JL
in
Kleine Komedie I ec0 schrijft lubbers
blijft behouden
'Salomé' straalt veel kracht uit
Sky Channel
brengt kunst
Van Immerseel: adembenemend
Hoesten in de schouwburg
Saaie en oubollige reidans
Vocaal Ensemble: homogeen
Dominant
materiaal
Kritisch Sovjet-stuk in
Oost-Duitsland verboden
DONDERDAG 25 FEBRUARI 1988
KUNST
PAGINA 23
AMSTERDAM (ANP) - De Kleine
Komedie blijft vooralsnog behou
den. Het oudste theater van Am
sterdam krijgt dit jaar nog een sub
sidie van 450.000 gulden. De ge
meenteraad in de hoofdstad heeft
dat gisteravond besloten. De caba
retier Youp van 'tHek, die de afge
lopen maanden actie voerde voor
de Kleine Komedie, heeft zijn zin
gekregen.
Daarmee is het voornemen van
het stadsbestuur om de subsidie
voor dit theater stop te zetten, dit
jaar van de baan. In de loop van
1988 worden alle oude theaters van
Amsterdam onder de loep geno
men, zodat daarna door de raad
kan worden bekeken, hoe er toch
500.000 gulden kan worden bezui
nigd op de hoofdstedelijke theater
accommodaties.
"Als we Youp van 't Hek zouden
vragen om lid te worden van de
PvdA, zou hij waarschijnlijk zeg
gen: laat maar zitten, ik ben al bij
het cabaret". Zo illustreerde het
PvdA-raadslid R. ten Hoeve de om
mezwaai van zjjn partij, de grootste
fractie in de gemeenteraad van
Amsterdam. De PvdA en het CDA
lieten tot voor kort nog weten op
geen enkele manier geld te kunnen
vinden voor voortzetting van de
subsidie aan de Kleine Komedie.
Maandagavond ging de PvdA als
nog overstag na een massaal be
zochte protestbijeenkomst in de
Kleine Komedie, georganiseerd
door de cabaretier Van 't Hek.
De PvdA diende gisteren een
motie in om twee ton af te halen
van het budget van de Amsterdam
se Stadsschouwburg. Daarnaast
heeft de partij 250.000 gulden ge-
OVERLEDEN - De concertpianist
Solomon (beroemd door zijn uit
voeringen van het werk van onder
andere Mozart, Beethoven en
Brahms) is, naar nu eerst bekend is
geworden, begin februari in Lon
den overleden. Hy was 85 jaar.
Solomon Cutner, zoals zijn volle
dige naam luidde, was alom ge
vierd als een van de briljantste con
certpianisten van deze eeuw. Solo
mon werd op 9 augustus 1902 in de
Londense East End geboren. In
1956 werd hij door een beroerte ge
troffen, waardoor een vroegtijdig
einde kwam aan zijn loopbaan.
vonden bij de begrotingspost 'vrije
kredieten'. Dat zijn gelden voor in
cidentele kunstprojecten in de
hoofdstad. Walter Ety de PvdA-
wethouder voor financiën ging ak
koord met deze motie, maar waar
schuwde dat "de pijn op de kunst-
begroting slechts een jaar wordt
uitgesteld".
Hij wees erop dat een aantal sub
sidie-aanvragen van kunstenaars
mogelijk niet doorgaat, doordat er
nu wordt geput uit de post vrije
kredieten. "Daarnaast zal de direc
teur van de Stadsschouwburg twee
ton korting op de begroting be
hoorlijk voelen".
Het raadslid Heine van het CDA
viel de wethouder bij met de op
merking dat het Amsterdams cul
tuurbeleid dit jaar vele pijnlijke be
slissingen wacht. "Ik wens de wet
houder voor cultuur de komende
tijd heel veel sterkte toe"', aldus
Heine. "Er zal volgend jaar toch
een theater van de lijst worden ge
schrapt", zo luidde zijn waarschu
wing.
AMSTERDAM (ANP) - The Arts
Channel, een programma waarin
allerlei kunststromingen aan bod
komen, wordt vanaf volgende
week uitgezonden via Sky Chan
nel. Met ingang van 1 maart zendt
Sky Channel elke nacht vanaf 01.00
uur een drie uur durend program
ma uit met opera, operette, ballet,
portretten van grote kunstenaars
en culturele documentaires.
Eerder was al aangekondigd dat
Arts Channel vanaf 1 januari ge
bruik kon maken van de nacht
zendtijd van Sky Channel. Maar
auteursrechtelijke problemen heb
ben dit tot nu toe verhinderd. Aan
de onzekerheid rond het voortbe
staan van Arts Channel is nu een
einde gekomen, aldus Sky Chan
nel.
The Arts Channel brengt in
maart onder meer de volgende pro
gramma's: II Trovatore van Verdi,
het Requiem van Mozart en Don
Quichotte gedanst door Mikhail
Baryshnikov.
Bachvereniging
te boek gesteld
NAARDEN (GPD) - Prins Claus
kreeg gisteren in het stadhuis van
Naarden het eerste exemplaar aan
geboden van het boek 'Het Geheim
van Naarden', dat is geschreven
door de journalist Maurits
Schmidt. De prins, die bescherm
heer is van de Nederlandse
Bachvereniging, ontving het boek
uit handen van Frans de Vilder,
voorzitter van de vereniging.
Maurits Schmidt schreef het
boek op verzoek van de Nederland
se Bachvereniging. Dit instituut
bestaat 65 jaar en is landelijk vooral
bekend geworden door de traditie
jaarlijkse uitvoeringen van Bachs
Matthaus Passion te verzorgen in
de Grote Kerk van Naarden.
Het boekje is even in opspraak
geweest. Auteur Maurits Schmidt
heeft namelijk niet alleen over het
gebeuren in Naarden geschreven,
maar ook over de geschiedenis van
de Bachvereniging zelf. Aanbeland
bij het heden noteerde hij op ui
terst afstandelijke wijze kritiek van
een violist uit het barokorkest op
de huidige artistieke leider Jos van
Veldhoven. Toen het eigen barok
orkest werd opgericht was Van
Veldhoven niet voor iedereen de
juiste man in die functie. Dat
hoofdstuk moest er dus uit van het
bestuur. Nietemin is het toch een
aantrekkelijk boekje geworden,
vooral ook dankzij de anekdoten
die erin staan. De uitgever is Im
press, Utrecht.
Oude muziek in Oudheden. Recital door
Jos van Immerseel op pianoforte met sona
tes van Haydn en Mozart'. Gehoord op 24
februari in de Taffeh-zaal.
LEIDEN Wie kent niet in zijn
omgeving iemand die een mu
ziekinstrument bespeelt en er
vlijtig op oefent? Hij speelt alle
nootjes die er staan en toch
wordt het nooit muziek. Het
klinkt allemaal wat vlak en saai,
alsof een spannend verhaal door
een toonloze computer wordt
voorgelezen. Wat is dan de men
selijke stem rijk aan uitdrukking
vergeleken met zo'n machine.
Wat is dan een muzikaal mens
een belevenis vergeleken met
zo'n nootjes-speler. En wat is dan
Jos van Immerseel een begena
digd en boeiend voordrachts
kunstenaar achter zijn klavier.
Doodstil was het in de Taffeh-
zaal, toen hij zijn Haydn-sonates
verhaalde. Reeds bij de eerste
frasen van de sonate in Es-groot
spitste iedereen zijn oren. Tij
dens het adagio e cantabile van
hetzelfde werk gaf waarschijn
lijk ieder zich totaal gewonnen.
Niet alleen door zijn hemels spel,
maar ook door het geraffineerd
gebruik van het speciale 'dolce'-
register, dat onderdeel was van
het door van Immerseel bespeel
de instrument en dat door de
Fransen eveneens 'hemels spel'
werd genoemd.
Of iedereen dezelfde lichamelijk
reacties ondervond, weet ik niet.
Ik vind het nogal veelzeggend
dat ik vergat adem te halen gedu
rende het concert. Tijdens een
spannende film wil ik nog wel
eens hard in stoelleuningen knij
pen. Maar het avontuur van Im
merseel op de pianoforte deed
mijn knieën bijkans knikken. Zo
indringend en intens speelde de
man op ons in.
Een intelligent i
dien. Hij weet exact wat hij met
zijn instrumenten doet, ook al
zegt hij zelf, dat het voor hem ie
dere keer weer een avontuur is.
Wie weet is het daarom voor zijn
publiek ook zo spannend. Hij
weet ook wat hij met zijn muziek
wil, hij weet wat Haydn en Mo
zart te zeggen hebben. Hij laat je
spelenderwijs horen hoe een
compositie is opgebouwd, wat
hoofdzaak is en wat versiering.
Hij legt de fundamenten van het
muzikale gebouw bloot en laat
en passant de ornamenten zien.
Bij Haydn laat hij horen hoe
doorwrocht diens muziek
werken in elkaar steken. Bij Mo
zart tovert hij (iets minder) het
intuitieve moment tevoorschijn.
Nadat hij tenslotte op haast bijte-
rige toon de zo welbekende Alia
Turca heeft gespeeld, valt hem
een langdurig applaus ten deel.
Als dessert krijgen wij dan nog
een wonderlijk menuet voorge
schoteld, waarop de meester met
een minzame glimlach om de
hoek van de Taffeh-tempel ver
dwijnt.
MONICA SCHIKS
AMSTERDAM - De Italiaanse schrijver Umberto Eco, hier gefotogra
feerd in Amsterdam, heeft premier Lubbers een brief geschreven. De au
teur van het inmiddels ook verfilmde boek 'In de naam van de roos', wil
dat overal in Europa wordt afgezien van btw op boeken. In een persoonlij
ke brief aan alle Westeuropese regerelingsleiders uit hij die wens. De Eu
ropese commissie wil de btw-tarieven in de gemeenschap eind december
1992 geharmoniseerd hebben. Eco is voorzitter van een Europees comité,
dat streeft naar een zogenaamd nultarief voor boeken.
Het comité is in ons land actief onder de naam 'Zeg nee tegen btw op boe
ken'. Umberto Eco houdt in zijn brief de Europese leiders voor een voor
beeld aan de wereld te stellen. Europa is volgens de schrijvende hoogle
raar immers de "bron van de westerse beschaving". In de landen waar
btw op boeken wordt geheven, schaadt dat in ernstige mate de beschik
baarheid van boeken voor het publiek, aldus Eco. Sommige landen zijn al
aan de wens van de schrijver tegemoet gekomen. (foto anp>
LEIDEN - Een scheurende hoest.
Korte blafjes. Gerochel, genies. Al
lemaal symptomen van een bij uit
stek winterse kwaal: de verkoud
heid. In het gewone leven zijn deze
'ziekteverschijnselen' in de regel
wel te verdragen. In de schouw
burg of concertzaal wordt dat ech
ter een stuk lastiger.
Onlangs, zo blijkt uit een bericht
in de Frankfurter Allgemeine Zei-
tung, is er een curieus onderzoekje
gedaan naar het hoesten in dit
soort openbare gelegenheden. Na
metingen in de Royal Albert Hall
konden wetenschappers vaststel
len dat een gewoon hoestje daar
een geluidssterkte bereikte van 65
decibel, die is te vergelijken met
een mezzo-forte-toon, geblazen op
een hoorn. Hierbij ging het om een
De Nederlandse Opera m.m.v. het Rotter
dams Philharmonisch Orkest. Dirigent:
Hartmut Haenchen. Regie: Harry Kupfer.
Toneelbeeld: Witfried Werz. Titelrol: Eva-
Maria Bundschuh. Gezien in Het Muziek
theater op 24 februari. Volgende voorstel
lingen: 27 februari, 1,4, 7,10 en 13 maart.
AMSTERDAM - Het decor is de
hal van een enorm paleis, links
en rechts in de zaal doorlopend
en opgetrokken in een stijl die
aan het Parijse Centre Pompidou
maar ook aan de technische ou
tillage van Het Muziektheater
doet denken. Grote glazen wan
den, plastic, ijzeren buizen, alu
minium kokers en stalen loop
bruggen begrenzen een ruimte
die wordt beheerst door een
schitterende perspex trap. Meu
bilair en kleding met als hoofd
kleuren zwart, wit, grijs en zilver,
en incidenteel purper en goud,
ademen de sfeer van het yuppie
tijdperk.
Naar deze omgeving verplaats
ten regisseur Harry Kupfer en
ontwerper Wilfried Werz de han
deling van "Salome", het drama
over de joodse prinses die van
haar stiefvader gedaan krijgt, dat
hij haar het hoofd van Johannes
de Doper schenkt. Wie tegen de
ze achtergrond een "moderne"
regie verwacht, komt echter be
drogen uit. De stijl van Kupfer is
van deze tijd, dat zeker, en de
personages in zijn enscenerin
gen gedragen zich op een wijze
die in overeenstemming is met
de toneelbeelden.
Evenals Götz Friedrich en Patri
ce Chéreau bewijst ook Kupfer
steeds weer dat het wel degelijk
mogelijk is een stilistisch moder
ne voorstelling te maken zonder
dat de muziek, het verhaal of de
karakters geweld wordt aange
daan. In die zin kan men deze
"Salome" zelfs traditioneel noe
men en wie een aantal enscene
ringen van Kupfer (en met name
zijn "Elektra") heeft gezien, zal
Het spel van de acteurs heeft
allesbehalve het vereiste niveau
om de gevoerde gesprekken eni
ge psychologische diepgang mee
te geven. Toon, ritme en ver
staanbaarheid van de dialogen
kloppen niet. Men speelt een
knullig soort versierpogingen
die geen overtuigend tijdsbeeld
oproepen van het Wenen van
rond de eeuwwisseling. Het de
cor, bestaande uit een kussens-
bed, een knutselsofa met tafeltje
en een loshangend raam met rol
gordijn, bevindt zich op toneel
als in een vacüum.
De scènes worden opgeluis
terd door enkele muziekfrag
menten, waarvan de geluidskwa
liteit abominabel, de timing
selcht en de samenhang bijzon
der onduidelijk is. Het gaat on
der meer van Gershwins 'Rhaps
ody in blue', via Beethovens
pompom, pom, pomm tot en met
Carl Orffs 'Carmina Burana'. Hoe
wil je met een dergelijke muziek
keuze bijdragen tot een sfeerte
kening van het Wenen van Sch-
nitzler, Onkel Freud en vele an
deren?
'Reidans' is het derde Leidse
theaterinitiatief in successie dat
weinig succesvol te noemen is.
Regisseur Bart van Bezooijen en
twee van zijn spelers, Jaap
Metzier en Jan Dirk van den
Hoorn, speelden onlangs nog
mee in het duistere 'Eccentric
Steady Stand'. Dat was op de al
ternatieve toer. De beide laatst
genoemden hadden vorige
maand nog een rol in 'Roots'; dat
was zuiver politiek theater.
Nu maken zij deel uit van 'De
giftige appel' en spelen in een
moeilijk traditioneel stuk als
'Reidans'. Saaiheid, voorspel
baarheid, inherent aan de herha
lingsstructuur van het stuk, en
een zekere oubolligheid heeft
men in dit geval niet kunnen ver
mijden.
WIJNAND ZEILSTRA
'Reidans' van Arthur Schnitzler door to
neelgroep 'De giftige appel'. Regie: Bart
van Bezooijen. Spelers: Diana Klever,
Hans Warmerdam, Renate Kok, Jaap
Metzlar, Caroline Barmentlo, Wilco van der
Lans, Marieke Dijkshoorn, Ton Groene-
weg, Saskia Eland, Jan Dirk van den Hoorn
en Miriam Bisschop. Gezien op 24 februari
in het LAK.
LEIDEN - "Het schandelijkste
en schunnigste wat er ooit in de
Duitse taal is verschenen". Dat is
het verwijt van een tijdgenoot
aan Arthur Schnitzler. Naar aan
leiding van zijn zedenkomedie
'Reidans'. Martin van Ameron-
gen citeert deze ongezouten kri
tiek in het voorwoord bij zijn ver
taling die in 1982 als boekuitgave
verscheen. Welke vertaling de
Leidse toneelgroep 'De giftige
appel' heeft gebruikt, blijft in het
programmablad ten onrechte on
vermeld. Dat regisseur en spe
lers Van Amerongens uiteenzet
tingen gelezen hebben, is niet
waarschijnlijk: anders had 'De
giftige appel' wel afgezien van
een produktie van dit "uitermate
moeilijk te dramatiseren" stuk.
Scène één: A doet 'het' met B.
Scène twee: B doet 'het' met C,
daarna C met D tot we uiteinde
lijk na tien van dit soort ontmoe
tingen weer bij A terugkeren -' de
reidans is rond. Elke scène be
staat uit twee delen. Eerst zijn we
voyeuristisch getuige van de
voor alle rangen en standen iden
tieke veroveringstactieken. Tij
dens het 'moment suprème' gaat
het licht discreet uit, waarna we
steeds de postcoïtale evaluatie
voorgeschoteld krijgen.
Eén ding moet je 'De giftige
appel' nageven: het is geen
kluchtige kontenknijpefij ge
worden, waarin het alleen om de
pikanterie gaat. Helaas is dat dan
ook het enige wat in positieve zin
over deze produktie te zeggen
valt.
op een gegeven moment zelfs
moeten constateren, dat echte
verrassingen uitblijven.
Daar staat echter tegenover dat
de voorstelling als geheel behal
ve een streven naar esthetische
perfectie ook een enorme kracht
uitstraalt.
En dat de tekening van de perso
nages, zelfs de kleinste bijrollen,
een intensiteit bezit die op het
operatoneel dikwijls nog ver te
zoeken is.
Soms gaat Kupfer te vér. Er wor
den wel erg veel stoelen ver
plaatst, er wordt wel erg veel
over die trap gelopen en de sym
boolfunctie van sommige bijfi
guren (de beul en de page) wordt
wel erg vet onderstreept. Daar
staan echter schitterende mo
menten tegenover, zeker ook
met die naar alle kanten door
zichtige trap, maar vooral in de
behandeling van de personages.
Aangrijpend wordt de slotscène,
als Salome het bloedende, in
doeken gewikkelde hoofd van
Jochanaan in haar handen neemt
en het in opperste vervoering
van haar schoot drukt. Perversi
teit omgezet in pure poëzie zoals
alleen een groot kunstenaar dat
kan.
Oneerlijk, hoewel onvermijde
lijk, is dat dergelijke enscenerin
gen altijd het grootste deel van
een recensie opeisen. "Tristan
und Isolde" en "Don Giovanni"
biedt juist deze "Salome" een
voorbeeld van een volkomen
evenwicht tussen toneel en mu
ziek. Niet verwonderlijk, want
afgezien van het feit dat Kupfer
altijd "met de muziek mee" re
gisseert, heeft het verleden be
wezen dat zijn golflengte en die
van Hartmut Haenchen perfect
op elkaar kunnen worden afge
stemd.
Dat leidde ook in dit geval tot een
sterk dramatische weergave van
de partituur door het Rotter
dams Philharmonisch Orkest,
nu eens met overdadige klankex
plosies, dan weer met kamermu-
zikale verfijning, maar altijd met
een stuwkracht die maakte dat
deze eenakter van anderhalf uur
in een ommezien voorbij leek.
i stem en uitbeel-
Imponerende solistische presta
ties kwamen vooral van Eva-Ma
ria Bundschuh als een bezeten
Salome, krachtig van stem en
uitbeelding; van John Brócheler
als een niet minder krachtige
Jochanaan en van Helga Der-
nesch als een in al haar decaden
tie majestueuze Herodias, terwijl
ook de sterk gedetailleerde por
trettering van Heródes door
Günter Neumann niet onver
meld dient te blijven.
PAUL KORENHOF
Concert door het Voorschotens Christelijk
Vocaal Ensemble onder leiding van Michel
Havenith; met medewerking van Ellen van
Lier sopraan, Yvonne Benschop alt, Robert
Coupe tenor, Jelle Draijer bas, Bert Mooi-
man orgel en het Randstedelijk Begelei
dingsorkest. Werken van Bach, Mozart en
Schubert. Gehoord in de r.k. kerk, Van der
Oyelaan te Voorschoten op 24 februari.
VOORSCHOTEN - De grens tus
sen wereldlijke en geestelijke
muziek is bij Bach vaak alleen te
merken in de zangtekst. Zo ook
in de cantate 117 ."Sei Lob und
Ehr dem höchsten Gut", een
charmant werk dat pas ruim een
eeuw na Bach's dood in 1876 is
uitgegeven. Het danskarakter
van Bach's orkestsuites komt
ook in deze cantate voor.
Meteen in het openingskoor
gaf het Randstedelijk Begelei
dingsorkest een fris geluid te ho
ren in de lichtvoetige orkestpar
tij. Ook verder had het orkest een
belangrijk aandeel in dit werk,
waarin concertmeester Pleun
van der Linde op gevoelige wijze
de vioolsolo speelde in de intie
me aria "Wenn Trost und Hülf er-
mangeln muss", doorzichtig ge
zongen door de bas Jelle Draijer,
telg uit een bekende muziek- en
zangfamilie.
De alt Yvonne Benschop en de
tenor Robert Coupe sloten met
hun timbre (weinig vibrato) goed
hierbij aan in hun solo-aria's. La
ter maakte de sopraan Ellen van
Lier het kwartet compleet in Mo
zart's Vesperae de Dominica. De
ze avondgebeden (vesper-avond)
bevatten vijf psalmen en de lof
zang van Maria uit het Lucas-
evangelie, het magnificat. Geluk
kig was er een programmaboekje
met Nederlandse vertaling om
de Latijnse tekst te volgen. Het
"Laudate Dominum" heeft een
bijna opera-achtige sopraanpar
tij, die speels werd vertolkt door
Ellen van Lier, waarbij de or
gelsolo attent werd aangevuld
door Bert Mooiman.
Het Voorschotens christelijk
Vocaal Ensemble liet een homo
gene klank horen, waarbij overi
gens de sopranen (misschien
door hun groter aantal) wat ster
ker klonken dan de andere stem
men. Bij de polyfonie van Bach
valt dit meer op dan in Mozart en
Schubert, waar de melodie vaak
boven ligt. Na een wat gereser
veerde Bach kwam Mozart licht
voetig uit de verf en ook de meer
dramatische delen als "Laudate
pueri" kregen de nodige vaart.
Michel Havenith heeft niet alleen
een koor- maar ook een orkestdi-
rigentenopleiding gevolgd en hij
liet gisteravond den ook blijken
niet alleen met koren, maar ook
met solisten en musici overweg
te kunnen.
Nog in de sfeer van Mozart
schreef Schubert op 18-jarige
leeftijd al zijn derde mis, die in
Bes groot. Toch bevat dit werk
persoonlijke wendingen, zoals in
het gedragen solistenterzet Ag
nus Dei, gevolgd door het koor in
een feestelijke afsluiting van een
feestelijk programma: het "dona
nobis pacem".
FRANK DEN HERDER
niet door de zakdoek gedempte
hoest.
De journalist die dit onderzoek
signaleerde, concludeerde uit een
en ander dat deze milde winter dan
wel ideaal moest zijn voor de po
diumkunstenaars en hun publiek.
Nu er minder verkoudheden optre
den, zo stelde hij, zal het er in
schouwburgen of concertzalen wel
heel wat rustiger aan toe gaan.
Is dat zo en hoe groot wordt het
probleem bijvoorbeeld in de Leid
se Schouwburg beschouwd? Een
telefoontje leert dat men daar het
probleem wel degelijk onderkent.
Een medewerkster: "Je hebt er wel
eens van die avonden bij dat je
denkt: hè, jasses, iedereen zit weer
te blaffen. En ook bij voorstellin
gen die vooral door een ouder pu
bliek worden bezocht, is het nog
wel eens prijs".
"Maar ach, soms valt het ook he
lemaal niet op. Dat heeft natuurlijk
veel te maken met wat voor soort
voorstelling er wordt gegeven. Bij
een concert is dat gehoest natuur
lijk uitermate irritant. Maar vol
gens mij heeft deze milde winter
geen enkele invloed gehad op dit
soort 'storingen'? Het is mij ten
minste niet opgevallen".
Hans Kagie, de adjunct-direc
teur van de Leidse Schouwburg,
heeft ook geen verandering opge
merkt in het hoestpatroon van de
bezoekers: "Nee, hoor, er is abso
luut geen verschil".
Dat strookt met de bevindingen
van Tjitte Weber, directeur van K
&0 in Leiden. "Wij hebben altijd
een opvallend aandachtig publiek.
Zowel in de Stadsgehoorzaal als in
de Kapelzaal hebben wij weinig
last van hoesters. En als iemand tij
dens een concert toch even 'moet',
dan loopt hij op zijn tenen de zaal
uit. Nee, het is bij ons doodstil, al
tijd, milde winter of niet".
"Maar ik weet wel dat er plaatsen
zijn waar dat anders is. In de Doe
len in Rotterdam bijvoorbeeld
staat vaak voorin de programma
boekjes een of ander rijmpje waar
in aan de mensen op een leuke ma
nier om stilte tijdens het concert
wordt gevraagd. En dan Londen, ik
ben daar laatst geweest en het was
me er toch een herrie in de concert
zalen".
CEES VAN HOORE
Expositie met werk van Rene van Dam.
t/m 18 maart. LAK-galerie, Cleve-
ringaplaats 1. Leiden. Geopend ma. t/m
za. van 10.00-22.00 uur.
LEIDEN - Rene van Dam is af
gelopen jaren actief betrokken
geweest bij Stelling, de galerie
waar hij verschillende malen
aan exposities deelnam. Tot en
met 18 maart heeft Van Dam bij
het LAK een eenmanstentoon-
stelling met grotendeels nieuw
werk, dat bestaat uit collages en
tekeningen.
Opvallend in het werk van Re
ne van Dam is het gebruik van
naar voren uitstekende ruw
houten lijsten die een heel ei
gen ruimte voor de collages
scheppen. Een voorliefde voor
de meest verschillende materi
alen komt op de expositie dui
delijk tot uiting.
Van Dam past materialen als
betonijzer, zink, lood en teer
toe. Hij zoekt en vindt hierin
passende uitdrukkingsmidde
len die aansluiten bij zijn visie
op de wereld, waarin hij graag
dingen veranderd wil zien. In
een toelichting wordt dit stre
ven als volgt geformuleerd:
"Alles wat Rene van Dam in
zijn kunst gebruikt, gaat een
ander, eigen leven lijden", maar-
zoals het hier staat zal Van Dam
het niet bedoeld hebben. In het
werk van Van Dam zou zeker
sprake kunnen zijn van twee
verschillende werelden. Aan de
ene kant is er het deel waarin
naar verandering gestreefd
wordt door de bruutheid en
heftigheid van het materiaal te
benadrukken. Een andere kant
wordt getoond in de tekenin
gen en een groot stuk in de
foyer dat een veel minder ge
voelsmatige benadering laat
In de tekeningen is het kleurge
bruik heel sprekend. De meeste
stukken zijn verrassend door
het energieke gebruik van de
tekenmaterialen. Juist dit deel
van het werk heeft mij het
meeste aangesproken door de
werking van de verschillende
lagen die over elkaar aange
bracht zijn en door de afwisse
ling van op één plaats gecon
centreerde vormen en de orde
ning van juist gescheiden par
tijen.
De expositie overziend, geef ik
de voorkeur aan een werkwijze
waarbij het materiaal niet zo
dominant is, maar meer neven
geschikt aan andere aspecten
vanf het kunstwerk.
NANCY STOOP
OOST-BERLIJN (DPA) - Door in
grijpen van de Oostduitse autori
teiten hebben de abonnees van de
Duitse versie van het Sovjettijd-
schrijft 'Novoje Vremja' in de DDR
het dit jaar moeten stellen zonder
de eerste drie nummers van hun
tijdschrift. Daarin zijn fragmenten
van een kritisch toneelstuk van de
schrijver Michail Sjatrov afge
drukt.
Volgens Oostduitse zegslieden
kreeg zelfs het cultureel centrum
van de Sovjetunie in Oost-Berlijn
van de Oostduitse posterijen te ho
ren dat de nummers niet konden
worden geleverd, omdat zij „niet
voor de handel waren vrijgege
ven". Abonnees in West-Berlijn
kregen het blad wel zonder proble-
Sjatrovs nieuwe stuk 'Verder,
verder, verder' is in de Sovjetunie
nog niet opgevoerd, maar de gepu
bliceerde fragmenten hebben in
middels wel al flink wat stof doen
opwaaien. In het stuk treden naast
Lenin en Stalin ook Trotski, Zinov-
jev en Kamenev op die in de officië
le geschiedschrijving nog steeds
als 'vijanden van het volk' te boek
staan.
Het Oostduitse partijblad 'Neues
Deutschland' nam onlangs twee ar
tikelen uit de Sovjetpers over
waarin Sjatrov ervan wordt be
schuldigd onzorgvuldig om te
springen met historische feiten. In
het artikel krijgt Sjatrov het ver
wijt dat Lenin in het stuk als
'hoofdbeklaagde' figureert met
Stalin als medeplichtige. Volgens
de Pravda geeft het stuk „niet al
leen van Stalin, maar van de hele
geschiedenis van het socialisme in
ons land een uiterst negatief
beeld".
Waarnemers vermoeden dat de
Oostduitse autoriteiten vooral aan
stoot hebben genomen aan een
aantal citaten van de in 1919 ver
moorde Duitse communiste Rosa
Luxemburg in de door het tijd
schrift gepubliceerde fragmenten.
