'Ze zijn aan de goden overgeleverd'
Ziek van de tijd
Denkwijzer
Onze taal
Stichting Bescherming Verkeersslachtoffers gaat het gevecht niet uit de weg
ZATERDAG 5 MAART 1988
EXTRA
PAGINA 27
Hilde du Chatenier, voorzitter van de Stichting Bescherming Verkeersslachtoffers: "Ze zijn vaak een speelbal van
instanties (foto Peter Sentcur/GPD)
Verkeersslachtoffers
worden vaak tweemaal
geraakt. Als ze de eerste
klap van het ongeluk
hebben gehad, volgt bijna
onvermijdelijk de tweede
die dikwijls nog harder
aankomt. Het gevecht om
de uitkeringen en
vergoedingen draait in veel
gevallen uit op een
jarenlange martelgang
door een jungle van
administratieve
rompslomp, medische
keuringen en juridische
gevechten. De Stichting
Bescherming
Verkeersslachtoffers
(SB V) trekt zich het lot van
de getroffenen aan.
door Paul de Tombe
Tijdens het gesprek barst ze gere
geld in snikken uit. Telkens weer
schiet ze vol wanneer ze praat over
het verkeersongeluk dat van haar
zoon een geestelijk en lichamelijk
wrak maakte en over het onrecht dat
hem en haar nog steeds wordt aan
gedaan. "Als u weet welk verdriet er
achter deze deur zit. Ik heb zoveel
meegemaakt, dat is niet te beschrij
ven", zegt ze geëmotioneerd.
Omdat de zaak van haar zoon negen,
jaar na dato nog altijd loopt, wil ze niet
dat er namen worden worden genoemd.
"Het is de zuivere waarheid, maar elk
verkeerd woord zou door de tegenpartij
kunnen worden gebruikt", is de bittere
ervaring die ze heeft opgedaan. Haar vér-
haal is niet alleen daarom schokkend en
verbijsterend. Het is een schrijnend
voorbeeld van wat een verkeersslachtof
fer kan overkomen.
Op tienjarige leeftijd werd haar zoon
tje aangereden. Op de fiets, op weg om
een boodschap te doen, werd hij ge
schept door een auto. Hij raakte zo zwaar
gewond dat gevreesd werd voor zijn le
ven. Viereneenhalve maand lag hij in co
ma, waar hij volgens de artsen nooit
meer uit zou komen. Vijf maanden nadat
hij "als door een wonder" was ontwaakt,
kwam hij thuis.
"Lichamelijk zwaar gehandicapt en
geestelijk achter, maar we waren al blij
dat hij nog kon zitten, kijken en kruipen.
We wilden hem ook meer laten leren,
maar in zijn toestand leverde dat grote
problemen op. Op de ene school kon hij
niet blijven omdat hij daar niet 'bij' ge
noeg voor was, op een andere kon hij niet
terecht en nu zit hij in een zwakzinnigen
gesticht, waar hij niet thuishoort omdat
hij daar geestelijk te goed voor is. Zo is
hij nergens op zijn plaats en wordt hij
overal als lastig ervaren", zegt de moeder
met pijn in haar hart.
Speelbal
"Verkeersslachtoffers hebben niks te
vertellen en worden gewoonlijk aan hun
lot overgelaten. Ze zijn vaak een speelbal
van instanties", luidt de constatering van
Hilde du Chatenier, zelf verkeersinvalide
en voorzitter van de Stichting Bescher
ming Verkeersslachtoffers (SBV) in Den
Haag, de organisatie die zich inzet om de
rechtspositie te verbeteren van de slacht
offers van een verkeersongeval.
Dat zijn er jaarlijks vele. Volgens de
laatste cijfers zal het verkeer totaan de
eeuwwisseling wereldwijd nog bijna zes
miljoen slachtoffers eisen. In Nederland
is het de laatste jaren elke dertig secon
den raak. Om de tien, elf minuten ligt er
een gewonde op straat en om de vijf, zes
uur valt er een dode. Trieste balans op
jaarbasis: rond de 1500 doden en 50.000
gewonden. Een hoge tol, maar aangezien
die in fases wordt betaald wordt die
doorgaans als 'normaal' ervaren.
"Verkeersslachtoffers zijn aan de go
den overgeleverd", betoogt Hilde du
Chatenier fel. En dan heeft ze het niet al
leen over de psychische kant, maar ook
en vooral over de materiële nasleep van
een ongeval. Wie door een ongeluk wordt
getroffen krijgt niet alleen te maken met
lichamelijke en psychische problemen,
maar moet zich dikwijls ook nog een on
geluk vechten voor zijn recht. Iedereen
die gemotoriseerd deelneemt aan het
verkeer dient zich te verzekeren volgens
de Wet Aansprakelijkheidsverzekering
Motorrijtuigen. Een verplichting van de
regering, maar de overheid geeft geen
enkele garantie op de juiste naleving van
de hieraan verbonden verplichtingen.
Hilde du Chatenier: "Je bent overgele
verd aan de willekeur van verzekerings
maatschappijen. Die zijn er op uit zelf zo
veel mogelijk winst te maken. Het bete
kent dat ze zullen proberen zo goedkoop
mogelijk van een schadegeval af te ko
men of de zaak zolang mogelijk te rekken
om hun geld tegen de hoogste rente in
het buitenland uit te zetten. Ze stellen
hun eigen wetten en daar moeten slacht
offers tegen opboksen. Terwijl ze ziek
zijn, of gehandicapt. Want het begint di
rect al. Je hebt een ongeval gehad, je ligt
languit en dan komen de controleurs.
Van de autoverzekering, van de vakan
tieverzekering, van de bedrijfsvereni
ging. Je wordt niet gehoord, maar uitge
hoord door mensen die je niet kent. Je
wordt er gestoord van, je bent constant
bezig en tussendoor proberen ze je een
handtekening te ontfutselen. Er zijn een
hoop mensen die 'm dan zetten om eraf
te zijn".
Wie dat doet verspeelt zijn recht. Wie
dat niet doet en het gevecht aangaat
komt terecht in een jungle van regeltjes.
medische keuringen en juridische twist
gesprekken die de meeste mensen ver
boven de pet gaan. Op zoek naar recht
dienen zich dan wel de nodige particulie
re hulpinstanties aan, maar dergelijke
bureautjes worden door Hilde du Cha
tenier meteen de grond in geboord. "Dat
zijn aasgieren die boven de autoweg cir
kelen om aan slachoffers te verdienen.
Ze vragen vijf tot vijftien procent plus
btw van het geld dat slachtoffers krijgen.
Gewoon diefstal".
Ook de ANWB en het Instituut voor
Psychotrauma die zich hebben opgewor
pen als 'opvangers en begeleiders' van
verkeersslachtoffers zijn onderwerp van
haar kritiek. "De ANWB heeft notabene
zelf belangen in de verzekeringswereld,
dus die organisatie heeft twee petten op,
en geen psycholoog kan een slachtoffer
helpen voordat hij schadeloos is gesteld.
Psychische problemen ontstaan vaak
door de martelgang die het slachtoffer
heeft moeten maken om verhaal te ha-
"Die nasleep kan dikwijls nog erger
zijn dan het lichamelijk leed dat werd
veroorzaakt door het ongeval", heeft ze
ervaren. In 1962 was ze zelf betrokken bij
een verkeersongeval. In Duitsland. "De
auto werd van achteren aangereden en ik
ben met mijn hoofd naar achteren gesla
gen. Achteraf bleek ik een hersenbloe
ding en een neklaesie te hebben opgelo
pen". Ze hield er evenwichtstoornissen
aan over, kon niet meer werken en kreeg
zelfs na twaalf jaar procederen geen
recht. "Ondanks een martelgang langs
verzekeringsartsen, bij wie je tot voor
werp wordt gemaakt".
Die kruistocht op zoek naar recht was
aanleiding tot een studie over dat onder
werp ("om te bewijzen hoe corrupt dit
systeem is") en maakte van de vroegere
dokterassistente een fanatiek strijdster
voor de belangen van verkeersslachtof
fers. Aanvankelijk in de werkgroep die
ze mede oprichtte, en vanaf 1981 in de
Stichting die daaruit voortkwam. Een or
ganisatie die een opbouwsubsidie van
Vraag: Waarom treden hartinfarcten re
latief vaker op aan het einde van de
nacht of aan het begin van de morgen?
Antwoord: Omdat de neiging tot stolling
van het bloed omstreeks 8 uur 's morgens
het sterkst is.
Vraag: Waarom treden astma-aanvallen
relatief vaker 's avonds op? Antwoord:
Omdat de omvang van de bronchièn (de
longblaasjes) 's avonds afneemt. Het
gaat in beide gevallen, zowel bij ons
bloed als bij onze bronchièn, om normale
lichaamsritmen. Maar die normale rit
men kunnen door een bepaalde afwij
king in de bloedvaten of in de longen zo
worden versterkt dat er een hart- of ast
ma-aanval optreedt.
De manier waarop ons lichaam en onze
geest functioneren verandert voortdu
rend met de tijd. We kennen allemaal de
dagritmen binnen een periode van 24
uur, zoals het slaap- en waakritme. An
dere biologische ritmen verlopen overeen
aantal dagen of weken, zoals de menstru-
atiecyclus bij de vrouw. Verder zijn er
jaarritmen, zoals de wisseling van de sei
zoenen, die ons lichaam duidelijk kun
nen beïnvloeden.
Naast deze betrekkelijk langzame ritmen
zijn er ook tal van kortere. De slaap zelf
bestaat uit een aantal afwisselende fasen
van zogenaamde rustige en droomslaap.
Het ritme van onze aandacht - meer of
minder alert zijn - wisselt nog sneller, af
hankelijk van de soort aandacht, van en
kele minuten tot enkele tientallen minu
ten. Sommige ritmen duren zelfs maar
enkele seconden of fracties van seconden.
Het bestaan van zoveel ritmen maakt
duidelijk dat tijd niet alleen een eigen
schap van de klok is, maar ook van ons li
chaam en onze geest. Wij erven onze bio
logische ritmen op dezelfde manier als
onze andere erfelijke eigenschappen. Ze
zijn erfelijk vastgelegd in de tijd dat de
mensen als jagers, voedselverzamelaars
begonnen te leven en hun ritmen sterk
driejaar kreeg en waar ze voor- en nadien
als wao-er jarenlang haar vakantiegeld in
stak om lotgenoten te helpen.
Daartoe werkt de SBV nu samen met
deskundige artsen en een advocatenkan
toor in Maastricht dat gespecialiseerd is
op dit gebied. Dat laatste is hard nodig.
"Want er wordt heel wat afgeprutst door
juristen, advocaten en organisaties die
zeggen dat ze mensen willen helpen. Ve
len van hen weten niets van de medische
terminologie, laat staan van letselschade
en de gevolgen daarvan. Er zijn hooguit
vijftien advocaten in Nederland die deze
zaken naar behoren kunnen afwikkelen.
De meeste slachtoffers worden door
rechtswinkels verdeeld over advocaten
in de naaste omgeving, dus kun je alleen
maar hopen dat je bij een goede terecht
komt".
Niet ontzien
Die kans is niet bijster groot. Het
wordt bewezen door de andere kant van
het verhaal van de eerder genoemde
moeder. Ook op zoek naar recht voor
haar zoon werd zij niet ontzien. Hoewel
de plaats waar het ongeluk gebeurde
"heel overzichtelijk" was en haar zoon
"van achteren was aangereden", werd
door de politie geen proces verbaal opge
maakt. "Omdat er geen getuigen waren".
Wel stond na een paar dagen de automo
bilist bij haar op de stoep. "Met de vraag
of ik verzekerd was, want hij had een
schrammetje op zijn auto en dat wilde hij
vergoed hebben. Zonder dat ik daarvan
wist is dat betaald door onze verzeke
ring".
Zelf kon ze geen enkele aanspraak ma
ken. Dat wilde ze niet aanvaarden en via
de wetswinkel kwam ze terecht bij een
advocaat. "Hij was zeer begaan met het
lot van mijn zoon en zou de zaak uitzoe
ken. Ik moest een bewijs van onvermo
gen halen en bij hem inleveren. Dat heb
ik gedaan, maar daarna hoorde ik niets
meer. Als ik belde werd me verteld dat
hij ermee bezig was of dat hij zou gaan
overleggen met zijn confrères".
werden bepaald door de ritmen van de
natuur.
Die erfelijke uitrusting beïnvloedt ons
nog altijd heel sterk. Het is de reden
waarom mannen ook tegenwoordig nog
vooral in de herfst de liefde willen bedrij
ven. Een restverschijnsel uit de tijd
waarin het belangrijk was dat de baby's
in het warme seizoen werden geboren.
Die ritmen zijn zo in ons verankerd, dat
zelfs als alles in ons lichaam ontregeld
raakt, we ze toch blijven volgen. Men
heeft dat aangetoond bij de ziekte van
Alzheimer, beter bekend als de beruchte
ouderdomsdementie. Hoe ver de ziekte
ook is voortgeschreden, de zieke blijft de
biologische ritmen volgen.
Een belangrijke vraag is of ons leven van
alledag wel conform onze biologische rit
men is ingedeeld. Het lijkt erop dat dit in
heel veel opzichten niet het geval is, te
oordelen naar de inhoud van een recent
verschenen boek met de titel 'De mens is
ziek van de tijd'. Het meest bekende voor
beeld is dat van de ploegendienst - drie
ploegen van elk 8 uur - die duidelijk de li
chaamsritmen ontregelt (op dezelfde ma
nier waarop een transatlantische vlucht
dat doet). Een sneller systeem van wisse
len leidt tot veel minder ontregeling. Voor
nachtwerkers is het daarom van groot be
lang om korte tijd (zo'n 2 tot 3 uur) te sla
pen tussen 10 uur 's avonds en 6 uur
's ochtends. Als men dat niet doet kunnen
de gevolgen soms zeer ernstig zijn. Getui
ge bijvoorbeeld de ramp met de kerncen
trale van Three Miles Island in de Vere
nigde Staten. De alarminstallaties func
tioneerden precies zoals ze moesten,
maar het nachtpersoneel nam de alarm
signalen niet tijdig waar. Vanwege hun
biologische ritmen vermoedelijk! Het on
geluk heeft zich voorgedaan om vier uur
's ochtends. Dat is het tijdstip waarop
volgens onderzoek de alertheid het laagst
is. Het is merkwaardig genoeg hetzelfde
tijdstip waarop vtrkeersorganisaties in
Geïmponeerd nam ze daar lang genoe
gen mee. "Ik ben maar een eenvoudige
vrouw die nog ouderwets is opgevoed,
dus je kijkt tegen zo'n man op, je hebt
nog andere kinderen thuis en je moet je
zoon achterna lopen, dus je wacht af. Wat
moet je anders, als leek?". Weinig, zo
bleek haar. "Bij de ANWB kon ik niet te
recht, want ik was geen lid en hulp zou
me heel veel geld gaan kosten, en bij de
vakbond van mijn man werd me ook ge
zegd dat er niks aan te doen was".
Juist toen haar mogelijkheden uitge
put leken, kwam ze via-via in contact met
de SBV. Hoewel de termijn (drie jaar)
verlopen was, wilde de Stichting de zaak
uitzoeken. De moeder kreeg het advies
het dossier van haar zoon op te vragen bij
haar advocaat. "Dus belde ik hem op.
Het kostte me een uur om hem te over
tuigen dat hij dat dossier met het be
wijs van onvermogen moest opsturen,
en uiteindelijk zegde hij toe dat te doen.
Dat is niet gebeurd, want op dezelfde dag
is de man overleden. Met mevrouw Du
Chatenier ben ik toen zelf naar het kan
toor gegaan om het dossier op te halen.
Alles wat na zes jaar boven water kwam
was één kaartje met gegevens".
"Dat dossier is dus zes jaar blijven lig
gen, zonder dat er iets aan is gedaan",
zegt Hilde du Chatenier. "Die zaak is al
lang verlopen en die mevrouw zit met
een jongen in een rolstoel die niets meer
kan". Het is slechts één van de voorbeel
den uit de praktijk van de SBV. Hilde du
Chatenier kan er vele noemen. "Want in
Nederland is het verkeersslachtoffer er
in alle opzichten slecht aan toe. In Duits
land heb je gespecialiseerde ongevallen
teams, goed uitgeruste ambulances, heli
copters die worden ingezet en speciale
klinieken waar slachtoffers goed behan
deld kunnen worden en van top tot teen
worden onderzocht".
"In Nederland heb je dat allemaal niet.
De bemanning van ambulances is niet
goed ingespeeld op de problematiek en
de ziekenhuizen beschikken niet over al-
verschillende Europese landen automo
bilisten adviseren op vakantie te gaan
om zo opstoppingen te vermijden.
De eeuwige discussie over schoolvakan
ties en schooltijden illustreert heel duide
lijk de tegenstrijdigheid tussen bepaalde
sociale gebruiken en de resultaten uit
chronof tijdsritme)biologisch onder
zoek. Volgens sommige onderzoekers is
het hebben van overbelaste schooldagen
aan de ene kant en lange schoolvakanties
aan de andere kant een ongezonde ge
woonte. Beter zou het zijn om meer va
kanties te plannen en de zomervakantie
aanzienlijk in te korten of zelfs te ver
plaatsen. De reden daarvoor is dat onze
weerstand tegen ziekten in de zomer het
grootst is. Wat betreft schooltijden zou
voor kleine kinderen een andere indeling
geboden zijn. Geeuwen en aandacht ver
slappen komt bij hen het vaakst voor tus
sen 10 en 11 uur in de ochtend en hun
agressiviteit is het grootst rondom tien.
Dus s.v.p. geen speelkwartier dan.
Bij de middelbare scholieren veranderen
deze ritmen. Voor hen lijken de meest
gunstige schooluren te liggen tussen 8 uur
's ochtens en 1 uur 's middags en ook tus
sen 5 uur 's middags en 9 uur 's avonds.
Lessen zouden bij voorkeur niet langer
moeten zijn dan 35 tot 40 mjnuten, omdat
daarna steeds voor een bepaalde periode
de aandacht verslapt.
Chronobiologisch onderzoek blijkt ook
belangrijk voor het begrijpen van ziek-
le apparatuur, dus moet een slachtoffer
vaak worden overgebracht. Een onder
zoek heeft uitgewezen dat er 400 doden
minder zouden vallen als in ons land tien
tot vijftien speciale ongevallenklinieken
zouden komen en dat er ook minder in
validiteit zou optreden als onzichtbaar
letsel (vooral de nek geeft wat dat betreft
veel problemen) zou kunnen worden op
gespoord door deskundige medici met
geavanceerde apparatuur. Maar er is
geen geld, en de juiste mankracht ont
breekt, dus moet een slachtoffer in Ne
derland maar zien hoe hij er van af
komt".
Dat is vaak niet zo best, is haar geble
ken. "In veel gevallen is alleen maar ge
keken naar de zichtbaar opgelopen licha
melijke schade, voor onzichtbaar letsel
dat zich vaak later openbaart moet je dan
maar zien dat je je recht krijgt. Daarbij is
de patiënt vaak overgeleverd aan keu
ringsartsen die een verlengstuk zijn van
verzekeringsmaatschappijen. Dan kun
je je duizenden keren laten onderzoeken,
maar al ze niets willen vinden, vinden ze
niks. Of je had die kwaal vroeger al",
schetst ze de "botte brutaliteit" en de
soms "barbaarse behandeling" die ze bij
schaderegelaars heeft ontmoet.
Gevolg is dat het slachtoffer met lege
handen staat, of wordt afgescheept met
een bedrag dat de feitelijke schade bij
lange na niet dekt. Daarna alsnog verhaal
halen bij de verzekeringsmaatschappij is
dan zeer moeilijk, zo niet onmogelijk.
Het slachtoffer valt terug op een sociale
uitkering. De SBV vindt dan ook dat de
overheid de maatschappijen zou moeten
dwingen het volgens de WAM verzeker
de bedrag in een onafhankelijke pot te
storten, die beheerd zou moeten worden
door die overheid.
Neutraal
"En verkeersslachtoffers zouden di
rect na het ongeval een onafhankelijke
advocaat met kennis van medische za
ken toegewezen moeten krijgen. Een
neutrale persoon die je aanhoort en als
contact fungeert tussen slachtoffer en
politie, schaderegelaars en keuringsart
sen. Zodat je niet wordt lastig gevallen
met het gezeur om het ondertekenen van
een verklaring", zegt Hilde du Chatenier.
"Maar daarvan is geen sprake. De be
langstelling gaat overwegend uit naar
diegenen die anderen onrecht aandoen.
Als je verdacht wordt van een misdaad
hoefje met niemand te praten, alleen met
je eigen advocaat. Ben je verkeersslacht
offer dan heb je niks te vertellen en sta je
alleen".
Dat is niet het geval bij de SBV. Daar
melden zich zoveel slachtoffers "dat er
tien man full-time in dienst zouden kun
nen zijn". Die zijn er niet. Gefinancierd
uit vrijwillige bijdragen werkt de stich
ting met vijf bestuursleden en vijf vrij
willigers. Samen met de terzake kundige
artsen en advocaten proberen zij de
slachtoffers uit het 'verzekeringsbos' te
houden of recht te zetten wat fout is ge
gaan.
Zoals in het geval van de moeder en
haar zoon. "Er is alsnog een zaak van ge
maakt. Aanvankelijk met ééntiende pro
cent kans, zo is er eerlijk bij verteld, maar
de tegenpartij wringt zich in zodanige
bochten dat de kans nu 55 procent is",
zegt Hilde du Chatenier.
De moeder zelf hoopt alleen maar dat
haar zoon schadevergoeding krijgt.
"Niet om er rijker van te worden, maar
omdat hij dan niet altijd alstublieft en
dankuwel hoeft te zeggen. Ik wil dat hij
zijn recht krijgt. Dat is het belangrijkste.
Ook als er niets uit komt heeft dit me al
goed gedaan, want deze advocaat doet
zijn uiterste best. Ik word nu oprecht ge
holpen en daar ben ik al een heel ander
mens door geworden".
ten en van de behandeling ervan. Zo is
vastgesteld bij bepaalde vormen van de
pressie, de zogenaamde endogene depres
sies, dat verschillende lichaamsritmen
ontregeld zijn, zoals het waak- en
slaapritme en het ritme van de lichaams
temperatuur. Mensen die lijden aan de
ze depressie leven niet volgens een ritme
van 24 uur, maar op een veel korter of
veel langer ritme. Om hun ritmen weer
gelijk te stellen met het normale dagritme
worden sommige patiënten daarom be
handeld met licht van een hoge intensi
teit, waardoor de afscheiding van een be
paald hormoon, het zogenaamde melato-
nine (afgescheiden door een klier in de
hersenen, de epiphyse) wordt geremd.
Men begint er tegenwoordig overigens
steeds meer van overtuigd te raken dat
ook voor niet-depressieve mensen licht
van te lage intensiteit, zoals bijvoorbeeld
kunstlicht in kantoren, nadelig kan wer
ken op hun produktiviteit (wie weet
wordt Den Haag nog eens een 'verlichte'
ambtenarenstad).
Langzamerhand beginnen we ook meer
te begrijpen van het verband tussen li
chaamsritmen en de kwetsbaarheid voor
ziekten. Zo weet men inmiddels dat het
merendeel van de ontstekingen 's nachts
het hevigst zijn. Het is daarom logisch
medicamenten voor het bestrijden ervan
vooral vóór het slapen in te nemen. Er is
zich inmiddels een specialisme binnen de
chronobiologie aan het ontwikkelen dat
zich bezighoudt met de vraag op welke
tijdstippen medicamenten het effectiefst
werken. Voor de behandeling van kanker
is dat vooral heel belangrijk. Kanker
wordt in het algemeen bestreden met
toxische, zeg maar giftige stoffen. Daar
bij komt het er op aan een dosis te geven
die aan de ene kant sterk genoeg is en
aan de andere kant toch goed door het li
chaam wordt verdragen. Vraag is dus op
welk tijdstip van de dag de tolerantie
van het lichaam voor zulke giftige stoffen
het grootst is.
Bij dieren heeft men intussen voor zo'n 21
kankermedicamenten het tolerantie-rit
me vastgesteld. Bij mensen is men nog
niet verder dan 5, maar daarmee is al
een belangrijke stap gezet. Want door die
middelen te geven op het tijdstip waarop
de patiënt ze het best verdraagt, is in elk
geval het welbevinden van de patiënt in
hoge mate gediend. Interessant is verder
ook het verband tussen lichaamsritmen
en de werking van de voedmgsstoffen.
Vastgesteld is bijvoorbeeld dat caffeine,
zoals in koffie en thee, bij de meeste men
sen een duidelijk effect heeft op hun aan
dacht en lichaamsfuncties in de ochtend
en in de loop van de avond, 's Middags
tussen 3 en 5 uur heeft caffeine nauwe
lijks invloed. Ook is vastgesteld dat voed
sel met veel koolhydraten (zoals spaghetti
of bepaalde groenten) 's ochtends een an
der effect heeft dan 's avonds. Als u goed
wil slapen is het verstandiger om
's avonds voedsel te gebruiken dat rijk is
aan koolhydraten en arm aan eiwitten
(dus weinig of geen vlees). Op grond van
dit soort gegevens is men er zelfs in ge
slaagd een dieet samen te stellen dat
helpt om de gevolgen van een 'jetlag' (het
vervelende, soms dagenlang aanhouden
de gevoel na een lange vlucht) aanzien
lijk te verminderen en te bekorten.
Ten slotte. Lange tijd heeft men gedacht
dat mensen die zeiden in de put te zitten
als de blaadjes vielen en op te bloeien als
ze 'het voorjaar in de kop kregen' aanstel
lers waren of zich wat inbeeldden. Maar
langzamerhand beginnen we te begrij
pen dat ons bestaan hier op deze planeet
in meer dan één opzicht aan tijd gebon
den is.
DOOR JOOP VAN DER HORST
Vorige week wist ik nog niet wat apostel
lichtjes waren. Ik lag daar niet van wak
ker, want ik had nog nooit van dat woord
gehoord. Net zo min als van consecra-
tiekruis, askruis of intronisatie. Dat komt
allemaal doordat ik gereformeerd ben op
gevoed en dit zijn vaktermen uit het
Roomse Leven, toen dat nog rijk was en
katholieken gewoon rooms waren. Het
werd voor een gereformeerd jongetje be
ter geacht je daar niet in te verdiepen.
Ondertussen is er veel veranderd, en nu
mag ik mij best in deze zaken verdiepen.
Te laat, want veel katholieken weten nu
zelf ook niet meer wat een apostellichtje
is of een intronisatie. Ik denk dat dat de
reden is waarom W.H.Th. Knippenberg
en Frans Oudejans een Katholiek Woor
denboek hebben samengesteld (Uitgeve
rij Thomas Rap). Woordenboek is mis
schien een beetje overdreven, het is een
bescheiden boekje geworden waarin een
aantal typisch rooms-katholieke woor
den, alfabetisch geordend, wordt ver
klaard. Alleen de prijs is niet zo beschei
den 32,50), maar dat komt doordat het
zo mooi gebonden is uitgegeven.
Er wordt veel in uitgelegd. Die apostel
lichtjes bijvoorbeeld zijn de lampjes of
kaarsjes die op de verjaardag van een
kerkwijding werden aangestoken voor
een apostelkruis. Als we bij kerkwijding
kijken, kunnen we lezen dat al sedert de
vierde eeuw kerkgebouwen gewijd wor
den. Een nieuw kerkgebouw kan niet zo
maar als kerk gebruikt worden, het moet
eerst gewijd worden. Het wordt daardoor
aan profaan gebruik onttrokken en spe
ciaal voor de dienst aan God gewijd. Dat
gebeurt door zalving van de kerkmuren,
besprenkeling met wijwater en andere ri
ten, en met gebeden. In iedere kerk wordt
deze gebeurtenis jaarlijks herdacht met
een plechtige mis en daarbij zijn nu die
apostellichtjes nodig. Wat profaan is staat
er niet in, maar door bisschop Gijsen zijn
we er weer aan herinnerd dat dat alles is
wat niet rechtstreeks met de godsdienst
te maken heeft. Concerten in de kerk zijn
profaan. Althans in Limburg.
Een askruis is een zwart kruisje van ge
wijde as van verbrande palmtakjes. Zo'n
kruisje wordt op aswoensdag door een
priester op het voorhoofd van de kerkgan
gers gewreven om hen tot boete aan te
sporen. Aswoensdag is de woensdag
voor de eerste zondag van de veertig-
daagse vasten, zeg maar: de eerste dag
na afloop van carnaval. En carnaval is de
uitspatting voordat je aan die lange perio
de van veertig dagen vasten begint.
Intronisatie is het woord voor op de troon
zetten. Het is een plechtigheid waarbij
een beeld van het Heilig Hart op een ere
plaats, een 'troon', in de huiskamer werd
geplaatst. Daarna werden huis en huis
bewoners aan het H. Hart toegewijd. Het
zijn Knippenberg en Oudejans zelf die
hier in de verleden tijd spreken werd ge
plaatst, werden toegewijd. Intronisaties
vinden blijkbaar niet meer plaats. Net
zoals apostellichtjes uit de tijd zijn. Bij het
askruis spreken ze in de tegenwoordige
tijd: wordt gewreven.
Verder komen allerlei kloosterorders aan
bod, het verschil tussen een orde en een
congregatie, begrippen als quatertem
perdagen, schuifje, superplie, oblaat,
godslamp, ex voto en nog veel meer. Het
schuifje is de benaming voor een gewei
gerde biecht, als de priester het luikje in
de biechtstoel sluit.
Of het nu vertedering, opluchting of ver
driet om wat verloren ging opwekt, dat het
Katholiek Woordenboek boeiend is valt
niet te ontkennen.
lljfe
MP" v.
door René Diekstra
hoogleraar psychologie te Leiden
