Hoe een weesjongen de sigaar werd Van Speyk, de lucht ingevlogen, de hemel in geprezen Vrouwelijke componisten fLive Clips' opvolger van 'Cats' Pop door Ariejan Korteweg Goud van de Thraciërs Zwijnen bij candlelight ZATERDAG 19 MAART 1988 PAGINA 37 LEIDEN - Het is waar! Veel vrouwelijke componisten komt men in de programmaboekjes niet tegen over het algemeen. En toch vraag je je af waarom niet? Waarschijnlijk zijn ze in aantal minder dan hun mannelijke col lega's. Waarschijnlijk werden ze in het verleden niet serieus genomen. Maar dat hoeft heden ten dage toch werkelijk geen probleem meer te zijn. Ook nó beluistering vart een concert zoals dat gister avond werd uitgevoerd zou je niet kunnen volhouden dat vrou welijke componistenhet er slecht vanaf brengen. De componiste vart 'Three Hymns': Tera de Marez Oyens (1932) was aanwezig om de voor dracht door Madeion Michel bij te wonen. Vooraf vertelde de zangeres dat zij een speciale band had met deze liederen die genomen zijn uit het oratorium 'The Odyssee of Mr. Good-evil'. De - zeer geladen - teksten van Menahim Arnoni, die gaan over de pijn en -lichamelijke en gees telijke- verwondingen die men sen elkaar (zelfs in liefde) kun nen aandoen, zijn door de Marez op even indringende wijze op muziek gezet. Voeg daar dan de intense voordracht bij van Ma deion Michel en Fania Chapiro en u zult begrijpen dat dit diepe indruk moest maken. Vóór de pauze had "Hennette Bosmans (1895-1952) eveneens voor een doodstil publiek ge zorgd met haar 'Dix Mélodies' voor zang en piano. Zeg niet dat vrouwen niet kunnen compone ren. Ga eerst naar Bosmans luis teren en naar even warme pleit bezorgsters als Michel en Cha piro. Oneindige troosteloosheid droop af van de 'Verweerde Zee lieden', geheimzinnigheid en in trovertheid bij 'De Ring' en ten slotte satanische vrolijkheid bij de duivel die muizensoep te drin ken geeft aan verliefden. Van de in Bloemendaal geboren dame Bertha Frensel Wegener-Koop- man (1874-1953) en haar 'Lovesongs' op gedichten van Rabindranath Tagore was ik iets minder onder de indruk. Muziek die wel zoetgevooisd was, maar op een of andere manier toch on grijpbaar en die je niet werkelijk raakte. De 'Sonatine' uit 1959 van Fania Chapiro, dje verkondigde dat ze zo af en toe voor haar ple zier schreef, was topzwaar van pianistische technieken; meer een verzameling opwarmtech- nieken voor zéér vergevorderden dan een uitgewerkt muzikaal idee. Het concert werd geopend en afgesloten met werken voor viool en piano. Met zeer heldere, ietwat koele toon speelde Mau- rits Bosman de beeldende en stemmingsvolle muziek van Lili Boulanger (1893-1918), die in klankverbeelding niet ver van Debussy en Ravel afstaat. Ida Gotkovsky (1933) moest het zon der inleidinkje doen, maar haar Slavische, bij vlagen zeer gepas sioneerde melodieën spraken ge heel voor zichzelf. MONICA SCHIKS rijen zijn er gemaakt. Er zijn penningen met zijn beeltenis erop uitgegeven, kazernes zijn naar hem vernoemd. Strategisch gezien stelde die heldendaad van de jonge Van Speyk niks voor. De enige winst was de opvijzeling van het moreel in de Noordelijke Nederlanden. Sandra de Vries, conservator van het Stedelijk Museum in Alkmaar, deed een onderzoek naar d e vele kunstuitingen over Van Speyk. 'De lucht in gevlogen, de hemel in geprezen', is de titel van het boek dat bij Joh. Enschede Zonen ver schijnt. Tegelijk gaat er dinsdag in het Amsterdams Histo risch Museum een diapresentatie van start die een beeld geeft van het leven en de verering van Van Speyk. boten dat iri de haven-voor anker ligt, krijgt- het ook zwaar -te. verdu ren. Zij voeren een beschieting uit die later te boek zal komen te staan .als 'het bombardement van Ant-. werpen'. De operatie slaagt. Gene raal Chassé, die met zijn man schappen ingesloten was in de Citadel, zorgt ervoor dat enkele be velvoerders van de kanonneerbo ten de militaire Willemsorde krij gen. Daar is ook Van Speyk bij. De lucht in Het wordt winter en om de sche pen tegen het drijfijs op de Schelde te beschermen, worden de boten stroomopwaarts afgemeerd. Op 5 februari 1931 is de rivier weer be vaarbaar. Van Speyk zeilt naar zijn vaste post voor Oosterwiel (Austru- weel op zijn Vlaams). Bij het afme ren wordt zijn schip door een on handige manoeuvre gegrepen door een windvlaag. Onbestuurbaar drijft het naar lager wal. Daar ligt Ford Sint Laurentius. Arbeiders die bezig zijn met het opknappen van het afweergeschut stromen toe. Ze worden gevolgd door gewa pende burgers en militairen. Kapitein Gregoire en zijn man nen van het vrijkorps De Gorter springen aan bóord van het schip proberen te voorkomen dat er een sloep gestreken wordt en het anker uitgaat. Vanaf de wal wordt er geroepen dat die verduivelde Hollandse driekleur gestreken moet worden. De driekleur, het 'heiligdom van eiken rechtschapen krijgsman'. Als de Vlamingen die vlag in bezit dreigen te krijgen, vraagt Van Speyk aan zijn scheeps jongen Hendrik Frederik Wij Ier om een sigaar. Tegen kapitein Gregoi re zegt van Speyk dan, dat hij zijn papieren zal halen. Hij gaat zijn ka juit in en ziet zijn scheepsjongen. Die moet maken dat hij wegkomt. De knaap, die begrijpt wat er ge beuren gaat, vliegt het dek op, waarschuwt de bootsman en de loods en springt overboord. Vlak daarop vliegt de boot met een gigantische klap de lucht in. Van Speyk heeft voor alles willen voorkomen - dat zijn kanonneer boot in handen van de Vlamingen zal vallen. De, brandende sigaar in het kruit was zyn laatste daad. De Vlaamse, pérs schildert de daad af als onnozel. Gregoire en zijn mannen zouden juist aan boord zijn gekomen om Van Speyk te helpen. Maar voor hen waren de appelen dan ook zuur. Over de do den praat hu niemand meer. Drie dagen van rouw neemt het Neder landse leger in acht. In tal van dagorders wordt Van Speyks 'hel denmoed en onbevlekte trouw aan koning en vaderland' geroemd. Binnen de kortste keren wordt in de Nederlanden zijn naam ge noemd in het rijtje De Ruyter en Tromp. In de Noordelijke Nederlanden komt de daad van Van Speyk op het juiste moment. Daar haat men de 'ondankbare Belgen', die zich als verwende kinderen afkeren van de vaderlijke Oranjevorst. Ratten werden ze genoemd. Ratten, die zich eerst dik en rond hadden gege ten aan de Hollandse kaas en nu plotseling ander voedsel willen. De kwaliteit van de gedichten is dikwijls erbarmelijk, maar dat mag de pret niet drukken. Het gaat ten slotte om de herstellende nationale trots. "Juich dat gij Nederlander zijt". Het blijft niet bij rijmelarijen. Er verschijnen tal van schilderijen en andere kunstuitingen, vaak met veel oog voor detail gemaakt. Met veel gevoel voor dramatiek en sym boliek ook. In haar boek 'De Lucht in gevlogen, de hemel in geprezen' komt de Alkmaarse conservatrice Sandra de Vries tot de slotsom dat de beeldende eretekens die aan de held gewijd zijn zelden getuigen van een grote artistieke visie. Laat staan dat ze blijk geven van oor spronkelijkheid. Zelfmoord Van Speyk wordt het voorbeeld voor de schooljeugd om toch voor al het vijfde gebod na te leven. 'Eert uw vader en uw moeder, opdat uw dagen verlengd worden in het land dat de heere God U geeft'. Want in de biografieën werd Van Speyk af geschilderd als een godvruchtig man, die deugdzaam door het le ven is gegaan. Daarbij verhoogde het feit dat hij wees was natuurlijk de dramatische kracht van zijn kor te leven. Toch zijn er ook in die dagen al stemmen die kritiek hebben op de daad van Van Speyk. De medicus Z.H. van Feen schrijft in 1833 een felle aanklacht tegen Van Speyk en al diegenen die zijn 'zelfmoord' een navolgenswaardige christendeugd durven te noemen. Van Speyk had zwaar gezondigd. Hij had het recht, in eigen hand genomen. Niet alleen hijzelf kwam daarbij om het leven, maar ook een aantal onschuldigen, van wie niet bekend was of ze wel tot het Christelijk geloof waren be keerd, zodat ze misschien voor eeu wig verdoemd zouden blijven. De euforie won het echter van de kritiek. Tot ver in de 19de eeuw werden er nog nieuwe eerbewijzen gemaakt. Tot aan het eind van de vorige eeuw was er nog een kinder prent in omloop, waarop het leven van Van Speyk was afgebeeld. En begin deze eeuw verschenen er nog artikelen waarin onderwijzers en leraren wordt aangeraden 'ter leering en nagedachtenis' toch vooral met de leerlingen het graf in de Nieuwe Kerk en de gedenk steen in het Historisch Museum te bezoeken. Past Van Speyk anno 1988 nog in de geschiedschrijving? Ja. Al was het maar om duidelijk te maken waar de naam Van Speykkazerne of Van Spevkstraat vandaan komt. Maar de voorbeeldfunctie voor de jeugd is wel verdwenen. En natio nalistische trots wordt tegenwoor dig maar al te gretig onderuit ge haald. 'Dan liever de lucht in' zul len echter tot in lengte van dagen gevleugelde woorden blijven. Van 22 maart tot en met 15 mei wordt er in het Amsterdams His torisch Museum in een diapre sentatie aandacht besteed aan het leven van Van Speyk. 'Dan liever de lucht in'. De woorden zijn legendarisch. Ze worden toegeschreven aan Jan Carel Josephus van Speyk die op 29-jarige leeftijd zijn kanonneerboot met een bran dende sigaar onder de rook van Antwerpen de lucht in liet vliegen. Een heldendaad? Het zal wel. Nog altijd is het bij de Koninklijke Marine gebruikelijk om minstens één schip naar deze Amsterdammer te vernoemen. En in 1965 nog kocht het Amsterdams Historisch Museum een stukje borstrok dat aan Van Speyk wordt toegeschreven. In het scheepvaartmuseum is zeifs een stuk vlees op sterk water te vinden dat van zijn lichaam afkomstig zou zijn. Egmond heeft een vuurtoren naar hem vernoemd. Talloze schilde- door Huub Klompenhouwer AMSTERDAM/ALKMAAR - Van Speyk i§ vooral voor de Amster dammers nog steeds een volksheld die spreekt tot de verbeelding. Hij werd in 1802 in Amsterdam gebo ren als zoon van een koopman in stokvis. Zijn vader verloor hij al vroeg. Met zijn moeder en een twee jaar oudere broer komt hij in te wo nen bij zijn grootmoeder. Als zijn moeder in 1812 komt te overlijden, wordt hij aangemeld bij het Bur gerweeshuis. Via wat baantjes als kleermakersleerling en rechter hand van een grutter, zoekt hij ten slotte zijn geluk bij de marine, waar hij aanvankelijk wordt afgewezen omdat hij te mager is. Maar hij pro beert het weer. In 1820 lukt het en komt hij als 18-jarige in dienst van de marine. Op 21 februari 1820 gaat hij voor het eerst naar zee als stuurmans leerling aan boord van de 'Wasse naar'. Een reis naar Algiers. Van Speyk baalt en wil het leven op zee voor gezien houden. Terug in Am sterdam neemt hij zijn baantje bij de kleermaker weer op. Maar in de cember 1921 meldt hij zich weder om aan bij de marine. Als vierde stuurman. Op het fregatschip 'De Dageraad' klimt hij vrij snel op tot luitenant ter zee tweede klasse. In 1826 vertrekt hij als bevelheb ber van een kanonneerboot naar Java. Hij moet de eilanden Bank en Billiton met hun tinmijnen be schermen. Twee jaar later Worden alle Nederlandse detachementen bij de Marine teruggetrokken uit Indië. Van Speyk, die inmiddels al benoemd is tot buitengewoon lui tenant ter zee tweede klasse, keert naar Amsterdam terug. Een half jaar staat hij op non-aktief. Daarna vaart hij met de kanonneerboot nr. 2 naar Antwerpen. De in opstand gekomen Belgen moeten gekal meerd worden. Het wordt de laatste reis voor luitenant ter zee Van. Speyk. Bombardement Nog een stapje terug in de ge schiedenis. Na de val van Napo leon werden in 1815 tijdens het congres van Wenen de nieuwe grenzen in Europa vastgesteld. Ne derland raakte de kaapkolonie kwijt, maar kreeg er wel de Zuide lijke Nederlanden en het groother togdom Luxemburg voor in de plaats. De tegenstellingen tussen de Zuidelijke Nederlanden en de Noordelijke Nederlanden waren groot. Het zuiden was overwegend katholiek, het noorden protestant. Er was een taalprobleem en een verschil in welvaart. Koning Wil lem 1 slaagde er maar niet in om eenheid in zijn rijk te bewerkstelli gen. Op 16 oktober 1930 maakt kroonprins Willem (11) bij procla matie bekend dat hij zich wel aan het hoofd van de afscheidingsbe weging wil plaatsen en belooft de Belgen als zelfstandig volk te er kennen. Maar ja, in het zuiden ver trouwden ze de kroonprins niet en in het noorden snapten ze hem niet, omdat zijn vader inmiddels al doende is zijn troepen te mobilise- In Antwerpen breekt op 27 okto ber een gewapènde opstand uit. De Noordnederland.se generaal Chas sé moet zich in de Citadel terug trekken. Een eskader kanonneer- Van Speyk bij het onsteken van het kruitvat. Schilderij te zien in het Amsterdams Historisch Museum. Davris waagt zich aan miljoenenproduktie Cremer' (groot succes, helaas fout management) en 'Cats'. Nog niet te vergelijken met Londen, maar toch is er een opleving in het genre. De voorstellingen die wij gemaakt hebben, droegen ook altijd dat spektakel in zich. Het publiek was HOORN - "Bij alle dingen die ik maak, probeer ik mezelf te onder scheiden. Een origineel produkt op de planken te zetten waarvan het publiek zegt: 'Hé, wat een leuk ge geven'. En als ik zo arrogant mag zijn, in al mijn produkties vind je dat terug. Het is voor mij niet inte- ressant op basis van beproefde pa- tronen een successtory in elkaar te flansen". door Rob Bouber Ruud Davris barst bijna van de artistieke ambities. Hij is theater producent. De 29-jarige man uit Hoorn ontwikkelt theaterproduk- ties, brengt ze uit, neemt de finan ciële risico's, draagt de verant woordelijkheid. Een soort uitge ver: niet van boeken maar van to neelstukken en musicals. Als startende theaterproducent haalt hij de stunt uit om de miljoe nenproduktie 'Live clips' van de grond te tillen. Een muziektheater- produktie, die rond de honderd voorstellingen in Nederland en nog eens honderd in de buurlanden moet gaan halen. 'Live clips' draait op volle toeren op het moment dat 'Cats' is uitgespeeld. De première is gepland in januari '89 in de Hoomse schouwburg Het Park. Een dergelijk ambitieus spekta kel vraagt sterren van kaliber en begeleiders van formaat. En kan jers heeft hij inmiddels weten te strikken. Ruud Davris: "Tom Jobe, die de hoofdrol speelde in de musi cals 'Starlight Express' en 'Chess' in Londen, tevens de man die de choreografie gaat doen van de Amerikaanse 'Chess'. Serge Henri Valcke, tegenspeler van Huub Sta pel in 'Amsterdamned' maar met jaren ervaring op de planken, het ernstige toneel en de musical. Jina Broughton die in New York in ver schillende musicals en in Neder land in 'Ik Jan Cremer' danste en nu dance-captain is bij 'Cats' waar ze de rol speelt van Bomballerien. Paul Kribbe die in Duitsland Tuk Stuk Rukker speelde in 'Cats' en daar nu de 'leading' Greaseball is in 'Starlight Express'. Ech't een ijzer- sterke ploeg. De dansgroep bestaat voor 80 procent uit dansers van de musical 'Cats". Bioscoop 'Dutch theatre with the Broad way touch' is het motto van zijn huidige manier van werken en die zinsnede is zeker van toepassing op 'Live clips'. Het scenario van Davris zelf geeft alle gelegen heid op een snelle manier tijdsbeel den te ontrollen. Verschillende stij len in muziek en mode komen glansrijk aan bod. Het verhaal speèlt zich af in een hedendaagse bioscoop. Tijdens het begin van de hoofdfilm komt Frank van Dijk binnen die even later op spectacm laire wijze in het filmbeeld wordt opgenomen. De computergestuur de filmprojector probeert de sto ring in de projectie op te lossen met als gevolg een dynamische mix van het Polygoon Journaal, de hoofd film en het leven van Frank van Dijk. Het uiteindelijke verhaal be gint in 1945 wanneer zijn moeder tijdens de bevrijding zijn Ameri kaanse vader ontmoet en het ein digt bij de Beurskrach in oktober 1987. Davris: "Ik heb alles zelf betaald. Geen gebruik gemaakt van subsi dies. Steeds een stapje hoger geko men. We begonnen in Hoorn, reik ten toen naar Alkmaar en van lie verlee kregen we de mogelijkheid om door het hele land te gaan. Pro ve productions maakte totaal-thea ter. De recensenten vonden ons 'opmerkelijk'. Het viel hen op dat de stijl verwant was aan West End achtig theater. Niet direct waar het de kwaliteit betreft, maar hetzelfde spektakel was terug te vindën, het gebruik van alle disciplines van het theater". Markt "Op dit moment is er een enorme markt voor show, spektakel. Kijk maar naar het succes van 'Ik Jan enthousiast en op zo'n moment groeit de belangstelling, maar die groei wordt belemmerd doordat je niet een poos achtereen op een plek kunt staan. Telkens moet je weer op een andere plaats een nieuw publiek-veroveren". "Als er. in. Londen nu1 een goeie produktie wordt uitgebracht, is het een jaar van tevoren uitverkocht. Na de première is het nog eens twee jaar een volle tent. Zoiets is ondenkbaar in Nederland. Duits land raakt .ook al in de ban van de musical. Daar draaide 'Cats' al veel eerder in een aangepaste Duitse versie. Wij kennen hier niet de the atertraditie dat een theater een heel seizoen een voorstelling heeft staan. Het reisvaardig maken van onze produktie levert in de regel meer problemen op dan het ver bouwen van een theater voor twee ton". Davris: "Na 'Cats' komt nu 'Bar- num' in Nederland een Joop van den Ende produktie. zés miljoen gulden en daar moeten we tegen opboksen. Het seizoen daarna komt 'Les misérables' ook uit Lon den overwaaien. Ook van Joop van den Ende, want die heeft ontdekt dat er een grote markt is voor de musical. Er is een groot aanbod over de hele linie. "Een man als Jacques Senf - wat Joop van den Ende is vóór het tele visiebedrijf bëtekent Senf voor de theatersector - probeert de hele markt in bezit te nemen en dat lukt hem aardig. Het schijnt nu al zo te zijn dat hij van verschillende schouwburgen de gelegenheid ge kregen heeft om de hele program mering te maken. Hij geeft boven dien kortingen als je een bepaalde combinatie van voorstellingen neemt. Tja, als je je als nieuwkomer nog niet in het wereldje wist in te wurrpen heb je geen idee op wat voor problemen je allemaal stuit". buut-lp's van Slauerhoff, Um- berto di Bosso e Compadres en de Boegies hoorde. Slaeurhoff is een hoofdstedelijke band, hele maal op de hoogte van de nieuw ste trends, maar niet in staat een swingend muziekje op de plaat te zetten. Bij elke toon hoor je als het ware de hersens kraken. De zwaarlijvige Friese zanger Umberto di Bosso maakt ook schonkinge muziek. Het mooie is dat het polijsten eryan achterwe ge blijft. Met zijn Compadres blaast hij op volle sterkte de koeien van de dijk met oerdege lijke rock. Swingen doet het voor geen meter, de funky bedoelde gitaren klinken vooral naar dik ke vingers. Maar dat drukt de pret niet. Bij Umberto met zijn stentorstem zijn de bedoelingen het halve werk. Over die cover van 'Manic Depressions' hoeft Ji- mi Hendrix niet ontevreden te zijn en 'Bounds' laat horen dat ook deze ruwe bolster een klein hartje heeft. Ook de Boegies brachten hun plaat uit op het in Langezwaag gevestigde Top Hole Records. Maar liefst zeventien nummers staan er op 'Hee wat neem jij mee', beurtelings gezongen in het Nederlands, Fries, Engels en Russisch. Titels als 'Het Jannes van der Wal lied', 'Pogo 65+' en 'Zwijnen bij Candlelight' zeggen genoeg. De Boegies maken pret punk, muziek met de energie van de Dead Kennedys en de geeste lijke souplesse van Koot en Bie. Instrumentaal staat de doeltref fendheid voorop, en met zoveel nummers op een plaat is er na tuurlijk helemaal geen tijd voor solo's. Des te beter, want dat houdt maar op. Als er een Friese Wave zou bestaan, dan waren de Boegies de rots in de branding. Een band om te gaan bekijken als ze in de buurt komen. AK Le mystère des voix Bulgares 'Volume 2' (4AD) De plaat 'Le mystère des voix Bulgares' liet anderhalf jaar gele den horen wat het muzikale klankbord is van het Engelse 4AD-label. dat de laatste jaren met groepen als Cocteau Twins, This Mortal Coil, Sisters of Mer cy en Clan of Xymox succes heeft. De Franse muziekgeleerde Marcel Celleir had in de uithoe ken van Bulgarije vocale muziek bij elkaar gescharreld en 4Ad- baas Ivo Watts-Russell was er zo idolaat van dat hij die op een plaat zette. 'Le mystère des vqix Bulgares' is een zinsbegooche- lende collèctie volksmuziek. Boerenmeisjes halen halsbre kende toeren uit met halftonen. Ze keffen, gillen en joelen hun prachtige melodieën, die dwars tegen alle muzikale afspraken in gaan. Het is muziek zoals ik die nog nooit had gehoord. De ande re uitgaven van 4AD verbleken erbij, als is er vaak een verre ver wantschap hoorbaar. Indmiddels is 'Volume 2' ver schenen. Voor mij is de verras sing eraf, maar dat maakt het ge noegen amper minder. Ook hier op worden hedendaagse, polyfo ne liederen afgewisseld met tra* ditioneel repertoire dat terug gaat tot de oude Thracie'rs. En ook dit keer is de kwaliteit van de samenhang opzienbarend. Le mystère... is een prijzens waardig initiatief van deze onaf hankelijke platenmaatschappij. Het is te hopen dat het niet bij de ze twee platen blijft. AK Boegies Boegies: 'Hee wat neem jij mee?' (Top Hole Records) Um berto di Bosso c compadres: 'Overstepping the bounds' (Top Hole Records). De stilte van vele jaren die in Friesland op de legendarische sixties-band The Ro-d-ys volgde is hardhandig verbroken; sinds Ut dokkumer Lokaeltsje en Ko- bus gaat naar Appelscha spreekt de vakpers al van een Friese Wa ve. Dat mag dan misschien een tikje overdreven zijn. maar de muziek uit het noord'n getuigt van een heel wat betere mentali teit en van meer gevoel voor hoe je popmuziek leuk kunt maken dan het meeste wat hier in de Randstad wordt gemaakt. Het verschil werd me duidelijk toen ik achtereenvolgens de de- Ruud Davris:''Op dit moment is er een enorme markt v spektakel".

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1988 | | pagina 37