Maurice Ravel: een geniaal 'enfant terrible'
PODIUMBUK
RPhO brengt Ravels 'Le tombeau de CouperiiT
Geestig mysteriespel
Nog weinig boeken Uris omgeruild
DINSDAG 22 MAART 1
Beatrix onder
de hamer
AMSTERDAM (ANP) - Het portret
van koningin Beatrix, geschilderd
door de vorig jaar overleden Ame
rikaanse schilder Andy Warhol,
heeft gisteren op een veiling van
moderne en hedendaagse kunst
van Sotheby's in Amsterdam
85.100 gulden opgebracht.
Het acrylverf-schilderij, dat on
langs nog was tentoongesteld in
museum Paleis 't Loo, is gekocht
door een Nederlanc^e verzame
laar. Een andere Nederlandse ver
zamelaar kocht de complete, zes-
tiendelige serie prenten (zeefdruk
ken) '4 Reigning Queens', eveneens
van Warhol. Deze serie bestaat uit
vier varianten van de portretten
van koningin Beatrix, koningin
Elisabeth van Groot-Brittannie,
koningin Margarethe van Dene
marken en koningin Ntombi van
Swaziland.
Een vrouwenportret van Kees
van Dongen ging op de veiling voor
174.800 gulden naar een kunsthan
delaar uit Tokio.
In totaal werden 415 kunststuk
ken geveild die bij elkaar meer dan
2 miljoen gulden opbrachten.
ZWANENMEER - Wegens ziekte
van dirigent Adam Gatehouse
heeft Het Nationale Ballet in een
laat stadium de Westduitser Mi
chael Heise moeten engageren als
plaatsvervanger voor de voorstel
lingen van Het Zwanenmeer, dat
op 31 maart in het Amsterdamse
Muziektheater in première gaat.
Pan
Allereerst een wat droevige me
dedeling: 'Pan' gaat wegens on
voorziene omstandigheden niet
door. 'Pan' is de tweede voorstel
ling van toneelgroep De Tijd die
voor vanavond op het program
ma van de Leidse Schouwburg
stond. Een vervangende voorstel
ling is er niet. Nou ja, hebben die
ploeteraars in de schouwburg
ook eens vrij.
Zand erover
Wat wel doorgaat is de voor
stelling 'Zand erover' van het
Amsteltoneel. Op woensdag
avond zullen Joost Prinsen en
Yvonne Petit op het Podium van
de Leidse Schouwburg hun stra-
patsen vertonen in een voorstel
ling die handelt over list en be
drog. Dat moet ons mensen, de
grootste leugenaars van het die
renrijk, toch wel aanspreken.
Dus: bolhoed op en frak aan, en
dan fluks in de benen.
Apie
Jenny Arean, de hard-boiled
lady of the lowlands' staat vrij
Geen deel
Bewegingstheater. Ha!, we
dachten al dat Leiden van deze
kunstvorm verstoken zou blijven,
maar nee, gelukkig is er op don
derdagavond in het LAK-theater
de dans- en muziekgroep 'Geen
deel' met de voorstelling 'Geen
deel'. Strelende tongen beweren
dat dit gezelschap bewegingsthe
ater biedt van de bovenste plank.
'De danseressen uiten zich, ma
ken contact, spelen spelletjes,
hebben plezier!' Als het publiek
nu ook maar plezier heeft. Maar
dat zit vast wel goed.
Katoenvelden
'In de eenzaamheid van de ka
toenvelden' - zo heet de nieuwste
produktie van de Belgische to
neelgroep De Tijd. Het is een stuk
van de Bernard-Marie Koltès,
Het gaat hier om de relatie tussen
twee mannen, de een dealer, de
ander klant. Er wordt niet ge
zegd wat er nu precies ge-dealed
wordt. Met elkaar praten of el
kaar doden, dat lijkt de kwestie
in dit spel.
Puntenland
Ook weer een kindervoorstel
ling in het LAK. Zondag 27
maart komt Cees Brandt met de
produktie 'Puntenland' naar dit
theater. Het is een stuk over een
jongetje dat onder het schrijven
van een opstel telkens weer een
ander verhaal en andere avontu
ren verzint. Een leuk gegeven,
waarbij aan de fantasie de vrije
loop wordt gelaten. Komt allen
tot Cees Brandt, kindertjes.
(foto rechts)
Jenny Arean en
Swami George
Groot in 'Neem
je een apie voor
dat de zuidafrïkaanse politie in
1960 zo'n zeventig zwarte Zuid
afrikanen tijdens een vreedzaam
demonstratie doodschoot. In Lei
den wilde men deze dag niet on
opgemerkt voorbij laten gaan.
Daarom zijn er in de week voor
en na 21 maart tal van aktivitei-
ten georganiseerd. Een daarvan
is de komst van de toneelgroep
Tie 3 naar het Lak-theater op
woensdagavond 23 maart. Zij
spelen het stuk 'Rats, een ode aan
de oertijd' Dit stuk gaat over vijf
mensen die wachten op hun dood,
vijf mensen die een verschillende
religieuze, raciale, culturele en
sociale achtergrond hebben.
Twaalf gezworenen
'De twaalf gezworenen' - wie
kent hem niet deze thriller die als
film inmiddels een klassieker is
geworden. Toneelgroep Amster
dam heeft hem in een nieuw jasje
gestoken. Drie acteurs nemen
aanstaande maandag in de
Leidse Schouwburg de rol van
twaalf over. Lidwien Roothaan
tekende voor de regie. Toneel
groep Amsterdam is een groep
die wij in de gaten moeten hou
den. Dus...
Multi-raciaal thea
ter
Gisteren werd het feit herdacht
dagavond op de planken van de
Leidse Schouwburg. Samen met
Swami George Groot, die zo op
het eerste gezicht een tweeling
broer van WimdeB ie zou kunnen
zijn. Groot was ooit lid van de
vermaarde groep Don Quis-
hocking. Deze voorstelling
draagt de wat nostalgische, aan
Onze Jongens Overzee herinne
rende, titel: 'Neem je een apie
voor me mee'. Het is een program
ma vol grappen en liedjes over
verre havens, vreemde kroegen,
afscheid nemen, meisjes en ma
trozen.
Het is een benaming die Ravel te Het Rotterdams Philharmonisch Orkest geeft op 25 maart
kee^tanaheTwlt^weemde^aar een concert ondeT leiding van Pascal Tortelier. Op het
pretentie of snobisme, en aan de programma staan behalve de bekende Vierde Italiaanse'
vlijmscherpe uitspraken die hij .Symfonie van Mendelssohn twee werken van Ravel: 'Le
vanuit die afkeer deed over muziek
en musici. De onverschilligheid die
hij aan de dag legde voor commen
taar of kritiek van anderen op zijn
eigen werk wordt wel het beste ge
ïllustreerd door zijn weigering, per
tombeau de Couperin', en het pianoconcert in G grote terts
dat uitgevoerd zal worden door de Engelse pianiste
Imogen Cooper. Beide werken geven een goed beeld van
de verschillende kanten van een componist die wel eens
het 'enfant terrible' van het Franse muziekleven uit het
ondSe"dfng: h^eïioen0'begi" V3n deZe eeUW êehoemd werd.
Eer. Wie was die man, die met zijn
Siamese katten leefde in een klein
dorp bij Parijs, in een villa die door
een torentje een soort kasteeltje
leek, die een Japanse tuin had, een
Japanse salon, een werkkamer vol
gepropt met kitscherige snuisterij
en, curiosa en vooral mechaniek
jes: speelgoed, en speeldoosjes.
Van zijn vader, ingenieur en uit
vinder, erfde Ravel die fascinatie
voor techniek, maar ook voor tech-
nisch-muzikale problemen, het
exacte en punctuele werken. Zijn
moeder was een Baskische wier
verhalen en herinneringen aan
haar geboorteland een onuitwisba
re invloed op haar kleine zoon had
den. Aan haar dankte de compo
nist ook zijn voorliefde voor Span
je. Geboren in 1875 in Ciboure, een
dorp in de Pyreneeën, begon hij als
duidelijk muzikaal begaafd kind
op 6-jarige leeftijd met pianospe
len, waarbij de wetenschap dat hij
voor ieder uur pianostudie een
door
Mies Albarda
Als hij veertien jaar is, wordt hij
toegelaten tot het Parijse conserva
torium. Hij studeert er piano en
krijgt er compositielessen van Ga-
briël Fauré. Pianostuderen deed
hij overigens niet graag. Hij werd
dan ook een middelmatig pianist
die de uitvoering van veel van zijn f realiteit leidt tot vervaging
tot het weergeven
buitenland valt hem pas tegen de
dertiger jaren ten deel.
Met de 13-jaar oudere Debussy
wordt Ravel meestal in één adem
genoemd als voornaamste verte
genwoordiger van het Impressio
nisme. Het was een schilderij van
Monet uit 1874, getiteld 'Impres
sion: soleil levant' (impressie:
zonsopgang), waaraan deze nieuwe
be weging van schilders, dichters
en componisten haar naam ont
leende. In het Impressionisme gaat
het niet meer om het onderwerp
zelf, maar om de indruk die er door
gewekt wordt. Het loslaten
eigen zeer virtuoos geschreven pia-
nowerken maar beter aan anderen
kon overlaten. Als componist deel
de hij het lot van andere kunstbroe
ders uit die tijd: in 1899 bij de pre
mière van zijn eerste werk voor or
kest Shéhérazade wordt hij uitge
floten. Erkenning in binnen- en
Ludus Danielis
"Ludus Danielis", liturgisch drama naar
een middeleeuwss manuscript uit Beau-
vais, opgevoerd door de Staatsopera van
Warschau m.m.v. het Bornus Consort ert
het ensemble Ars Nova. Tekstbewerking:
Marek Dyzewski. Duitse vertaling: Antoni
Buchner. Muzikale leiding: Marcin Bornus-
Szczycinski. Regie: Hanna Chojnacka. To-
LEIDEN - Wie een middeleeuws
mysteriespel wil opvoeren, ziet
zich geplaatst voor de nodige
problemen. Omtrent de muzika
le uitvoering en de authentieke
speelstijl is weinig met zekerheid
békend, terwijl bovendien ge
poogd moet worden om dat wat
voor de middeleeuwen vanzelf
sprekend was, voor een modern
publiek te verduidelijken.
Bij de enscenering van het 'Lu
dus Danielis' (Het spel van Da
niël) door de Staatsopera van
Warschau hebben regisseuse
Hanna Chojnacka en muzikaal
leider Marcin Bornus-Szczycins-
ki vooral gestreefd naar het be
houd van de religieuze atmosfeer
en van de in de oertekst aanwezi
ge, naïeve charme. Als toneel
beeld kozen zij een duidelijk her
kenbaar voorplein van een kerk,
waar monniken na afloop van
een dienst op de trappen het stuk
komen opvoeren. Het decor van
het spel zelf bestaat uit eenvou
dige, uiterst bruikbare zetstuk
ken, die gebaseerd lijken op illu
straties in middeleeuwse hand
schriften, en met het oog op de
herkenbaarheid zijn de spelers
getooid met de naam van de door
hem uitgebeelde personages.
De plaats van handeling, het ou
de Babyion, leidde tot een kleuri
ge, oosters aandoende
kostumering met soms zelfs een
Oostaziatische inslag, zoals even
eens gebruik werd gemaakt van
gestileerde bewegingen uit de
Indiase danskunst en het Chine
se theater. Geen authentieke op
lossingen, maar wel effectief en
zeker vol sfeer, zoals ook de in
het Duits gesproken verbinden
de teksten juist door een sterk
Pools accent van de spreker eer
der bijdroegen tot een verhoging
van de charme dan dat ze storend
werkten.
Humor werd niet uit de weg ge
gaan, maar evenals de humoris
tisch werkende dansjes ingepast
in het geheel, wat stilistisch een
bijzonder homogene voorstel
ling opleverde. Authentiek mid
deleeuws leek het in de verste
verte niet (en de grappen van on
ze voorouders zullen zeker veel
boertiger zijn geweest), maar
eenvoud en ontwapenende naï
viteit wekten wel die suggestie.
Hetzelfde gold voor de muzikale
bewerking met enkele ingelaste
dansen, maar ook met een klank
kleur die soms suggereerde dat
de "Carmina burana" van Orff
aan de bewerkers niet onge
merkt voorbij was gegaan.
Door deze aanpak van alle pro
blemen werd een kloof van bijna
duizend jaar met zoveel succes
overbrugd, dat de aldus ontstane
voorstelling niet alleen een edu
catief curiosum werd, maar ook
een nog steeds werkzame the
atrale kracht uitstraalde. Jam
mer eigenlijk dat dit de enige
voorstelling in Nederland was.
Jammer ook dat zoveel details in
het gedrang kwamen, omdat het
toneel van de Leidse Schouw
burg duidelijk kleiner was dan
de ruimte waarop de voorstelling
was afgestemd.
PAUL KORENHOF
i de
stem
mingen, sfeer en gevoelens, soms
tot een droomwereld. De muzikaal-
technische gevolgen zijn vele: de
strakke maat maakt plaats voor
een vrijer ritme en veelvuldige
maatwisselingen, de nadruk op at
mosfeer en stemming leidt tot een
schilderen met klankkleuren,
waardoor het orkest in de hand van
meesters als Debussy en Ravel tot
een groot schilderspalet wordt.
Samenklanken verliezen hun
traditionele onderlinge relaties en
worden ook als kleur gebruikt.
Zoals de impressionistische schil
ders hun ateliers verlaten om in de
vrije natuur te gaan schilderen, zo
speelt de natuur ook in de impres
sionistische muziek een grote rol,
waarbij de voorkeur vooral uitgaat
naar het steeds veranderende en
daardoor ongrijpbare: wolken, wa
ter, zee, weerspiegelingen in het
water. In tegenstelling tot Debus
sy, die intuïtiever en gevoelsmati
ger werkt, is Ravel bewuster, exac
ter en feller van kleur. Gevoel en in
spiratie worden gecontroleerd
door het verstand. Zijn belangstel
ling voor wat technisch mogelijk
was, stelde hem in staat voor elk in
strument zo virtuoos te schrijven
alsof hij het uit eigen ervaring ken
de. In elke compositie stelde hij
zichzelf een probleem; was dat op
gelost dan verloor hij de belang
stelling ervoor.
Hoezeer het verstandelijke ook
een rol speelt in Ravels werk, on
der de ironie en afstandelijkheid
waar hij de buitenwereld mee tege
moet trad ging een grote gevoelig
heid schuil. Daarvan getuigt de
manier waarop hij de kinderwereld
tekende in een pianowerk als 'Ma
mère l'Oye' (Sprookjes van moeder
de gans) of de opera TEnfant et les
sortilèges' (Het kind en de behek
ste wereld) op tekst van Colette.
Met een fijnzinnige humor laat hij
een theepot en een Chinees thee
kopje in quasi-Chinees een duet
zingen, om maar te zwijgen van het
schitterende kattenduet. Het is
muziek die slechts geschreven kan
zijn door iemand met een grote lief
de voor wat hij nauwkeurig obser
veerde.
Le 'Tombeau de Couperin' werd
in 1917 geschreven door Ravel,
kort na zijn terugkeer uit de Eerste
Wereldoorlog waarin hij als Rode
Kruismedewerker had gediend.
Elk van de 6 stukken is opgedragen
aan een vriend die hij aan het front
verloren had. Door het huldebe
toon aan Couperin, een van de gro
ten uit Frankrijks muziekgeschie
denis, huldigde hij tevens hun na
gedachtenis. De stukken hebben
de vorm die in Couperins tijd in
zwang waren, maar steken in een
Ravelliaans jasje. De orkestversie
is van eigen hand.
Het Pianoconcert in G behoort
met het 'Pianoconcert voor de lin
kenhand' en de Liederencyclus
'Don Quichotte' tot het laatste wat
hij geschreven heeft voor een her
senziekte hem het componeren on
mogelijk maakte. De zweepslag
waar het werk mee begint doet de
argeloze luisteraar misschien op
schrikken, maar betekent het sig
naal voor de inzet van piano en or
kest. De bezetting van het orkest is
niet zeer uitgebreid, behalve dan
van het slagwerk dat veelvuldig als
kleurend effect wordt gebruikt.
Jazz-effecten, onder andere in de
glissandi van de trombones, geven
het stuk een uitgelaten karakter.
Het langzame tweede deel begint
met een breed uitgesponnen melo
die voor pianosolo die door het or
kest wordt overgenomen en door
de piano omspeeld. Het deel ademt
van begin tot einde rust, of berus
ting zo men wil, en is een van de
meest indringende middendelen
ooit in een pianoconcert geschre
ven. De Finale is humoritisch uit
dagend getint en met zijn korte
duur van hooguit 4 minuten voor
bij voor je het weet.
Het werk is opgedragen aan de
grote pianiste Marguérite Long en'
stelt zwaardere eisen aan de uitvoe
renden dan aan de toehoorders.
Ravel zelf moest weinig hebben
van de grote en zijns inzien sterk
overschatte rol die de uitvoerende
kunstenaar in zijn tijd speelde:
"Het is niet nodig mijn muziek te
vertolken omdat men kan volstaan
met haar te spelen". Het leidde tot
een daverende ruzie met Toscanini
die de beroemde Boléro niet strak
en exact genoeg wenste uit te voe-
ROTTERDAM (ANP) - De stich
ting Poetry International, organi
sator van het jaarlijkse gelijknami
ge dichtersfestival, heeft een prijs
ingesteld voor nieuwe dichters.
Deze Sfinksprijs zal op 18 juni, op
de introductieavond van het ne
gentiende Poetry-festival, voor de
eerste maal worden uitgereikt aan
de nog onbekende
Nieuwe prijs Poetry International
Volgens een bekendmaking van
Poetry is de prijs 2.500 gulden
groot.
In aanmerking komen dich
ters van wie in het afgelopen jaar
een eerste bundel is verschenen.
De prijs is mogelijk gemaakt door
de Rotterdamse papiergroothan
del Deutschmann Roelants, die
ook de publikatie van de poëzie
van de genomineerde dichter mo
gelijk zal maken.
DEN HAAG (GPD) - Van het aan
bod van uitgeverij Hollandia in
Baarn om onvolledige exemplaren
van Leon Uris-boeken in te ruilen
AMSTERDAM (ANP) - De hoofd
rolspelers van de musical 'Bar-
num', waarin het leven van de be
roemde circuskoning P.T. Barnum
centraal staat, presenteerden zich
gisteren aan de pers. V.l.n.r. Lils
Mackintosh, Fred. Butter, Jacky
van Oppen, Mike Burstyn (die Bar
num speelt), Marloes van den Heu
vel en Rick Somsen. (foto anp)
Stichting Vrouw
en Theater
opgericht
AMSTERDAM (ANP) - Helga
van Bemmel, Marijke Frijlink
en Agaath Witteman hebben in
Amsterdam de Stichting
Vrouw en Theater opgericht.
Ze willen ermee bewerkstelli
gen dat een beter beeld wordt
gekregen van vrouwen in het
theater, dat de deskundigheid
van, de werkgelegenheid voor
en het emancipatorisch denken
van vrouwen in de theaterwe
reld wordt bevorderd. De stich
ting is er voor de disciplines to
neel, kleinkunst, dans, mime en
poppenspel.
Haar doel wil de stichting be
reiken door onder andere: een
fonds te vormen, deel uit te ma
ken van adviesorganen, ten
toonstellingen te organiseren,
reclamecampagnes op te zet
ten, een jaarkrant uit te geven,
een festival van emancipatiebe-
vorderende voorstellingen te
organiseren, adviezen te ver
strekken bij subsidie-aanvra
gen, opdrachten te verlenen
aan schrijfsters en vrouwelijke
choreografen en componisten,
cursussen en workshops te or
ganiseren voor vrouwelijke
managers en technici en voor
regisseuses, actrices en toneel
schrijfsters, en alert reageren
op discriminatie van vrouwen
binnen het theater.
tegen complete versies is tot nu toe
beperkt gebruik gemaakt. Bij de
afdeling Tetouren' van de uitgeve
rij zijn 7 incomplete boeken bin
nengekomen met het verzoek deze
om te wisselen tegen een compleet
exemplaar. Bovendien heeft Hol
landia 50 ingevulde bonnen ont
vangen waarin te kennen wordt ge
geven dat bezitters van Uris-boe
ken te zijner tijd persoonlijk een
nieuw exemplaar bij de uitgeverij
komen ophalen.
Inmiddels heeft Hollandia een
overeenkomst gesloten met de Ne
derlandse Bibliotheek Dienst
(NBD) waarbij de uitgeverij zich
verplicht tot levering van 900 on
verkorte exemplaren van elk van
de vier titels waar de gedwongen
omruil-'actie' om begonnen is.
Begin vorige week liet Hollandia
in twee landelijke dagbladen ad
vertenties plaatsen, waarin eige
naars van ingekorte exemplaren
van 'Gezworen kameraden', 'Exo
dus', 'Armageddon' en 'Trinity'
werden uitgenodigd een 'oud'
exemplaar in te wisselen tegen een
nieuw volledig boek, zij het in pa-
perbackvorm. Hollandia was daar
toe gedwongen door de schrijver
Hollandia betreurt het op de
markt brengen van onvolledige
edities. Volgens de Hollandia-di-
rectie zijn destijds passages uit de
boeken geschrapt om de inhoud
meer vaart te geven. De verwijder
de delen zouden nauwelijks of
geen invloed hebben gehad op de
structuur van de verhalen of de vi
sie van de auteur. Nog steeds is niet
achterhaald wie destijds het rode
potlood gehanteerd heeft, de verta
ler of de toenmalige directeur van
de uitgeverij Muntinga Senior.
Gil Evans overleden
PARIJS/MEXICO (DPA/AF-
P/REUTER/UPI) - De Amerikaan
se jazzcomponist Gil Evans is zon
dag op 75-jarige leeftijd overleden.
Dit heeft zijn platenmaatschappij
gisteren meegedeeld. Evans, die
vooral bekendheid kreeg als arran
geur van Miles Davis, overleed tij
dens zijn vakantie in Mexico aan
buikvliesontsteking.
Russische kunst illegaal naar Nederland
ROTTERDAM (ANP) - De eigen
zinnigheid die Russische beelden
de kunstenaars tegenwoordig aan
de dag leggen was aanleiding voor
een paar Nederlanders 21 werken
van elf kunstenaars uit Leningrad
illegaal naar West-Europa te halen.
Ze zijn tot 9 april te zien bij Galerie
Dionysus in Rotterdam.
De kunstenaars noemen zich
Vrienden van Majakovski, de Rus
sische dichter van de Oktober-re-
volutie in 1917, die tegen het einde
van de jaren ageerde tegen de dic
tatuur van Stalin.
Het waren Hans Miltenburg en
Paul Vink van het Rotterdamse
kunsttijdschrift Nieuwe Weelde
die in Leningrad Timur Novikov
(30) ontmoetten, de voorzitter van
de Vrienden van Majakowski. Deze
richtte in 1982 de groep Nieuwe
Kunstenaars op, nam deel aan con
certen van Popular Mechanics,
trad op met de rockgroep Kino,
vormde in 1984 mede het Nieuwe
Theater en werkte mee aan de Film
Assa van Moskou Film Studio. Uit
de groep van 1982 kwam 'Vrienden
van Majakovski' voort.
Maurice Ravel
an het werk.
