Een locomotief zonder werk
en een haven zonder schepen
Bij de moord op een 15-jarig meisje
Reportage
Joden verplicht vóór alles menselijk lijden te voorkomen99
PAGINA 2
DINSDAG 23 FEBRUARI 1988
De nog altijd goed als nieuwe locomotief: alleen gebruikt voor de jacht.
den bij het zien'van een schor
pioen".
Het debacle van het West-Suri-
name projekt laat zich overigens
moeilijk in kaart brengen. Ambte
naren tonen zich veelal zwijgzaam.
"Ik heb een baan en dat wil ik
graag zo houden", wordt vaak als
toelichting gegeven. De standpun
ten liggen ver uiteen en er zijn hon
derden miljoenen mee gemoeid,
die uitgegeven kunnen worden als
de Nederlandse ontwikkelings
hulp weer op gang komt.
Nita Ramcharan, journaliste bij
het in Paramaribo verschijnende
dagblad 'De Ware Tijd', heeft ook
problemen met het aan de praat
krijgen van voor- en tegenstanders.
"Er is in het verleden zoveel ge
knoeid en er is zoveel verdwenen.
Het is een 'hell of a job' om dat bo
ven tafel te krijgen".
Op papier
Toen het project onder Bouterse
werd stilgelegd, was het eigenlijk
al mislukt. In totaal zijn er bijna 300
miljoen harde Surinaamse guldens
in geïnvesteerd, oftewel 600 mil
joen Nederlandse guldens. Bij de
stopzetting in 1981 werd geraamd
dat er nog '200 miljoen aan Suri
naamse guldens nodig was, zonder
de stuwdam, de aluinaardefabriek,
en de hoogspanningsleiding mee
gerekend, die voorlopig alleen nog
maar op papier bestaan. De poten
tiële afnemers van de elektriciteit,
Billiton en Suralco, hebben minder
belangstelling dan ooit omdat de
prijs voor bauxiet tot het minimum
is gezakt.
De indianen van Washabo heb
ben de invasie en het vertrek van
de plannenmakers en bouwvak
kers zwijgzaam over zich heen la
ten komen. Ze ruilden hun traditio
nele leefwijze in voor een baan en
een vast salaris en kregen te horen
dat ze op een 'groenstrook' woon
den tussen het geprojecteerde
Apoera en de Corantijnrivier. Daar
moesten ze dus weg en het bos
rond het dorp werd plat gebulldo-
zerd.
Toen de indianen weigerden te
vertrekken, kregen ze een verbod
om hun huizen te moderniseren.
Zo mochten ze geen betonnen
vloertjes 'storten en elektriciteit
werd hen onthouden. De loonar
beid maakte, dat de tijd ging ont
breken om op de kostgrondjes te
werken. Maaltijden werden eenzij
dig, zodat kinderen ondervoed
raakten.
Engelstalig
Door de spoorlijn is Washabo
Engelstalig geworden. Guyanese
indjanen staken de Corantijn over
en vestigden zich in het dorp zon
der zich ervan bewust te zijn een
grens te hebben overschreden. Het
onderwijs wordt zoals overal in Su
riname in het Nederlands gegeven.
Onderwijzer Romalo: "Die veelta
ligheid, want behalve Engels spre
ken we ook nog onze eigen taal,
maakt het erg moeilijk. Kinderen
die naar de mulo in Paramaribo
gaan, redden het meestal niet".
"West-Suriname zal geëvalueerd
worden", zei president Shankar tij
dens zijn eerste openbare optre
den. "De goede onderdelen uit het
plan zullen indien mogelijk wor
den uitgevoerd". "En nou maar ho
pen dat de Assemblée-leden ge
noeg lef hebben om de knoop door
te hakken als blijkt dat het project
niet rendabel is", zegt een van de
vele deskundigen die niet bij naam
genoemd wil worden.
Sijriname haalt geflopt uitwikkelingsj)n>jeet West van stal
Maar harde toezeggingen dat
men het Bakhuisgebergte af wilde
graven, deden ze niet. „Er waren
wel contacten, maar geen contrac
ten", aldus een ambtenaar in Para
maribo die het West-Suriname-
project al meer dan tien jaar met in
gehouden woede volgt.
Dwarsliggers
Illustratief voor de wijze waarop
West-Suriname uit de droom ge
holpen werd is de gang van zaken
rond Surinam Timber. Het staats
bedrijf werd opgezet om de dwars
liggers te produceren voor de
spoorlijn. Daarna zou het als on
derdeel van het West-Suriname-
project met de houtbouw belast
worden. Dat was de droom. In wer
kelijkheid ging het iets anders. De
zaagloods werd gebouwd voordat
de machines werden gekocht en
bleek te kort te zijn.
Met passen en meten konden de
zaagmachines toch opgesteld wor
den. Maar dat kwam de brandvei
ligheid niet ten goede. Na enkele
jaren brandde de zagerij tot de
grond toe af. De laatste dwarslig
gers werden uiteindelijk gemaakt
met mobiele motorzagen. Dat
bleek veel sneller te gaan.
Toch zou het bedrijf aan nog wel
vijftig mensen werk kunnen bie
den. Maar er zijn geen ervaren bos-
arbeiders te vinden. Een van de
werknemers: "De jongens die in de
stad zijn opgeleid, weten niets van
het bos. We hebben een keer ie
mand naar de stad moeten over
vliegen omdat hij ziek was gewor
De schrik sloeg menig Surinamer om het hart toen Front-
leider Henck Arron onlangs de dossiers van het project
West-Suriname weer uit de archiefkast lichtte. Het beeld
doemt op van een troosteloze vlakte met wegen die ner
gens heengaan, viaducten die niets ontsluiten en een ha
ven waar nog nooit een schip is gesignaleerd. Wordt dit
troetelkindje van Arron de bodemloze put waar het restant
aan Nederlandse ontwikkelingshulp in verdwijnt?
tienduizenden inwoners. Volgens
het West-Suriname plan zou de be
roepsbevolking van Apoera zijn
brood verdienen in de aluminium-
industrie, waarvoor de stuwdam in
de Kabaleborivier de benodigde
energie zou leveren.
Voor de aanvoer van het bauxiet
uit het Bakhuisgebergte werd een
72 kilometer lange spoorlijn aange
legd. Een gigantisch industriege
bied met genoeg werkgelegenheid
om het monopolie van Paramaribo
te doorbreken. Een plan met de al
lure van de Delta-werken. Een
droom die nooit werkelijkheid
heeft mogen worden.
door
Marie Annet van Grunsven
Apoera is niet meer of minder
dan een gehucht, weliswaar met
spoorlijn. Op de kade staat een mo
derne locomotief. Maar die rijdt
haast nooit. "We gaan er weieens
mee jagen 's nachts", zegt Chris,
een van de zestig militairen die in
Apoera gelegerd zijn.
Toen de spoorlijn klaar was, had
eigenlijk meteen begonnen moe
ten worden met het mijnen van de
bauxiet. Maar dat heeft niet zo mo
gen zijn. De grote bauxietfirma's
Billiton en Suralco hebben de ver
richtingen van de Surinaamse
overheid in West-Suriname met be
langstelling gadegeslagen.
De kade van Apoeranog altijd een gehucht in plaats van een bedrijvig
industriestadje. Een schip heeft er nog nooit aangelegd.
Reconstructie en terugblik op de geruchtmakende zaak Wil Vervat
Veertien jaar geleden werd
Rotterdam opgeschrikt door de
moord op de 15-jarige Wil Vervat.
Zij werd op 8 september 1974
onder de metrobaan van het
station Slinge gewurgd met een
touw gevonden. Het werd een
van de meest geruchtmakende
moorden in Rotterdam, omdat
het motief voor de moord
onduidelijk was en de dader
nooit werd achterhaald. Tot twee
maanden geleden een Belgische
gedetineerde die wegens een
gewapende roofoverval een
celstraf van zes jaar uitzit in de
gevangenis van Gent, plotseling
bijzonderheden begon te
vertellen over die moord. Reden
voor politie en justitie in
Rotterdam om alsnog aan de slag
te gaan met de zeer trieste en nog
net niet verjaarde 'zaak-Vervat'.
Een reconstructie.
door
Bas Hoppel
ROTTERDAM - Twee man in een
cel heeft ook z'n voordelen. Een fel
tegenstander als hoofdcommissa
ris Jan Blaauw van de Rotterdam
se politie zal dat nu moeilijk kun
nen ontkennen. Want waar een
1300 man sterke Mobiele Eenheid
en een rechercheteam van 30 man
in 1974 niet in slaagden, het opspo
ren van de moordenaar van het
toen 15-jarig meisje Wil Vervat,
lukte ongevraagd een 'cel-deler' in
een gevangenis in Gent wel.
Eenvoudig door te luisteren naar
het steeds luguber wordende
'kerstverhaal' dat z'n medegevan
gene hem in december jl. vertelde,
ontdekte hij plotseling z'n cel te de
len met een mogelijke moordenaar.
Uit angst ook zelf te worden afge
maakt, 'verlinkte' hij z'n mede-ge
vangene, de 44-jarige Marcel V. Te
gelijkertijd vroeg uit lijfsbehoud
onmiddellijke overplaatsing aan
naar een andere, een veiliger cel.
Hoofdcommissaris Blaauw
over twee maanden wacht hem de
vut, was in 1974 nog hoofd van de
Rotterdamse recherche. Hij weet
nog precies hoe hij destijds, op za
terdagavond 7 september, rond
half een 's nachts thuis onaange
naam werd verrast door een tele
foontje van het hoofdbureau: er
was een moord gepleegd vlakbij
het station Slinge, destijds het
eindpunt van de metrolijn. Onder
de metrobaan, daar zo'n acht meter
bovengronds, lag Wil Vervat, nog
maar 15 jaar oud, in de bosjes. Ge
wurgd met een touw. Die avond
zou zij na een feestavond van
school gaan en met de laatste me
tro naar huis komen.
Strenge ouders
Monica Cromzigt, nu 28 en toen
even oud als Wil, was goed met
haar bevriend. Met een groepje
meiden gingen ze meestal geza
menlijk op zaterdagavonden de
hort op en ze verzamelden zich dan
bij de ingang van het metrostation.
Er was één groot verschil tussen
Wil en de anderen. Ze had strenge
ouders en moest als enige al om
twaalf uur 's avonds thuis zijn, ter
wijl de anderen pas een uur later
huiswaarts keerden.
Wil, ondanks haar jeugdige leef
tijd uiterlijk al een aantrekkelijke
jonge vrouw, vertelde thuis die
avond naar een schoolfeestje te
gaan. In werkelijkheid was ze naar
de Big Ben gegaan, een toen popu
lair café op het Stadhuisplein in het
centrum van Rotterdam.
Hoewel het maar drie minuten
lopen is van de metro naar het ou
derlijk huis van Wil Vervat, aan de
Oldegaarde, stond haar vader haar
altijd op te wachten. Ook op die fa
tale september-avond in 1974. Ze
was 'dit keer echter wat later. De va
der was al bij de ouders van Monica
gaan kijken, die vlakbij een patat
zaak hadden. Toen bleek dat ze
daar niet was liep hij, het wachten
moe, terug naar huis...
Scherpe gil
De toen twintigjarige Bert Lo
wes woont nu nog in het flat schuin
tegenover het metrostation. Als mi
litair was hij indertijd een beetje
bezeten geraakt van geweren.
Rond half een die nacht stond hij
met z'n jongere broertje Jaap en
zwager Fred op het balkon van de
derde verdieping. Te spelen met
een luchtbuks. Ze probeerden met
water gevulde ballonnetjes, die wa
ren neergelaten, in de voor de flat
gelegen singel, te raken.
Plotseling hoorde Bert een
scherpe gil uit de richting van de
schouderhoge struiken vlakbij het
metrostation. Op z'n sokken rende
hij naar de plek waar het geluid
vandaan kwam. Hij ontdekte ech
ter niets, liep nog zo'n honderd me
ter door onder de metrobaan en
keerde dan terug in de richting van
het metrostation. Hij vertrouwde
de zaak niet en gaf z'n zwager op
dracht thuis een grote zaklantaarn
te halen. Zelf dook hij de bosjes in.
Even later zag hij er de gewurgde
Wil Vervat op haar buik op de
grond liggen.
Bert is inmiddels 33 en na z'n mi
litaire dienst auto-monteur gewor
den. De moord, die hij als eerste
ontdekte, zal hem z'n hele leven
bijblijven. "Zoiets vergeet je nooit
meer. Die gil van dat meisje, af
schuwelijk was het".
Zenuwen
Ook de familie P. Huizer woont
nog aan de Oldegaarde. Hun doch
ter Anita, toen ruim 16, was die
avond wezen stappen. Zolang die
niet thuis was, zat haar bezorgde
moeder in de zenuwen. "De hele
avond heb ik voor het raam geze
ten. Waar blijft ze nou toch", weet
mevrouw Huizer zich van toen nog
te herinneren. Haar dochter kwam
met de op een na laatste metro aan.
Haar vriend, met wie ze was uitge
weest, zette ze dit keer niet af bij de
bushalte onder de metrobaan. Me
vrouw Huizer zag beiden naar het
flat komen. Gerustgesteld sloot ze
luxaflex en schonk ze zichzelf een
glaasje in.
Thuis vertelde Anita waarom ze,
niet zoals altijd, dat laatste stukje
alleen had gelopen. "Ze had bij het
uitstappen van de'metro een vuiltje
in d'r oog gekregen. D'r contact
lens had ze uitgedaan, daardoor
kon ze niet veel meer zien. Daarom
had ze haar vriend gevraagd haar
even naar huis te brengen. Als dat
niet was gebeurd, was zij mis
schien het slachtoffer geweest.
Dat realiseerden we ons al on
middellijk de volgende ochtend,
toen we al die politieauto's voor het
flat zagen staan. Je denkt: wat af
schuwelijk om een onschuldig
kind van 15 jaar te vermoorden. En
tegelijkertijd besef je dat het ook
onze dochter had kunnen zijn. Dat
vuiltje in d'r oog heeft haar leven
misschien wel gered".
Getuige
Een grootscheeps buurtonder
zoek kwam op gang. Niet minder
dan 1300 man Mobiele Eenheid
werd ingezet en kamden de twee
door de metrobaan gescheiden wij
ken Pendrecht en Zuidwijk uit. Er
waren zo'n tién serieuze verdach
ten. Daaronder pijnlijk genoeg,
ook de vader van Wil. Hij was im
mers de nqdige keren op zaterdag
avonden op het donkere stukje on
der die metrobaan gesignaleerd.
Onder hen ook de eerste en enige
getuige Bert Lowes. Hij stond de
maandag na het fatale weekeinde
breeduit met een foto, genomen
door de ruit van een politie-busje,
in de krant. Bert: "De mensen in de
buurt dachten dat ik het had ge
daan. Als je op straat liep, zag je ze
denken: hé, moet jij niet in bak zit
ten. Ik werd gewantrouwd. Ach
teraf gezien begrijp ik het wel,
want deze moord heeft een ver
schrikkelijke indruk gemaakt,
Daarom ben ik ook zo blij dat, na al
die jaren, toch de vermoedelijke
dader bekend is. Ook voor mij is
dat een opluchting".
De bewuste Belg, die van de
moord wordt verdacht, was ook all
in 1974 verhoord. Hij was toen dek-
knecht en lag met z'n schip al we-j
ken zonder werk in de Waalhaven,!
ruim een kwartier lopen van hefl
metrostation. De maandagochtend
na de moord las hij in de krant dat
Wil Vervat dood was. Kennelijkl
wist hij dat niet. De confrontatie'
met het slachtoffer heeft niet lan
ger geduurd dan een minuut.
In paniek heeft hij z'n polsen
doorgesneden en is in een zelf
moordpoging de Waalhaven inge
sprongen. Dat werd echter door an
dere schippers opgemerkt. Hijl
werd uit het water gevist en zou in
het Zuiderziekenhuis een week in
coma blijven. Toen hij bijkwam,
heeft de Belg als verklaring voor
z'n zelfmoordpoging genoemd dat
hij 't niet langer aankon dat z'n
vrouw Mireille, met wie hij op ge
spannen voet leefde, en de twee
kinderen, van toen vier en acht]
jaar, hem hadden verlaten.
Zedendelicten
Voor 't eerst kwam hij na de ge
boorte van het eerste kind in aanra
king met de Belgische justitie. La
ter volgden meer aanhoudingen,
voornamelijk wegens ernstiger
wordende zedendelicten en exhibi
tionisme. Op het moment van de
moord was de verdachte voorlopig
op vrije voeten gesteld wegens eer
der gepleegde zedendelicten. Het
vermoeden is dan ook sterk dat de
toen 30-jarige man Wil Vervat heeft
willen misbruiken. Toen zij haar
belager liet merken hiervan niet
gediend te zijn, moet de scholiere
vrijwel meteen door hem zijn ge
wurgd.
Alleen het streven naar een vre
desregeling met het Palestijnse
volk kan Israël hoop op vrede en
veiligheid bieden. Op basis van
hun geloof zijn joden verplicht
absolute voorrang te geven aan
het voorkomen van menselijk lij
den. „Wat zal er van deze grote
morele boodschap van het joden
dom voor de wereld overblijven
als tegen de wil van de bewoners
de bezette gebieden in Israëli
sche handen blijven?".
Dat zei drs. R.M. Naftaniël, di
recteur van het Centrum voor In
formatie en Documentatie Israël
(CIDI), gisteren bij de opening
van het internationaal symposi
um '40 jaar Israël en de kerken' in
Amsterdam.
Naftaniël noemde enkele rede
nen waarom dit symposium
wordt gehouden. Nog steeds zijn
er grote groepen christenen die
er niet aan kunnen wennen dat
het joodse volk terug is op de
kaart van de wereldgeschiede
nis. Verder heeft het conflict tus
sen Israël en de Arabieren ook
een religieuze dimensie. Joden
kennen het onderscheid tussen
het land en het volk niet. „Dege
nen die joden het recht ontzeg
gen om in dit land een eigen staat
te hebben ontkennen niet alleen
de joodse geschiedenis, maar
ook de joodse tradities en de
joodse gebeden", aldus Nafta
niël.
Het is volgens hem daarom de
vraag of de kerken voorop moe
ten lopen met kritiek op de staat
Israël. De paus, die geen diplo
matieke betrekkingen met Israël
wil aanknopen maar die wel de
omstreden Oostenrijkse presi
dent Waldheim heeft ontvangen
en binnenkort zal bezoeken,
heeft geen recht van spreken.
„Wij hadden graag een vertegen
woordiger van het rooms-katho-
lieke episcopaat over deze vraag
stukken gehoord. De bisschop
pen hebben het echter massaal
laten afweten", aldus Naftaniël
in een verwijzing naar de weige
ring van niet minder dan zeven
bisschoppen en kardinalen om
op dit symposium te spreken.
Onder hen bevonden zich kardi
naal Willebrands, bisschop Bar
van Rotterdam en hulpbisschop
Lescrauwaet van Haarlem.
Toch is de sfeer tussen het jo
dendom en het katholicisme de
afgelopen jaren sterk verbeterd.
Dr. Geoffrey Wigoder uit Israël,
hoofdredacteur van de Encyclo
pedie Judaice, gaf dat met een
enkel voorbeeld aan. Toen in de
cember 1917 alle kerkklokken
van Rome luidden omde over
winning van de Geallieerden in
Palestina en de bevrijding van-
Palestina te vieren, zwegen de
klokken van de Sint Pieter. De
toenmalige paus, Benedictus
XV, zei: „Het is voor mij en voor
het christendom uiterst pijnlijk
als niet-gelovigen (joden) het in
Palestina beter hebben dan wij
en als de heilige plaatsen aan
niet-gelovigen (joden) worden
overhandigd. Het beheer ervan
door zionisten is een belediging
voor het christendom." Dergelij
ke taal wordt niet meer gebezigd,
de joods-christelijke betrekkin
gen zijn sindsdien aanzienlijk
verbeterd, aldus Wigoder. „Soms
leek er heel weinig vooruitgang
te zijn -- het Vaticaan heeft nooit
bekend gestaan om z'n haast, ter
wijl joden en Israëliërs zeer on
geduldig kunnen zijn -- maar een
vergelijking van de huidige situ
atie met 1948 toont aan dat er
veel is bereikt, maar ook dat er
nog veel moet worden gedaan."
Volgens het CDA-Tweede-Ka-
merlid Gualthérie van Weezei
moet er heel wat gebeuren "wil
premier Lubbers niet naar Israël
gaan". Weliswaar zullen de Ara
bische landen zo'n bezoek uitleg
gen als steun voor het beleid van
de huidige Israëlische regering,
maar de betekenis van dit be
zoek gaat veel verder. "Het be
zoek van Lubbers aan het 40-jari-
ge Israël isook erkenning voor
het joodse volk dat voor zijn vrij
heid heeft moeten strijden". Het
kabinet heeft over het doorgaan
van de reis van de premier nog
geen standpunt ingenomen.
Herverdeling
Bij de verdeling van de finan
ciële steun voor de geestelijke
verzorging in krijgsmacht en jus-
titie-inrichtingen kunnen vol
gens prof. mr. E. Hirsch Ballin de
kerken zich niet langer beroepen
op de gegevens in de bevolkings
registers. „Humanistische raads
lieden in het leger klagen terecht
over een te grote werkdruk. Her
verdeling is noodzakelijk want
de traditionele formule van één
predikant en één aalmoezenier
op drieduizend dienstplichtigen
werkt allang niet meer."
Dit zei Hirsch Ballin, hoogle
raar staats- en bestuurskunde
aan de Katholieke Universiteit
Brabant in Tilburg, gisteren in
een toespraak voor de rooms-ka-
tholieke Sint Gertrudis-acade-
mie in Den Bosch. Hij is voorzit
ter van de commissie die volgen
de maand een advies aan de rege
ring uitbrengt over de Financiële
banden tussen kerk en staat.
Hij toonde zich voorstander
van een systeem waarbij dienst
plichtige militairen naar hun
voorkeur wordt gevraagd. De
uitkomst daarvan zou dan maat
gevend zijn voor de verdeling
van geestelijke verzorgers. Vol
gens Hirsch Ballin moeten de
kerken voor een oplossing van
hun problemen zich niet tot de
overheid wenden. „Autonomie is
wezenlijk voor kerken". Verder
pleitte hij voor een selectieve
koppeling van gegevens van de
burgerlijke stand en die van de
kerken. Mensen moeten zelf la
ten weten of zij bij een kerkge
nootschap geregistreerd willen
worden. „De kerken moeten niet
langer zich groter voordoen dan
ze zijn."
In de Ruimte in geldnood. Het
kinderoord van evangelisch cen
trum In de Ruimte in Soest be
vindt zich in ernstige financiële
moeilijkheden. Het centrum
heeft voor 1 juli een half miljoen
gulden nodig voor de verhuizing
van faciliteiten voor kinderkam
pen en de drukkerij. De gemeen
te Soest zal het huidige terrein
per 1 juli opeisen wegens verlen
ging van een weg.
In de Ruimte, dat zich richt op
vorming en onderwijs, heeft het
terrein 22 jaar in bruikleen ge
had. Diverse activiteiten zijn in
middels overgebracht naar het
naburige stuk grond, dat in 1982
is gekocht. De financiën voor de
verhuizing van de kinderfacili
teiten ontbreken echter. Hier
door dreigen deze zomer de kin
derkampen niet door te gaan.
Ook de toekomst van de werkne
mers is onzeker geworden.
Omgekeerde wereld? Het fe-
bruari-nummer van FM, Francis-
kaans Maandblad, bevat een in
terview met de Braziliaanse zus
ter Irma Willeman. Zij verblijft in
Valkenburg en is naar Nederland
gezonden om oudere en zieke
medezusters bij te staan. "Reli
gieuzen komen tekort in Neder
land" vindt ze. "In Nederland is
een geestelijke nood". Jaren ge
leden vertrokken Nederlandse
zusters als missionaris naar Bra
zilië; nu helpt er een Braziliaanse
in Nederland. De omgekeerde
wereld?, vraagt het blad zich af
Beroepen. Gereformeerde
Kerken: beroepen te Nieuwegein
(part-time): mevrouw drs. H. C.
Pasterkamp, kandidaat te Am
sterdam; te Hilligersberg-Terbr-
egge: drs. E. D. J. de Jongh, stu
dentenpredikant te Wageningen.
Gereformeerde gemeenten: be
roepen te Nieuwerkerk (Zee
land): A. F. Honkoop te Zwijnd-
recht.
Oud-Gereformeerde Gemeen
ten: beroepen te Barneveld: W
Kamp te Grafhorst.
Baptistengemeenten: beroe
pen te Harlingen: C. Molema te
Treebeek.
Monica Cromzigt, inmiddels 28 jaar oud, op de plaats
din destijds' werd gewurgd.
(fotoGPD)
