopsgezind Weekblad ver
telt hij:
"Het bleek, dat zijn gods
dienstige nieuwsgierigheid in
zijn jeugd op de zondagsschool
flink de grond was ingestampt.
Misschien daarom ging hij eigen
lijk nooit naar de kerk. Maar de
laatste drie jaren was hij, in een
hevig zoeken naar levenszin in
de jungle van zijn leven, toege
groeid naar de overtuiging dat
hij gedoopt wilde worden op per
soonlijke belijdenis. Ik wil ge
doopt worden, zei hij, maar ik
ben niet toe aan een of andere
kerkgemeenschap. Die hoeft op
mij (nog) niet te rekenen".
Op zijn terugrit naar Amster
dam-Noord raakte pastor Gul
mans daarover in verwarring.
"Natuurlijk vond ik het fijn dat
die man het teken van de gelovi-
gendoop wilde ontvangen. Per
slot van rekening staan er ook dit
jaar weer geen honderden voor
de poorten van de Singelkerk om
belijdenis van hun geloof te
doen. Dat was vroeger misschien
wél zo, maar nu zijn wij al heel
gelukkig als er zeven of tien do
pelingen zijn. Dat zijn dan grote
feesten voor de gemeente, ook al
is de burgemeester er niet bij en
is er geen vuurwerk op de Am-
stel. Natuurlijk moest ik groot
respect hebben voor de groei van
deze man naar die vraag".
"Maar kan iemand die zo indi
vidueel het christelijk geloof
pakt en er zelf door gepakt is en
die met geen been, ja zelfs niet
met een teen in de gemeente
staat, gedoopt worden? Ik maak
te voor mezelf duidelijk, dat ik
bij een volgend bezoek als hij
dat zou wensen hem toch een
aantal feiten onder ogen moest
brengen".
Gulmans telde er in elk geval
al zes. Eén ervan was: "wie ge
doopt wil worden, wendt zich
ook tot de gemeenschap, bijvoor
beeld om de bijbelse boeken en
gelovige wegen in het moderne
leven samen te leren". "Wie niet
in de ruimte van de gemeente de
echt-belangrijke vragen wil ont
dekken en de wezenlijke ant
woorden van Jezus, die loopt
grote kans in zijn christelijk ge
loof snel dood te gaan".
"Zal die man dan nog gedoopt
willen worden? Ik zal geen
scheidsrechter zijn. Maar ik moet
hem wel duidelijk zeggen, dat
belijdenis doen bij de Amster
damse doopsgezinden weliswaar
individueel is, maar altijd ge
beurt in de ruimte van de ge
meenschap. Dus nooit privé.
Nooit".
Vrijwilliger
De vrijwilliger in de kerk ts
geen tweederangswerker. Deken
J. G. J. Straathof van het deke
naat Bollenstreek is gesterkt in
de overtuiging dat zowel profes
sionele werkers als vrijwilligers
vorming en toerusting nodig heb
ben. In het Dekenaal Bulletin
schrijft hij:
"Het woord 'vrijwilliger' kan
verschillend worden opgevat. De
één hoort er ondeskundigheid in
en amateurisme. Een ander ziet
in dat woord de onbetaalde part
timer tegenover de betaalde full
timer. En weer een ander de ei
gen vrije wil van iemand die zich
niet laat dwingen, maar zelf zijn
keuze maakt en verantwoorde
lijkheid op zich neemt. We spre
ken gemakkelijk over ambtsdra
gers en vrijwilligers, op gevaar af
dat scheiding wordt gesugge-
onderscheid is be-
"Vrijwilligers zijn i
onbezoldigd taken op zich ne
men in de kerk waar de ambts
drager bezoldigd in een ambt is
aangesteld. Het gaat hier niet om
het verschil tussen gewijde pas
tor en niet-gewijde leek, want
ook een leek kan in een kerkelijk
ambt worden aangesteld (denk
aan de pastorale werker), terwijl
een priester vrijwilliger kan zijn
(denk aan gepensioneerden).
Professionele werker en vrijwil
liger hebben beiden hun plaats
in het geheel en dragen beiden
verantwoordelijkheid voor hun
werk en de plaatseliike kerk".
Is de professionele werker dan
niet deskundiger? "Dat mag je
aannemen als de vrijwilliger op
hetzelfde terrein werkzaam is als
de professionele ambtsdrager.
Hoewel, deskundigheid is het
produkt van opleiding én erva
ring, en zelfs bij de professionele
werker schiet een van beide wel
eens tekort. Maar als de vrijwilli
ger een taak heeft die niet samen
valt met het werkterrein van de
professionele ambtsdrager en als
hij of zij daarvoor geschoold is en
er ervaring in heeft opgedaan,
dan is de vrijwilliger zeker een
deskundige".
"Pastorale school en cursus
sen vervullen een belangrijke
functie in de vorming en bijscho
ling van kader, professioneel en
vrijwillig. Voor de toekomst van
het kerkelijk werk zijn ze van
grote betekenis".
Nachtmerries
Goed nieuws voor gerefor
meerde ambtsdragers en functio
narissen die het gevoel hebben
dat ze langzamerhand worden
bedolven onder de kerkelijke pa
pierlawine: sinds kort geldt de
regel dat studies en 'handreikin
gen' niet meer automatisch aan
de plaatselijke kerken worden
toegezonden, maar alleen de
aankondiging daarvan. Kerke-
radên kunnen die dan zelf bestel
len. Of niet natuurlijk....Ds. A.
Borman te Assen (voorheen Alp
hen aan den Rijn), bestuurslid
van de synode, in het blad 'Kerk
informatie':
"Zie ik het goed, dat dienen de
kerken ten spoedigste voorzie
ningen te treffen ten behoeve
van door hun toedoen overspan
nen geworden ambtsdragers.
Immers, ds. F. de Vries uit Em-
men spreekt in het kerkblad
voor Drenthe en Overijssel van
een bedreiging voor de gezond
heid van predikanten, scriba's
(secretarissen, red.) en in feite al
le kerkeraadsleden. 'Stress door
de brievenbus'. Een kerkeraad
schreef, dat voor menig secreta
ris de stukken uit Leusden ver
oorzakers zijn van nachtmerries.
Wij wijzen u erop, aldus deze ker
keraad, dat veruit de meeste ker
keraadsleden geen drs. of profes
sor zijn"! Bormans collega De
Vries is dat wél. "En ook hij
snapt het niet. Kun je nagaan hoe
moeilijk het allemaal is".
Als Borman dan werkelijk 'ter
zake' komt, moet hij erkennen
dat het bij tijden 'verschrikke
lijk' is. "Eerlijk is eerlijk. We
kunnen er soms wat van. Ook de
kerken hebben een taalgebruik
ontwikkeld dat voor niet-inge-
wijden als een vreemd jargon
overkomt. Niet iedereen maakt
zich daaraan schuldig, maar er
zijn er die er raad mee weten! Al
voorkom je natuurlijk nooit hele
maal, dat elk vakgebied zijn ei
gen vaktaal kent. Dat is ook in de
kerk zo. Om te beginnen bedie
nen veel instanties zich van af
kortingen. Elk synodelid vindt in
zijn of haar informatiemap vier»
bladzijden met circa 150 afkor
tingen waarmee men in het syno-
dewerk te maken kan krijgen".
"Ja, waarom heeft een kerke
raad eigenlijk geen voorzitter
maar een praeses, geen secretaris
maar een scriba? Waarom notu
len en geen verslag? Waarom
verlenen wij in voorkomende ge
vallen geen goedkeuring maar
approbatie? De Tweede Kamer
spreekt van 'handelingen', maar
de synode houdt er 'acta' op na.
De Financiële aanslag heet quo
tum. We maken geen bezwaar
maar dienen een gravamen in.
En ga zo maar door. Het zal alle
maal wel dateren uit de tijd dat
het Latijn de voertaal van de
kerk was".
Sommige gebeden worden
verhoord voordat ze worden op
gezonden. Het aantal verzoeken
aan kerkeraden om bestudering
van aangereikt studie- en bezin-
ningsmateriaal wordt beperkt.
Bovendien, zegt Borman, "niet
alle kerkeraadsleden krijgen de
stukken thuis, alleen de scriba.
En niet iedere kerkeraad hoeft
alles even indringend te behan
delen". "Het is de taak van het
kerkverband de plaatselijke ker
ken te informeren, en het ligt op
de weg van die kerken te selecte
ren wat van hun gading is".
S. J. de Groot
LEIDEN: Herv. Gem. Hoogl. kerk 10 ds.
Bouhuys; Marekerk 9.45 ds. S. Meijers, 12
oec. studentendienst, 5 ds. Geluk (R'dam);
Maranathak. (L. Morsweg) 10 ds. Koolstra en
ds. Kramer: Oecumenische geloofsgemeen
schap De Regenboog (Merenwijk) 10 drs.
Van Casteren en ds. Hortensius, 11.15 drs.
Van Casteren en pastoor Van Well; Bethle-
hemkerk (Driftstr.) 10 ds. Alblas; Bevrijdingsk.
(Montgomerystr.) 10 ds. Rietveld, 5 ds. Kool
stra; Vredesk. (Burggraven!.) 10 ds. Nauta;
Waalse kerk (Breestr.) 10.30 pasteur Ribs;
Wijk 'Stevenshof' (geb. 'Dijkhof') 10 mevr.
Buys; Acad. Ziekenhuis 9 rk. dienst, 10.15 ds.
Bovenberg; Diakonessenhuis elke zat. 10.30
rk. dienst, morgen 10.30 ds. H.B. van t Hof;
Endegeest zie Oegstgeest; Geref. Kerk Vre-
deskerk zie herv. gem.; Petrak. (Surina-
mestr.) 10 ds. Horlensius. 10.30 dovendienst
hr. Steenbergen, zie ook Bethlehemkerk herv.
gemeente; Oude Vest 10 mevr. Buys; Mara
nathak. zie herv. gem.; Bevrijdingsk. 10 ds.
Rietveld, 5 ds. Koolstra; bejaardenhuis
Groenhoven 10 ds. Schouten; Merenwijk zie
herv. gem.; Geref. K. Vrijg. (Herengr.) 10 e
s. Houtman; Chr. Geref. K. (Steenschuur;
n 5 ds. Den Hertog; Geref. Gem. (N. Rijn) 10
- - - Geref.
1. K. (Steenschuur) 10
f. Gem.
i 4.30 ds. Elshoüt (Scheveningen);
Gem. in Ned. (Bethlehemkerk Driftstr.) 11.30
en 5.30; Evang.-Luth. Gem. (Hoogl. Kerkgr.)
10.15 ds. J. Mostert; Doopsgez.-Remonstr.
Gem. (Lokhorstk. Pieterskerkstr.) 10.30 ds.
mw. A.J. Smit-Maris m.m.v.koor; Baptistenge
meente Petrakerk Surinamestr. 10 hr. Gold
berg; 10.30 Evang. Gemeenschap (Middel-
3) 9 en 10.30 evang. A.P. v.d. Sande;
Pinkstergem. (O. Vest 13) 10 evang. J.T.H.
Tan; Leger des Heils (hoek Ves-
testr./Groenesteeg) 10 en 7 (laatste zondag
van de maand 5 u.); Nieuw-Apost. Kerk (H.
Rijnd. 24): 9.30 en 4, wo. 8; Zevendedag-;
ventisten ('De Ontmoeting', Noordhofland
V.schoten) elke zat. 10 tot 11 bijbelstudie. 11
tot 12 predikatie; Christelijke Wetenschap
(Steensch. 6) 10.30; Genootschap der Vrien
den ('Quakers') eerste zondag van de maand
10.30 (Rapenburg 6); Leidse Soefi Stichting
Pieterskerk universele eredienst 11Kerk van
J. Chr. v.d. Heiligen der L. Dagen (Brahmsl.)
9.30,10.30 en 11.20; Oud-Kath. K. (Zoeterw-
.singel) zo. 10, behalve tweede weekeind van
de maand, dan zat. 7.30 nam. gez. oud-kath.-
anglicaanse dienst; Rooms-Kath. K. Haag-
weg zat. 7, zo. 10.30; Herensingel zat. 7, zo.
9.30 en 11; Rijndijk (Leiden-Stevenshof) zat.
7, zo. 9.30; Steenschuur zat. 7. zo. 8.30,10.
11.30, 6 en 7 (lof); Boshuizerkade zat. 7. zo.
9.30 en 11; Lammenschansweg zat. 7, zo. 9
en 10; Haarl.straat zat. 7, zo. 10.30 en 12.15;
Merenwijk zie herv. gem.; H. Rijndijk (zie Zoe-
terwoude).
ALPHEN AAN DEN RIJN: Herv. Gem. Ad-
ventskerk 10 ds. Jonkman. 6.30 ds. Moll;
Kruiskerk 10 ds. Ommering; Opstandingskerk
10 ds. Knotnerus (Baam); G. Herderkerk 10
ds. Moll, 7 ds. Verheul; De Bron 9.15 ds.
Taselaar, 10.30 en 20.15 ds. Nieuwhuis;
Ashram (Marsdiep) 10 vic. Allewijn; Driehoor-
ne 7 ds. Taselaar; Oudshoornse kerk 10 ds.
Ter Bals; Sionskerk (Meteoorlaan) 9.30 en 4
ds. Ouwendijk; Geref. Kerk Mar.kerk 10 en
6.30 drs. Wilschut; Salv.kerk 10 ds F.J. Boer,
6.30 ds. Ommering; Geref. K. Vrijg. (school
Bospark, Beatrixl. 4) 9.30 ds. Room, 5 dienst
des Woords; Ned. Geref. Kerk (school Wil-
lemstr.) 9.30 ds. M. de Jong, 7 ds. Tj. Baron;
Chr. Geref. Kerk (Grijpensteinstr.) 9.30 en
4.30 ds. Van der Meij; Oud-Geref. Gem.
(Hooftstr. 240) 9.30 en 4; Bapt.gem. (Molen-
werfstr. 1) 10 en 6.30 ds. Koekkoek; Bapt
.gem. Noord (school Kalkovenw. 62) 10 hr.
Jongejan, 6.30 hr. Stavleu; Volle-evang.gem.
('De Ark', Pr. Hendrikstr. 54) 10 B. Knoester;
Pinkstergem. 'Het Licht' (Morgenstersch. Bril-
jantstr. 1) zo. 10; Christengemeente 'De
Hoeksteen' (geb. 'Bethel', hoek Emmalaan)
zo. 10; Leger des H. (Zonneweg 3) 10 en 7,
laatste zondag van de maand 5 u; Remonstr.
Gem. (Van Mandersloostr. 36) geen dienst;
Rk Kerk: Bonifaciusk. zat. 7, zo. 9.45 en
11.30; Piusk. zat. 7. zo. 9 en 10.30; De Bron
zat. 7. zo. 9 en 11.
BENTHUIZEN: Herv. Gem. 9.30 ds. J. Boer, 6
ds. A. van Eijk (Gouda); Geref./Herv. Gem.
(geb. 'De Hoeksteen', Schweitzerstr.-Bern-
hardstr.) 10.30 ds. Pera; Geref. Gem. 9.30 en
6 ds. Baaijens.
BODEGRAVEN: Herv. Gem. Dorpskerk 10 en
6.30 ds. Wieman; Salv.kerk 10 ds. Terlouw,
6.30 ds. Van Drenth, (Ede); Bethl.kerk (Nieu-
110 en 6.30 ds. Van de Hoef; Geref.
Kerk 10 ds. Elderman en ds. W.A. van den
Berg, 6.30 ds. Jeroense (Hoofddorp); Geref.
(H. werbrug)
■ad- Kerk 10
KATWIJK AAN DEN RIJN: Herv. Gem.
Dorpsk. 10 ds. Batelaan (Voorschoten), 6 ds.
Nap (Ede); Ontm.kerk 10 ds. Sloof, 6.30 ds.
Smaling (Rijnsburg); Hen/. Gem. 'De Rank'
(P. Groen-college) zie Katwijk aan Zee; Geref.
BOSKOOP: Herv. Gem. Dorpskerk 9.30 ds.
Vlasblom en ds. v.d. Pol. 6.30 ds. v.d. Poll; De
Stek 9.30 dr. Haitsma; Geref. Kerk 9.30 ds. G.
de Jong, 5 ds. Buikema (Zwammerdam); Chr.
i 6.30
HAZERSWOUDE: Herv. Gem. 9.30 e
ds. Z. de Graaf; Geref. Kerk 9.30 ds. J
Hoff (Boskoop), 5 ds. ds. De Moor (Waddinx-
veen); Rk Kerk: dorp zat. 7, zo. 10 en 11.30;
Anker zat. 7, zo. 8.45 en 11.15; Rijndijk zat. 7.
zo. 10.
HILLEGOM: Herv. Gem. 7 ds. Van Langevel-
de; Geref. Kerk ('Hoeksteen') gez. dienst ds.
Hofland en ds. Rothfusz; Chr. Geref. Kerk 10
(HA) en 7 ds. J. van Langevelde in Maartens
kerk; Rk Kerk- Marl. zat. 7, zo. 9 en 11Jozefk.
AARLANDERVEEN: Herv. Gem. 10 ds. Van
Driel. 7 Hoogendijk (Alphen a.d. Rijn); Geref. zat. 7, zo. 10 en 11.30.
Kerk 10 ds. Den Heeten (Hoofddorp), 6.30 ds.
F.J. Boer; Chr. Geref. Kerk 9.30 en 4 ds. Maris
HOOGMADE: Herv. Gem. 10 kand. C. Blok
KATWIJK AAN ZEE: Herv. Gem. N. Kerk 10
ds. Hovius (HA). 6 ds. Schuurman (HA); O.
Kerk 10 ds. 10 ds. Schuurman (HA). 6 ds.
Vroegindeweij (HA); Ichthusk. 9.45 samen
zang, 10 ds. Christ (HA), 5 ds. Hovius (HA);
Pntëlk. 9.30 ds. Vroegindeweij (HA), 6 ds.
Driebergen (HA); Maranathakerk (Rijnsoe-
ver)10 ds. Bogaard. (HA), 6 ds. Visser (HA);
Overduin 2.15 ds. H. v.d. Beid; Herv. Gem.
'De Rank' (aula P. Groen-college Pr. Frederik-
dreef 15) 10 ds. H. Visser (Rotterdam); Geref.
Kerk Vr.kerk 10 ds. Van der Horst. 5 ds. Bos
wijk (Lisse); Triumfatork. 10 ds. Oegema (Val
kenburg). 5 ds. Koster; Geref. K. Vrijg. 9.30 en
4 ds. Heida 9.30 en 5.30 ds. Heida; Ned. Ge
ref. K. (aula Bestevaer-mavo) 9.30 en 7 ds.
T.J. Baron; Chr. Geref. K. 10 en 5 ds. Slag
boom 10 en 5 ds. Slagboom; Vrije Chr. Geref.
Gem. (Unizaal) 10 en 5 ds. K. van den Belt;
Geref. Gem. (Remieestr.) 10 en 4 student De
Leeuw; Geref. Gem. in Ned. (Louwestr.) 10 en
--
KOUDEKERK AAN DEN RIJN: Herv. Gem.
10 ds. Lapré, 7 ds. Boswijk (Lisse); Geref.
Kerk 10 drs. W.A. v.d. Lugt, 7 ds. Boswijk (Lis
se).
LEIDERDORP: Herv. Gem. en Geref. Kerk
Dorpsk. 10 ds. Knorth, 6.30 ds. Stegeman;
Hoofdstr. 10 ds. Van Loenen; Scheppingsk. 9
en 10.30 ds. Stegeman; Leythenrode 10 pater
Poelsma; Elis.-ziekenhuis 10 rector Vijftig-
schild; Bapt.gem. (wijkgeb. Zijlkw.) 10 hr. Jut
(Voorschoten); Rk Kerk zat. 7, zo. 10 en
11.30.
LEIMUIDEN: Herv. Gem. 9.30 ds. Schilt (be
vestiging); Geref. Kerk 9.30 ds. Van der Kooi,
7 ds. Buikema (Zwammerdam); Rk Kerk zat.
7, zo. 9.30 en 11.15.
LISSE: Herv. Gem. Dorpskerk 10 en 7 ds.
P.C. 't Hooft; Pauluskerk 10 kand. Verweij
(Amsterdam); Geref. Kerk 10 dr. Vlijm (Voor
schoten). 5 drs. W.A. v.d. Lugt (Koudekerk
a.d. Rijn); Geref. K. Vrijg. (Prinsessestr. 1)
9.30 en 4.30 kand. A.S. van der Lugt; Ned.
Geref. Kerk (Salvatori) 10 en 7 ds. A.W. Vos;
Chr. Geref. Kerk 10 en 4.30 (HA) ds. J. van
Dijken; Geref. Gem. 10 en 4 leesdienst; Evan-
gemeente (Heereweg 52a) 9.45 f
Rooms-katholie-
ke kerk in Voor
hout. (foto Wim-
Dljkman)
10.30.
NIEUWKOOP: Herv. Gem. 9.30 ds. Wegerif,
6.30 ds. Cnossen (Delft); Geref. Kerk 9.30 en
5 ds. Nooteboom; Chr. Geref. Kerk 9.30
dienst des Woords. 2.15 ds. Van der Meij
(Alphen a.d. Rijn); Remonstr. Gem. 10 ds.
Paardekoper; Evang. gem. (Kruispunt, Ken-
nedylaan 33) 9.30; Rk Kerk zat. 7, zo. 9 en
10.45.
NIEUWVEEN: Herv. Gem. 9.30 ds. L.F. de
Graaff, 6.30 ds. Van 't Hof (Woubrugge); Ge
ref. Kerk 9.30 en 7 ds. Baane (HA); Rk Kerk
NIEUW-VENNEP: Herv. Gem. 9.30 ds. Ten
Voorde, 7 hr. J.W. v.d. Kamp (Beverwijk); Ge
ref. Kerk 9.30 ds. Rang, 6.30 ds. Wijngaarden;
4.30 ds. Van der
NOORDEN: Herv. Gem. 9.30 ds. Geuze. 7 ds.
v.d. Meijden (Bleiswijk); Geref. Kerk (W. Ver
laat) 10 hr. M. Schreuder, 7 ds. Van T Hof
(Boskoop).
NOORDWIJK: Herv. Gem. Grote of St. Jer-
oensk. (Binnen) 10 ds. Van der Lee, 5 ds. v.d.
Plas (Zwijndrecht). 7 ds. Ruitenburg; Hoofd-
baan) 10 ds. Vroegindeweij (Voorthuizen);
Geref. Kerk Buurtkerk (Hoofdstr.) 10 ds. El-
gersma, 5 ds'. Kuiper; Vinkenl. (Binnen) 10 ds.
Kuiper; Kapel W. v.d. Bergh-stichting 11 hr.
De Bock (Den Helder); 'Sole Mio' 9 ds. Ruiten
burg; Ned. Prot. Bond (aula O.Zeew.) geen
OEGSTGEEST: Herv. Gem. Groene of Will-
.kerk 10 ds. Vegter; Pauluskerk 10 Ds. Da
Costa; Gemeentecentrum (Lijtw.) 10.30 Ves
per m.m.v. Cantorij; Geref. Kerk 10 ds.
Kooman en ds. Plomp; Geref. Kerk Vrijg. (aula
Dr. Schilderschool) 9.30 en 4.30 stud. P.
Groen (Kampen); Ned. Geref. Kerk (Gem-
.centrum) 8.45 ds. De Lange. 4 ds. Smouter
(Rijswijk); Van Wijckerslooth 4 ds. Schwenc-
ke; Endegeest 10 ds. Friederich; Volle-evan-
geliegem. (Gem.centrum) 4; Rk Kerk Will.kerk
zat. 7, zo. 9 en 10.30.
OUD-ADE: Rk Kerk zat. 9, zo. 9.
OUDE EN NIEUWE WETERING: Herv. Gem.
9 ds. De Gelder; Geref. K. 10 ds. Zijl in herv.
kerk, 5 ds. Cziria (Rijnsburg) in 'De Spreng';
Remonstr. Gem. 10 dr. Meijering (Oegst
geest); Rk Kerk zat. 7, zo. 9.45 en 11.30.
ROELOFARENDSVEEN: Rk Kerk Mar. Pres.
zat. 7, zo. 9 en 11;
Petrus-B. zat. 7, zo. 9.30 en 11.30.
RIJNSATERWOUDE: Herv. Gem. 9.30 kand.
C. Visser 't Hooft (Leiden), 7 hr. Goedhart
(Nieuwkoop); Chr. Geref. K. 9.30 en 2.15
dienst.
RIJNSBURG: Herv. Gem. Laurentiuskerk
9.30 ds. Van Niel (HA), 5 ds. Wagter (HA);
Bethelkerk 9.30 ds. Wagter; Geref. Kerk Pet
rakerk 9.30 ds. Ribberink, 5 mevr. drs. Janse
de Jonge; Immanuelkerk 10.30 drs Eerbeek,
5 drs. Zijll; Maranathakerk 9.30 ds. Cziria, 5
ds. Ribberink; Geref. Kerk Vrijg. 10 en 5.15
ds. Grutter; Chr. Geref. K. 9.30 leesdienst, 4
ds. H.R.H.A. de Boer (Eemdijk); Evang. Chris-
tengem. (aula mavo) 10 hr. Van Veelen (Zee-
wolde); Rk Kerk zo. 10.30.
len, 6.30 ds. De Boer (Moordrecht); Geref.
Kerk 9.30 ds. Kersten, 6.30 ds. Bade (Alphen
a.d. Rijn); Geref. K. Vrijg. 9.30 leesdienst,
5.30 ds. Heida.
9.30 e
VOORSCHOTEN: Herv. Gem. Dorpskerk 10
ds. De Zwart, 7 zie geref. kerk; De Ontmoeting
(Noordhofland) 10 ds. v.d. Schoot, 7 zie geref.
kerk; Hufp en Heil-kerk (Schakenbosch) 10
ds. Verheule; Herv. evang. op geref. grond
slag (kerkgeb. 'Rehoboth', A. van Leeuwen
hoekkade) 9.30 ds. Buitelaar (R'dam), 4.30
ds. Cammeraat (Leersum); Geref. Kerk 10 ds.
De Mey Mecima (Den Haag); Geref. K. Vrijg.
(Bachlaan) 10 en 5 ds. Blokland; Aulage
meenschap Noordhofland geen dienst; Rk
Kerk Laur.kerk zat. 7, zo. 11; M. Godskerk.
zat. 7, zo. 9.30; Kerk van Engeland (British
school in The Netherlands, J. v. Hooflaan 3)
10.15 a
RUPWETERING: Rk Kerk z
110.30.
SASSENHEIM: Herv. Gem. 9 en 10.30 ds.
Germans, 7 ds. Koldewijn (De Kaag); Geref.
Kerk 10 ds. Bras, 7 ds. Koldewijn (De Kaag);
zat. 7, zo. 9.30 en 11.
TER AAR: Herv. Gem. 9.30 ds. P.J. Stam jr..
6.30 ds. Eijsenga (Zwammerdam);
Geref. Kerk 9.30 ds. De Reus, 6.30 ds. Van
der Kooi; Rk Kerk Aardam zat. 7, zo. 9 en 12;
kerk Langeraar zat. 7, zo. 9.30 en 11.30.
WADDINXVEEN: Herv. Gem. Brugk. 9.30
prof. Graafland (Gouda), 5 ds. Kunz; Hoek
steen 9.30 ds. Schipaanboord, 6.30 drs. Joz.
de Koyer Wilnis; Bethelk. 9.39 ds. Veldhuizen
(R'dam). 5 ds. Goossen; Imm.kerk 10 en 5 ds.
Van Houwelmgen; Geref. Kerk Kruisk. 10.30
en 5 ds. Huisman (Hazerswoude); Ontm.kerk
9.30 ds. Bongers; Geref. K. Vrijg. (Kruiskerk)
8.30 ds. Smelik (Capelle a.d. IJssel), 2.45 ds.
Hidding (Bunschoten); Chr. Afgesch. Gem.
9.30 en 5 ds. Van der Want; Oud-Geref. Gem.
(Mercuriusweg 29) 10 en 6.30 leesdienst; Re
monstr. Gem. geen dienst.
WASSENAAR: Herv. Gem. Dorpsk. 10 ds.
Steenstra. 4.30 kand. C.N. van Dis, 7 muziek
dienst; Kievietk. ('Samen op weg') 10 mevr.
ds. Janse-de Jonge; Messiask. 10 ds. Van
Waasbergen; Dorpscentrum 9.30 ds. Schaap
(Schoonhoven);
Geref. Kerk Zijllaan 10 en 7 ds. v.d. Woude;
Ned. Prot. Bond (Kerkdam) 10.30 ds. Foc-
kema Andreae.
WOUBRUGGE: Herv. Gem. 9.30 ds. C.A. van
't Hof, 6.30 ds. Stam (Ter Aar); Geref. Kerk
9.30 en 6.30 ds. Aalders (HA); Ned. Prot.
Bond (De Wijk. Schoolstr. 20) 10.30 ds. Hooy-
kaas (Den Haag); Rk Kerk zat. 7. zo. 10.
ZEVENHOVEN: Herv. Gem. 9.30 hr. J. de
Haan, 6.30 ds. Wegerif (Nieuwkoop);
Geref. Kerk 9.30 ds. Verheul (Alphen a.d.
Rijn), 7 hr. Schreuder.
ZOETERWOUDE: Herv. Gem. 10 drs. Wijl-
huizen; Rk Kerk St. Jan zat. 7.30, zo. 9.30;
Chr. Dienaark. zat. 7, zo. 10; Meerburgkerk H.
Rijndijk zat. 7, zo. 10 en 11.30.
i, 6.30 ds. De Reus; Re-
