Hoe zal Oegstgeester middenstand de dreun verwerken?.
PAGINA 2
GEESTELIJK LEVEN
ZATERDAG 20 FEBRUARI 1988
De gereformeerde leer.
Aleid Schilder (38), dochter
van een vrij gemaakt-gerefor
meerd hoogleraar in Kampen,
speurt in een boekje ('Hulpe
loos maar schuldig') naar het
verband tussen neerslachtig
heid van mensen en hun al of
niet verdwenen gerefor-
meerd geloof. Niet dat er tus
sen menselijke depressie en
deze religie een rechte lijn zou
lopen, maar hoe komt het dan
dat mensen neerslachtig wor
den terwijl ze bewust gerefor
meerd zijn en dat die stemming
ook uit dat geloof is te verkla
ren?
Want laten we eerlijk zijn, volgens
een bepaalde uitleg van die leer is
de mens nietig en slecht, geneigd
tot alle kwaad, onbekwaam tot
enig goed. Slechts een klein getal
wordt uitverkoren. Goede dingen
worden de mens alleen uit genade
geschonken, waarbij geen enkel
gevoel van voldaanheid of trots
past, en voor tekortkomingen en
mislukkingen is hij zelf verant
woordelijk. God eist van de zon
daar vervulling van een onvervul
bare wet.
Aleid Schilder kon met dit stren
ge geloofstype niet uit de voeten.
Zij raakte dat geloof kwijt, maar via
de oosterse mystiek kwam ze zelf
later toch weer bij bepaalde gere
formeerde grondprincipes uit. In
haar stagetijd als studente psycho
logie in Groningen sprak ze vaak
met cliënten van orthodox-protes-
tantse inslag, die bijna allemaal
vonden dat er helemaal niéts aan
hen deugde. Ze wisten nog wel te
behoren tot een groep waarmee
God op een of andere manier te ma
ken wilde hebben, maar daarnaast
voelden ze zich door en door zon
dig. Vooral streng-gereformeerde
vrouwen bleken in een diepe put te
zitten.
Aleid Schilder nu leidster van
een consultatiebureau voor alcohol
en drugs kreeg na de verschij
ning van haar geruchtmakende
boek te horen, dat ze haar stelling
dat depressies meer bij gerefor
meerden (van allerlei snit) voorko
men dan bij anderen, onvoldoende
had onderbouwd. In een later in
terview erkende zij, dat er altijd
meer oorzaken zijn van neerslach
tigheid. Maar de vraag blijft wel
hoe het één (gereformeerd) het an
der (depressie) niet kan voorkó
men, ja zelfs kan bevorderen. Als
door het geloof twee of drie men
sen neerslachtig worden, zijn dat er
twee of drie te veel.
Helpen
Voor de Amsterdamse predikant
en theoloog dr. A. A. Spijkerboer
waren de publikatie 'Hulpeloos
maar schuldig' van Aleid Schilder
en alle emotie daaromheen aanlei
ding om de 'gereformeerde leer'
SPIJKERBOER
...veel water door
de Rijn....
eeuwen geleden onder
woorden werd gebracht nog
knettergek' (uitgeverij J. H. Kok,
Kampen).
Spijkerboer voelde zich daartoe
gedrongen "omdat die leer schade
kan aanrichten in het leven van
mensen". "Maar wij zouden daar
nooit aan begonnen zijn als we er
niet van overtuigd waren, dat een
denken vanuit het middelpunt van
deze leer -— namelijk dat God ons
in Jezus Christus bevrijd heeft uit
de macht van de zonde mensen
kan helpen. Bijvoorbeeld als je in
donkere schachten terechtkomt
zonder dat mensen je nog kunnen
bereiken".
Zo althans heeft Spijkerboer de
gereformeerde leer ervaren. In te
genstelling dan tot Aleid Schilder,
wier moeder vrouw dus van de
Kamper vrijgemaakt-gereformeer-
de hoogleraar evenmin met dat
'strenge geloof kon leven. Gerefor
meerd (bedoeld in de oorspronke
lijke en breedste zin), zegt de Am
sterdamse predikant-schrijver, is
die kerk die leeft bij het feit dat
God in Jezus Christus de mensen
genadig is, dat Hij dat in zijn Woord
bekendmaakt en dat Hij door zijn
Geest die genade werkzaam laat
worden in het leven van mensen.
"De gereformeerde leer is voor
mensen in de zestiende eeuw die
schipbreuk leden op de boeteprak
tijk van de Rooms-Katholieke
Kerk, een enorme opluchting ge
weest. Ze heeft hen geholpen een
nieuw leven te gaan leiden". Maar
er is sindsdien veel water door de
Rijn gestroomd. "En er is veel met
de gereformeerde kerk gebeurd.
Ze viel in nationale kerken uiteen
en in afzonderlijke landen onder
ging ze de ene scheuring na de an
dere". Daarbij heeft de leer, met al
haar eenzijdige, subjectieve en
kerkse interpretaties, een noodlot
tige rol gespeeld.
Spijkerboer stipt in zijn boek
bestemd voor niet-theologen
heel wat aan. Over de hervormers
en hoe het verder ging, over zonde,
wet, gebed, geweten, oordeel en
dienst, over Gods bewogenheid,,
uitverkiezing en alverzoening, over
Israëls rol in de geschiedenis en...
over menselijke gevoelens. Met be
trekking tot dat laatste: "De be
schuldiging dat gereformeerden
gevoelsarm zijn is in haar alge
meenheid ongegrond, maar er is
toch wel iets van waar".
Samenstelling
van deze pagina:
S.J. de Groot
Natuurlijk werpt de schrijveri
een blik op de reformatorische be
lijdenisgeschriften. "Je moet wel
geschoold zijn om de 'muziek' in de
Dordtse Leerregels te horen. Bij de
Heidelberger Catechismus kun je;
vragen stellen, maar iedere keerj
stuit je toch weer op uitspraken
waarvan je zegt: dit heeft, ook na
vier eeuwen, nog niemand de op.
stellers nagedaan. Maar in de Ne-j
derlandse Geloofsbelijdenis vind'
je uitspraken die je eenvoudig niel
kunt nazeggen".
Christenen moeten niet hun be
lijdenis geloven, maar hun geloof
belijden. Bij dat laatste kunnen de;
geschreven belijdenissen helpen,,
meent dr. Spijkerboer, al was het
maar om te voorkomen dat de 'leu
zen van de dag' tot 'het belijden van
de kerk' worden verheven. "De be
lijdenis van de oude kerk laat je
zingen over wat God in Jezus
Christus geeft. Die van de Refor
matie maakt je wegwijs in de bij
bel. En de Theologische Verklaring
van Barmen (1934) helpt je de weg
te vinden in de geschiedenis van
deze eeuw".
Nee, is Spijkerboers conclusie,;
de gereformeerde leer is zo gek nog
niet. In plaats van er knettergek
van te worden kan ze nog altijd een
opluchting zijn. Zelfs mensen die
het er benauwd onder krijgen, kun
nen er nog wel iets van hun gading
in vinden, denkt hij.
Dan hangt het er wel van af, hoe
die leer wordt opgepakt, uitgelegd
en toegepast en in verband ge
bracht met wat mensen vier eeu
wen later zelf ervaren. Want het isj
nog altijd de letter die doodt (depri
meert) en de geest die levend'
maakt.
Gaan we alle christenen van
Oegstgeest oproepen om samen
de Vastentijd m te gaan, de Veer
tigdagentijd tussen Aswoensdag
en Paasnacht? Twaalf mensen
uit verschillende kerken gaven
aan de oproep van pastor D. Kos
ter van de rooms-katholieke pa
rochie gehoor om op een avond
met hem hierover van gedachten
te wisselen. Het resultaat was po
sitief. Afgelopen Woensdag gin
gen de predikant R. E. da Costa
en pastor Koster samen voor in
een dienst in de Sint Willibrord-
kerk.
De (met pastoor Koster) der
tien deelnemers aan het voorbe
reidende overleg spreken in het
'Oegstgeester Kerkblad' de hoop
uit, dat velen de stap toch eens
wagen en veertig dagen de sober
heid tot metgezel kiezen. H.
Visch, R. Rieter, A. Grijns, B.
Aparicio, L. de Goede, J. Slag
molen, R. Paulsen, L. V. Nijnan-
ten, C. Bekker, J. van Linden, G.
Schwencke, R. de Laat en pastor
Koster roepen alle christenen
van Oegstgeest op tot vasten in
deze veertig dagen.
"Veertig is een 'heilig' getal.
Noach dreef 40 dagen rond in de
ark. Mozes was 40 dagen op de
berg Sinaï. Elia liep 40 dagen en
nachten naar diezelfde berg toe
in barre nood, en Jezus was 40
dagen in de woestijn. Ook het
joodse volk zwierf 40 jaar door de
woestijn".
"Maar de diepste symboliek
ligt verankerd in het leven zelf.
De mens ontstaat in 40 weken.
'Veertig' geeft de tijd aan die no
dig is voor de geboorte van iets
nieuws. Voor deze nieuwe ge
boorte moet een mens zich beke
ren, zich omkeren, een ander le
ven gaan leiden. Daarvoor moet
je jezelf flink aanpakken. Je zult
je dingen moeten ontzeggen,
boete moeten doen. Dat zuivert
en maakt een mens ontvankelijk
voor gebed en bezinning. Het
schept ruimte in je voor de we
reld buiten jezelf. Je kijkt anders
naar je omgeving en hoort hoe de
wereld kreunt en steunt. Dan sta
je op en zegje: wat kan ik doen?"
De Oegstgeester groep geeft
voor het gezamenlijk vasten
geen richtlijnen. "Elk mens zal
zelf moeten uitmaken wat hij
aanpakt. Voor velen zal het een
keuze zijn voor soberheid. Bijna
vanzelf zit hieraan vast, dat we
weggeven wat we zo overhou
den. Anderen zullen ruimte ma
ken voor bezinning en gebed.
Voor zo'n regelmatig gebeds
halfuur heeft een mens de steun
nodig van een goed boek. Dat
kan de bijbel zijn". Een andere
mogelijkheid heeft te maken met
je houding tegenover anderen.
Moet ik hierin veranderen? Zou
het niet goed zijn zieken te be
zoeken of gastvrij te zijn en elke
week iemand thuis te ontvan
gen? Hoe ga ik met de dingen
(milieu bijvoorbeeld) om?"
En als al deze suggesties be
voogdend overkomen, dan zeg
gen de dertien van Oegstgeest:
"Stap er dan maar overheen en
ga uw eigen gang".
Overigens maakt pastor Kos
ter zich wel een beetje zorgen
over de plaatselijke midden
stand in deze vastentijd. Uit zijn
eigen parochiebericht: "Hoe zul
len zij de dreun verwerken van
de sterk verminderde koopdrang
in die veertig dagen? Hopelijk
zullen ze na Pasen hun schade
weer kunnen inlopen!"
Flessen wijn
Toen dr. G. Faf ié (Soest, 73
jaar, luthers predikant) las hoe
de lutherse gemeente in Zeist pro
beert de financiële touwtjes aan
elkaar te knopen, wreef hij zich
wel even de ogen uit. In Evange-
lisch-Luthers Kerkblad:
"Hoe iemand reageert op waar
schuwingen tegen alcoholge
bruik is voor ieders persoonlijke
verantwoording, maar als de lu
therse gemeente in Zeist, die al
tijd zo'n goede naam in onze kerk
had, propaganda maakt voor al
coholhoudende drank door on
der haar eigen naam flessen wijn
te koop aan te bieden, dan roept
dat toch wel bedenkingen op".
"Terwijl de overheid er veel
aan wil doen om de reclame op
dit terrein terug te dringen, lijkt
de kerk zich daar niet achter te
scharen. En toch zou juist zij, uit
bewogenheid met de slachtof
fers, voorop moeten gaan met
waarschuwen. Natuurlijk zal wel
weer worden gezegd dat men zelf
moet beslissen, maar met dit
aanbod wordt wel de suggestie
gewekt dat de christelijke ge
meente het allemaal zo ernstig
niet neemt. Hopelijk vindt Zeist
een meer creatieve oplossing
voor het geldgebrek!"
Buitenstaanders vragen zich
vaak af of het in de Amsterdamse
Bijlmermeer wél redelijk leven is.
"Ja hoor, dat kan heel goed", zeg
gen vier gereformeerde kerkle
den in gesprek met het blad
'Kerkinformatie'.
"Ik heb hier wortels gekregen
en ben vergroeid geraakt met de
wijk", erkent diaken Nel Vente.
"Het leven in de Bijlmer is vooral
boeiend omdat het zo anders is.
Bijna veertig nationaliteiten zijn
vertegenwoordigd in dit zuid
oostelijk deel van Amsterdam.
Die veelkleurigheid zou ik er
gens anders missen". Predikant
Piet Vliegenthart vult aan: "Het
is daar zo wit en zo saai".
Oorspronkelijk was de wijk
bedoeld voor wat sjieker pu
bliek. De grote kentering kwam
toen de Surinamers er binnen
stroomden en vele anderen zich
genoodzaakt voelden de nieuwe
stad te ontvluchten. Er ontstond
een leegstand van 35 procent.
Die is inmiddels weer geslonken
tot 10. Maar de doorstroming
Voor velen is vasten een keuze voor soberheid.
blijft enorm. Zo liep de gerefor
meerde kerk terug van 900 naar
350 leden.
"Het is voorgekomen", vertelt
kostersvrouw Mentink, "dat op
ëén zondag zeven kinderrijke
echtparen afscheid namen. Ik
heb hier heel wat tranen liggen".
De kerkelijke gemeente is te
klein voor grote taken. Die wor
den dan ook gezamenlijk aange
pakt door een contactraad van
kerken. Zo komt er in april een
pastoraal-diakonaal centrum
('Bijlmerduif) in het nieuwe win
kelcentrum 'Amsterdamse
Poort'. Bedoeld voor mensen die
met hun ziel onder de arm lopen
of behoefte hebben aan een
praatje en een beetje rust.
Bij het verlaten van het kerke
lijke onderkomen was voor Bert
van der Kruk van het blad 'Kerk
informatie' de gezelligheid op
eens weg. "Het kerkgebouw
neemt een symbolische plaats in
in de Bijlmer samenleving: weg
gedrukt in een donker hoekje on
der een parkeergarage. De volge-
kalkte muren en urinedampen
geven je een ongemakkelijk ge
voel. Dat gelukkig verdwijnt als
Zingen in Indonesië
Nederlanders die in Indone
sië naar een protestantse kerk
gaan, horen daar melodieën die
hen terugvoeren naar het verre
Nederland, tot en met de bundel
van Johan de Heer. Wie geluk
heeft, vindt op de orgellessenaar
het koraalboek van J. Worp, een
boek waarmee generaties kerkor
ganisten in Nederland zijn groot
gebracht.
Het zendingsblad 'Vandaar'
sprak met Jan Pasveer, musicus
in Zaandam, die tijdens een
werkbezoek aan Indonesië er
voer hoezeer die muzikale ver
wantschap tussen de kerken
ginds en hier op prijs wordt ge
steld. De dirigent-organist-com
ponist leidde in Jakarata diverse
workshops en ontmoette daar
een leergierig publiek.
"Je vindt het eigenlijk een
beetje jammer als je wordt ge
vraagd om in dit land dingen van
de Nederlandse kerkmuziek te
komen overdragen. Je bent ge
neigd te zeggen: mensen, jullie
hebben je eigen cultuur, probeer
binnen die kaders te werken".
"Maar dan wordt je al gauw
duidelijk gemaakt, dat zo'n hou
ding niet eerlijk is. Wij in Neder
land hebben een grote ontwikke
ling doorgemaakt op muzikaal
gebied. Waarom, zo vragen Indo
nesiërs, moeten wij dan blijven
steken in de geschiedenis en
gunnen jullie ons niet eenzelfde
ontwikkeling? Ze hebben daar
natuurlijk volstrekt gelijk in. En
daarom heb ik ook van harte din
gen meegenomen uit mijn eigen
koorpraktijk om met koren in
Indonesië te zingen".
Intensief contact had Pasveer
in Jakarta met de predikant Har
ry van Dop, die veel heeft gedaan
voor de Indonesische psalmbe
rijming van 1986 en koorzettingen
van de psalmen. Het Indonesi
sche Liedboek bevat 478 liede
ren, bestaande nummers, maar
ook nieuwe. Pasveer: "Je kunt
de geringe middelen niet aan de
kwaliteit'van dit liedboek zien".
De stichting voor de kerkmuziek
in Indonesië heeft één grote
wens: de oprichting van een op
leidingsinstituut voor kerkmu
ziek. Pasveer heeft de plannen
daarvoor uitvoerig besproken.
Hij heeft kennis naar Indone
sië meegenomen, maar anders
om kwam hij onder de indruk
van de grote persoonlijke betrok
kenheid van Indonesische koor
leden bij wat ze zingen, het sa
men uiting geven aan wat je ge
looft, de betekenis van de mu
ziek in de kerk en de hele sfeer
van de gemeenschap. "De men
sen daar durven hun mond nog
open te doen. Wat bij ons uitzon
dering is, bijvoorbeeld Urk, is
daar gewoon".
Geloofwaardig
Al lezend wat de paus vorige
maand tot de Nederlandse bis
schoppen in Rome heeft gezegd,
werd het professor P. Leenhou
wers capucijnduidelijk, dat de
eenheid onder gelovigen vooral
tot stand moet worden gebracht
door het onverkort verkondigen
van de waarheid zoals uitgelegd
door het kerkelijk leergezag. "Met
andere woorden: door de een
stemmige aanvaarding van de
geloofsleer van de kerk zal de een
heid, die er nu kennelijk niet is,
terugkeren". Leenhouwers in 'De
Roerom' (nieuws-, service- en
communicatieblad ten dienste
van de parochies in het Bossche
bisdom):
"Heel veel goedwillende en ge
lovige medemensen hebben van
een 'geloofwaardige kerk' toch
een ander idee. Bij mij groeit de
overtuiging dat 'geloofwaardig
heid' ook gemeten en beoordeeld
kan worden aan de hand van de
vraag in hoeverre de kerk aan
sluiting probeert te zoeken bij
het feitelijke leven. In hoeverre
worden vragen, onzekerheden,
twijfel, irritatie, nieuwe ervarin
gen, waardenverschuivingen se
rieus genomen? In hoeverre pro
beert de kerk trouw te zijn aan
mensen die in dat vaak zo on
overzichtelijke hedendaagse be
staan niet in de eerste plaats be
hoefte hebben aan een leer die
ze overigens wel kennen maar
aan een boodschap. Een visie die
hen in staat stelt om zowel dicht
bij Christus en Zijn evangelie te
blijven als mens van deze tijd te
zijn".
Professor Leenhouwers doelt
op een eenheid en verbonden
heid van 'zoekende mensen', ge
lovigen "die vanuit het verleden
niet alles kunnen weten voor he
den en toekomst omdat die in
veel opzichten zo verschillen van
dat verleden". Kritische groepen
ziet hij niet als 'tegenstrevers van
de bisschoppen', maar als 'bond
genoten', "één in eenzelfde be
wogenheid om een geloofwaar
dige kerk".
LEIDEN: Herv. Gem. Hoogl. kerk Marekerk
9.45 ds. Stam, Ter Aar, 12 studentenekklesia,
5 ds. Kooien, IJsselstein; Maranathak. (L.
Morsweg) 10 ds. Koolstra; Oecumenische ge
loofsgemeenschap De Regenboog (Meren-
wijk) 9.30 en 11.15 pastoor v. Well; Bethle-
hemkerk (Driftstr.) 10 ds. Hortensius, gez.
dienst; Bevrijdingsk. (Montgomerystr.) 10 ds.
Wolthaus, Zoeterwoude, 5 ds. Hortensius;
Vredesk. (Burggravenl.) 10 ds. Nauta, mmv
Emoenakoor; Waalse kerk (Breestr.) 10.30
ds. Ribs. Wijk 'Stevenshof zie na geref. kerk.
Acad. Ziekenhuis 9 rk. dienst, 10.15 ds.v. Bei-
num. Diakonessenhuis elke zat. 10.30 rk.
dienst, morgen 10.30 ds. D. W. Gesink,
Noordwijk. Endegeest zie Oegstgeest. Geref
Kerk Vredeskerk zie herv. gem.; Petrak. (Suri-
namestr.) zie Bethl.kerk; Oude Vest 10 ds. Al-
blas; Maranathak. zie herv. gem.; Bevrij
dingsk. zie herv. gem.; bejaardenhuis Groen
hoven 10 hr. J. v. Wallinga, L.dorp; Merenwijk
zie herv. gemeente. Wijk Stevenshof, ge
bouwtje 'Dijkhof' (Rijndijk) 10 kand. M. R. Lim
burg-Klokke. Geref. K. Vrijg. (Herengr.) 10 ds.
Heida, 5 ds. Houtman. Chr. Geref. K. (Steen-
schuur) 10 en 5 ds. Den Hertog. Geref. Gem.
(N. Rijrt) 10 en 4.30 ds. Boogaard. Geref.
Gem. in Ned. (Bethlehemkerk Driftstr.) 11.30
en 5.30. Evang.-Luth. Gem. (Hoogl. Kerkgr.)
10.15 ds. Mostert. Doopsgez.-Remonstr.
Gem. (Lokhorstk. Pieterskerkstr.) 10.30 ds.
Koek. Baptistengem. (Petrakerk, Surina
mese.) 10 hr. J. Bol, Alphen. Evang. Gemeen
schap (Middelstegr. 3) 9 evang. J. Faber,
10.30 evang. A. Jansen. Evangeliecentrum-
Pinksterbew. (Bethlehemskerk Lammer
markt) zo. 10 evang. Zijlstra, wo. 8 dienst der
genezing. Pinkstergem. (O. Vest 13) 10 br. J.
Eikerbout. ha. Leger des Heils (hoek Ves-
testr./Groenesteeg) 10 en 7. Nieuw-Apost.
Kerk (H. Rijnd. 24): 9.30 en 4. wo. 8. Zevende
dag-adventisten ('De Ontmoeting', Noordhof
land V.schoten)elke zat. 10 bijbelstudie, 11
predikdienst. Christelijke Wetenschap
(Steensch. 6) 10.30. 'De Christengemeen
schap' zat. 27 febr. 9.45 mensenwijdings-
dienst in oud-kath. kerk Zoeterw.singel. Kerk
van J. Chr. v.d. Heiligen der L. Dagen
(Brahmsl.) 9.30,10.30 en 11.20. Oud-Kath. K.
(Zoeterw.singel) zo. 10. Rooms-Kath. K.
Haagweg zat. 7, zo. 10.30; Herensingel zat. 7,
zo. 9.30 en 11Rijndijk (Leiden-Stevenshof)
zat. 7, zo. 10; Steenschuurzat. 7, zo. 8.30,10,
11.30, 6 en 7 (lof); Boshuizerkade zat. 7, zo.
9.30 en 11Lammenschansweg zat. 7, zo. 9
en 10.30; Haarl.straat zat. 7, zo. 10.30 en
12.15; Merenwijk zie herv. gem.; H. Rijndijk
(zie Zoeterwoude).
ABBENES: Herv. Gem. 9.30 ds. Den Harder,
Bergen op Zoom.
AARLANDERVEEEN: Herv. Gem. 10 zie ge-
- refkerk, 7 ds. v. Driel. Geref. Kerk 10 ds. D. C.
Nicolai (Leiden), gez. zendingsdienst, 6.30 ds.
Boer. Chr. Geref. Kerk 9.30 en 4 ds. Ooster
broek, Harderwijk. Rk Kerk zat. 7, zo. 10.30.
ALPHEN AAN DEN RUN: Herv. Gem. Ad-
ventskerk 10 ds. Ter Bals, 5 ds. Jonkman;
Kruiskerk 10 ds. Ommering; Opstandingskerk
10 ds. Hoogendijk, 6.30 ds. Ommering; G.
Herderkerk 10 ds. Nieuwenhuis, 5 ds. Moll; De
Bron 9.15 vic. Allewijn, 10.30 ds. Moll, 6.30 ds.
Mulder; Ashram (Marsdiep) 10 ds. Mulder;
Oudshoornse kerk 10 ds. A. Steinhart (Alp
hen); Sionskerk (Meteoorlaan) 9.30 ds. Ou-
wendijk, 6.30 ds. Vermaat, Maassluis. Geref.
Kerk Mar.kerk 10 ds. Wilschut, 6.30 ds. v.
Wijngaarden; Salv.kerk 10 ds. Boer, 6.30 ds.
Wilschut. Geref. K. Vrijg. (aula school Bos-
park) 9.30 leesdienst, 5 ds. Simpelaar. Ned.
Geref. Kerk (school Willemstr.) 9.30 br. C. P.
Kleingeld, 4.30 ds. M. de Jong. Chr. Geref.
Kerk (Grijpensteinstr.) 9.30 en 4.30 ds. v.d.
Meij. Bapt.gem. (Molenwerfstr. 1) 10 ds.
Koekkoek, 6.30 ds. Koekkoek, mmv 'Song of
Praise', in Bonifaciuskerk. Bapt.gem. Noord
(school Kalkovenw. 62) 10 hr. J. A. Jongejan,
6.30 hr. R. Mentink. Volle-evang.gem. ('De
Ark', Pr. Hendrikstr. 54) 10 hr. A. v.d. Hoorn.
Pinkstergem. (school Batestein 16) 10. Chris
tengemeente 'De Hoeksteen' (geb. 'Bethel',
hoek Emmalaan) 10. Leger des H. (Zonneweg
3) 10 en 7. Remonstr. Gem. (Van Manders-
loostr. 36) 10 ds. Cossee. Dordrecht. Rk Kerk:
Bonifaciusk. zat. 7, zo. 9 45 en 11.30; Piusk.
zat. 7, zo. 9 en 10.30; De Bron zat. 7, zo. 9 en
11Raad van Kerken: 5 nam. oecum. dienst in
remonstr. k. Van Mandersloostr., pater J. Ver
hoeven. thema: 'Voor de keuze gesteld'.
BENTHUIZEN: Herv. Gem. 9.30 ds. Boer, 6
ds. Kastelein, Dirksland. Geref./Herv. Gem.
(dorpshuis 'De Tas') 10.30 ds. Klijnsma. Ge
ref. Gem. 9.30 en 6 ds. v. Aalst.
BODEGRAVEN: Herv. Gem. Dorpskerk 10
prof. dr. Bronkhorst, Zeist, 6.30 ds. Wieman;
Salv.kerk 10 ds. Wieman, 6.30 ds. v.d. Hoef;
Bethl.kerk (Nieuwerbrug) 10 ds. v.d. Hoef,
6.30 ds. Wisgerhof. Amersfoort. Geref. Kerk
10 ds. Heiner, Woerden, 6.30 ds. v.d. Berg,
jeugddienst. Geref. K. Vrijg. (Ichthusk.) 9.30
leesdienst, 5 ds. G. Blijdorp. Geref. Gem.
(Stationsweg 17) 10 en 6.30 leesdienst.
Evang.-Luth. Gem. 10.30 ds. v. Beek.
BOSKOOP: Herv. Gem. Dorpskerk 9.30 ds.
v.d. Pol, 6.30 dr. Haitsma; De Stek 9.30 ds.
Vlasblom. Geref. Kerk 9.30 en 5 ds. v. 't Hoff.
Chr. Geref. Kerk 9.30 en 5 ds. J. de Jong. Ge
ref. Gem. 9.30 leesdienst, 3.30 ds. Rietdijk.
HAZERSWOUDE Herv. Gem. 9.30 kand. N.
Noorlander, Bergambacht, 6.30 ds. Eijsenga,
Zw.dam, jeugddienst. Geref. Kerk 10 ds. Bos
wijk, Lisse, 5 ds. Huisman. Rk Kerk: dorp zat.
7, zo. 10 en 11.30; Anker zat. 7,'zo. 8.45 en
11.15; Rijndijk zat. 7, zo. 10.
HILLEGOM: Herv. Gem. 10 ds. Rothfusz. Ge
ref. Kerk ('Hoeksteen') 10 kand. J. van Veen, 5
ds. Verbeek. Chr. Geref. Kerk 10 en 5 ds. v.
Dijken. Rk Kerk: Mart. zat. 7, zo. 9 en 11Jo-
zefk. zat. 7, zo. 10 en 11.30.
HOOGMADE: Herv. Gem. 10 dr. Haitsma,
Boskoop. Rk Kerk zat. 7, zo. 10.
DE KAAG: Herv. Gem. 10 ds. Germans, ha.
Rk Kerk zat. 7, zo. 10.
KATWUK AAN DEN RUN: Herv. Gem.
Dorpsk. 10 dr. Meijers, Leiden, 6 ds. Nap,
Ede, jeugddienst; Ontm.kerk 10 ds. Sloof,
6.30 kand. v. Dis, Wassenaar. Herv. Gem. 'De
Rank' (P. Groen-college) zie Katwijk aan Zee.
Geref. Kerk 10 ds. Kersten, 5 ds. v. Breevoort.
Rk Kerk zat. 7, zo. 10. Vliegkamp Valkenburg
10 euch.viering, pater H. Buskermolen.
KATWUK AAN ZEE: Herv. Gem. N. Kerk 10
ds. Bogaard, 6 ds. Hovius; O. Kerk 10 ds.
Vroegindeweij, 6 ds. Schuurman; Ichthusk. 10
ds. Hovius, 4.45 samenzang, 5 ds. Christ;
Pniëlk. 9.30 ds. Schuurman, 6 ds. Vroeginde
weij; Maranathakerk (Rijnsoever) 10 ds. Vis
ser. 5.45 samenzang, 6 ds. Bogaard, jeugd
dienst. 'De Hoeksteen' (Burgersdijkstr.) 10 do-
vendienst, hr. J. L. van Kempen. Overduin
2.15 ds. v.d. Beid. Herv. Gem. 'De Rank' (aula
P. Groen-college Pr. Frederikdreef 15) 10 ds.
Westera-Franke. Geref. Kerk Vr.kerk 10 ds. v.
Breevoort, 5 ds. v.d. Horst; Triumfatork. 10ds.
v.d. Horst, 5 ds. Kersten. Geref. K. Vrijg. 9.30
ds. Houtman, 4 ds. Heida. Ned. Geref. K. (aula
Bestevaer-mavo) 9.30 ds. M. de Jong, 7 kand.
G. Zwarls, do. 25 febr. 7.30 nam. bevestiging
en intrede ds. Zwarls. Chr. Geref. K. 10 en 5
ds. Slagboom. Vrije Chr. Geref. Gem. (Unl-
zaal) 10 en 5 ds. v.d. Belt. Geref. Gem. (Remi-
sestr.) 10 en 5 leesdienst, di. 23 febr. 7.30 ds.
Hannck. Geref. Gem. in Ned. (Louwestr.) 10
en 5. Volle-evang.gem. (Voorstr. 48) 9.45. On-
afh. baptistengem. (Ambachtsweg 2) 10 br. C.
Brussel. Andij'k. ma. 8.15 ds J. A Visser, bij
belstudie. Soefibeweging Universei Murad
Hassil 4 nam. universele eredienst (einde
Zuid-Boulevard).
KOUDEKERK AAN DEN RUN Herv. Gem.
10 ds. Lapré, 7 ds. G. H. Brucks, Zaltbommel,
opendeurdienst. Geref. Kerk 10 ds. v.d. Lugt,
7 zie herv. gemeente.
LEIDERDORP: Herv. Gem. en Geref. Kerk
Dorpsk. 10 ds. Stegeman, 6.30 ds. J. v. Leeu
wen, Maassluis; Hoofdstr. 10 ds. Knorth;
Scheppingsk. 9 en 10.30 ds. Doesburg. Ley-
thenrode 10 ds. De Leeuw. Elis.ziekenhuis
9.30 hoogmis, 11 ds. Brommet, ha. Bapt.gem.
(wijkgeb. Zijlkw.) 10 hr. J. de Vries. Rk Kerk
zat. 7, zo. 10 en 11.30.
LEIMUIDEN: Herv. Gem. 9.30 ds. Schilt, ha.
Geref. Kerk 9.30 ds. v.d. Kooi, 7 ds. Zijl, gez.
jeugddienst. Rk Kerk zat. 7, zo. 9.30 en 11.15.
LISSE: Herv. Gem. Dorpskerk 10 (gezins-
dienst) en 7 ds. 't Hooft; Pauluskerk 10 ds.
Bras, S.heim, jeugddienst, mmv The Young
Voice' Rijnsburg. Geref. Kerk 10 ds. Huisman,
H.woude, 5 ds. Boswijk. Geref. K. Vrijg. 9.30
leesdienst, 3 ds. Grutter. Ned. Geref. Kerk
(Salvatori) 10 en 5 ds. Brink, Haarl.meer. Chr.
Geref. Kerk 10 en 4.30 ds. v. Langevelde. Ge
ref. Gem. 10 (ha) en 4 en wo. 7.30 ds. Den
De gereformeerde
Maranathakerk
aan de
Raadhuisstraat
in Alphen
aan den Rijn.
(foto Win» Dijkman)
8oer. Evangehegemeente (Heereweg 52a)
9 45 hr. W de Groot. Rk Kerk: Agathakerk zat
7. zo. 10 en 11.30; Poelpolder zat. 7. zo.
10.30; Mariakerk zat 7. zo. 9 en 10.30; Engel-
bew. zat. 7, zo. 10.30.
NIEUWKOOP: Herv. Gem. 9.30 ds. Wegerif,
6.30 ds. Schilt. Geref. Kerk 9.30 ds. Noote-
boom. Chr. Geref. Kerk 9.30 leesdienst, 2.15
ds. v.d. Meij. Remonstr. Gem. 10 mevr. ds. M.
A. Bosman-Huizinga. Evang. gem. (Kruis
punt, Kennedylaan 33) 9.30. Rk Kerk zat. 7,
zo. 9 en 10.45.
NIEUWVEEN: Herv. Gem. 9.30 en 6.30 ds.
De Graaff. Geref. Kerk 9.30 hr. G. J. de Bruin,
7 ds. v.d. Kooi. Rk Kerk zat. 7, zo. 9 en 11
NIEUW-VENNEP: Herv. Gem. 9.30 ds. Ten
Voorde, 7 ds. v. 't Hof, Woubrugge. Geref.
Kerk 9.30 ds. Wijngaarden, 4.30 ds. Rang.
Chr. Geref. Kerk 9.30 en 4.30 ds. H. Fahner,
ha. Rk Kerk zat. 7, zo. 10.
NOORDEN: Herv. Gem. 9.30 en 7 ds. Geuze.
Geref. Kerk (W. Verlaat) 10 en 7 ds. Schouten,
Kockengen, ha.
NOORDWIJK: Herv. Gem. Grote of St. Jer-
oensk. (Binnen) 10 ds. v.d. Lee, ha, 5 ds. De
Koeijer, Wilnis; Hoofdstr. (Zee) 10 en 5 ds.
Ruitenburg, ha; De Rank (Golfbaan) 10 ds.
Kunz, Wadd.veen. Sole Mio 9 ds. v.d. Lee.
Geref. Kerk Buurtkerk (Hoofdstr.) 10 ds. Kui
per, ha; Vinkenl. (Binnen) 10 ds. B. J. Roos-
jen, 7 ds. Kuiper. Stichtingskerk 11 hr. T. de
Bock, Den Helder. Ned. Prot. Bond (aula
O.Zeew.) 10.30 ds. Huysman, Purmer. Rk
Kerk Zee zat. 7, zo. 10.30; Binnen zat. 7, zo.
9.30 en 11.
NOORDWIJKERHOUT: Dorpsk. 10 ds. Wa
genvoorde. Bennebroek; De Zilk 10 ds. v.d.
Mey. Rk Kerk Victork. zat. 7, zo. 9 en 11Jo-
zefk. zat. 7, zo. 9 en 10.30; De Zilk zat. 7, zo.
10.30.
OEGSTGEEST: Herv. Gem. Groene of Will-
.kerk 10 ds. Kooman; Pauluskerk 10 ds. Da
Costa; Gemeentecentrum (Lijtw.) 10.30 mevr.
ds. D. C. v. Houwelingen-Verdonk,
Wadd.veen, 7 drs. G. Schwencke. Geref. Kerk
10 ds. Plomp en pastoor D. Koster, oecum.
dienst. Geref. Kerk Vrijg. (aula Dr. Schilder
school) 9.30 leesdienst, 4.30 kand. M. Wiel-
houwer, Voorburg. Ned. Geref. Kerk (Gem-
.centrum) 8.45 ds. v.d. Brink, R.dam, 4 ds.
Kranenburg, Groningen. Van Wijckerslooth 4
nam. ds. H. J. v. Achterberg. Endegeest 10ds.
Friederich. Volle-evangeliegem. (Gem.cen-
trum) 4. Rk Kerk Will.kerk zat. 7, zo. 9 en
10.30. Pauluskerk 7.30 nam. dienst Radioge
meente, ds. A. H. van Gent.
OUD-ADE: Rk Kerk zat. 7, zo. 9.
OUDE EN NIEUWE WETERING: Herv. Gem.
9 hr. J. W. Hoffenaar, Voorhout. Geref. K.
10.30 ds. Zijl, 5 ds. v.d. Kooi (in 'De Spreng').
Rk Kerk zat. 7, zo. 10 en 11.30.
ROELOFARENDSVEEN: Rk Kerk Mar. Pres.
zat. 7, zo. 9 en 11Petrus-B. zat. 7, zo. 9.30 en
11.30.
RIJNSATERWOUDE: Herv. Gem. 9.30 ds. v.
Driel, 7 hr. J. de Haan. Chr. Geref. K. 9.30
leesdienst, 2.15 ds. Boiten, Schiedam.
RIJNSBURG: Herv. Gem. Laurentiuskerk
9.30 ds. v.d. Hoeven, Amerongen, 5 ds. Sma
ling; Bethelkerk 9.30 ds. Smaling. Geref. Kerk
Petrakerk 9.30 ds. Ribberink, 5 ds. Attema-
Roosjen, Leiderdorp; Imm.kerk 9 ds. Attema-
Roosjen, 10.30ds. Rienstra, Scheveningen, 5
ds. Cziria; Mar.kerk 9.30 ds. Cziria, 5 ds. Rib
berink. Geref. Kerk Vrijg. 10 en 5.15 ds. Grut
ter. Chr. Geref. K. 9.30 en 5 ds. v. Sorge.
Evang. Chnstengem. (aula mavo) I0ds. J. de
Jong, Oldenzaal. Rk Kerk zo. 10.30.
RIJPWETERING: Rk Kerk zo. 9 en 10.30.
SASSENHEIM: Herv. Gem. 9 en 10.30 ds.
Koldewijn, De Kaag, 7 ds. Bras. Geref. Kerk
10 ds. Baas. Chr. Geref. K. 10 en 5 ds. Aar-
noudse. Ned. Prot. Bond (Jul.laan 17) 10.30
ds. J. Blaauw, A.dam. Rk Kerk zat. 7. zo. 9.30
TER AAR: Herv. Gem. 9.30 kand. A. C. Ver-
weij, A.dam, 6.30 ds. Stam. Geref. Kerk 9.30
ds. De Reus, 6.30 ds. Aalders. Rk Kerk Aar-
dam zat. 7. zo. 9 en 12; kerk Langeraar zat. 7,
zo. 9.30 en 11.30.
VALKENBURG: Herv. Gem. 10 ds. Batelaan,
V.schoten, 6.30 ds. Vermeulen. Geref. Kerk
10 prof. dr. v.d. Beek, 6.30 ds. Snel. Geref. K.
Vrijg. 8.30 ds. Geelhoed, Den Haag, 5.30 ds.
Heida. Vliegkamp Valkenburg: zie Katwijk aan
den Rijn.
VOORHOUT: Herv./Geref. Kerkgemeen
schap 10 ds. C. J. de Jong. Rk Kerk zat. 7, zo.
9.30 en 11.
VOORSCHOTEN: Herv. Gem. Dorpskerk 10
ds. Blanken; De Ontmoeting (Noordhofland)
10 ds. De Zwart, ha. Hulp en Heil (Schaken- i
bosch) 10 dr. Verheule. Herv. evang. op geref. I
grondslag (kerkgeb. 'Rehoboth', A. van Leeu
wenhoekkade) 9.30 ds. Buitelaar, R.dam,
4.30 ds. G. H. v. Kooten. Geref. Kerk 10 en 7
ds. 'De Zeeuw. Geref. K. Vrijg. (Bachlaan)
10.15 en 4.30 ds. Boxman. Aulagemeen
schap Noordhofland 10.30 agapè-viering. Rk
Kerk Laur.kerk zat. 7, zo. 11.30; M. Godskerk.
zat. 7, zo. 10. Kerk van Engeland (British
school in The Netherlands, J. v. Hooflaan 3)
10.15 anglicaanse dienst.
WADDINXVEEN: Herv. Gem. Brugk. 9.30 ds.
Dekker, R.dam, 5 ds. Zoutendijk, Groningen;
Hoeksteen 9.30 ds. Oosterom, Kampen. 6.30 I
ds. Schipaanboord; Bethelk. 9.30 ds. Zouten-
dijk, 5 ds. Goossen; Rehobothschool 9.30 ds.
Willemsen, Klundert; Immanuelkerk 10 en 5
ds. v. Houwelingen. Geref. Kerk Kruisk. 10.30
en 5 ds. De Moor; Ontm.kerk 9.30 ds. Gilhuis,
Zeist. Geref. K. Vrijg. (Kruiskerk) 8.30 kand.
M. Wielhouwer, 2.30 ds. Hagens, R.dam-
Zuid. Chr. Afgesch. Gem. 9.30 en 5 ds. v.d.
Want. Oud-Geref. Gem. (Mercuriusweg 29)
10 en 6.30 leesdienst.
WARMOND. Herv. Gem. 10 ds. Muis. Rk
Kerk zat. 7, zo. 9 en 11.
WASSENAAR: Herv. Gem. Dorpsk. 10 prof.
dr. v. Gennep, Leiden, 4.30 kand. v. Dis; Kie-
vietk. ('Samen op weg') 10 ds. Janse de Jon
ge; Messiask. zie Zijllaankerk; Dorpscentrum
9.30 ds. Groenendijk, Sommelsdijk. Geref.
Kerk Zijllaan 10 en 7 ds. v.d. Woude. Ned.
Prot. Bond (Kerkdam) 10.30 ds. Fockema An-
dreae.
WOUBRUGGE: Herv. Gem. 9.30 ds. v. 't Hof,
6.30 ds. Koelewijn, Krimpen a.d. IJssel. Geref.
Kerk 9.30 ds. Aalders, 6.30 ds. De Reus. Rk
Kerk zat. 7, zo. 10.
ZEVENHOVEN: Herv. Gem. 9.30 hr. J. de
Haan. Geref. Kerk 9.30 ds. Snel, 7 ds. Cziria,
beiden Rijnsburg.
ZOETERWOUDE: Herv. Gem. 10 ds. Riet
veld, Leiden. Rk Kerk St. Jan zat. 7.30, zo.
9.30; Chr. Dienaark. zat. 7, zo. 10; Meerburg-
kerk H. Rijndijk zat. 7, zo. 10 en 11.30.
ZWAMMERDAM: Herv. Gem. 10 ds. Eijsen
ga, 6.30 ds. Vreugdenhil, Gouda. Geref. Kerk
10 en 6.30 ds. Buikema. ha. Remonstr. Gem.
10 ds. A. Went-v.d. Vring, Bloemendaal.
