'Er is niks, ik zie niks,
en in feite doe ik niks'
OTB
Maarten Biesheuvel nog steeds door angst geregeerd
Victorine: memoires op het niveau van gebabbel
Bladwijzer in boekgeschenk
Tsjechische
Zomerliefde
LEIDEN - "Toch blijft altijd dat
flauwe vermoeden dat ik gelukki
ger zou zijn als ik die hele weemoed
en melancholie niet had", verzucht
Maarten Biesheuvel aan het eind
van een moeizaam op gang geko
men gesprek vol stiltes. "Al weet ik
niet wat dat zou betekenen voor
mijn schrijverschap".
In een groen met rood geschil
derd, houten huis dichtbij het cen
trum van Leiden woont J. M. A.
Biesheuvel (geb. 1939) met zijn
vrouw Eva temidden van zestien
katten, een hond, twee konijnen en
een geit. Behalve liggende katten
bevat de huiskamer voornamelijk
boeken. Er is geen televisie, zoals
de schrijver ook geen kranten
leest, omdat de krant naar zijn me
ning 'het ontbindende lijk van de
actualiteit' is.
door
Ed van Eeden
Maarten Biesheuvel heeft geva
ren, na een godsdienstcrisis enige
tijd in een psychiatrische inrich
ting doorgebracht, gestudeerd en
diverse beroepen uitgeoefend. Dit
alles, inclusief zijn persoonlijk le
ven, huwelijk en vriendschappen,
wordt onverhuld in zijn verhalen
verwerkt. Benauwt het nooit dat
een willekeurige lezer zoveel over
hem te weten komt?
"Daar heb ik eigenlijk nooit over
nagedacht. Misschien ben ik wel
schaamteloos, maar het interes
seert me gewoon niet wat ze van
me weten of niet. Ik schrijf per
soonlijke dingen wel graag op, ja.
Vooral in mijn eerste boeken heb
ik veel autobiografische gegevens
gebruikt: de zee, het gekkenhuis,
de universiteit. Het valt me echter
op dat ik dat steeds minder doe".
"Misschien is het materiaal op,
en dat is een vervelend idee. Dan
zou ik alles moeten gaan verzin
nen, al blijft ook nieuw werk na
tuurlijk steeds gaan over angsten,
spanningen, wanhoop en rare tics.
Mijn verhaalfiguren zijn nu een
maal allemaal op een of andere ma
nier een afsplitsing van mezelf, ik
herken altijd iets in ze".
"Door gewoon over krankzinnig
heid te schrijven heb ik in ieder ge
val het taboe dat daarop rust door
broken. Veel mensen schamen zich
ervoor als ze in een gekkenhuis
hebben gezeten: daar mag nooit
over gepraat worden, en zelfs de fa
milie mag het niet weten. Dat vind
ik heel erg, en onder andere daar
om heb ik zoveel verhalen over me
zelf in het gekkenhuis geschreven.
Ik heb er nooit een geheim van ge
maakt, en ik denk dat ik daar goed
aan heb gedaan. Er is een aardig
aforisme van de Pool Jerzy Lec, dat
ik in dit verband altijd aanhaal: 'De
wereld is helemaal niet krankzin
nig, alleen maar heel geschikt voor
genormaliseerden en ongeschikt
voor normale mensen'. Zo is het
ook".
De laatste tijd verschijnen er
steeds absurde, sprookjesachtige
verhalen van zijn hand, met vaak
een morele ondertoon. Probeert
Biesheuvel de lezers ergens van te
overtuigen?
"Ja, ik heb altijd een dominee
willen worden, en zo voel ik me nu
ook een beetje. Sprookjes horen bij
mij, omdat in mijn verhalen de we
reld er altijd milder en veel vrien
delijker uitziet dan hij in werkelijk
heid is. Al schrijvend probeer ik de
werkelijkheid onder een dekseltje
te vangen. Dat moet dan wel een
raar dekseltje zijn, want bij mij zit
elk verhaal een gekke wending
of een vreemd slot".
"Er moet iets volledig idioots in
komen, anders is het niet geschikt
voor mij, én er moet een stukje wer
kelijkheid in zitten, anders hoeft
het al helemaal niet. Al mijn verha
len zijn daarom een beetje raar, ik
zie ze toch als een soort preken,
waarin ik de mensen voorhoud hoe
de wereld in elkaar zit".
Rasverteller
Toen Biesheuvel vorig jaar van
de CPNB de opdracht kreeg om
het Boekenweekgeschenk van
1988 te schrijven, heeft hij de hele
zomer doorgewerkt aan de vijf ver
halen die nu zijn uitgebracht met
als titel 'Een overtollig mens'. Bies
heuvel toont zich een rasverteller,
met een voorliefde voor onwaar
schijnlijke anecdotes. Van. kleine
gegevens en alledaagse gebeurte
nissen weet hij verwikkelingen te
maken van kosmische afmetingen,
met vaak tragische afloop.
In een verhaal als 'Een Job van
deze tijd' wordt een schuldeloze,
argeloze hoofdfiguur verpletterd
door het voortwielende noodlot,
terwijl hij juist heroïsch leek te
gaan zegevieren.
Biesheuvel: "Overtollig, iets wat
buiten het getal valt: ik vond dat
zo'n mooi woord. Het hele boekje
heeft er wel iets negentiende-
eeuws van gekregen, ademt die
sfeer helemaal, alleen zijn de zinne
tjes misschien wat kort. Een 19e-
eeuws boekenweekgeschenk dus.
Grappig dat je 'Een Job van deze
tijd' zo aardig vindt: dat verhaal
wilde ik nog in de prullenbak don
deren, maar de uitgever heeft het
gered".
"Dat daverende noodlot daarin.
In sommige verhalen lijk ik wel ge
lovig, en in anderen ben ik agnost
of atheïst. Kennelijk weet ik het
nog steeds niet goed, hoor! Ik denk
dat ik ongelovig ben, maar schrijf
steeds verhalen waarin ik mensen
laat bidden en dat soort dingen".
Zoals in bijvoorbeeld zijn roman
'Reis door mijn kamer' te lezen is,
heeft de schrijver een broertje
dood- aan reizen ('op reis maak je
niet veel mee'), en verblijft hij lie
ver in de geborgenheid van zijn ei
gen huis, waar hij steeds dezelfde
boeken herleest.
Biesheuvel: "Hier thuis kan ik
natuurlijk ook als een gekooide
rondlopen, maar ja, om nou als
maar in vliegtuigen te stappen of
rond te gaan varen... Er is zoveel te
zien in de wereld, en daarvan kun
je in je leven maar zó weinig daad
werkelijk bekijken! Dan blijf ik net
zo lief thuis, al heb ik vroeger wel
veel gereisd. Ik ben ook een beetje
bang om naar buiten te gaan. Een
paar jaar geleden was ik tien dagen
in Parijs, we hadden er zelfs een
flat gehuurd. Ik had echter geen zin
om de stad in te gaan en lag de hele
dag Speak Memory van Nabokov
te lezen".
"Zo is het ook met lezen: je kunt
in je leven wel honderden, duizen
den schrijvers lezen, maar daar heb
je niets aan. Als je een boek maar
één keer leest, is het net of je de
krant leest. Ik chargeer niet als ik
zeg dat ik een aantal boeken al vijf
tien of meer keren gelezen heb. Na
bokov, Tsjechov, Tolstoj, Flaubert,
Toergenjev, Kafka, Bruno Schulz.
Zo'n veertig boeken herlees ik keer
op keer. Die blijven me boeien, ter
wijl ik toch zo'n tweeenhalfdui-
zend boeken in huis heb! Ik kan
een willekeurig boek pakken, maar
als ik zo'n bladzijde of drie gelezen
heb, dan gaat het de kast weer in.
Of het nou Fontane is, of Thomas
Mann, of Böll, of Grass, of Joyce,
Maarten Biesheuvel: al schrijvend de werkelijkheid onder een dekseltje vangen, 'maar dan wel een raar dekseltje'.
het zegt me geen sodemieter! Het is
voor mij allemaal lariekoek, vals en
gelogen".
"Er zijn genoeg schrijvers waar
van ik een boek één keer lees, maar
die worden nooit mijn schrijvers.
Maar heel af en toe komt er iemand
bij in mijn vaste rijtje, zoals bij
voorbeeld Strindberg. Tja, lezen is
toch eigenlijk wel de hoofdbezig
heid in mijn leven, meer nog dan
schrijven. Het schrijven is een af-
valprodukt van het lezen, en van
het dromen, en van het praten met
andere mensen. Als ik niet meer le
zen kan, dan weet ik echt niet meer
wat ik moet doen, hoor".
Klaarkomen
Het eigenlijke schrijven, het op
papier zetten van een verhaal, gaat
Biesheuvel opmerkelijk gemakke
lijk af. Daarover pratend veert hij
letterlijk op, vol enthousiasme:
"Het duurt bij mij ontzettend lang
voor ik het verhaalschema heb,
want zin voor zin ga ik niet van te
voren bedenken: het is alleen rele
vant om het einde te weten. Je hebt
schrijvers die achter hun schrijf
machine gaan zitten en dan wel
zien wat er verder komt. Ik heb al
les al in mijn hoofd als ik eindelijk
ga typen, en dan rammel ik het hele
verhaal er ook in twee, drie uur uit.
Dan is het al gecorrigeerd ook! Dat
werk aan de schrijfmachine heeft
voor mij iets sacraals. Ik kijk met
verbazing toe hoe mijn handen in
de weer zijn, hoe het verhaal me uit
de vingers stroomt. Zelfs eerste
zinnen kosten me geen moeite, ter
wijl ik ze nooit van tevoren bedenk.
Op die manier heeft schrijven wel
iets van klaarkomen".
Zo te horen lijkt het in ieder ge
val niet op een stilistische worste
ling.
"Nee, het gaat razendsnel, dat
tikken! Zelfs een verhaal van tien,
twaalf pagina's heb ik in drie uur
af. Je krijgt dan wel een hoop slor
digheden, maar die worden er door
de redactie van Meulenhoff wel uit
gehaald. Mooi gepolijste zinnen ko-
Victorine Hefting (82) studeerde
aan het Kunsthistorisch Instituut
te Utrecht, was drie jaren lang di
rectrice van het Haags Gemeente
museum, publiceerde een lijvige
studie over de schilder en graficus
Johan Barthold Jongkind, was eni
ge tijd gehuwd met de uitgever
Bert Bakker, bemoeide zich met
diens dichters en schrijvers en
hield aan al die bezigheden zoveel
herinneringen over dat enkele lie
den uit haar omgeving meenden
dat er een boek in zou zitten.
Dat boek is er nu, 'Victorine', sa
mengesteld door de niet geheel
wasechte nicht Nienke Begemann
en uitgegeven door neef Bert Bak
ker de jongere. Met dit familiepro
ject ligt ook de vraag op de tafel
naar de zin en betekenis van pu
blieke memoires die nauwelijks
het niveau van de allemansanecdo-
te ontstijgen. Met andere woorden:
moet dat nadrukkelijke spreken
vanuit de eigen gekoesterde ach
tergrond niet worden overgelaten
aan mensen die zoveel te zeggen
hebben dat ze over enige voor
grond beschikken?
Het waardevolle en interessante
van een leven is niet gebonden aan
de plaats die men inneemt. Het
gaat er in de eerste plaats om wie
men is en wat men heeft beleefd
mag een goede tweede zijn.
Het boek Victorine nodigt "niet
overal uit tot mede- en herbeleven.
AMSTERDAM - In alle 490.000 exemplaren van het Boekènweekgeschenk
van dit jaar zit een bladwijzer, waarin een btw-nultarief voor boeken
wordt bepleit. De bladwijzers werden met de hand ingestoken. De blad-
wijzeractie is onderdeel van de eind vorig jaar begonnen campagne 'Geen
belasting op lezen - zeg nee tegen btw op boeken'. Het is een gezamenlijk
initiatief van uitgevers, boekhandels en boekverkopers.
De boekenbranche vindt dat boeken niet met btw mogen worden belast.
Het lezen moet zo veel mogelijk worden gestimuleerd. Uitgevers en boek
handelaren beschouwen het boek als "een produkt van vitaal cultureel en
maatschappelijk belang". Boeken zijn "meer dan gewone consumptiegoe
deren", stellen zij.
ADVERTENTIE
BOEKENWEEK
Honderden nieuwe goede boeken. Bij
aankoop van f19,50 of meer aan boeken
de Maarten Biesheuvel Een overtollig
mens GRATIS
Nederlandse, Engelse, Franse en Duitse
literatuur, meer dan 2000 Penguins,
boeken over geschiedenis, kunst en
muziek, reisverhalen, reisgidsen,
kaarten.
KOOREMAN STOLK
Nieuwe Rijn 9 - 2312 JB Leiden
boekverkopers Onder één dak: boeken, tijdschriften en
compact discs (klassiek en jazz)
De sterkst persoonlijke herinnerin
gen, prille jeugd en adolescentie,
maken duidelijk dat dit leven niet
werkelijk belangwekkend genoeg
is voor een met zoveel zwaai en sier
omgeven publikatie. Want we ko
men niet erg veel verder dan dok-
tershuizenpraat, kostschoolgebab-
bel, zomers aan zee en dergelijke.
Voor het meer interessante deel
zijn andere namen nodig: Vo
gelsang, Nijhoff, Bloch, Bloem,
Achterberg, Roland Holst, Vest
dijk, Nagel, Müller Lehning en
vooral Bert Bakker. Wie ook maar
enigzins thuis is in het wereldje, zal
iets of veel van de verhalen herken
nen. De charmes van Nijhoff die
wellicht te groot was voor die
kring, de grijpgrage Roland Holst
die zich te groot waande, Bloems
nijpende problemen met het uur
werk, het boerengedrag van Ach
terberg, het begrijpend sloven van
diens Cathrien, het gebrek aan ech
te intelligentie bij de burgerman
Vestdijk, de koude Nagel en Bert
Bakkers eeuwige Drank Hoeren:
krachtvoer voor de welwillende
herkauwer.
Twee persoonlijkheden krijgen
brede aandacht, Martinus (zeg
maar Pom) Nijhoff en Bert Bakker.
Naar aanleiding van alle opmerkin
gen die Victorine over haar gewe
zen echtgenoot Bert Bakker
maakt, is hier en daar al de kwalifi
catie 'platte roddel' afgedrukt.
Bakker wordt afgeschilderd als
een voortijdig impotente psycho
paat, een pathologisch laf lieg
beest, een geldverslindende zui
per. Een nogal eenzijdig beeld dat
volledig voorbijgaat aan dé uitge
versprestatie van formaat die Bak
ker in de naoorlogse periode lever
de.
Victorine Hefting heeft Martinus
Nijhoff zeer goed gekend; zij acht
zich zijn klankbord en uit haar ty
peringen groeit een beeld waarin
men veel trekken herkennen kan.
Het is voor mij onbegrijpelijk dat
zij desondanks kan verklaren dat
Nijhoff 'geen enkele moeite met
zichzelf had'. Uit de persoonlijke
aantekeningen van Nijhoff rijst im
mers een geheel ander beeld en het
lijkt me net iets té goedkoop om
dat exclusief voor rekening van
zijn 'complexe natuur' te laten ko-
Bekijk ik het boek als geheel dan
blijft de wens dat dit totaal het ni
veau zou hebben van sommige pas
sages die Victorine aan haar vroeg-
gestorven dochter Jop wijdt.
Over het algemeen zit 'Victorine'
slordig in elkaar en het verwacht
van de lezer te veel voorkennis om
ook na enige jaren nog herkenning
op te roepen. Als het bij wijze van
voorbeeld over Nijhoff gaat, duikt
plotseling Georgette (Hagedoom)
op en veel bladzijden nadien is er
clan Netty Nijhoff. Hoe zou dat zit
ten? Nergens staat een verklaring.
Er is bijna geen enkele dubbele
naam goed geschreven. De families
Van Sasse van Ysselt, Roosegaarde
Bisschop en Moll van Charante he
ten in het boek Van Sasse van Is-
selt, Rosengaarde Bisschop en
Moll van Garante. Men strijkt ook
wel eens neêr in het Larense eta
blissement Hamburg (om een
Hamdorffer te nuttigen?). Het lij
ken detailkwesties maar juist lui-
heidjes van dat soort zijn fnuikend
voor serieuze memoires.
Nienke Begemann die - zoveel is
zeker - het genre zeer goed kent,
had beter schiftend kunnen schrij
ven dan naar het gedragen dictaat
van de bandjes luisteren.
ANDRE OOSTHOEK
ADVERTENTIE
men er niet uitrollen, maar aan de
andere kant krijg je zo wel grappen
die je van tevoren niet hebt be
dacht".
"Twee zinnetjes als: 'Hij was ge
trouwd. Het was een hard bestaan'.
Daar had ik gewoon niet over nage
dacht. Naderhand, toen Eva het
las, zag ik haar lachen, en begreep
ik hoe leuk het was! Zulke dingen
zijn de winst van de snelheid waar
mee de verhalen eruit worden ge
gooid. Gerard Reve heeft eens ge
zegd: 'Het wordt je niet op dicteer-
snelheid voorgezegd, als je aan het
schrijven ben'. Nou, bij mij is dat
dus wél zo, en dat komt omdat ik
alles al precies in mijn hoofd heb!".
Biesheuvel lacht hard, valt dan
plotseling stil en lijkt geruime tijd
zwijgend naar een van de slapende
katten. Dan vervolgt hij: "Maar ja,
leuk is het toch ook weer niet, ten
minste voor mij niet. Schrijven is
het enige paard waarop ik gewed
heb, en het is het enige werk dat ik
echt leuk vind. Het is op deze ma
nier steeds zo gauw afgelopen, en
de euforie van een voltooid verhaal
duurt natuurlijk ook niet eeuwig.
Als je niet bezig kunt zijn, voel je je
zo belazerd, zo vervelend, zo be
roerd!"
"Eigenlijk ben ik onvolwassen,
onaangepast en kinderlijk. Kwets
baar dus. Ik ben nooit bezig en
zoek alsmaar werk voor mijn han
den, maar dat héb ik niet! Ik zoek
gewoon iets te doen! Daar word je
gek van, stapelgek, en dat heb ik al
mijn leven lang!".
"Jaaah, maar in feite doe ik niks!
Je hoeft maar in de boekenkast
"Dat is wel zo, maar toch heb ik
het idee dat ik geen sodemieter
doe. Er is niks, ik zie niks, heel wei
nig dingen hebben waarde. Dat is
het overheersende gevoel dat ik
heb. Ik loop maar een beetje te
drentelen door de huiskamer, te
ijsberen. Momenteel is dat erger
dan anders, omdat ik nu aan het af
kicken van een anti-psychose-
pil die ik jarenlang geslikt heb, en
omdat ik een beetje in de put zit".
"Ik heb het gevoel dat ik mijn he
le leven gehad heb, dat ik nooit iets
zinnigs heb ondernomen, heel raar.
Het is eigenlijk vreselijk, maar al
les wat ik leuk vind, is in bed liggen
en een beetje dromen. Lezen doe ik
's avonds, maar overdag kan ik
echt helemaal niks. Ik ga naar kan
toor omdat ik anders beslist hele
maal gek zou worden".
"Schrijven is voor mij een patho
logische drang, zeg maar gerust: de
zin van mijn bestaan. En ik heb nou
al een hele tijd, drie maanden,
niets geschreven, dus ik voel me
beroerd. Ik zit mezelf enorm op te
zwepen, maar waar niets is, verliest
de keizer zijn recht. Het is om rade
loos van te worden! Nu houd ik me
echter maar vast aan de gedachte
dat ik tenminste het boekenweek
geschenk heb gemaakt, en dat is ei
genlijk best een aardig boekie
(lacht wat krampachtig).
"Wat daar dan nog bijkomt, dat is
het idee van, hoe moet ik dat nu
zeggen Kijk, verhalen van Toer
genjev, of Tsjechov, of Kafka, die
kan ik tóch nooit maken, begrijp
je? Die intensiteit, dat haal ik nóóit!
Ja, ik geloof dat ik over het alge
meen een nogal somber baasje ben,
ik weet dat je je over dergelijke din
gen beter niet druk kunt maken".
boek- en
kantoorvakhandel
FJLF-Z-TZTJa
Kerkstraat 71
2201 KL Noordwijk
tel. 01719-14934
Bovenstaande foto van een zingende Maarten Biesheuvel, begeleid
door Maarten 't Hart, is afkomstig uit het net verschenen 'Biesboek'
(uitg. Meulenhoff, f 29,50). Daarin gunt Biesheuvel de lezer een kijkje
in zijn privé-leven. Zijn vrouw Eva en Tilly Hermans zochten bijna
200 foto's bij elkaar, voornamelijk uit het familiealbum. Kiekjes van
de ouders van 'Bies', de schrijver als kleuter, middelbare scholier, stu
dent, achter het bureau tijdens zijn eerste baantje, en zijn optredens
als zingend of sprekend 'publiek persoon'.
Maar de meeste foto's hebben toch betrekking op het huiselijk leven
van de schrijver in gezelschap van zijn vrouw, vrienden, collega
schrijvers en kennissen. In zijn verhalen maakt Biesheuvel geen ge
heim van zijn privé-leven. Dit fotoboek is met dezelfde openhartigheid
samengesteld, te meer daar de auteur zelf de afbeeldingen van zijn
zeer persoonlijk commentaar heeft voorzien. In dit Biesboek behalve
foto's ook tekeningen, correspondentie en fragmenten van verhalen.
Ivan Klima is een Tjechische au
teur die, in tegenstelling tot colle
ga's als Milan Kundera, nog steeds
in zijn land woont. Niet omdat de
situatie in Tsjechoslowakije (waar
zijn literaire werk niet verschijnt)
hem onverschillig laat; typerend
voor Klima is dat hij daarnaast wei
nig illusies over de mentaliteit in
het westen koestert.
De laatste aflevering van Nieuw
Wereldtijdschrift opent met 'Rede
over de muur', waarin Klima onder
andere betoogt dat men aan beide
kanten van de muur het milieu ver
woest en louter naar welvaart
streeft. Zowel in oost als west ma
nipuleren de machthebbers hun
'onderdanen' en beroven hun van
de mogelijkheid tot denken. Klima
valt in zijn rede de intellectuelen
aan die een persoonlijke en morele
verantwoordelijkheid voor hun le
ven ontkennen: als je in zijn land
de voorgeschreven rituelen ver
richt, wordt je meestal door de
machthebbers met rust gelaten.
Kun je reisjes naar het buitenland
maken en sparen voor een villaatje.
Deze laatste twee aspiraties ken
merken, ook David, de hoofdper
soon van Klima's zojuist vertaalde
roman 'Zomerliefde'. David is een
bioloog van tegen de veertig. Tot
zijn tevredenheid is hij reeds in het
bezit van een eigen auto en hij legt
geld opzij voor een villaatje waarin
hij met zijn vrouw en zijn twee
dochters kan wonen. Bovendien
mag hij binnenkort een jaar onder
zoek in Londen gaan doen.
Davids saaie leven wordt door
kruist als hij liefde opvat voor Iva,
een meisje van rond de twintig dat
er een voor de wetenschapper on
verschillige en daardoor onbegrij
pelijk leefstijl op na houdt. Die lief
de wordt desastreus, het draait er
op uit dat David van zijn gezin en
zijn werk vervreemd raakt en Iva
een eind aan haar leven maakt.
Wat wil Klima met dit boek? De
monstreren dat botsende leefstij
len slechts tot de ondergang kun
nen leiden? De mid-life crisis van
een aangepaste Tsjechische acade
micus beschrijven? Een aanval in
zetten op jongeren voor wie alleen
in het 'snelle geluk' telt? Zijn inte
ressante kritiek op de moraal in
oost en west vormgeven?
Door de onthulling, aan het slot
van Zomerliefde, dat David het
meisje onbewust identificeerde
met zijn moeder, verheldert Klima
nog weinig. Een ander gegeven dat
een licht op de vragen had kunnen
werpen - Davids onderzoek van de
thymus-klier, naar de mogelijk
heid om het verouderingsproces te
vertragen - is te weinig uitgewerkt,
te weinig betrokken op de kern van
het verhaal.
Wat dit aangaat vond ik, een latere
roman van Klima die in het Duits
'Der Gnadenrichter' heet, sterker.
In die roman zijn de geschiedenis
van de hoofdpersoon en zijn be
roep rechter veel sterker met
elkaar verbonden. Daar gebruikt
Klima ook verschillende manieren
van vertellen als hij de voortgang
van de zaak waaraan de rechter be
zig is, regelmatig afwisselt. Onder
andere met de chronologische be
schrijving van diens leven, met de
dromen die de rechter als kind
koesterde, met historische gebeur
tenissen als executies in Praag.
Vergeleken met deze roman is Zo
merliefde nog geen mislukt boek,
want de kracht ontleent het niet
aan de manier van vertellen, maar
aan het tijdsbeeld dat Klima weet
te construeren. Het jaar waarin hij
zijn geschiedenis situeert is 1967,
zodat we als lezer een beeld krijgen
van het begin van de Praagse Len
te. Die lente klonk niet alleen door
in de politiek, maar is ook zicht
baar in een wetenschapper die zijn
vleugels wil uitslaan, en in jonge
ren die geboeid zijn door de wester
se popcultuur. De manier waarop
Klima die tijdgeest verbeeldt, zorgt
ervoor dat Zomerliefde niet te zeer
ontaardt in een 'morele vertelling'.
Eén vraag naar aanleiding van deze
roman die in 1973 voor het eerst
verscheen en twaalf jaar later door
Klima werd herzien blijft mij intri
geren. Waarin is het boek herzien?
In het nawoord van vertaler Kees
Mercks staat veel informatie, maar
helaas niets over de verschillen
tussen de twee versies.
AUGUST HANS DEN BOEF
Zomerliefde, Ivan Klima, vert.
Kees Mercks, uitgeverij Wereld
venster, 32,50;
ADVERTENTIE
Boekenweek bij Kooykcr
Bijons:
J.M.A. Biesheuvel
10 dagen lang gratis,
'Een overtollig mens'
cadeau bij aankoop
van ten minste f 19,50
aan boeken, zolang de
voorraad strekt.
