Eenonverslijtbaar instituut
Schoevers: driekwart eeuw degelijkheid en accuratesse
ZATERDAG 20 FEBRUARI 1988
EXTRA
PAGINA 29
Een instituut dat met recht kan
worden aangeduid met de
benaming 'instituut' viert
binnenkort feest. Vele
secretaresses en
kantoorklerken die ooit
Schoevers 'deden' zullen op 4
maart over de dansvloer van
het Haagse Congresgebouw
zwieren. "De les van 75 jaar
Schoevers? Dat het particulier
onderwijs in Nederland
bestaansrecht heeft".
door Gerard van Putten
Het schijnt in de afgelopen 75 jaar
niet vaak te zijn voorgekomen, maar
vrij recentelijk werd Schoevers voor
de verandering eens de les gelezen.
Door de redactie van het feministi
sche maandblad Opzij, met name.
Daar vond men het hoog tijd dat het
particuliere onderwijsinstituut directri
ces in plaats van veredelde hulpjes van
directeurs moest gaan opleiden. Schoe
vers is rolbevestigend bezig, zo luidde de
schriftelijke aanklacht die voornamelijk
was gebaseerd op de secretaresse-oplei
ding. De moraal van het artikel dat des
tijds viel te lezen in het vrouwenblad:
Schoevers was en is een anti-feministi
sche onderwijsinstelling.
"En dat terwijl onze oprichter Adriaan
Schoevers zo ongeveer de eerste femi
nist in Nederland was", zo poogt E.
Triemstra, coördinator van dagopleidin
gen bij de Haagse vestiging op enigszins
verongelijkte toon de kritiek te weerleg
gen. "Het was Schoevers die in de tijd
dat er uitsluitend mannelijke kantoor
klerken waren tegen meisjes riep: kom
bij mij steno leren of machineschrijven.
Dan kun je wat bereiken in de maat
schappij".
Branie
Adriaan A. Schoevers was net achttien
toen hij besloot voor zichzelf te beginnen
als leraar steno en machineschrijven.
Met de Amsterdamse branie die hem ei
gen was, vond hij dat er op kantoren veel
efficiënter gewerkt kon worden. Voor
dien als aankomend klerk werkzaam op
een kantoor, meende de eigenzinnige
Schoevers vooral te hebben geleerd hoe
het niet moest.
"De onderwijzer stond toen in hem op
en dat is niet vreemd, want zijn vader
was dat ook", zegt J.L. van der Velden,
directeur van de Rotterdamse vestiging.
"Ook al omdat hij in contact was geko
men met de heer Groote, de Nederlandse
bewerker van de stenografie, dacht
Schoevers dat er anders kon worden ge
werkt op kantoren. Beter. En hij wilde
die gedachte op anderen overbrengen".
Volgens Van der Velden, die een stu
die heeft gemaakt van de figuur Schoe
vers en die zich tevens heeft verdiept in
de geschiedenis van de cursusserifirma,
was de in 1965 gestorven grondlegger
een vent die met een niet te temmen
energie zichzelf iets leerde en vervolgens
anderen daarover onderwees.
Of zoals Van der Velden het uitdrukt:
"Als Schoeversiets opstak van een ander
dan was hij wel zoveel perfectionist om
met die pas verworven kennis aan de
slag te slaan. Er waren maar weinig on
derwerpen waarvan hij niet het naadje
van de kous wilde weten, Schoevers had
de neiging alles te willen uitdiepen. En
meestal was het dan zo dat Schoevers na
verloop van tijd inderdaad meer wist van
de materie dan degene die hem daarover
de eerste beginselen had bijgebracht".
Zijkamer
Zijn eerste lessen gaf hij vanaf 2 janua
ri 1913 in een zijkamer van zijn ouderlij
ke woning in Amsterdam. Al doende
leerde de docent dat de leerlingen het
best leerden typen als ze hun vingers op
het ritme van een prettig in het gehoor
liggend muziekje over de toetsen lieten
gaan. Tot de inventaris van een leslokaal
behoorde jarenlang een grammofoon. En
nog altijd laten de cursisten die in oplei
ding zijn voor het diploma machine
schrijven zoals typen bij het instituut
onveranderd wordt aangeduid zich
opjutten door een metronoom of door
een of pretentieloos deuntje in de casset
terecorder.
De intensieve methode, zo noemen ze
bij Schoevers deze manier van lesgeven
die de cursist moet klaarstomen voor
honderdvijftig foutloze aanslagen per
minuut op het examen. Met tien vingers,
dat spreekt. "Hij was zijn tijd ver voor
uit", zo uit Van der Velden nog maar
eens zijn bewondering voor de man
wiens portret in ieder filiaal prominent
aan de muur hangt. "In 1938 demon
streerde hij al de elektrische schrijfma
chine, die pas in de jaren zeventig ge
meengoed is geworden".
Voor menigeen is Schoevers zowel in
de letterlijke als in de figuurlijke beteke
nis van het woord een instituut. Maar bo
venal heeft de onderwijsinstelling ook
het imago van een leerschool waar een
vleug van kale deftigheid rondwaart in
lokalen en gangen. Veelal wordt Schoe
vers gekenschetst als 'de Bijenkorf on
der de particuliere onderwijsinstellin
gen'. Als het instituut waar nuffige, nooit
anders dan in plooirokken geklede meis
jes door hun vermogende ouders worden
geparachuteerd om er een secretaresse
opleiding te volgen.
Reputatie
Ze zijn et ook bij de firma uiteraard
van op de hoogte dat Schoevers in den
lande de reputatie heeft degelijke secre
taresses te vormen. Enerzijds storen de
leraren en leraressen zich daaraan, om
dat het instituut zoveel andere cursussen
dan de secretaresse-opleiding in de aan
bieding heeft, anderzijds beschouwen ze
dat imago ook als het uithangbord van de
firma.
"Het is historisch bepaald dat het insti
tuut de uitstraling heeft van dat oplei
dingsinstituut voor in-keurige secreta
resses", zegt F. Mac Lean, als coördina
tor avondopleidingen verbonden aan de
Haagse vestiging. "Dat er op de markt
veel om secretaresses werd gevraagd zal
daar zeker mee te maken hebben gehad".
"Dat klopt", zegt Rotterdammer Van
der Velden als kenner van de Schoevers-
historie. "In 1925 is een begin gemaakt
met de secretaresse-opleiding, maar in
die dagen legde het instituut zich toch
voornamelijk toe op de vorming van de
mannelijke kantoorklerk. Pas in de jaren
vlak na de oorlog kwamen de gegoede
dochters die ergens secretaresse wilden
worden of die dat moesten van hun ou
ders. En nu is de secretaresse-opleiding
al geruime tijd onze grootste bron van in
komsten".
Het instituut Schoevers teert trouwens
geheel en al op de cursusgelden die de
5200 dagleerlingen ("grotendeels vrou
welijke, hier hebben we maar tien jon
gens op een bezetting van zeshonderd")
en ongeveer 7500 avondcursisten ("dat is
beter verdeeld, dat ligt in de buurt van
fifty-fifty") in het laatje brengen. Iemand
die de eenjarige dagopleiding voor secre
taresse volgt betaalt gemiddeld 4000 gul
den. "Dat is niet exorbitant hoog", vindt
Triemstra.
Gericht
Alsof hij uitdrukkelijk wil beklemto
nen dat er op zijn instituut ook vakken
als marketing en public relations wordt
gedoceerd, zegt de Haagse leraar als een
rechtgeaard reclameman: "Gemiddeld
kost een plaats bij het middelbaar be
roepsonderwijs tienduizend gulden per
jaar. Welnu, dan kan ik me voorstellen
dat menige ouder ervoor kiest de dochter
of zoon een gerichte beroepsopleiding
bij Schoevers te laten volgen. In grote lij
nen zijn onze leerplannen-afgestemd op
de praktijk. Dat is namelijk onze kracht,
in een jaar tijd kunnen wij leerlingen zo
veel vaardigheden bijbrengen dat ze in
hun beroep aan de slag kunnen".
Olgina van Riet houdt er een andere
mening op na, al zegt ze er wel bij dat
haar ervaringen met Schoevers dateren
van het cursusjaar 1983. Er kan dus het
een en ander zijn veranderd, zegt ze. De
Leidse, die als receptioniste werkzaam is
bij een bank, heeft het vak in de praktijk
moeten leren. "Persoonlijk vond ik de
opleiding voor receptioniste en secreta
resse slecht, het gebodene deed erg ou
derwets aan en was in elk geval het vele
geld niet waard. Vooral aan tekstverwer
king werd weinig aandacht besteed".
Dat is nu anders. Inmiddels hebben al
talloze leerlingen hun vingers laten gaan
over de toetsen van de computers die nu
een jaar of vijf in de lokalen staan opge
steld. Waarbij zij opgemerkt dat aanvan
kelijk met een verkeerd merk is gewerkt.
Dat beloofde indertijd veel, maar bood
helaas weinig. En na deze 'miscalculatie'
is er fluks voor een ander merk gekozen.
Triemstra en Mac Lean zijn zich er ter
dege van bewust dat de klant lang niet al
tijd tevreden reageert. Niet altijd lezen
de leerlingen hun cursusboeken als een
successtory uit. En als altijd vragen ze
zich dan af: hebben wij de leerling slecht
voorgelicht, of had de betrokkene zelf te
hoge verwachtingen van zichzelf en van
de cursus? In elk geval zegt hij klachten
van cursisten serieus te nemen. Dikwijls
kan een gesprek met de klager al verhel
derend werken, maar valt het geschil
niet met een gedachtenwisseling op te
lossen, dan kan de klagende partij zich
wenden tot het hoofdkantoor in Zoeter-
meer.
Aangesproken
'Voor zover mij bekend is dat nooit ge
beurd", beweert Triemstra. "Wel gebeurt
het dat leerlingen op hoge poten naar de
directeur stappen. Laatst is dat mij nog
overkomen, en achteraf moet ik zeggen
dat ik er terecht op werd aangesproken
iets te hebben vergeten wat ik wel had
toegezegd te zullen doen".
Wat eens begon in een zijkamer is uit
gegroeid tot een bedrijf van tien filialen.
Medio september opent Eindhoven als
elfde vestiging z'n deuren. Overigens
hebben de nabestaanden van Adriaan
Schoevers daar geen enkele bemoeienis
mee, de familie is een jaar of twintig gele
den voor een niet nader te noemen be
drag uitgekocht. Trouwens: ook de dans
school Ruby Dorany, die Adriaan in Den
Haag voor de leerlingen had opgericht
ter afwisseling van de studie, is al lang af
gestoten.
De vestigingsdirecteuren hebben zich
te houden aan het landelijk leerplan,
zoals dat eens per jaar tijdens de jaarver
gadering op het hoofdkantoor wordt op
gesteld. Zeker als het gaat om de dagop
leidingen moeten de vestigingsdirecteu
ren zich strikt houden aan de tekst van
het leerplan. Triemstra: "Tijdens dat di
rectie-overleg worden al onze cursussen
kritisch doorgelicht".
De theorie wordt ook geregeld getoetst
aan de praktijk, zo verzekeren Triemstra
en Mac Lean. Het instituut gaat er nu
eenmaal prat op dat wat in de klas wordt
geleerd in grote lijnen van toepassing is
in de kantoortuin. "Vandaar ook dat we
gewend zijn oud-leerlingen de vraag te
stellen of ze in hun vak wat hebben aan
de vaardigheden die ze zich bij Schoe
vers eigen hebben gemaakt".
Leuke vriendin
Werd die vraag gesteld aan actrice An-
ne-Will Blankers, dan zou ze daarop ont
kennend moeten antwoorden. Zoals ook
de bokser Alex Blanchard die ooit een
cursus machineschrijven volgde, de
schrijfster Annie M.G. Schmidt, de eeu
wig glimlachende Avro-omroepster Myr-
na, de zangeres Patty Brard en onze na
tionale sex-ambassadrice Xaviera Hol
lander.
Deze lieden hebben uiteindelijk voor
een beroep gekozen dat niet aansloot op
de opleiding die ze hebben genoten bij
het instituut, al schijnt Xaviera Hollan
der naar verluidt een voorbeeldig Schoe-
vers-meisje en een dito secretaresse te
zijn geweest voordat ze brood begon te
zien in het vertellen van haar belevenis
sen op, rondom en onder springmatras-
"Bij nader inzien moet ik zeggen dat ik
toch wel wat heb gehad aan die enige tijd
op die school in Rotterdam", zegt Anne-
Will Blankers. "Ten eerste heb ik er een
ontzettend leuke vriendin aan overge
houden. Ik heb bovendien nog twee jaar
als secretaresse op een kantoor gewerkt
en daarna, op de toneelschool, belastte
iedereen mij met het uittikken van tek
sten. En op dit moment speel ik in een
stuk waarin ik vertaalster ben. Notitie
blok in de hand, aantekeningen maken.
Het secretaresse-type dus, en dat type
komt me na al die jaren heel vertrouwd
voor, ja".
De toneelspeelster is nog van een ge
neratie die werd voorgehouden dat een
secretaresse en een receptionististe de
lange broek maar in de kast moest laten
hangen overeenkomstig het Schoevers-
devies: een meisje dat carrière wil maken
kan dat het beste doen in een gekleed
mantelpakje, een scherp gesneden plooi
rok of een gesoigneerde jurk. Voor dege
nen die de mondelinge adviezen van de
leraren en leraressen niet direct verston
den, was er altijd nog het roemruchte
Handboek Secretariaatspraktijk waarin
de aanbevelingen voor gedrag en kle
ding haarfijn waren omschreven.
Nuttig
Loes Potters, in Leiden directie-secre
taresse bij een makelaardij, beantwoordt
geenszins aan het profiel van het zoge
naamde Schoevers-meisje, door sommi
gen al dan niet terecht aangeduid als
'kakker'. Ze wenst zich niet als zodanig
te beschouwen, hoewel de opleiding in
Den Haag haar wel aanstond. "Die was
heel nuttig, echt toegerust op de prak
tijk. Maar eerlijk gezegd hing er een
sfeertje dat ik niet zag zitten. Ontzettend
conservatief. Wat de leraren en lerares
sen zeiden was waar, die sfeer was het.
Een spijkerbroek was uit den boze en
had je grote oorbellen ingedaan, dan
werden daarover ook aanmerkingen ge
maakt. De instituten bij het instituut, de
leraren en leraressen die er al jaren werk
ten, zeiden zelfs: wie zich zo uitdost
krijgt nóóit een baan. Nu praat ik over
1983, 1984 en dus niet over 1953".
Marion Verboon, inmiddels op de
loonlijst bij een gerenommeerd hotel,
herinnert zich vooral de lol van de mei
den-coterie. Ze kan zich weinig meer
herinneren van de lesstof die ze een jaar
of acht geleden in haar hoofd moest
stampen, maar het was er wel ontzettend
gezellig. "Wat ik wel weer minder vond:
de een wilde er mooier uitzien dan de an
der. Dat wekte af en toe ook jaloezie op".
Intern wordt er bij Schoevers nog
steeds gehecht aan omvangsvormen en
uiterlijk. Maar lang niet meer in die mate
als in het verleden. Dat blijkt ook in de
Haagse vestiging waar een receptioniste
zowaar een spijkerbroek van een strak
ke, eigentijdse snit showt. De reactie
daarop van de heren Triemstra en Mac
Lean: "Wie zijn wij om uit te roepen dat
een spijkerbroek niet tot de uitrusting
van een receptioniste of secretaresse
mag behoren. Misschien dragen wij nu
wel de verkeerde pakken".
J.L. van der Velden, directeur van de
Rotterdamse Schoevers-vestiging:
"Vandaag de dag moet je verrekte goed
oppassen met het geven van kledingad
viezen. Wat is mode en wat is geen mo
de? Voor een leek is het allemaal moei
lijk bij te houden, hoor. Ik geef de meis
jes wel altijd in overweging dat secreta
resses en receptionisten representatieve
functies uitoefenen waarbij representa
tieve kleding past. En daarbij zeg ik dan
altijd dat volgens mij een spijkerbroek
door heel wat werkgevers nog altijd niet
wordt beschouwd als representatieve
kleding".
Eis
Afgaande op zomaar wat meningen uit
de wereld van werkgevers stelt menig di
rectielid het ook nu nog op prijs dat z'n
uitspraken worden genotuleerd door een
Schoevers-meisje. Bij auto-dealer Kam
steeg in Oegstgeest zegt bijvoorbeeld
mevrouw Devilee van personeelszaken:
"Een meisje dat hier wil werken als se
cretaresse moet de Schoevers-opleiding
gevolgd hebben. Dat stellen wij als eis,
omdat ze bij dat instituut de leerlingen
nog steeds opvoeden met de etiquette".
Assistent-beheerder Jansen van de
Amro-bank in Katwijk: "Je merkt dat
aan de contacten met cliënten, heel voor
komend zijn die Schoevers-meisjes. Wat
dat betreft hebben ze een voorsprong op
anderen. Maar om nu te beweren dat de
genen die deze opleiding hebben ge
volgd zonder bijscholing op de praktijk
kunnen worden losgelaten, dat gaat me
te ver".
"Niettemin ervaar ik Schoevers altijd
weer als een uitstekende leerschool voor
meisjes", is het relaas van directeur Van
der Weide van het Voorschotense make
laarskantoor De Vlietstede. "Er wordt ze
daar fatsoen bijgebracht, ze leren met
klanten om te gaan. Vooral meiden die
net van de middelbare school af komen
kunnen qua kleding en taal ware wilde
brassen zijn. Na een jaartje Schoevers zie
je dat diezelfde meiden zijn omgebouwd
tot ware dametjes".
"Dat is leuk geformuleerd door die me
neer", reageërt leraar Triemstra, "maar
aan ombouwen doen we hier niet". Wat
wel volgens hem gebeurt bij het insti
tuut: de leerlingen worden in een bepaal
de richting geduwd. De maatschappij
vraagt orde, discipline en accuratesse.
Vandaar dat er in het studiereglement op
wordt gewezen dat het onderwijzend
personeel bij het uitdelen van cijfers hun
oordeel mede laten afhangen van de
staat waarin het ingeleverde werk zich
bevindt. Anders gezegd: e4r\ leerling die
een foutloze proeve van bekwaamheid
levert op een vod papier hoeft niet te re
kenen op een tien.
Schools
De lessen bij het instituut hebben dus
nog altijd een schools karakter. En dat
gaat dan vooral op voor de dagopleiding.
Van de cursist wordt bijvoorbeeld ver
wacht dat hij of zij zich absent meldt in
het geval deze zich ziek, zwak of misse
lijk voelt. "Zomaar wegblijven kun je im
mers ook niet als je bij een baas werkt",
zegt Mac Lean. Willens en wetens keet
trappen onder de les en bij herhaling te
laat komen mag ook niet. "Ten eerste
niet omdat dit ook niet kan bij een werk
gever, en ten tweede niet omdat volgens
onze opvattingen de klant koning is tot
dat die andermans rechten aantast. Voor
degene die twee keer achter elkaar te laat
komt blijft de deur dus dicht, ook al heeft
hij of zij dan het lesgeld keurig betaald".
De omgangsvormen bij Schoevers mo
gen in de loop van de afgelopen 75 jaar
dan wat losser zijn geworden, toezicht op
de leerlingen wordt er dus nog wel dege
lijk uitgeoefend. Die ene Haagse typist
met die veel te lange nagels werd dat on
langs nog gewaar. Hem werd op het hart
gedrukt dat de schaar en vijl nu maar
eens moesten worden gebruikt omdat hij
telkens twee toetsen tegelijk indrukte.
Het zal best nuttig zijn, een dergelijke
controle op netheid en gedrag van leer
lingen. Maar wie let er eigenlijk op de
handel en wandel van Schoevers? Deels
houdt het instituut zichzelf onder con
trole, beweren Triemstra en Mac Lean.
Er mag dan onderwijs worden gegeven
met een commercieel oogmerk, de heren
bezweren dat het beleid niet het geld ver
dienen tot elke prijs als uitgangspunt
kent. "Volgens ons aanmeldingsysteem
wordt voor elke cursus een bepaalde
'vooropleiding gevraagd. Voldoet de per
soon die zich aanmeldt niet aan die voor
waarde, dan gaan we praten over diens
ervaring en tekortkomingen. En des
noods wijzen wij zo iemand af'.
Niet erkend
Externe controle op Schoevers wordt
er krachtens de Wet Erkenning Onder
wijsinstellingen uitgeoefend door amb
tenaren van het ministerie van onder
wijs. Regelmatig dienen de leerplannen
en cursusfolders te worden opgestuurd
naar Zoetermeer. In het bijzonder wordt
informatie verlangd over de opleidingen
voor 'externe' diploma's, zoals bijvoor
beeld het praktijkdiploma boekhouden,
bedrijfscorrespondentie, marketing en
het middenstandsdiploma.
Daarentegen hoeven ze op het ministe
rie niets te weten over de secretaresse-
opleiding. "Omdat dat diploma niet door
de overheid wordt erkend", is de uitleg
van Triemstra en Mac Lean. "Niet dat wij
daarmee zitten hoor, ons gaat het er om
dat de markt die opleiding erkent en dat
gebeurt al jaren".
Coördinatoren E. Triemstra (links) en F. Mac Lean: "Wat in de klas wordt
geleerd is van toepassing op de kantoortuin".
Adriaan Schoevers 'die z'n tijd ver vooruit was': in elk van de tien
vestigingen hangt zijn portret prominent aan de muur.
(foto's Cees Zorn/GPD)
