'Brecht - hij had een koud hart in een warm lijf PODIUMBUK Eddy Brugman, hoofdrolspeler in 'Brecht, het leven zelf Youp duldt geen komedie DINSDAG 23 FEBRUARI 1988 KUNST PAGINA 23 Folkloristische dans, toneel en muziektheater deze week in Lei den. Schuier uw smoking af, steek de zilveren sigarettenkoker bij u, hang de briljanten om en kijk vervolgens even mee naar wat Leiden de komende week aan theater te bieden heeft Lachen en brullen 'Den Haag Vandaag'. Zo heet de nieuwste produktie van John Lantings Theater van de Lach. Vorige week werd er in deze ko lommen al uitvoerig op inge gaan. Nu Lanting onlangs de Jo- han Kaartprijs heeft ontvangen, is er misschien extra reden een bezoek te brengen aan de Leidse Schouwburg, waar de speciale jubileumproduktie van dit vro lijke gezelschap op dinsdag- en woensdagavond zal worden ver toond. Folklore Oók in de Leidse Schouwburg en óók met een jubileumpro gramma komt het Folkloristisch Danstheater, het enige professio nele folkloristische dansgezel schap uit West-Europa. Donder dagavond zullen er hoogtepun ten worden gebracht uit het re pertoire van de afgelopen vijfen twintig jaar. Na de pauze zal de folklore uit Noord- en Zuid-Ame- rika aan bod komen. Weer eens wat anders dan onze eigen Vol- korenfolklore. Brecht Om de zoveel tijd wordt er weer een toneelstuk van Brecht opge voerd. Maar met het leven van de schrijver zelf is eigenlijk nog nooit echt iets gedaan. Auteur Erik Lotichius is in dit 'gat in de markt' gedoken. Hij schreef het stuk 'Brecht, het leven zelf, dat op vrijdagavond in première zal gaan in de Leidse Schouwburg. Voor een uitgebreid verhaal over deze voorstelling verwijzen wij naar het artikel elders op deze pagina. Nonsens Ja, en dan natuurlijk de veel besproken musical 'Nonsens'. Za terdagavond zal het toneel van de Leidse Schouwburg even wor den omgetoverd tot een klooster. Daar zullen de vijf nonnen Nelly Frijda, Josine van Dalsum, Syl via de Leur, Milly Scott en Nelle- ke Burg een show op touw zetten om andere nonnen, die door de keukennon zijn vergiftigd, een mooie begrafenis te geven. Wie de lachende gezichten van deze non netjes uit die 'manchetten van Goliath' ziet komen, zou zich on- middelijk opgeven bij moeder overste. Ja, ja, er schuilt veel on der mantel en kleed, waarvan men niets weet. Sleutelga troma n - tiek Tot zover het programma van de Leidse Schouwburg. In het LAK-theater zijn een paar voor stellingen te zien die minstens zo interessant zijn als die in het the ater aan de Oude Vest. Woens dagavond speelt toneelgroep 'De Giftige Appel' er een stuk van de Weense toneelschrijver Arthur Schnitzler, getiteld 'Reidans'. Het is een stuk dat de dubbele mo raal van het Wenen omstreeks het fin de siècle op voortreffelijke wijze in beeld brengt. Wij krijgen te zien hoe telkens twee mensen el kaar het bed proberen in te pra ten. Leerzaam? Majakovski Vrijdag en zaterdag staat in het LAK een gedicht van de Rus sische dichter Majakovski cen traal. Het heet 'Mens. Een ding' en zo heet ook de voorstelling die regisseur Albert Lubbers en ac teur Hans Dagelet ervan maak ten. Dagelet 'speelt' het gedicht van deze 'tot demonenwaan- koorts gedreven dichter'. Een voorstelling die men niet mag missen. Haaien Zondag in het LAK: de kinder voorstelling 'Naar de haaien' van Theatergroep Kwiebus. In 'Naar de haaien' wordt verteld over de avonturen van de inland se scheepsjongen Kiri aan boord van een luxe cruiseschip op de Stille Oceaan. Eddy Brugman (links), hoofdspeler in het muziektheaterstuk 'Brecht, het leven zelf. Naast hem de auteur, Erik Lotichius. (foto Hans Van Dijk/GPD) ALKMAAR/AMSTER DAM - Bertolt Brecht. Met enige regelmaat worden zijn toneelstukken door Nederlandse toneelgezel schappen op het repertoi re genomen. De figuur van Brecht zélf is echter nog nooit het onderwerp van een toneelstuk geweest. door Cees van Hoore Daarin is nu verandering geko men. In de Leidse Schouwburg gaat op vrijdag 26 februari 'Brecht, het leven zelf in premiè re. In dit muziektheaterstuk, ge schreven door Erik Lotichius en geregisseerd door Eddy Ver- bruggen, wordt in vijftien scènes het leven van Brecht opgeroe pen. In korte monologen komt Brecht, die wordt gespeeld door de Vlaamse acteur Eddy Brug man, zelf aan woord. Hij heeft het over zijn moeizame entree in de literatuur, over het 'gebruiks voorwerp' vrouw, over het suc ces van zijn 'Drie Stuivers Ope ra', over zijn behandeling tijdens de communistenjacht in Ameri ka, kortom: zijn hele leven pas seert de revue. Deze monologen worden onderbroken door een aantal van Brechts bekendste lie deren, gezongen door Hantzen Houwert, Hans Radloff en een tienkoppig koor, waarin talenten als PisuisseprijswinnaarMarja Gamel meezingen. De rol van Brecht zou eerst worden ge speeld door acteur Jules Croiset. Na de 'ontvoering' kon Croiset echter niet meer aan zijn ver plichtingen voldoen en werd Ed dy Brugman voor de rol ge vraagd. In een kleine maand heeft hij de tekst erin moeten stampen. Cees van Hoore bezocht de try- out in Alkmaar en had daarna een gesprek met schrijver Erik Lotichius en hoofdrolspeler Ed dy Brugman. Brechts haar staat Eddy Brug man goed. Voor zijn rol heeft hij zich speciaal 'wreed laten knip pen'. De schipperspet die voor hem op het tafeltje in de Amster damse bodega De Keijzer ligt, draagt hij dan wel piet tijdens de voorstelling, maar hij zou Brecht zelf niet hebben misstaan. Schrijver Erik Lotichius, die te genover hem zit en net een slok oude jenever langs zijn kiezen laat walsen, bekijkt 'zijn' Brecht met welgevallen. Wat trok hem nu zo aan in de figuur van deze schrijver? Lotichius: "De titel van mijn stuk zegt het al: 'het leven zelf van Brecht. Na het lezen van zijn biografie en enkele andere boe ken kwam ik erachter dat Brecht niet alleen maar de verheven dichter was waarvoor de meeste mensen hem aanzien. Hij was in sommige opzichten erg aards. Koste wat het kost, wilde hij er komen. Daarbij ging hij, figuurlijk gezegd, over lijken. Mij interesseerde de 'Streber' in die man". Brugman: "Nou, nou, Streber, ik geloof niet dat dat het juiste woord is. Laten we zeggen dat hij een pragmaticus was. Hij wilde schrijven en had daar alles voor over. Hij moest, zoals jij schreef, 'zijn ellebogen vrijhebben'. Lotichius: 'Akkoord. Maar daarbij ging hij dan wel vaak ui terst sluw te werk. Hij manipu leerde de mensen heel subtiel. Ze hadden het vaak zelf niet in de gaten". Sluwheid Brugman: "Daar heb je gelijk in. Op het toneel doet hij dat met het zogenaamde 'Verfrem- dungseffekt'. Hij liet de mensen maar tot op zekere hoogte 'mee leven' met zijn figuren. Hij bouwde allerlei zaken in waar mee hij ze op het verkeerde been zette. Dan moesten ze gaan na denken. Kwamen ze er mis schien achter dat ze zelf ook het mikpunt waren van zijn spot. Ook in zijn eigen leven, maakte hij de mensen onzeker. Een mooi staaltje daarvan staat in de bio grafie. Als jongen kreeg hij van zijn leraar eens een opgave terug, die wemelde van de rode stre pen. Hij zette zelf stiekem een paar rode strepen bij dingen die goed waren en ging toen met de opgave terug naar zijn leraar. Die stond perplex. Hoe had hij zich zó kunnen vergissen! Gevolg: hij liet het door Brecht slecht ge maakte proefwerk niet meetel len voor het eindrapport. Zoiets - dat is natuurlijk behoorlijk sluw voor zo'n jonge jongen'. Lotichius schreef het stuk in twee maanden. Toen hij het af had, liet hij het lezen aan Jules Croiset. Die was meteen dol-en- thousiast. Hij ging ermee naar het impresariaat Frans van Bronkhorst en kon Lotichius de volgende dag al melden dat het stuk in produktie zou worden ge nomen. Met in de hoofdrol de geestdriftige Jules Croiset zelf. Jules Croiset? Wat postuur be treft lijkt deze acteur toch niet in de verste verte op Brecht? Lotichius: "Het stuk is opge bouwd uit vijftien korte monolo gen. Dat moet je aankunnen als acteur en Jules Croiset kon dat aan. Hij heeft dat met zijn solo- programma's in het verleden wel bewezen. Toen het fout liep met hem, zaten we dan ook even be hoorlijk in de rats. We waren al zo ver, hadden al zoveel gerepe teerd met het koor en zo. Maar ja, gelukkig heeft Eddy..." Uitdaging Brugman: "Ja, dat was wel even wat. Na die ontvoerings zaak vroegen ze of ik de rol wilde overnemen. Ik vond dat wel een uitdaging. In zo'n kleine maand heb ik de tekst erin moeten stam pen. Ik dacht bij mezelf: als ik eerst die tekst er maar in heb, dan komen de nuances en de be wegingen straks wel. Een ge makkelijk rol is het niet. Om mijn stem zoveel mogelijk op die van Brecht te laten lijken, heb ik bandopnames van hem beluis terd. Zijn stem was veel 'lichter' dan die van mij. Hij sprak zijn woorden ook zeer zorgvuldig uit, hij 'proefde' ze als het ware. Wat mimiek betreft had Brecht wel iets van een 'Hitier', als je be grijpt wat ik bedoel. Hij stond net als deze figuur voor een idee, maar dan wel een idee van het goede soort natuurlijk. Hij kwam op voor de onderdrukten, het proletariaat, terwijl hij toch zelf uit een niet onbemiddeld nest kwam. De literatuur, het toneel - hij gebruikte het als wapen in de klassenstrijd. Om die te kunnen winnen, ging hij ver. Ze hebben wel eens van hem gezegd: 'hij had een koud hart in een warm lijf". "Overigens, in de geënga geerdheid van een schrijver als Brecht kan ik mij goed vinden. Ik kan in die rol veel kwijt dat ook bij mijzelf leeft. Als ik zie hoe de wereld reilt en zeilt, dan word ik daar niet vrolijk van. Ergens in de tekst heeft Erik het bijvoor beeld over 'de Hitlerlegers' die Europa veroveren. Daarvan heb ik gemaakt: 'Hitlerlegers'. Ik laat dat woordje 'de' weg om aan te geven dat er nog steeds van die 'Hitlerlegers' de wereld onveilig maken. Want in Chili en Nicara gua, en in het verleden in Viet nam, dat zijn toch eigenlijk net zo goed 'Hitlerlegers', of niet soms? En dan dat marxisme waar Brecht zoveel mee ophad - als je het goed bekijkt, is dat toch langzaamaan ook aan het ontaar den. Daarom - als ik ergens in het stuk de naam van Marx moet noemen, dan pauzeer ik even tij dens het uitspreken van die x. Dan zeg ik Mark...s". "Ach, een acteur is net zo geën gageerd als hij zelf in het leven staat. Als je zelf nog nooit dron ken bent geweest, hoe kun je dan de rol van een dronkeman goed spelen? Ik bedoel daarmee maar: je moet het ook een beetje uitje eigen leven halen". Nieuwslezer De verschillende perioden uit het leven van Brecht worden aan elkaar gesproken door een soort nieuwslezer, een Polygoon-Pro- filti-stem. Deze leest in chronolo gische volgorde de belangrijkste gebeurtenissen en keerpunten uit het leven van de auteur voor. Maar de monologen van Brecht worden ook nog op een andere manier 'aan elkaar geschakeld', namelijk door bekende liederen als 'Das Lied von Surabaya Johnny', 'Die Moritat vom Mackie Messer' en 'Die Zuhalter- ballade'. Zelf zette Erik Lotichi us, die tevens componist is en hoofdvakdocent aan het Swee- linckconservatorium in Amster dam, de tekst 'Alles wandelt sich' op muziek. Die liederen worden door Hantzen Houwert, Hans Radloff en het koor op voorbeeldige wijze gezongen. Misschien wel iets té mooi, iets té voorbeeldig? Want: moeten de teksten van Brecht niet veel 'vet ter', veel 'platter' klinken? Waar blijft zo de 'walging van het be staan', dat geblaseerde dat in Lotte Lenya's stem zo duidelijk doorklinkt? Lotichius: "Ja, daar is wel over nagedacht. Maar we hebben uit eindelijk gekozen voor geschool de stemmen. Die teksten van Brecht hebben toch iets exem plarisch. Ze worden zo lang zaamaan klassiek. En dan mogen ze ook wel eens iets 'klassieker' worden gezongen, om het zo maar eens te noemen. Trouwens, ik ben helemaal niet zo dol op die vertolking van Lotte Lenya". 'Brecht, het leven zelf werd geregisseerd door de Belgische regisseur Eddy Verbruggen. Hij is vanaf 1958 verbonden aan de Koninlijke Vlaamse Opera. Vooral het werk van Verdi heeft hij menigmaal onder handen ge- Van een 'operaman' kun je enig 'pathos' in de regie ver wachten. Maar al zijn er weelde rige, exuberante taferelen in 'Brecht, het leven zelf, de grote lijn in het stuk getuigt van een sobere aanpak. Brugman zit als Brecht op een kleine verhoging, die aan een zijde is begrensd door een papieren wand. Achter die wand zijn de schaduwen te zien van de 'bruinhemden', de nazi's, wier rumoer al vrij snel opklinkt in het stuk. Op een ge geven moment laat Verbruggen deze nazi's door die wand heen stappen. Een goede vondst. Brugman, die vijfentwintig jaar geleden al eens met Ver bruggen heeft gewerkt, vindt dat de regisseur het stuk en ook zijn rol 'goed heeft gestoffeerd'. Maar het glas 'whisky on the rocks' in de Amerikaanse periode van Brecht en de lamp die tijdens een verhoor op zijn gezicht wordt ge richt, vindt tyij dat niet een beetje teveel van het 'clichématige'? Én die koffer die Brugman alias Brecht op een gegeven ogenblik moet optillen, die koffer die dui delijk leeg is, moet daar niet iets aan worden gedaan? "Wat betreft die lamp en die whisky. Nee, dat stoort mij niet. Sommige dingen moet je als re gisseur duidelijk aangeven, ver hevigen. En dan daarbij - er zit natuurlijk ook wel enige ironie in. Neem nu dat commentaar van Brecht op zijn Amerikaanse on dervragers; hij zegt: ze hebben me een sigaar laten roken. Met andere woorden: slechts daarin verschilden ze van de nazi's. En die sigaar, is dat niet het ergste cliché dat je je kunt voorstellen. Maar het werkt wel. Maar wat die koffer betreft, daar ben ik het wel mee eens. Daar moet volgende keer natuurlijk echt wat in." Nazi-kenau's In het stuk komt een scene voor, waarin een aantal nazi-ken- au's met zwepen zogenaamd ge vangenen moeten afranselen. De scene is door Verbruggen zelfbe dacht. Tijdens de try-out ging het knallen met die zwepen nog een beetje stuntelig. Brugman: "Dat slaan met die zwepen moet na tuurlijk uiterst behoedzaam ge beuren. Dat is nog heel moeilijk. Ja, ja, het bestaan van een acteur is niet geheel zonder gevaar. Ik heb het in het HOT-theater eens meegemaakt dat zoiets derge lijks uit de hand liep. In een be paalde fragment moest er ge bruik worden gemaakt van zwaarden, echte zwaarden. Ik zei: 'Jongens, plat die punten wat af!' Maar nee hoor. Nou, die scene is aan de gang en ik denk bij mezelf: tjee, wat sterft die jon gen vandaag goed! Zie ik opeens een straaltje van twee vingers dik onder hem uitlopen. Bloed. Hadden ze een slagader in zijn dijbeen geraakt. Hij loopt nu nog mank". Brugman is met de rol van Brecht weer voor een paar maan den onder de pannen. Met rollen, zoals in 'Hendrik IV' van Piran dello en in 'De Nieuwe Dood' van Jos Brink, mag hij de laatste tijd toch al niet klagen. Voor veel van zijn collega's ligt dat anders. Brugman: "Negentig procent van de acteurs is tegenwoordig werkloos. Dat is jammer, want er is heel veel talent. Talent, dat de kans niet krijgt om te groeien. Want: 'Oefening baart kunst', zo luidt het spreekwoord en als je die oefening niet krijgt, dan glipt het vak uit je poten. Ach, je moet geluk hebben. En natuurlijk vooral niet onder de prijs gaan werken, zoals nogal wat acteurs doen. Dat is funest". Jules Croiset Wat vond het publiek nu ei genlijk van het 'wegvallen' van Jules Croiset als hoofdrolspeler voor dit stuk? Bij Cultureel Cen trum De Vest in Alkmaar, waar op 17 februari een try-out werd gegeven, werden in de voorver koop zo'n 67 kaarten terugge bracht. De directie van deze schouwburg vroeg zich af of men de voorstelling nog wel moest la ten doorgaan, maar al snel bleek het hier te gaan om een impulsie ve reactie, een storm in een glas water. Na een stuk in de theater krant, waarin een en ander was uitgelegd, stroomde het publiek weer toe. De zaal was tijdens de try-out dan wel niet uitverkocht, maar zoiets is niet ongebruike lijk. Bij de Leidse Schouwburg is tot op heden nog niet een afzeg ging binnengekomen. Een laatste vraag aan Brug man: is het idee wel eens bij hem opgekomen om de rol te weige ren, laten we zeggen uit een soort 'solidariteit' met Jules Croiset? Brugman: "Solidariteit. Ik denk niet dat dat woord hier op zijn plaats is. Er was gewoon een noodsituatie ontstaan en ik voel de me niet in het minst bezwaard de rol aan te nemen. Moet het theater dan soms ophouden met Jules Croiset? Ja, als er iets met dat stuk zélf mis was geweest, dan had ik natuurlijk geweigerd. Nu dacht ik, om maar eens een dooddoener te gebruiken: 'The show must go on'". Lotichius: "Als je het objectief bekijkt, heeft Jules Croiset ons toch min of meer in de steek gela ten. Ik weet nog goed: net na zijn 'ontvoering' kwam hij op de re petitie en zei hij: 'O, wat ben ik blij dat ik juist nu dat stuk mag spelen. Nu kunrien we het fascis me ook op dit front bekampen'. Waarop een van de actrices ant woordde: 'Meneer Croiset, we zijn hier niet om het fascisme te bestrijden. Nee, we zijn hier om het leven van Brecht gestalte te geven!"' Piet Mondriaan (archieffoto) Mondriaan ontdekt AMSTERDAM (GPD) - Bij toeval is in een collectie schilderijen die in het najaar in Amsterdam onder de veilinghamer komt, een vroege Mondriaan ontdekt. De waarde van het schilderij, waarop schepen in een haven zijn te zien, wordt ge schat op 60.000 tot 80.000 gulden. De vondst werd gedaan door taxateur Auke van der Werff van het Amsterdamse veilinghuis So- theby. Volgens hem heeft Mondri aan het doek geschilderd tussen 1905 en 1907. Het is vrij breed ge schilderd, terwijl er al voorzichtig gebruik is gemaakt van roze-rood en blauw. Het schilderij is, blijkens een papiertje aan de achterkant, ooit door de schilder cadeau ge daan aan een vriend. AMSTERDAM (GPD) - De cabare tier Youp van 't Hek kan terugzien op een heftig verlopen, maar ui terst 'gezellige' protestbijeen komst, die gistermiddag onder zijn leiding plaatsvond in De Kleine Komedie. Er werd geprotesteerd tegen de sluiting van dit Amster damse theater, die onherroepelijk zal volgen wanneer de gemeente Amsterdam de vijfhonderddui zend gulden jaarlijkse subsidie schrapt. De tegenpartij bleef niet weg: van de PvdA waren aanwezig Min- ny Luimstra, wethouder van cul tuur en gemeenteraadslid Cnoop- Koopmans, die het zwaar te verdu ren kregen. Een uur lang werd er in de zaal en op de balkons gezeten, gestaan, gediscussiëerd, geschreeuwd, ge joeld en gescandeerd, alles om de gemeenteraad duidelijk te maken dat de Kleine Komedie gewoon moet blijven bestaan. Maar eerst hield Youp van 't Hek een Fede. Van 't Hek kwam met zinnige argu menten, maar ook met onzinnige. Zo wees hij bijvoorbeeld op de tele- WISSELWACHTER BEKROOND - Jos Stelling heeft met zijn speel film De Wisselwachter op het inter nationale festival in Oporto lof ge oogst. Jim van der Woude, hoofd rolspeler naast Johnny Kraay- kamp sr., werd uitgeroepen tot de beste acteur. foonrekening van het Muziekthea ter aan de overkant van de Amstel, driehonderdduizend gulden groot. Mevrouw Luimstra had laten we ten dat de stadhuis-rekening daar bij inzat. "Dan moeten die vijf amb tenaren maar wat minder de nul zes-lijn bellen. Geintje". Van 't Hek kwam met de volgen de berekening in zijn rede. "Dat er een half miljoen bezuinigd moet worden, akkoord. En dat deze ge vonden moet worden binnen de kunstbegroting, ook akkoord. Dat er jonge zwervers in de Indische buurt lopen weten we, maar daar hebben we 't hier niet over. Die vijf ton zijn binnen de kunstbegroting te vinden". Wat het publiek duidelijk sterker aansprak, was Van 't Heks kritiek op de regel die B en W hadden uit gevonden. Deze luidt: 'De Kleine Komedie en het Nieuwe de la Mar theater komen voor sluiting in aan merking. Ze beschikken over een matige outillage, vooral samenhan gend met het ouderwetse lijstto neel en het geringe toneelopper vlak'. De cabaretier: "Wat nou ou derwets lijsttoneel? Dit is verdom me het mooiste zaaltje van Amster dam. Het maakt niet uit hoe het to neel eruit ziet. Het gaat erom wat er op het toneel gebeurt. En hier in de Kleine Komedie gebeurt iets wat 60.000 Amsterdammers per jaar trekt. En iedereen vindt dat ouder wetse lijsttoneel prima. Hier kost een stoel de gemeente acht gulden, in het Muziektheater driehonderd. Het geld voor dit the ater is er. En als de PvdA onder lei ding van de heer Etty (wethouder van financiën) dit unieke theater en monument aan de disco-indus trie of aan een zootje sponsors ver kwanselt, dan raad ik iedereen aan zo snel mogelijk zijn lidmaatschap van deze socialistische partij op te zeggen." De vertegenwoordigers van de PvdA, wethouder Luimstra en ge meenteraadslid Cnoop-Koopmans kregen het moeilijk. Ze kwamen dan ook niet erg snel ter zake. En van lange aanlopen moet een pro testerende menigte niets hebben. De mededeling van Cnoop-Koop mans, dat ook de PvdA het heel erg vindt om zo'n besluit te moeten ne men, werd als evidente huichelarij beschouwd in de zaal. Youp van't Hek vroeg Cnoop of de PvdA-fractie unaniem is in stemgedrag in deze. Ook deze vraag beantwoordde Cnoop-Koop mans niet rechtstreeks, hetgeen zijn positie alleen maar verzwakte. Pas na lang aandringen kwam het hoge woord eruit: 'unaniem'. De Kleine Komedie is voor het gewone volk, zo stelde de cabare tier. In de zaal, waar Lou Lap dui delijk als bijzonder vertegenwoor digervan de gewone man aanwezig was, waren ook veel bekende ge zichten uit de toneel-en theaterwe reld. Bijvoorbeeld Ad 's Grave- zande, directeur van het Holland Festival, die meedeelde dat wat hem betreft de 540.000 gulden sub sidie die hij kreeg zo naar de Kleine Komedie mocht, aangezien hij Youp van 't Hek in De Kleine Komedie: een aardige 'volksmenner'. (foto anpj voor dat beetje geld toch niets zin nigs kon doen. Maar helaas, hij had nog zoveel schulden. De stemming in de zaal werd misschien het best verwoord door een meneer die zei, dat de PvdA iets heel ergs deed, namelijk "macht aan domheid paren, praten zonder argumenten met het oog op geld gericht". Deze beschuldiging werd met daverende instemming ontvangen. Woensdag moet de Amsterdam se gemeenteraad beslissen. Het ge wone volk wacht af.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1988 | | pagina 23