Het regime van schraalhans
Roemenen almaar dieper gebukt onder Ceausescu's toekomstideaal
PAGINA 6
EXTRA
MAANDAG 14 MAART 1988
Vrijwilligers van de 'hakbrigade' in het centrum, van Boekarest: gehoor gegeven aan een oproep in de media.
Roemenië wordt wel getypeerd
als de 'naargeestigste barak'
van het Oostblok. Er heerst
schaarste op alle gebied,
intimidatie behoort tot de
dagelijkse routine. Onze
correspondent in Oost-Europa
verbleef er een tijdje. Iedere
stap van hem werd
geregistreerd, de
veiligheidsdienst keek over
beide schouders mee. Een
reportage uit het land van
schraalhans.
So cold the night. Beeld en geluid
van de Britse popgroep The Com
munards overspoelen het publiek in
de disco van het luxueuze hotel
Athénee in het centrum van Boeka
rest.
door Hans Gelijnse
De officiële verering van Ceausescu en diens echtgenote Elena is prominent
in het straatbeeld aanwezig.
geuners, bejaarden, gehandicapten. Hier
wordt de dubbele moraal van het Ceau-
sescu-socialisme ontmaskerd. De boule
vard is zeker 150 meter breed. Een hele
stadswijk, compleet met historische
bouwwerken, kerken en synagogen, is
met de grond gelijkgemaakt voor dit
protserige symbool van de 'Ceausescu-
époque'.
Niets is op menselijke maat. De archi
tecten moeten de tekeningen van Musso
lini's, Stalins of Hitiers bouwheren
nauwkeurig hebben bestudeerd. Aan het
einde van de boulevard staat het Nieuwe
Paleis van het Volk in de steigers. Een gi
gantische bouwput van zeker een kilo
meter doorsnee. De hoge flatgebouwen
aan weerszijden van deze allee zijn alle
nog leeg. Hier komen, zo wordt gefluis
terd, in de naaste toekomst de partijbon
zen te wonen.
Enthousiast
In het centrum van Boekarest in de
buurt van de partijcentrale, diverse mi
nisteries en de behuizing van de legertop
gaan kellners, boekhouders, verkoop-
asters en gepensioneerden het ondanks
de invallende dooi beijsde en besneeuw
de wegdek met pikhouwelen, schoppen
en bezems te lijf.
„Daar moet u niet zo vreemd van opkij
ken, dat zijn enthousiaste vrijwilligers
die gehoor geven aan een oproep in de
media", zegt journaliste Maria Cora. „Ik
heb helaas geen tijd voor dit zeer noodza
kelijke werk. Anders zou ik het ook
doen".
In hotel Continental is het nu verstik
kend warm. Kennelijk moet de indruk
worden gewekt dat er van de alarmeren
de verhalen in het Westen over de bittere
kou in de Roemeense woningen niets
klopt.
Maar vanaf half negen 's avonds is alles
dicht, is er niets meer te krijgen. Het me
nu is beperkt, een warme douche blijkt
een meevaller. In dit statige hotel, vóór
de oorlog de favoriete verblijfplaats van
de Britse schrijfster Olivia Manning,
krijgt het begrip vergane glorie zichtbaar
betekenis.
„Ik geloof niet dat we worden ge
volgd", zegt hij als we in mijn auto op
weg zijn naar een woning even buiten het
centrum van Boekarest. Hij noemt zich
een kritische intellectueel, heeft een ver
antwoordelijke baan, is vanwege zijn
werk in Roemenië niet onbekend. Voor
waarde voor het interview: geen namen,
geen verwijzing naar werkkring of naar
de manier waarop ik met hem in contact
ben gekomen, geen bandopnamen met
zijn stem erop voor de Nederlandse ra
dio. „Trouwens, het beste-interview voor
de radio zou een k wartier stilte zijn, dat is
de situatie in Roemenië vandaag", zegt
hij.
sche lach. „Vóór de oorlog hadden wij,
zeg maar, de charme van de permanente
oppositie. Maar er is ook een traditie van
terreur. Nu zijn de mensen passief. Deels
doór,die terreur. Maar ook omdat ze het
te druk hebben met overleven. Ieder pro
beert voor zich.er het beste van te ma
ken".
Opstanden zoals in Brasov blijven mo
gelijk, zegt hij. Maar georganiseerd ver
zet is dat niet. „Bij ons klopt precies wat
Stalin van de intellectuelen zei: het zijn
twijfelaars. En de arbeiders kennen geen
traditie van verzet; die zijn in dat opzicht
niet zoals in Polen georganiseerd".
Hij noemt wat in het Roemenië van
vandaag gebeurt niet in de eerste plaats
een economische, maar vooral een more
le ramp. „Het volk is verlamd, er moet
iets gebeuren. 'De grootste stommeling
(Ceausescu) heeft een garde van stom
melingen om zich been verzameld en de
weinige figuren met verstand in de partij
spelen voorlopig nog de gek".
Datzelfde cynismê duikt op wanneer
gevraagd wordt naar mogelijke oppositie
binnen de partij. Van Silvio Brucan bij
voorbeeld, voormalig functionaris uit
de partijtop, oud-VN-ambassadeur. Of
Maurer, de oud-premier. Beiden onder
huisarrest vanwege hun kritische hou
ding tegenover het bewind. Mijn ge
sprekspartner deelt zich in bij de catego
rie 'te late bekeringen'. Brucan noemt hij
een oud-stalinist. En Maurer behoort bij
degenen die 'pas na hun tachtigste in de
oppositie gaan en dan ongevaarlijk zijn".
„Weet je dat over een paar jaar alle
Roemeense kinderen Bulgaars spreken?
grapt hij aan het slot van ons gesprek.
Hij doelt op de populariteit van de Bul
gaarse tv. Bij het Bulgaarse verkeersbu
reau, in de buurt van de hermetisch afge
schermde Amerikaanse ambassade,
staan elke dag tientallen belangstellen
den. Niet omdat de Roemenen zo dol zijn
op Bulgarije er leeft aan beide kanten
veel oud zeer maar omdat in de etala
gekasten de Bulgaarse tv-programma's
staan aangekondigd. Die worden in hun
geheel overgeschreven.
Zwaartekracht
De Roemenen moeten het iedere
avond op het nationale net doen met
twee uur saaie propagandistische pro
gramma's vol lofzangen op Ceausescu en
zijn Elena. In een van de lofdichten ter
gelegenheid van haar verjaardag, begin
januari, werd de genialiteit van Elena en
haar gemaal bezongen.
„Bent u in staat de zwaartekracht te
overwinnen?", luidde een van de strofen.
Voor de 23 miljoen Roemenen is het te
hopen dat het echtpaar Ceausescu deze
tekst binnenkort letterlijk neemt.
schemerlamp, eenheidsmodel: 600 lei.
Een kostuum van slechte kwaliteit: ruim
1400, een dito jurk 900, een simpele bont
jas van het merk 'Miauw' 27.500 lei, een
damesmantel 1200, weggooi-sportschoe-
nen 250, een automatische wasmachine
6500, een kinderjasje 500.
In de luxe sfeer: hifi-componenten van
Roemeense snit tegen 4000 lei per stuk.
Een vooroorlogse radio met een piep
klein ingebouwd draaitafeltje 2000 lei.
En dan te weten dat bijvoorbeeld de Roe
meense textielindustrie westerse kwali
teit kan produceren tegen concurreren
de prijzen. Buitenlandse afnemers, in
Nederland De Bijenkorf, varen er wel bij.
Corruptie
Voor een Amerikaanse dollar wordt of
ficieel 8.64 lei uitbetaald. Maar op de
overbevolkte zwarte wisselmarkt dat
deze illegale activiteit onder de ogen van
de politie kan plaatsvinden duidt al op
wijdverspreide corruptie geldt een
koers van 70 tot 100 lei voor een dollar.
De harde valuta worden weer omgezet
in de zogenaamde dollarwinkels van de
grote hotels.
Maar in tegenstelling tot soortgelijke
etablissementen in andere Oosteuropese
landen zijn voor die dure valuta nauwe
lijks westerse artikelen te krijgen. Het as
sortiment bestaat voor 90 procent uit
Roemeense produkten van redelijke
kwaliteit die in de gewone winkels niet
zijn te krijgen: levensmiddelen, textiel,
sigaretten, alcoholische dranken. Zo
slaagt het Ceausescu-bewind er in bin
nen de eigen grenzen naar de eigen be
volking de eigen produkten te exporte
ren. Voor wie het kan betalen natuurlijk.
Dat geldt zeker niet voor de sloebers
die in de oude stadswijken vlak achter de
Boulevard van de Socialistische Victorie
hun kostje bijeen moeten scharrelen: zi-
Op de dansvloer en aan de tafeltjes
neemt men de boodschap van leadzan
ger Jimmy Sommerville serieus. De
discokledij gaat verborgen onder dikke
bontmantels en truien. Ook de bekende
Russische bontmuts wijkt niet van de
moderne kapsels.
De reden voor dit ongewone schouw
spel is een zeer praktische. De tempera
tuur in de disco komt maar net boven het
vriespunt. In het aangrenzende restau
rant van hetzelfde laken een pak. De cha
teaubriand a la Roumanie die oogt als ge
braden schoenzool wordt er klappertan
dend genuttigd.
Slechte tijden dus voor het garderobe-
personeel. Maar de Roemenen klagen
niet. Voor het eerst in drie jaar toont de
natuur erbarmen met dit benarde volk.
De winter is tot nog toe mild. De tempe
ratuur daalt 's nachts tot hoogstens min
zes, om overdag op te lopen tot de re
cordhoogte van acht graden.
Drama
Zo langzamerhand mag het drama-
Roemenie want dat is het en niet an
ders als bekend worden veronder
steld. Dictator Nicolae Ceausescu, pas 70
geworden en ruim 22 jaar aan de macht,
loodst met behulp van echtgenote Elena,
een applausmachine van zo'n tiendui
zend geprivilegeerden en niet te verge
ten het omvangrijke politieapparaat zijn
Roemenië onverschrokken naar een wel
varende socialistische toekomst.
Volgens Ceausescu's laatste voorspel
lingen ligt dat paradijs binnen handbe
reik. De schouders eronder, en dan is het
tegen het jaar 2000 zo ver, luidde onge
veer zijn toespraak tot de partijconferen
tie in december vorig jaar. Tot die tijd
echter worden de Roemenen geacht of
fers te brengen voor het grote ideaal van
de 'conducator' (leider): een volledig van
het buitenland onafhankelijk Roemenië
waar een ieder produceert naar vermo
gen en consumeert naar behoefte.
De overeenkomsten met het Rusland
van Stalin, Mao-China of het Cambodja
van Pol Pot zijn opmerkelijk. Het geluk
kige verschil is dat Ceausescu's dogma
van steunen op eigen kracht nog geen
duizenden mensenlevens heeft geëist,
maar voor de rest is het bestaan voor de
Roemenen een regelrechte ramp. Het
leeuwedeel van de produktie is bestemd
voor de export. De inkomsten daaruit
worden aangewend ter snelle aflossing
van de nog resterende tien miljard gul
den buitenlandse schuld en voor investe
ringen in de industrie.
Voor binnenlandse consumptie is nau
welijks plaats. Aan alles is gebrek. De in
dustrie vreet energie, dus krijgen de bur
gers licht en warmte met mondjesmaat.
Vlees (alleen in de dure hotels verkrijg
baar, en dan nog van belabberde kwali
teit) is voor de modale Roemeen niet te
koop, brood is schaars, melk en andere
zuivelprodukten en spijsolie zijn op de
bon.
Eenvoudig
„Wij hebben een heel eenvoudige eco
nomie", lacht de journalist Florea Tuiu,
afdelingshoofd bij het officiële pers
agentschap Agerpress opgewekt. „Der
tien procent van onze produktie is voor
binnenlandse consumptie, 30 voor inves
teringen en de rest voor export. Komt u
over een paar jaar terug, dan zult u zien
welke grote stappen voorwaarts er zijn
gemaakt".
Het centrum van Boekarest: vanaf half negen 's avonds is alles dicht.
„Dat zei hij twee, driejaar geleden ook
tegen me, maar het is alleen maar slech
ter geworden", smaalt een collega die de
man kent.
Een wandeling door Boekarest leert
hoe waar die woorden zijn. Veel winkels
houden de deuren dicht vanwege gebrek
aan koopwaar. In de nieuwbouwwijk
hebben de mensen meer geluk. Een
vrachtwagen laadt zuivelprodukten uit;
er staan honderden bewoners in de rij.
„Soms gaat het gerucht dat een winkel
voorraad verwacht. Dan zie je de mensen
zich al midden in de nacht voor de deur
posteren", vertelt een westerse diplo
maat. Volgens hem is er na de rellen in
Brasov vorig jaar november af en toe
vlees te krijgen. Mij is dat echter niet op
gevallen.
Het gemiddelde maandsalaris is vol
gens de officiële opgave 3000 lei. De Roe
menen die met buitenlandse journalis
ten durven te praten, op straat, in een res
taurant („comme si, comme ca", is het
standaard-antwoord op vragen naar de
leefsituatie) zeggen dat dit overdreven is.
Maar zelfs met 3000 lei kom je niet ver.
De prijzen zijn absurd. Een eenvoudige
De gordijnen in de kamer gaan dicht
ter vermijding van ongewenste nieuws
gierige blikken. Een vriendin vertaalt,
maar de man is af en toe zo emotioneel
dat ze niet aan haar werk toekomt.
„Nooit gaf ik interviews aan westerse
journalisten, want ik wil niet als dissi
dent bekend staan. Je belandt óf in de ge
vangenis, öf je wordt gedwongen te emi
greren. En ik wil in Roemenië blijven
werken en vechten".
Angst
Er volgen de helaas al te bekende ver
halen over het optreden van de beruchte
geheime politie, de Securitate. „Iedereen
leeft in angst. Je vrienden kunnen gehei
me agenten zijn. Sommige mensen dur
ven in hun eigen huis niet hardop te zeg
gen wat zij van Ceausescu en het systeem
denken. Wij zijn het 1984 van Orwell al
lang voorbij".
Willekeurige arrestaties, zegt hij, zijn
aan de orde van de dag. „Wij hebben te
maken met een regelrechte staatsmaffia.
Je kunt niet zeggen of schrijven wat je
denkt zonder je bestaan en dat van je fa
milie en bekenden in gevaar te brengen.
Hoe lang die situatie nog kan duren? Ge
loof niet in de verhalen over de slechte
gezondheid van Ceausescu. Of dat zijn
macht zou tanen. Er is niets dat daarop
duidt".
Ook de opstanden in Brasov en, naar
verluidt, ook in andere steden in novem
ber van het vorig jaar niet? „Nee, even
dachten we dat dit het begin zou zijn.
Maar het apparaat houdt de zaken snel
onder controle. Ja, het is duidelijk dat de
partij toch geschrokken was. Er kwam
wat meer elektriciteit, Ceausescu beloof
de meer vlees. Het enige dat we tot nog
toe hebben gezien zijn plastic zakjes met
kippekoppen en -poten. Net genoeg voor
een waterige soep. Dat was ter gelegen
heid van zijn verjaardag, vorige maand".
,,Mgar ol? het platteland patrouilleren
na tien uur 's avonds bewapende burger-
activisten. Er wordt nog steeds gezocht
naar mensen die actief waren bij de op
stand in Brasov en zijn ondergedoken. In
de stad is na negen uur 's avonds alles
dicht. Behalve twee nachtclubs. Wie na
tienen over straat gaat wordt geacht iets
van zins te zijn en wordt dus door de poli
tiepatrouilles aangehouden".
Terreur
Is er dan nog hoop voor de Roemenen
is verzet helemaal onmogelijk? Een cyni-
De Boulevard van de Socialistische Victorie in wording: een hele stadswijk
werd ten behoeve van dit prestigeproject platgewalst.
