'Juist klein land kan eigen
economische koers volgen'
Interview
Achtergrond
Zuidafrika
kan lang
wachten op
hervorming
Scheidend CDA-econoom D.B.J. Schouten
LA
Hervormd Katwijk: samenwoning belet huwelijksinzegening
in 1989. De verkiezingen voor het
blanke parlement van vorig jaar
hebben daaraan niets veranderd.
Grondwet
Het is echter bekend dat Botha
daarvoor weinig voelt en koorts
achtig zoekt naar mogelijkheden
voor een grondwetswijziging om
deze algehele verkiezingen uit te
stellen tot bijvoorbeeld 1992.
Maar aangezien de leider van het
kleurlingenparlement dominee
Allan Hendrickse al heeft duide
lijk gemaakt niet aan zo'n
grondswetwijziging te zullen
meewerken, zolang fudamentele
apartheidswetten als de Group
Area Act niet zijn verdwenen,
ziet het er niet naar uit dat Botha
zo'n grondwetswijziging door
het driekamerparlement zal krij
gen.
Wel blijft hem de weg over om
vervroegde algemene verkiezin
gen uit te schrijven en in dat ver
band vallen steeds nadrukkelij
ker de maanden oktober of no
vember dit jaar. Een nieuwe
overwinning zou.de NP, die al
vanaf 1948 aan de macht is, op
nieuw voor vijf jaar in het zadel
kunnen houden.
Waarnemers in Kaapstad me
nen, dat Botha's beslissing over
zulke verkiezingen later dit jaar
vooral zal afhangen van de uit
slag van de tussenverkiezingen
in drie Transvaalse kiesdistric
ten in maart, die nu in handen
van de Konservatieve Partij (KP)
zijn. Mochten de verkiezingen in
deze plattelandsdistricten aanto
nen, dat de sinds 1982 sterk ge
groeide aanhang van de Konser
vatieve Partij stabiel is gebleven
of zelfs minder is geworden, dan
zal Botha hieruit ongetwijfeld
concluderen, dat hij met een ge
rust hart de blanken om een
nieuw mandaat kan vragen.
Maar dat impliceert tevens, dat
Botha, met een mogelijke verkie-
.zingsslag tussen ultra-rechtse en
minder rechtse blanken voor de
deur - die naar iedereen aan
neemt nog feller zal zijn dan die
van afgelopen jaar - het wel zal la
ten om nu ingrijpende hervor
mingsvoorstellen te introduce
ren, aangezien deze automatisch
zullen leiden tot een verdere af
kalving van ziin NP ten gunste
van de KP.
Sterk
Maar er is nog een andere re
den, waarom Botha er weinig be
hoefte aan heeft om blank Zuid
afrika dit jaar te verontrusten
met verdere hervormingen. Bo
tha is 72 jaar en ofschoon hij her
haaldelijk heeft verklaard zich
nog sterk en gezond genoeg te
voelen om nog enige jaren aan te
blijven, menen waarnemers, dat
hij wel degelijk plannen heeft
om zich als president terug te
trekken. Maar, zo wordt daaraan
toegevoegd, dat zal pas op zijn
vroegst in 1989 gebeuren, wan
neer hij een geschikte opvolger
heeft gevonden. Het jaar 1988 is
namelijk voor de blanken in
Zuidafrika een belangrijk jaar.
Woensdag werd er herdacht dat
het 500 jaar geleden was, dat de
Portugese en blanke zeevaarder
Bartolomeu Dias bij Mosselbaai
Zuidafrika ontdekte. In decem
ber wordt de 150ste verjaardag
van de Grote Trek van de Afrika
ners gevierd. Verder is dit jaar de
NP veertig jaar aan de macht en
tenslotte heeft ook Botha zelf
ook nog wel wat te herdenken,
aangezien hij nu precies tien jaar.
een bijna absolute macht over de
NP en dus over de politiek van
Zuidafrika uitoefent.
KAAPSTAD - B-ij de opening
van het nieuwe parlementaire
jaar door president P.W. Botha
vandaag in Kaapstad wordt er
slechts door weinigen rekening
gehouden met nieuwe hervor
mingsvoorstellen. Deze verdere
stagnatie in Botha's hervor
mingsbeleid, dat met name aan
de buitenlandse critici van de
minderheidsregering moest be
wijzen dat ook de regerende Na
tionale Partij heeft gebroken met
de uitgangspunten van de apart
heid, begon reeds in de aanloop
van de verkiezingen voor het
blanke parlement afgelopen mei.
door
Ruud de Wit
Precies een jaar geleden kon
digde Botha deze eerste verkie
zingen voor het blanke parle
ment sinds 1981 aan met het uit
drukkelijke verzoek aan het
blanke electoraat om hem een
mandaat te geven voor verder
hervormingen. Ofschoon het
verkiezingsresultaat een groei
ende aanhang voor rechts bete
kende, kreeg Botha wel degelijk
het mandaat waarom hij had ge
vraagd. Ongeveer dertig procent
van de kiezers wees Botha's her
vormingen als te vergaand af en
bleef vasthouden aan een rigide
apartheidsideologie. Zijn Natio
nale Partij (NP) kwam sterker te
rug in het parlement, mede om
dat de liberale blanke oppositie
nagenoeg weggevaagd werd.
Noodtoestand
In de euforie van deze verkie
zingsoverwinning van de NP lie
ten naaste medewerkers van de
president dan ook weten, dat het
komende parlementaire jaar wel
eens het meeste interessante en
ingrijpende uit de Zuidafrikaan-
se geschiedenis zou worden,
maar daar gelooft nu niemand
meer in. Dat betekent dat ook dit
jaar Botha niet zal toegeven aan
de verlangens van het in- en ex
terne verzet tegen de apartheid,
zoals het opheffen van de nood
toestand, de vrijlating van alle
politieke gevangenen, inclusief
Nelson Mandela, het beëindigen
van de thuislandenpolitiek en
open onderhandelingen over een
democratische toekomst voor
Zuidafrika.
De belangrijkste reden voor
het uitblijven van hervormingsi-
nitatieven van de kant van Botha
en diens NP heeft alles te maken
met het feit, dat Botha dit jaar op
nieuw min of meer gedwongen is
om nieuwe verkiezingen uit te
schrijven. Volgens de grondwet
van 1984, die voorzieningen trof
voor de uitbreiding van de exclu
sieve blanke 'volksvertegen
woordiging' met parlementen
voor kleurlingen en Aziaten,
moeten er om de vijfjaar algeme
ne verkiezingen worden gehou
den. Dat wil zeggen, op zijn laatst
Met de econoom prof. dr. D.B. J. Schouten
(65) verdwijnt niet zo maar een econoom
van het universitaire veld. Prof. Arnold
Heertje schreef in 1979: "Schouten
öehoort tot de eenzamen aan de top, die
steeds weer opnieuw aan de start
verschijnen".
De Tilburgse hoogleraar houdt 5 februari
zijn afscheidscollege aan de Katholieke
Universiteit Brabant. Tegelijkertijd
wordt er een symposium "Tussen theorie
en praktijk" georganiseerd waar onder
andere de secretaris-generaal van
economische zaken, prof. Rutten en
directeur De Ridder van het Centraal
Planbureau (CPB) het woord voeren.
In het vooijaar van 1982 kreeg
DeeBeeJee, zoals Schouten toen al werd
aangeduid, nationale bekendheid door
het zogenaamde plan-Schouten. Een
combinatie van loonmatiging en
belastingverlaging zou voordelen op het
gebied van de internationale
concurrentiepositie opleveren zonder
aantasting van de binnenlandse
koopkracht.
Bovendien zou door verlaging van de
werkelijke arbeidskosten al direct het
aantal faillissementen en daarmee het
verlies aan werkgelegenheid kunnen
worden beperkt. Bij uitvoering van het
plan-Schouten zou het
financieringstekort van de overheid niet
hoeven te stijgen.
In het boek 'Nederland op zwart zaad'
door Flip de Kam en Frans Nypels werd
dit plan gepresenteerd als de redding
voor de kwijnende Nederlandse
economie.
"Naar mijn idee krijg je alleen
maar via een centrale afspraak
voor elkaar dat er tegelijkertijd
loonmatiging en lastenverlichting
komt. In de praktijk wacht ieder op
de ander. De sociale partners roe
pen: eerst jij, overheid, dan wij. En
omgekeerd geldt hetzelfde. Van
die lastenverlichting, die Ruding
en Rutten ons als wenkend per
spectief voorhouden, komt niets
terecht zo lang de lonen niet wor
den gematigd".
"Zo'n loonmatiging, daar krijgt
Ruding de kriebels van. Hij verliest
een geweldige opbrengst aan loon
belasting en de meeropbrengst aan
winstbelasting krijgt hij pas na 2 of
3 jaar. Ik zeg: watje aan loonbelas
ting verliest, krijg je aan winstbe
lasting terug, dan is het om het
even. Maar verder krijg je meer
economische groei die weer extra
belastingen oplevert, zodat je per
saldo verdient. Maar dat is pas na 3
jaar. Het eerste jaar verlies je".
"Het grote probleem is dat de
gang van zaken volkomen wordt
gedicteerd door sociologische en
psychologische wetten van wat
kan en wat niet kan. Is het nog mo
gelijk om werkelijk veranderingen
tot stand te brengen via de poli
tiek? Je kunt kritiek hebben op
economen omdat zij hun ideeën
toch niet uitgevoerd krijgen. Het
zelfde geldt voor politici. Hun doen
en laten hoef je verder eigenlijk
ook niet te bespreken, want wat zij
doen is niet de moeite waard".
"Politici kunnen de zaak toch
niet in goede banen leiden. Het
proces gaat zijn wetmatige gang.
Elke econoom weet dat op hoog
conjunctuur recessie volgt. De po
litici zeggen ten tijde van de hoog
conjunctuur altijd: dank zij ons be
leid gaat het goed. Dat ergert je als
econoom natuurlijk, want het heeft
met beleid niets te maken. Het ka
binet Lubbers heeft dank zij de in
ternationale hoogconjunctuur ge
woon geluk gehad".
Radicaal
Prof. Schouten denkt dat het in
principe mogelijk is, zeker als klein
land in een grote wereld, om de uit
slagen van de conjunctuur aanzien
lijk te dempen. "Niet via de simpe
le Keynesiaanse politiek van sti
muleren als er een internationale
recesssie is en een terughoudende
politiek bij hoogconjunctuur, daar
geloof ik niet in. Maar wel via de
loonpolitiek. Dat vereist een cen
trale coördinatie van budget- ,loon-
en monetaire politiek, die ^chter
praktisch gezien onuitvoerbaar
blijkt te zijn".
Er moet volgens Schouten niet
temin iets radicaals gebeuren. "An
ders ben ik bang dat wij onze wel
vaart absoluut niet kunnen hand
haven. Hoe kunnen wij concurre
ren tegen Korea waar nog 48 uur
per week wordt gewerkt, mensen 4
dagen vakantie per jaar krijgen, de
lonen de helft zijn in dollars geme
ten en waar iedere dag meer mo
derne machines komen? Niet al
leen Nederland, maar heel Europa
zal behoorlijk in de tang worden
genomen".
Dat zou immers het positieve effect
weer gedeeltelijk teniet doen: het
bedrijfsleven kan dan wel wel be
ter kan concurreren maar ook min
der verkopen.
Schouten: "Ik wil zeker niet ach
teruit met de reële lonen, want dan
krijg je een consumptiedaling en
dat is ook niet goed. Maar de stij
ging van de lonen en dus van de
koopkracht mag zeker niet hoger
zijn dan de stijging van de produk-
tiviteit. Want waar moet het anders
uit worden betaald"?
De winsten moeten omhoog. Dat is
de crux, de rode lijn van al mijn
verhalen. Structureel wordt er nog
altijd te weinig winst gemaakt, al is
het dan in '83, '84 en '85 wat beter
geworden. Als die winsten weer
behoorlijk zijn zal er meer aan re
search en de ontwikkeling van
nieuwe produkten worden gedaan.
Dan wordt er weer meer geïnves
teerd in produktiebedrijven, dan
komt er meer groei en verbetert de
werkgelegenheid
"Veel kapitaal wordt nu in het
buitenland belegd of in obligaties
omdat dat, bij de nog steeds hoge
reële rente, meer oplevert dan het
hier in produktie te investeren.
Dus moet je dat laatste aantrekke
lijker maken. Als de winsten hoger
zijn, is ook het verwachte rende
ment hoger en worden investerin
gen aangetrokken".
Daden
Schouten zou eigenlijk tevreden
moeten zijn: de regering immers is
voorstander van zowel loonmati
ging als lastenverlichting. Schou
ten wil echter geen woorden, maar
daden.
(foto GPD)
OISTERW1JK - Schouten, voor
zitter van de commissie van econo
mische deskundigen en lid van de
Sociaal Economische Raad (SER)
zegt, terugkijkend op deze turbu
lente tijd: "Als christen-democraat
had ik toch hoop dat deze afstem
ming van loonmatiging en lasten
verlichting via het centraal overleg
kon worden georganiseerd. Die
heb ik geleidelijk laten varen, want
er gebeurt niets meer op centraal
niveau. Er wordt gezegd: dat mag
niet, dat kan niet, is niet efficiënt, is
verstarrend, alles moet decentraal.
Dat is op het ogenblik de waan van
de dag".
door
Hans Amesz
daan tussen de sociale partners en
de overheid. De budgetpolitiek en
de loonpolitiek en de monetaire
politiek werden gecoördineerd via
de SER. Dat is niet meer het geval".
Schouten moet niets hebben van
de opvatting dat een klein land als
Nederland nauwelijks een zelfstan
dige economische politiek kan voe
ren. "Daar ben ik het totaal niet
mee eens. Hoe kleiner een land,
hoe economisch opener het is, hoe
meer mogelijkheden er zijn om
economische politiek te bedrijven.
Want de wereld is groot, dus zijn er
ontzaglijk veel mogelijkheden om
te exporteren en geld te verdienen.
Als je tenminste maar concurre
rend bent. Met te hoge lonen gaat
dat niet".
Schouten: "Zo'n loonmatiging, daar krijgt Ruding natuurlijk de kriebels van".
Ruim vijf jaar geleden stelde
prof. Schouten aan het begin van
een artikel over zijn eigen plan in
het economenvakblad Econo
misch Statistische Berichten
(ESB): 'Terwijl sociale partners,
politici en economen met elkaar
ruziën gaat Nederland verloren'. Is
dat weer het geval?
Schouten: "Nou, ik geloof niet
dat wij erg veel presteren in inter
nationaal verband. De voorspelde
groei van het nationaal produkt is
zo ongeveer de laagste van alle OE-
SO-landen (organisatie voor econo
mische samenwerking en ontwik
keling, waarbij de 24 rijkste landen
zijn aangesloten) en onze werkloos
heid zo ongeveer de hoogste".
"We hebben jaren gehad dat we
geweldig bloeiden en groeiden.
Maar er werd toen ook aan coördi
natie van economische politiek ge-
Volgens prof. Schouten zouden
regering, werkgevers en vakbewe
ging moeten zeggen: jongens, er is
reële loonmatiging nodig. Dat bete
kent onder de huidige omstandig
heden (weinig of geen inflatie) dat
niet kan worden volstaan met het
schrappen van prijscompensatie:
de cao-lonen moeten omlaag. Hij
voegt daar onmiddellijk aan toe dat
bonden en werkgevers het daar
over nooit eens zullen worden. "De
achterban van de vakbeweging zal
zeggen: wat zullen we nu krijgen.
Hebben we contributie betaald in
ruil voor een loondaling? Nee, daar
doen we niet aan mee".
Daarom is nodig dat de overheid
meespeelt als derde partij door ge
lijktijdig de belastingtarieven te
verlagen. Dat maakt niet alleen een
loonsverlaging beter verteerbaar
voor de bonden en hun achterban,
maar voorkomt ook dat de mensen
er in koopkracht op achteruit gaan.
Samenwonenden die des mor
gens het voorechtelijke bed ver
laten om die dag op het gemeen
tehuis het boterbriefje te halen,
vinden de hervormde kerkdeu
ren in Katwijk aan Zee gesloten.
Alleen wanneer een samenwo
ning in een vroeger stadium
wordt beëindigd - bijvoorbeeld
als lang tevoren de huwelijksda
tum wordt vastgesteld en de
betrokkenen spijt hebben over
hun daad, blijft de kerkelijke in
zegening van hun huwelijk mo
gelijk. Daarover zijn de predi
kanten en wijkkerkeraden van
de Katwijk-Zeese hervormde ge
meente het eens.
Die unanimiteit is wel een bij
zonderheid in kerkelijk Neder
land, want Katwijk aan Zee kent
evenveel confessionele als gere-
formeerde-bondspredikanten.
Maar van de Katwijkse confes
sionelen is bekend dat ze een tik
keltje behoudender zijn dan vele
broeders elders in het land en
met de gedachtenwereld van de
Gereformeerde Bond weinig
moeite hebben, hetgeen voor de
vrede en rust in de Katwijkse
kerk van het grootste belang is.
Het komt nogal eens voor, dat
Katwijkse samenwonenden pro
beren hun huwelijk buiten de
woonplaats kerkelijk te laten be
vestigen. Daar is de hervormde
geestelijkheid in Katwijk niet
blij mee. Op die manier worden
alternatieve samenlevingsvor
men erkend en wordt het huwe
lijk als instelling van God verder
ondergraven.
De confessionele predikant C.
J. Sjollema (39) wilde een poosje
geleden het huwelijk van twee
samenwonenden niet inzegenen.
Het bezwaar van de vader van de
bruidegom tegen deze weigering
was voor de tien predikanten
aanlei Jing zich over deze zaak te
beraden en er een stuk over op te
stellen. Die 'pastorale notitie'
ging naar alle wijkkerkeraden,
en toen die er het hunne over
hadden gezegd boog de centrale
kerkeraad zich er nog over.
In het standpunt van deze ker
keraad staat 'de heiligheid en het
unieke van het huwelijk' voorop.
"Dat heeft bepaalde consequen
ties", schreef Sjollema vorige
maand al in de Katwijkse kerk
bode. Hij is ook de schrijver van
een vervolgserie in dit blad over
de kwestie. Vandaag de vijfde af- -
levering. Daarin komt deze pas
sage voor:
"Als jongeren op kamers te
recht komen in verband met
werk of studie, zal zeker gezocht
worden naar contacten. Het ge
vaar om een samenwoningsrela-
tie aan te gaan is dan groot. Dan
is het zonder meer aan te beleven
om te trouwen. Liever wat eerder
trouwen en op een bijbelse ma
nier het leven te delen dan te
doen wat 'men' doet. Al moeten
wij bij dit alles wel goed beden
ken dat het huwelijk niet gege
ven is als vlucht uit eenzaam
heid. Bij het huwelijk past geen
negatieve maar een positieve be
nadering. Het is immers een
christelijke inzetting die God be
haagt 'uit het huwelijksformu
lier)".
'Alles vrij'
Sjollema bemerkt een toene
mende relativering van het hu
welijk en een opwaardering van
een andere samenlevingsvorm,
waaraan overheid en kerk niet
meer te pas komen. "Het huwe
lijk lijdt aan erosie, zoals zoveel
instellingen in onze samenleving
het moeten ontgelden. Alles
moet vrij zijn". Naast eenzaam
heid, onzekerheid en financiële
omstandigheden noemt Sjolle
ma de 'bewuste ondergraving'
van alles wat aan christelijk ge
loof en leven herinnert als reden
om te gaan samenwonen. "Ook
de overheid wil niet meer voor
gaan in het stimuleren en propa
geren van een leven naar bijbelse
De predikanten van Katwijk
zetten alle argumenten vóór het
huwelijk, ontleend aan het Oude
en Nieuwe Testament, nog eens
op een rij. "Gods leiding in het
samenvoegen van man en vrouw
kan niet worden weggecijferd".
"Zoals de verhouding tussen
God en Zijn gemeente gezien
wordt als een verbond, zo geldt
dat ook tussen twee echtelie
den". Daarom is de huwelijks
sluiting méér en totaal iets an
ders dan het halen van een boter
briefje. "Daar de plaats van de
overheid bepaald niet moet wor
den onderschat, wordt het huwe
lijk gesloten op het gemeente
huis en kerkelijk bevestigd in
Gods huis".
Predikanten en kerkeraad van
Katwijk erkennen, dat verlo-
vings- en huwelijkstijd 'kritieke
momenten' kennen. Maar dat is
nog geen reden om een vrijblij
vende relatie aan te gaan en niet
te trouwen. "Een zogenaamd
proefhuwelijkj is geen huwelijk.
Het mist het wezenlijke van een
wettig gesloten en bevestigd hu
welijk". "Welke christen weet
niet van strijd op alle gebieden
van het leven? Bij die geloofs
strijd hoort ook een leven naar
Gods geboden en inzettingen,
ook als het gaat om het huwe
lijk"
En wat de vele echtscheidin
gen betreft: "Angst is nooit een
goede drijfveer. Het komt voor.
dat een huwelijk stuk loopt, ook
in o^ze gemeente. Wat een diepe
sporen laat dat na. Zulke mensen
hoor je nooit lichtvaardig over
het huwelijk spreken. Dan wordt
er meer gesproken over onze
zondeschuld en de hardigheid
van ons hart. Hoewel echtschei
dingen helaas voorkomen, bete
kent dat niet dat we de band van
het huwelijk kunnen inruilen
voor een min of meer vrijblijven
de relatie. Angst moet plaats ma
ken voor Godsvertrouwen!"
Bij de Katwijkse kerkleiding
leeft de hoop dat van haar opstel
ling in deze zaak een preventieve
werking mag uitgaan. Dat men
sen in ieder geval diep nadenken
voordat ze dingen zouden doen
die niet stroken met de ver
trouwde leer.
Overigens is het afwijzen van
samenwonenden aan de kerkelij
ke poort niet van vandaag of gis
teren. Katwijkse predikanten
hebben zo'n bevestigingsaan-
vraag in het verleden al meerma
len geweigerd. Trouwens, dat
kwam en komt in het hele land
voor, en bij allerlei kerken. Het
bijzondere is alleen, dat predi
kanten en wijkkerkeraden naar
aanleiding van een binnengeko
men bezwaar nu een gemeen
schappelijk oordeel naar buiten
hebben gebracht.
Religieuzen
De Konferentie Nederlandse
Religieuzen wil van de bisschop
pen weten waar zij bij de reli
gieuzen een tendens waarnemen
tot het vormen van een 'alterna
tieve kerk'. De Konferentie is
'zeer pijnlijk' getroffen door de
waarschuwing van de paus dat
kloosterinstellingen in ons land
geen soort tweede kerk mogen
worden.
Jeugd en jongeren. In het
rooms-katholieke aartsbisdom
Utrecht zijn een stuurgroep en
een raad voor jeugd- en jonge
renpastoraat opgericht. De
stuurgroep geeft advies, in de
raad zitten vooral werkers op dit
terrein. Hulphisschop J. Niën-
haus, die het initiatief nam, is zo
wel lid van de stuurgroep als van
de raad. Hij is vicaris voor het
jongerenpastoraat in het bisdom.
Overleden. In Amsterdam
is, 89 jaar, de gereformeerde pre
dikant S. J. Popma overleden.
Hij was eerst gemeentepredikant
en werkte later onder studenten
en als geestelijk verzorger in de
Valeriuskliniek in Amsterdam.
Tien jaar was hij docent pastora
le psychologie aan de Utrechtse
universiteit. Hij behoorde tot de
eersten in gereformeerde kring
die schreven over homoseksuali
teit.
In Tilburg overleed, 59 jaar,
vicaris-generaal monseigneur W.
J. Jacobs van het bisdom Den
Bosch.
Sloop. In Roemenië zijn als
gevolg van stedelijké plannen tot
nu toe 24 kerkgebouwen ge
sloopt. Het kunnen er ook meer
zijn.
Kritiek. De Wereldraad van
Kerken heeft 'als vriend van het
joodse volk' scherpe kritiek ge
uit op Israël. Voor de mensen
rechtenorganisatie van de Vere
nigde Naties riep Ninan Koshy,
directeur internationale zaken
van de Wereldraad, Israël op, alle
bezette gebieden te verlaten. "Er
moet een eind komen aan de
schendingen door Israël", zei
Koshy.
