Schilderijen van Degas ruwweg tegen de muur gekwakt
Foto-veiling brengt
38.000 gulden op
RO-Theater stelt zich voor
Overzichtstentoonstelling in Parijs
Boekenweek
geschenk 1988
René Char (80)
overleden
Gouden Gay Krant Award
voor Brink en Sanders
Rozen: sprekend in werende trant
Vrouw in christelijke traditie
Vredesconcert
voor Reagan
en Gorbatsjov
PAGINA 20
KUNST
MAANDAG 22 FEBRUARI 1988
PARIJS In het Parijse Grand Palais zijn tot 15 mei drie
honderd en twee en negentig werken van Edgar Degas
(1834 - 1917) naast en boven elkaar opgehangen aan wan
den die maar geen einde nemen. Met deze Degas-damdoor-
braak moet het logische einde bereikt zijn van een ontwik
keling waarbij Franse museumdirecties van over de hele
wereld de schilderijen van een bepaalde schilder 'bijeen-
harken' en daarmee honderdduizenden bezoekers probe
ren te trekken. Bij Degas worden er vijfhonderdduizend
verwacht.
Zelfs het gezaghebbende dagblad
'Le Monde', waarin doorgaans de
deftige taal der kunst-ingewijden
gesproken wordt, durft het aan
zich af te vragen 'voor wie en waar
om deze gigantische toestanden
worden verkocht en hoe de vele be
zoekers die het kastekort van dit
soort tentoonstellingen dienen op
te heffen moeten worden aange
trokken en vastgehouden'
Plumpudding
En het, zich altijd wat vrijer uit
sprekende, blad 'Libération' vraagt
zich af: "Waartoe dienen al die kilo
meters aan lijsthaken en al die sa
menballingen van mensen die je je
nergens anders kunt voorstellen
dan hier, behalve misschien dan
langs de oevers van de Ganges?'
door
Rudolph Bakker
Volgens het blad heeft deze Degas-
show: 'Het effect van een plum
pudding, die het publiek in staat
stelt zich met cultuur te voeden te
gen de prijs van een onontkoomba
re indigestie.'
De catalogus weegt drie kilo en is
ook in het Engels vertaald, want al
le werken van Degas gaan van de
zomer eerst nog naar Ottawa en
dan naar het 'Metropolitan Muse
um' in New York. We moeten nog
maar afwachten hoe men deze hor
de tekeningen, gouaches, pastels,
olieverfschilderijen en gravures
van Degas aan de Amerikanen en
Canadezen zal presenteren.
In het Grand Palais was het op
hangen overgelaten aan niemand
minder dan Richard Peduzzi, me
dewerker van Gae Aulenti, die het
Musee d'Orsay inrichtte en de gro
te hal daar omtoverde tot wat ver
baasde bezoekers soms bitter aan
zien voor het uit zijn krachten ge
groeide graf van een Farao.
Hoewel Peduzzi in het Musee
d'Orsay zijn lauweren verdiende en
hij nu bezig is met het ontwerpen
van de nieuwe ontvangsthal voor
het oude Louvre (onder de intus
sen hard groeiende pyramide van
Pey), heeft hij met het oud-modi-
sche en elefanteske Grand Palais
kennelijk geen raad geweten. Als
op een boelhuisveiling hangen de
meest uiteenlopende en dikwijls
heel lelijke lijsten er naast elkaar.
En in sommige ruimten zijn er zo
veel Degas-werken tegelijk te zien,-
dat daarbij vergeleken een wantoe
Vrouw komt uit bad' van Degas, een van de werken van deze schilder die worden tentoongesteld in het Grand
Palais in Parijs. (foto gpdj
stand zoals die in het Amsterdamse
van Goghmuseum heerst in het
niet zinkt.
Tegen muur gekwakt
Voorafgaande overzichtsten
toonstellingen in het Grand Palais,
zoals die gewijd aan Watteau, Bou
cher en Fragonard, Monet, Manet
en Renoir, leverden dezelfde on
leesbare catalogi op. Het aantal ten
toon gestelde werken was er in en
kele gevallen echter nog door een
getraind brein te bevatten en soms
leek het of de inrichters aan hun
werk plezier hadden beleefd.
De laatste tijd is het museumper
soneel echter meer dan ontevre
den. In de museumwereld heeft de
gedachte postgevat dat men er - in
vergelijking tot vele andere intel-.
lectuele en verantwoordelijke ba
nen - ernstig wordt onderbetaald.
Tijdens een TV-interview bij de
opening van de Degas-tentoonstel-
ling had de directeur van alle mu
sea van het land daar zelfs bijna
meer over te vertellen dan over De-
gas zelf.
Het lijkt wel of Richard Peruzzi
uit naam van al zijn collega's de
driehonderd en twee en negentig
Degas-werken maar tegen de mu
ren heeft gekwakt, om duidelijk te
maken dat er geen lol meer aan
was. En terwijl de belichtingstech
niek in de moderne Franse musea
(zoals in het Centre Pompidou en
het in Musee d'Orsay) triomfen
viert, is het licht in de ruimten rond
Degas zo ongenuanceerd en grauw
dat het er lijkt op een vooroorlogse
stationswachtkamer der derde
klasse.
Niemand zou zich meer ge
schaamd hebben voor deze 'pop
penkast' dan Edgar Degas zelf, een
moeilijke, in zichzelf gekeerde
man, die naarmate hij ouder werd
steeds grotere gedeelten van de
mensheid met groter overgave be
gon te haten.
Geheime technieken
Zijn grootvader was tijdens de
Franse revolutie en uit angst voor
de guillotine naar Napels gevlucht.
Ook Edgar werd nog in Napels ge
boren, waar zijn vader bankier was.
Zijn moeder kwam uit New Or
leans.
Zijn hele lange leven bleef Degas
op zoek naar de geheime technie
ken van de door hem bewonderde
Florentijnse en Venetiaanse schil
ders van de renaissance. En omdat
hij nooit helemaal achter die gehei
men kwam, experimenteerde hij
zestig jaar lang, veelal met zijn pas
tels, die hij soms met kokende
stoom te lijf ging, en waarvan de
ene laag na de andere, met arcerin
gen opengewerkt, verbluffende ef
fecten geven van licht en ruimte.
En dan waren er olieverf, houts
kool en de graveerstift, terwijl hij
er ook niet voor terugschrok alle
technieken op eenzelfde onder
werp tegelijk toe te passen.
Beroemd zijn Degas' fotografie
ën en de manier waarop hij zich
door de beweging op foto's liet in
spireren. Het ging Degas in zijn la
tere leven steeds meer om de de
loutere uitbeelding van beweging.
Toulouse Lautrec bewonderde dat.
Degas zelf bewonderde de jeugdi
ge, 'experimentele' schilder Gau
guin, tot wiens 'cloisonnisme' hij
zich liet overhalen.
Dement
Terwijl Degas in het leven van al
ledag de meest conservatieve en re
actionaire Fransman was die men
zich kon voorstellen (in de Drey-
fus-affaire keerde hij zich tegen de
ten onrechte verbannen joodse of
ficier), liet hij zich als kunstenaar
van geen enkel nieuw experiment
afhouden. In een brief uit 1890 ver
ontschuldigde hij zich tegenover
een vriend over de brutaliteit en de
ruwheid waarmee hij vaak tegen
mensen optrad. 'Maar ik voelde me i
zo slecht in elkaar zitten, zo slecht
van middelen voorzien, zo krachte
loos, terwijl ik tegelijkertijd voelde
dat ik het met mijn artistieke bere
keningen bij het rechte eind had.'
Degas stierf, zo goed als dement,
in 1917. Het laatste werk in het
Grand Palais is gedateerd tussen
1905 en 1910. Degas ploeterde en
experimënteerde een leven lang
van 's morgens vroeg tot 's avonds
laat, waar ook ter wereld en iedere
dag opnieuw.
Dat betekent niet dat bijna heel
dit gigantische werk tijdens een
enkele rondwandeling - met de
knieën van de een in de knieholten
van de ander - de revue zou moeten
passeren. Of dat al dit magische
licht, dat Degas met zoveel genie
wist op te wekken, gesmoord zou
moeten worden in de grauwe ka-
zernesfeer van het Grand Palais.
AMSTERDAM (GPD) - Een foto
veiling in het Amsterdamse Pulit-
zer-hotel heeft zaterdag ruim 38
duizend gulden opgebracht. Onge
veer een kwart van de 218 interna
tionale werken die onder de vei
linghamer kwamen, werden ver
kocht. "Geen tegenvallend resul
taat", meent Cees Steeman van fo
togalerie Canon Image Centre.
"Normaal gesproken verkoopt een
galerie niet in één klap een kwart
van zijn collectie".
De foto-veiling werd georgani
seerd door de foto-galeries Stich-
LEIDEN - Onlangs is in een oplage
van 490.000 exemplaren het boe
kenweekgeschenk 1988 van de per
sen gerold. Het is de verhalenbun
del 'Een overtollig mens' van de
Leidse schrijver Maarten Biesheu
vel.
In een van de verhalen laat Bies
heuvel een aantal Nederlanders
per bus naar Madrid reizen. Hun
reisdoel: de vrouwtjes en de cham
pagne. Heeft Biesheuvel in dit ver
haal soms fijntjes ingespeeld op
het Vlaamse boekenweekge
schenk 'Chateau migraine' van
Hugo Claus, waarin ook een aantal
Nederlanders een dronke
manstochtje maken naar het bui
tenland?
Eva Biesheuvel, de vrouw van de
Leidse schrijver:"Nee. Ik weet wel
zeker dat dat niet het geval is.
Maarten kende dat hele verhaal
van Claus nog niet toen hij aan het
schrijven was. Wat hij misschien
wel in zijn achterhoofd heeft gehad
bij het schrijven van dat verhaal is
een vertelling van Godfried
Bomans, die ook een gezelschap
met Hollanders per bus een reisje
laat maken. Ze nemen een groot
aantal vaten bier 'aan boord' en al
bij Rotterdam boldert het eerste
soldaat gemaakte vat naar buiten'.
PARIJS (AFP) - René Char, een
van de grootste Franse dichters
van de eeuw, is vrijdag in het mili
taire hospitaal van Val-de-Grace in
Parijs op 80-jarige leeftijd overle
den. Dit heeft zijn uitgever Galli-
mard bekendgemaakt.
Char begon aanvankelijk surrea
listisch met Breton en Eluard, om
tenslotte via het engagement te be
landen bij de verzetspoëzie. Onder
zijn bloemlezingen zijn de surrea
listische bundel 'Le marteau sans
maitre', 'Les Feuillets d'Hypnos'
en 'Fureur et My stère'.
René Char was op 14 juni 1907 in
l'Isle-sur-Sorgue in het zuiden van
Frankrijk geboren. Hij studeerde
in Aix-en-Provence en werd een
geëngageerd literator die in de
Spaanse Burgeroorlog partij koos
voor de Republikeinen. In de
Tweede Wereldoorlog nam hij ac
tief deel aan het Franse verzet en
was leider van een groep in de Bas-
ses-Alpes in het oosten, onder de
naam 'Capitaine Alexandre'.
ting F32 en Canon Image Centre te
Amsterdam in samenwerking met
hotel Pulitzer. In zijn soort was het
de grootste foto-veiling die ooit in
Nederland is gehouden. Werk van
63 fotografen, waaronder 27 Neder
landers, kwam onder de hamer. De
eerste foto die ter veiling werd aan
geboden, leverde tevens de hoog
ste prijs op. Het betrof een foto van
de schrijver James Joyce gemaakt
door de Amerikaan Berenice Ab
bott. Voor 1760 gulden ging deze
foto van de hand. Een foto van Ed
van der Elsken in de serie 'Saint
Germain des Prés', die door ken
ners als favoriet was aangeduid en
dus het meeste zou moeten op
brengen, bleef onverkocht. Voor
dit werk moest minimaal 2500 gul
den worden neergeteld. In dezelfde
serie werden wel drie andere foto's
van zijn hand gekocht door het mi
nisterie van WVC.
Het was voor de eerste maal dat
in hotel Pulitzer aan de Prinsen
gracht een veiling werd gehouden.
De ruim tweehonderd aanwezigen
vormden een kritisch kooppu-
bliek. Behalve enkele particuliere
verzamelaars waren er vertegen
woordigers van het Stedelijk Mu
seum in Amsterdam, het Fotogra
fie Museum in Charleroi en de stad
Parijs. Namens de laatste werden
er zes werken gekocht voor de col
lectie 'Paris Audiovisuelle'.
De reden waarom fotografie als
kunstvorm nog steeds weinig in
trek is, heeft volgens Steeman alles
te maken met de vraagtekens die
het publiek stelt bij de exclusiviteit
van foto's. "Men gaat er al snel
vanuit dat foto's in een onbeperkte
oplage verspreid kunnen worden.
Met een veiling als deze proberen
wij die misvatting te doorbreken",
aldus Steeman.
Het vriendenpaar Jos Brink en Frank Sanders bij het in ontvangst ne
men van de Gouden Gay Krant Award. (foto and
AMSTERDAM (ANP) - Jos Brink
en zijn vriend Frank Sanders heb
ben zaterdag in theater Carré in
Amsterdam de gouden Gay Krant
Award uitgereikt gekregen. De
prijs wordt iedere vier jaar toege
kend door de lezers van de Gay
Krant aan een persoon, groep of in
stelling die zich zeer verdienstelijk
heeft gemaakt voor de homo
emancipatie.
Aan de verkiezingen
voor de prijs deden bijna 11.000
mensen mee, waarmee de Gay
Krant Award volgens redacteur H.
Krol één van de grootste publieks
prijzen van Nederland is.
Op de tweede plaats eindigde de
Zangeres zonder Naam, Mary Ser-
vaes en op de derde plaats mr. W.
Geertsema. Een opmerkelijke elf
de plaats was voor kardinaal Simo-
nis, die volgens de stemmers 'onge
wild zijn bijdrage heeft geleverd
aan de homo-emancipatie'. Het is
de bedoeling dat de gouden Gay
Krant Award in het vervolg zal
worden uitgereikt ter gelegenheid
van elk honderdste i
de krant.
ROTTERDAM (ANP) - Het nieuw
gevormde toneelgezelschap RO
Theater, dat vanaf september de
vaste bespeler van de nieuwe Rot
terdamse Schouwburg wordt, zal
daar komend seizoen negentig
voorstellingen van vijf produkties
geven. Gistermiddag werden de 20
acteurs en actrices van het RO-the-
ater aan een paar honderd genodig
den voorgesteld. Onder hen Carol
van Herwijnen, Eric van der Donk,
Hajo Bruins, Trudy Labij en Lou
Landré.
Artistiek leiders Jos Thie en An-
toine Uitdehaag maakten het pro
gramma bekend. Het RO Theater
opent het seizoen op 16 september
met een eigen bewerking van 'Ma
rathon Dans', gebaseerd op het
boek en de film 'They shoot horses,
donf they?' van Horace McCoy.
Het stuk wordt geregisseerd door
Jos Thie.
Vervolgens staat de nieuwste ko
medie van Alan Ayckbourne 'Een
zaak van de familie' onder regie
van Antoine Uitdehaag op het pro
gramma. In de kerstvakantie geeft
het RO Theater een serie 'familie
voorstellingen' van 'De nieuwe kle
ren van de keizer', een door Vonne
van der Meer bewerkt sprookje van
Hans Christian Andersen. Het stuk
wordt geregisseerd door Ton Lutz.
In februari 1989 wordt een serie
voorstellingen gegeven van 'Op
hoop van zegen' van Herman
Heijermans. Deze klassieker bete
kent het Nederlands debuut voor
de Schotse regisseur Bill Bryden,
die drie jaar lang elk seizoen een
stuk bij het RO theater gaat regis
seren. Het toneelseizoen 88/89
wordt besloten met 'De weerstaan-
bare opkomst van Arturo Ui', een
satire over het opkomend fascisme
in de jaren twintig, geschreven
door Bertolt Brecht en gebracht
onder regie van Antoine Uitde
haag.
Rotterdamse
Schouwburg, die op de plaats van
de oude afgebroken schouwburg is
gebouwd, wordt op 15 april ge
opend met een serie voorstellingen
van de speciaal voor deze gelegen
heid geschreven opera 'Pol'. Het
stuk, dat speelt in het Rotterdam
van rond 1900, is gebaseerd op de
boeken van de Rotterdamse schrij
ver Willem van Iependaal. De mu
ziek is geschreven door Herman
van Veen en Erik van der Wurff.
Aan 'Pol' doen zestig bekende en
minder bekende Nederlandse spe
lers en zangers mee.
Het RO Theater zal 60 procent
van het totaal aantal voorstellingen
per seizoen in 'eigen huis' spelen.
De overige voorstellingen worden
over het hele land verspreid.
De leden van het Rotterdams RO-Theater stappen van het podium af om
het publiek het seizoenprogramma te overhandigen. (foto and
DEN HAAG - Lichtheid en een
heid bepalen het karakter van de
tentoonstelling bij de Haagse ga
lerie van Kranendonk die de poë
tisch klinkende titel 'Peter's Ro
ses' draagt. Rozen vormen al eni
ge tijd het centrale onderwerp in
het werk van de Leidse kunste
naar Peter Kattenberg. Eerder
hield Kattenberg zich bezig met
thema's als 'Op de wijze van: De
leliën' en 'Wings between hearts',
waarvan enkele voorbeelden te
zien waren op de laatste Zomer-
tentoonstelling in de Waag. Sym
boliek van de bloem en poëti
sche lading komen heel duidelijk
samen in deze fase van het werk.
Voor deze tweede solotentoon
stelling bij Van Kranendonk
schreef de eveneens uit Leiden
afkomstige dichter Jan Bouts
een vers waarin symbolische en
artistieke aspecten van Katten-
bergs werk verwoord zijn:
Peter's Rozen
De weerstand van eigen bloem;
zichzelf ondanks geplant
daarmee tot pracht en aanbid
ding verkozen
sprekend in werende trant,
de essentie van zijn rozen.
In de eerste regel ziet Peter Kat
tenberg zelf de paradox weer
spiegeld die de kern van zijn
beeldend werk vormt. Behalve
in de formele en materiële kant,
komt dit ook tot uitdrukking in
het beeld van de roos. Volgens
Kattenberg zijn in dit krachtige
symbool tegenstellingen tussen
het hemelse en het aardse, het le
ven en de dood verenigd.
Ondermeer in 'Op de wijze van:
De leliën' gebruikte Kattenberg
goudkleurig, koper, daarmee zin
spelend op de eeuwigheid. Maar
in zijn recente ontwikkeling laat
hij een wat 'aardser' benadering
zien door dit materiaal geheel of
gedeeltelijk met gele verf te be
dekken. Daarnaast wijst ook de
plaatsing van de bloemen in deze
richting.
Tenslotte wordt het gëexposeer-
de werk ook gekenmerkt door
formele tegenstellingen tussen
abstracte en figuratieve elemen
ten. Een uitgesproken voorbeeld
hiervan is het samengaan van de
strenge geometrie van het speel
vlak van een tennistafel en een
barok uitziende roos op de rand
van het afgesneden vlak.
Op een andere schaal is de wis
selwerking tussen valk en plasti
sche vorm van de roos uitge
werkt in een weloverwogen op
gebouwde serie verfijnde teke
ningen, die als geheel een grote
eenheid laat zien. In een oplo
pende reeks van één tot negen
zijn zwarte stippen op een zilver
kleurige ondergrond aange
bracht, waarbij een even of one
ven aantal rozen past, afwisse
lend uitbundig of ingehouden
van vorm. In deze tekeningen
herhaalt zich de lichtheid en sa
menhang van het totaal.
'Peter's Roses' maakt duidelijk
dat kunstenaar Peter Kattenberg
zich niet wil vastleggen op één
discipline en dat hij binnen het
werk ook relaties met andere
kunstvormen wil leggen. In zijn
ontwikkeling is een groei te zien
naar een grotere eenheid, niet al
leen in de behandeling van zijn
thema, maar ook in zijn werkwij
ze.
Het is te hopen dat in de toe
komst ook een van de Leidse ga
leries aandacht zal besteden aan
dit werk, dat door de verschillen
de betekenislagen een diepte be
zit die uitstraalt naar ieder die
hiervoor openstaat.
NANCY STOOP
AMSTERDAM - Cabaretier Youp van 't Hek bracht vrijdag eigenhandig
een reuzensticker aan op een bus van Centraal Nederland. Nadat Van 't
Hek eerder met een éénmansactie begon voor het behoud van de Kleine Ko
medie, sloot zich vrijdag een exploitant voor buitenreclame bij hem aan.
Er rijden nu 54 autobussen rond. die getooid zijn met deze sticker. De pro-
testtektst luidt; Amsterdammers, de Kleine Komedie mag niet dicht, 't
Hek is van de dam'. (foto and
UTRECHT (ANP) - In het Rijksmuseum Het Catharijneconvent in
Utrecht is van 5 maart tot 16 mei de tentoonstelling "Helse en hemelse
vrouwen" te zien. Deze expositie geeft een beeld van de vrouw in de chris
telijke cultuur.
Opzet van de tentoonstelling is aan te tonen dat bepaalde vooroordelen
over de vrouw al een lange geschiedenis hebben, aldus de samenstellers.
Die visie op de vrouw komt grotendeels voort uit de christelijke traditie.
De tentoonstelling toont hierover schilderijen, beelden, prenten en ge
bruiksvoorwerpen uit de periode 1400-1600.
In die tijd ontstond uit de stedelijke burgerij een nieuwe elite, terwijl er
naast de middeleeuwse katholieke denkbeelden ook ideeën over hu
manisme en Reformatie begonnen door te dringen. Het beeld van de
vrouw bleef echter dat van Eva of Maria: hoer of maagd, helse of heilige
vrouw, kwaadaardig wijf of wijze echtgenote. De vrouw gold over het al
gemeen als een verleidelijk wezen dat wel listig was maar slechts met wei
nig verstand was begiftigd.
Het museum is geopend van dinsdag tot en met vrijdag van tien tot vijf
uur en op zaterdag en zon- en feestdagen van 11 tot vijf uur. Op maandag
is het museum gesloten.
ULFT/HUDDERSFIELD/HEI-
DELBERG (GPD) - Het 117 man
sterke Ulfts Mannenkoor uit Ne
derland, de Engelse Lockwood
Band of Golcar en leden van de US
Army Europe Band from Heidel
berg in Duitsland hebben dit week
einde via brieven laten weten een I
gezamenlijk vredesconcert te wil
len geven op het Rode Plein in
Moskou en in het Witte Huis in
Washington. De brieven zijn gelijk-
tijdig bezorgd bij de Amerikaanse
en Russische ambassades in Den
Haag, Londen en Bonn. Het koor
en de beide orkesten hopen op de
ze manier een steentje bij te dragen
aan de wereldvrede.
Eind vorig jaar ontmoetten koor
en orkesten elkaar tijdens het jubi
leumconcert van het Ulfts Man-
nenkoor. Textielfabrikant Sydney i
Harris, sponsor van de Lockwood
Band, kapitein Mark Cook, de lei
der van de US Army Europe Band, j
en bestuursleden van het Ulfts
Mannenkoor waren zo enthousiast
over de samenwerking, dat het
idee voor een vredesconcert ra-
zendsnel werd uitgewerkt. De dol
gelukkige secretaris Jan van Hal
van het UMK: "Sydney Harris en
Hans Goudswaard van de DRU j
hebben het leeuwendeel op zich 1
genomen. Hoe het precies zit, kan
ik niet zeggen, maar over de kosten
behoeven we ons geen zorgen te
maken".
KORT GEDING - Ramshorn Re
cords in Heemstede heeft het kort
geding tegen de Stichting Top 40 j
verloren. Volgens de directrice van
Ramshorn Records is er geen spra
ke van betrouwbare en objectieve
hitlijsten. Ze zegt economische
schade te lijden doordat door
Ramshorn Records uitgebrachte
platen door de stichting Top 40
wordt geboycot. Haar conclusië:
"Het is een rotzooitje, die beerput
zal open".
