'Geen mensen in
mijn
landschap
Van Goghmuseum in bezit
van 'gewaagde' Sluyters
Boeiend toneel over taal
'Meeuw':
theater
als thema
DONDERDAG 11 FEBRUARI 1988
Een schilder uit de Haagse School, verdwaald in de twin
tigste eeuw. Zo zou je Henk van den Ende onder enig voor
behoud kunnen typeren. Terugkijkend op een bijna zestig
jarige loopbaan, zegt de Leidse kunstschilder: "Al die -is
mes, al die nieuwlichterij, daar heb ik nooit wat voor ge
voeld. Ik schilder wat ik mooi vind en hoop maar dat de
mensen dat ook mooi vinden. De werkelijkheid is voor mij
onuitputtelijk. En dan vooral de natuur, de stemmingsvol
le natuur. Wolken, bomen, gras, water, dat schilder ik.
Landschapsschilder Henk van den Ende (79):
door
Cees van Hoore
Maar op zekere dag, toen ik naar de
etalage van een kunsthandel stond
te kijken, werd ik opeens aange
sproken door een man. 'Schildert u
zelf ook', vroeg hij, kijkend naar
het schilderijtje dat ik onder mijn
arm had. Ik beaamde het en al
gauw bleek dat hij wel eens een
schilderij van mij op een veiling
had gezien en dat erg aardig vond.
Zo begon het balletje te rollen.
Sindsdien heb ik redelijk goed ver
kocht. In de jaren vijftig vooral aan
Amerikanen. Mijn schilderijen
hangen in heel Amerika. Waar ze
allemaal zijn gebleven, weet ik niet
Worden schilderijen tegenwoor
dig over het algemeen verkocht in
de galerie, vroeger ging dat anders.
Van den Ende: "Je stapte toen ge
woon naar een kunsthandelaar toe
met je werk en als die man er wat in
zag kocht hij het. Dat was boter bij
de vis. Zo ben ik eigenlijk altijd
blijven werken. Langzamerhand
Kunstschilder Henk van den Ende: 'Je fnoet zelf boksen om er te komen. gjng jk over tot het maken van wat
Blijven wroeten'. (foto Henk Bouman) kleinere doeken. Met het oog op de
Je moet zelf boksen om er te ko
men. Blijven wroeten'.
N(T)Teerste stuk is gereed
DEN HAAG (ANP) - Het nieuwe
Nationaal (Tournee) Theater N
(T)T, heeft zijn eerste produktie ge
reed. Het is de voorstelling 'Als
kind al zaten zij graag in een doos',
samengesteld en geregisseerd door
de intendant van N(T)T Hemmo
Drexhage. Hierin worden litera
tuur, poëzie, toneel, mime en mu
ziek met elkaar verbonden in een
vorm die volgens Drexhage niet
eerder in ons land werd toegepast.
Uitvoerenden zijn (tekst)schrijver
en acteur Herman Pieter de Boer,
en de actrice en zangeres Ine Kuhr
met aan de piano Andreas Balke.
Mede op verzoek van bibliothe
ken, literaire verenigingen, scho
len worden in de boekenweek die
van 16 tot en met 26 maart duurt, el
ke dag voorstellingen gegeven.
Over de bedoelingen van het N
(T)T, dat in Den Haag is gevestigd,
deelt hij mee, dat het opvoeren van
klassiek en modern Nederlands en
buitenlands repertoire van top
kwaliteit op de eerste plaats komt.
Overeenkomstig de statuten van
de Stichting Nederlands Drama-
Kunstvervalser
overleden
LüBECK (DPA) - De Westduitse
schilder Lothar Malskat is op 74-ja-
rige leeftijd in Wulfsdorf bij Lüb-
eck overleden. Malskat, die zich
zelf betitelde als 'laatste kerkschil-
der', trad in de jaren vijftig op de
voorgrond door een vervalsings
proces.
Bij de wederopbouw van de in de
oorlog vernielde Marienkirche in
Lübeck 'ontdekte' Malskat lange
tijd onder kalk verborgen gebleven
middeleeuwse metershoge heili-
genafbeeldingen. Omdat op veel
plaatsen in het bijna 40 meter hoge
schip inderdaad onder afgebrande
kalk oude schilderingen waren
aangetroffen, koesterde niemand
verdenking over de 'ontdekking'
van Malskat. Kunsthistorici wijd
den zelfs deskundige beschouwin
gen aan de afbeeldingen, die de
schilder daar had aangebracht
waar er ruimte voor was.
Aangezien zijn toenmalige meer
dere uiteindelijk de eer voor de
ontdekking opeiste, maakte Mals
kat zich bekend en werd veroor
deeld. Het kerkbestuur besloot
daarop de vervalsingen te laten af
wassen.
Kurt Adler
overleden
SAN FRANCISCO, 10 feb (AP) -
De Amerikaans-Oostenrijkse
operadirigent Kurt Herbert Adler
is op 82-jarige leeftijd aan een hart
aanval overleden.
Adler werkte onder Toscanini in
Salzburg, tot hij in 1938 naar de
Verenigde Staten verhuisde om te
gaan werken bij de opera van Chi
cago. In 1943 kwam hij in dienst als
koordirigent bij de Opera van San
Francisco, terwijl hij tevens als di
rigent werkte bij de opera van New
York.
In 1953 werd hij benoemd tot di
recteur van de opera van San Fran
cisco, een functie die hij behield tot
hij in 1981 met pensioen ging.
tisch Werk, waaronder N(T)T valt,
wordt veel aandacht besteed aan
(nieuw) Nederlandstalig drama.
Het credo van de intendant ver
meldt onder meer, dat N(T)T graag
stukken speelt die maatschappelij
ke en sociale thema's van onze tijd
behandelen, die de grenzen van on
ze normen en waarden in beeld
brengen. Dit alles zonder prekerig
te worden en - als het kan - met veel
humor.
Subsidie voor
culturele
activiteiten
LEIDEN (ANP) - Voor dit jaar is 3,3
miljoen gulden beschikbaar ge
steld voor culturele activiteiten
van niet-rijksmusea en aanverwan
te instellingen. Ruim de helft kan
worden gebruikt voor werkzaam
heden die op het publiek zijn ge
richt, 700.000 gulden mag worden
besteed aan de zorg voor collecties.
Een half miljoen is voor de bevor
dering van de verspreiding van het
aanbod van moderne kunst, en
voor de resterende 400.000 gulden
kunnen museummedewerkers
worden na- en bijgeschoold.
Die cijfers komen uit een
brochure die het ministerie giste
ren in het Rijksmuseum van Oud
heden in Leiden heeft gepresen
teerd. Vorig jaar was voor het eerst
anderhalf miljoen gulden voor de
incidentele activiteiten bestemd,
als uitvloeisel van de Nota Muse
umbeleid.
Met de subsidie kunnen bijdra
gen worden verstrekt voor projec
ten die van van nationaal belang
zijn. Zo kreeg vorig jaar het Bon-
nefantenmuseum in Maastricht
een bijdrage om in drie jaar zijn
'Italianen' te restaureren.
LEIDEN - Frans Strijards ge
vecht met de zekerheden van de
taal krijgt in 'De rit over het Bo-
denmeer' (1971) van Peter Hand-
ke zijn zoveelste vervolg. Heel
eufemistisch gezegd is dat een
problematiek, die anno 1988
nogal eens aan de orde wordt ge
steld. De werkelijkheid is een
taalconstructie, een mogelijke of
kunstmatige wereld. Mensen or
denen de werkelijkheid,
enigszins deftig gezegd, met 'ter
minologische vensters'. Elke ter
minologie geeft een perspectief
op de werkelijkheid, laat bepaal
de aspecten oplichten en onder
drukt andere. Het maakt nogal
wat verschil of ik over een "pre
tentieuze", een "zeer belangwek
kende" of een "narcistische neu-
AMSTERDAM (ANP) - Het Rijks
museum Vincent van Gogh in Am
sterdam heeft onlangs een 'belang
rijk' schilderij verworven. Het be
treft een olieverfschilderij (Fem-
mes qui s'embrassent) van Jan
Sluyters (1881-1957). Het doek uit
1906 meet 92 bij 62,5 centimeter.
Dit schilderij (Vrouwen die zich
omhelzen) zorgde begin deze eeuw
voor veel tumult. Het kostte Jan
Sluijters zelfs zijn studiebeurs. Na
het winnen van de Prix de Rome in
1904 kreeg de kunstenaar de ge-
Georges Simenon
wordt 85 jaar
LAUSANNE (AP) - Een van de
meest gelezen auteurs ter wereld,
detective-schrijver Georges Si
menon. viert morgen in zijn huis
aan het Meer van Geneve zijn 85ste
verjaardag. Weliswaar zou de juiste
datum eigenlijk zaterdag zijn, maar
Simenons bijgelovige moeder, die
hem op een vrijdag de 13de ter we
reld bracht, heeft destijds bij de
burgerlijke stand in Luik een valse
datum opgegeven.
Simenon zal zijn verjaardag in fa
miliekring vieren, maar de post be
zorgt dagelijks gelukwensen uit de
hele wereld, aldus Simenons secre
taresse. De schrijver maakt het
goed, maar verlaat zijn 'Maison Ro
se' in de omgeving van Lausanne
nog maar zelden. Hij woont er met
zijn huidige, in Italië geboren le
vensgezellin.
bruikelijke vierjarige beurs om in
het buitenland te studeren.
Het doek van Sluyters is reeds te
bezichtigen.
Voorts heeft het museum beslag
weten te leggen op een brief uit
1927 van de Franse schilder Paul
Signac (1863-1935). Hierin schrijft
hij, aan een voor het museum onbe
kende vriend, over zijn gevoelens
van vriendschap voor Vincent en
over zijn woede op en minachtig
voor Paul Gauguin .(1848-1903).
Een korte samenwerkingsperiode
tussen Gauguin en Van Gogh ein
digde in 1888 met een ruzie. Deze
brief met enkele andere documen
ten zijn ter beschikking gesteld
van de documentaire afdeling van
het Van Goghmuseum.
Bioscoopbezoek
flink gestegen
UTRECHT (GPD) - Het filmbe
zoek in Nederland heeft in 1987
voor het eerst in tien jaar tijd e;en
stijging te zien gegeven en wel met
4,1 procent naar 15.453.000 bezoe
kers. Utrecht was koploper met
tien procent, gevolgd door Amster
dam met zes. In Rotterdam en Den
Haag daalde het bioscoopbezoek
daarentegen met circa twee pro
cent. Interessant is voorts dat de
bezoekcijfers over de afgelopen
maand weer twee keer zo hoog zijn
als die van januari 1987.
AMSTERDAM - In het Amsterdamse Tuschinsky-theater ging gister
avond de Nederlandse speelfilm 'Amsterdamned' van Dick Maas in pre
mière. Hoofdrolspeelster Monique v.d. Ven was ook van de partij. f
Mensen liever niet. Ik heb al moeite om ze ergens als een
stip in een landschap neer te zetten'.
Óp 23 februari wordt Henk van den Ende tachtig jaar. Hij
zal zijn penselen nog lang niet voorgoed in de terpentijn
zetten. Zeker niet nu er tot 7 maart een overzichtsexpositie
van zijn werk wordt gehouden in de Haagse galerie Jan van
Munster.
Een gesprek met een schilder wiens Hollandse land
schappen tot in de verste uithoeken van Amerika hangen.
LEIDEN - Henk van den Ende
werd in 1908 geboren in Den Haag.
Hij ging naar de LTS, wilde tech
nisch tekenaar worden. Het kwam
er niet van. Hij zag meer in schilde
ren en besloot een opleiding te
gaan volgen aan de kunstacade
mie. Ook daar at hij geen zak zout
op. In bedompte lokalen moest hij
gipsen koppen en beelden naschil
deren en dat was hem als 'buiten
jongen' een gruwel. Van den Ende:
"Ik woonde in de stad maar ging
vaak naar de duinen om te kijken
naar het ruige landschap daar. Bij
schilders die er zaten te werken
keek ik mee over de schouder.
Schilderen in de vrije natuur - dat
wilde ik ook wel. Nou, dat heb ik
gedaan. Ach, ik heb altijd goed
mijn brood kunnen verdienen, al
was het in het begin wel moeilijk.
beperkte woonruimte verkocht dat
beter".
Erg veel commentaar op zijn ei
gen werk heeft Van den Ende niet.
Zijn schilderijen moeten voor zich
zelf spreken, hebben geen onderti
tels nodig, zo is zijn mening. Dat is
volgens hem wel het geval bij veel
moderne kunst, waar de kunste
naar er altijd bij moet vertellen wat
het voorstelt. Van den Ende: "Over
de moderne schilderkunst kan ik
niet oordelen, maar in dat gegooi
en gesmijt met verf zie ik niks. Ik
hou me maar bij de werkelijkheid,
de natuur, die is voor mij onuitput
telijk. Moetje daar eens op het land
zitten en een donderbui zien aan
komen. Die wolken, die wisseling
van het licht op het water. Als de
wind het gras maar even omslaat,
krijgt het landschap al een andere
kleur. Dat is wat mij bezighoudt.
Dat valt in geen kunsttheorie te
vangen. Ik heb collega's gehad, die
zijn dan zogenaamd wél met hun
tijd meegegaan. Een tijdje ging het
goed, maar later verkochten ze
niks meer. Ik heb gelukkig altijd
van mijn werk kunnen leven. Sub
sidies - ik moet er niet aan denken.
Van den Ende doet geen jaren
over een schilderij. "Niet te lang
bezig blijven, anders maak je het
dood". Wat opvalt aan zijn werk, is
dat er bijna geen mensen in voor
komen. Worden zijn schilderijen
daardoor soms te 'actueel', doen de
figuren van mensen soms afbreuk
aan het 'eeuwige karakter' van zijn
landschappen? Van den Ende:
"Nou nee, maar ik heb gewoon een
hekel aan mensen. Ja, niet aan u
hoor, maar aan het verschijnsel
'mens' in de mooie natuur. Dat
komt van binnenuit. Ik heb bij wij
ze van spreken al moeite om ze als
een stipje in mijn landschappen
neer te zetten. Als ik bijvoorbeeld
ergens een waterplas zit te schilde
ren en er komt een surfer voorbij
zal ik die nooit afbeelden. Dat
vloekt. Oude boerderijen mogen
'De rit over het Bodenmeer'
rotische" toneelregisseur
spreek.
Behalve datjaal de werkelijk
heid ommuurt, geeft ze er ook
een morele duiding aan. Ze geeft
de houding aan ten opzichte van
het benoemde: een pretentieuze
regisseur is irritant, een zeer be
langwekkende is stomverve
lend, en een narcistische, neuro
tische regisseur is gewoon eng.
Bovendien heeft taal ook een
magisch aspect ("Laat er zijn...
en er was"). Woorden kunnen in
vervulling gaan. Een regisseur
krijgt het etiket "zeer veelbelo
vend" opgeplakt en gaat zich
veelbelovend gedragen; hij
wordt "veelbelovend". Tegen al
deze stoute kenmerken van de
taal is Strijards nu al jarenlang
een kruistocht aan het voeren. Of
beter tegen het symbolen en ver
halen makende dier dat mens
heet.
Strijards schept er een onuit
puttelijk genoegen in om het ge-
kuntselde van 'labels', etiketten,
(gedrags)codes, rolpatronen en
conventies te laten zien. Elke po
ging tot samenhang wordt on
deruitgehaald. In het wereld
beeld van Strijards is de anecdo
te de grote zondebok. Strijards
ontkent dat er zoiets bestaat als
een representatieve anecdote en
dat gemeenplaatsen ons vaak
een diep inzicht geven in het wel
en wee van de mens.
En toch was 'De rit over het
Bodenmeer' een boeiende voor
stelling. Handke's zeer fragmen
tarische tekst, waaraan een oude
romantische ballade ten grond
slag ligt, is door Strijards op zijn
bekende verknipte en komische
wijze ingevuld. Wie het verknip
te wel geloofd, kan zich ruim te
vreden stellen met het vaak
weergaloos komische spel van
Porgy Franssen. Vooral de dialo
gen met Theo Pont, die wat be
treft ordinairheid Jan Rietman
met vele lengten verslaat, zijn pa
reltjes van geestige virtuositeit.
Ook Els Ingeborg Smits en Ma
rieke van Leeuwen overtuigen in
hun roodfluwelen, laag uitgesne
den jurken.
Wim van der Grijn klapwiekt
als vanouds in de vreemde geba
rentaal van Strijards door de
ruimte. Ik word er altijd dood
nerveus van, maar dat zal wel de
bedoeling zijn. Wim van de Grijn
had ook duidelijk de ondank
baarste rol. Talloze oorvijgen
moet hij aan het slot van de twee
tapdansers incasseren. Op een
video-monitor zien we vervol
gens zijn hoofd in een brandende
televisie, waarna ook de televi
sie-monitor op het toneel met
gasbranders in brand wordt ge
stoken. Een akelig en waar
schijnlijk zeer betekenisvol slot
beeld.
RADBOUD ENGEBERSEN
'Opkomend onweer bij Oostmaresum' (1945).
weer wel op mijn doeken. Maar als
er een lelijke silo of zoiets naast
staat, laat ik die ook weg. Ik fanta
seer er dus niets bij, maar ik laat
wel weg. Ja, zo je wilt, fantaseer ik
de leegte erbij, de rust. Hoewel,
rustige, stemmingsvolle plekjes
zijn er echt nog wel. Sommige
mensen zeggen als ze mijn schilde
rijen zien: verdomd, dat is waar,
dat plekje bestaat echt! Hebben ze
er zelf altijd aan voorbijgekeken".
Bij die laatste zin kijkt de schil
der door het grote raam van zijn flat
naar buiten. In de verte, boven een
mager rijtje bomen dat door hem
'een bos' werd genoemd, nadert
een februaristorm. "Zo. We zijn
klaar", zegt Van den Ende. "Ik heb
al teveel prijsgegeven". Voor het
eerst tijdens dit gesprek valt mij op
dat hij is gekleed in zachtbruine en
-groene tinten. Een beetje de kleu
ren van een jager. Kleuren die ie
mand in staat stellen in een land
schap te 'verdwijnen'.
Samen met het werk van schil
der Mathieu Simmer en beeld
houwster Marian Gobius wordt het
werk van Henk van den Ende tot
en met 6 maart tentoongesteld in
Galerie Jan van Munster, Koningin
Emmakade 55 t/o Elandstraat, Den
Haag. Openingstijden: woensdag
tot en met zaterdag 12.00-17.00,
zondag 13.00-16.00 uur.
'Meeuw' van Anthon Tsjechov door Thea
ter Persona. Spelers: Edda Barends, Arjan
Kindermans, Ton Kuyl, Gerardjan Rijnders,
Linke Rijxman, Pascal Deverwerre, Femke
'Boersma, Nettie Blanken, Eric van der
Donk en Felix Burleson. Regie: Marcelle
Meuleman. Toneelbeeld: Jan Joris, La-
mers en Titus Muizelaar. Gezien op 10 fe
bruari in Frascati. A'dam.
AMSTERDAM Waarschijnlijk
is het een onjuiste instelling om
bij het kijken naar de 'Meeuw'
door Persona zo sterk op de curi
euze samenstelling van het zoge
naamde tableau de la troupe te
letten. Als verdediging valt aan
te voeren, dat het stuk het thea
ter en het acteren thematiseert,
deze voorstelling in het kader
van een experiment wordt uitge
bracht en het bijeenbrengen van
deze groep acteurs inderdaad
verrassend genoemd mag wor
den. Naast elkaar zien we verte
genwoordigers van het repertoi
retoneel (Eric van der Donk, Ton
Kuyl), van het kleine-zalen-cir
cuit (de vaste acteurs van Perso
na) en een belangrijke rol voor
Gerardjan Rijnders.
Vooral de medewerking van
laatstgenoemde is zacht uitge
drukt merkwaardig. Het is voor
een artistiek leider van een gezel
schap (Toneelgroep Amsterdam)
toch al niet gebruikelijk om een
gastrol bij een andere groep te
vervullen, en zeker niet onder re
gie van iemand die zich in een in-
teview met 'Toneel Teatraal' (de
cembernummer) zeer negatief
over de Rijnders-produktie 'Ba
keliet' heeft uitgelaten. De
gastrol is ook opvallend, omdat
diezelfde Rijnders zijn acteurs
een dergelijke handelwijze heeft
verboden. Bovendien zijn de eer
ste maanden van het nieuwe Am
sterdamse gezelschap niet be
paald zorgeloos verlopen. Eer
lijkheidshalve moet wel gezegd,
dat Rijnders hier .de rol van
Eric van der Donk, Ton Kuyl, Femke Boersma, Pascal Deverwer
re, Felix Burleson en Nettie Blanken in 'Meeuw' (van links naar
rechts).
schrijver Trigorin op prachtige
wijze speelt.
Bij Persona staat dit seizoen in
het teken van een Tsjechov-pro-
ject. Marcelle Meuleman regis
seert tweemaal de 'Meeuw'. De
eerste versie blijft vrij dicht bij
tekst en schrijver, de tweede ver
sie zal een produktie worden
naar aanleiding van Tsjechov en
zijn thematiek. De eerste
'Meeuw' is mede door de kale en-
scènering een soort openbare re
petitie geworden. Het voor dit
stuk zo karakteristieke zwelgen
in melancholie wordt hier niet
invoelbaar gespeeld, maar voor
het merendeel getoond.
Op de voorgrond treden de dis
cussies over literatuur, theater
en acteren. In dit door Persona
bijeengebrachte gezelschap
spreekt dat nog eens extra tot de
verbeelding: er wordt een niet-al-
ledaags speelstijlpluralisme
voorgeschoteld.
Twee andere controversiële the
atermakers, Jan Joris Lamers en
Titus Muizelaar tekenen voor het
toneelbeeld. Er ligt een dubbel
vloerkleed op de grond, er staan
enkele planten links in een hoek
je en tegen de achterwand hangt
een doek. Slechts met deze attri
buten is een enorm groot speel
vlak uiterst summier afgeba
kend. De spelers moeten deze
omvangrijke ruimte zien te be
dwingen. Door de belichting
wordt het fraaie interieur van
Frascati als toneelzaal geaccen
tueerd.
De grote ruimte brengt ook een
nadeel met zich mee: afgaande
op morrende geluiden na afloop
liet de verstaanbaarheid van de
spelers te wensen over. Mits ver
staanbaar, zal deze 'Meeuw' als
zelfbespiegeling van het theater
de liefhebbers van het stuk ruim
anderhalf uur zonder pauze kun
nen boeien, of in elk geval inte
resseren.
WIJNAND ZEILSTRA.
