OEKEN
'Gemeenschap' oppervlakkig
Over drie-sterren-hotels
en honken voor zeelieden
'De aanklager': een indrukwekkend thrillerdebuut
Verhalenbundels voor jongeren van wisselende kwaliteit
De psychische koude
van een ballingschap
Hans Berghuis en Ovidius
DONDERDAG 4 FEBRUARI 1988
In de beperking toont zich de
meester, is algemeen het idee als
we met kunstuitingen te maken
hebben - ook als het om literatuur
gaat. Met dat uitgangspunt voor
ogen zou het literaire debuut van
Ton Anbeek, Gemeenschap, voor
een positieve waardering in aan
merking komen. Het verhaal is be
trekkelijk eenvoudig, in onopge
smukte taal verteld.
Socioloog Erik van Veen komt via
zijn verliefdheid op Liza, een ge
huwde studente, in contact met
een godsdienstige sekte, het 'Her
steld Evangelisch Zendingsver-
bond'. Hij besluit zyn proefschrift
te wijden aan deze 'gemeenschap'
en hoewel aanvankelijk zijn enige
drijfveer zijn hartstocht voor Liza
is, raakt hij gaandeweg en sluipen
derwijs steeds inniger betrokken
bij de sekte en de onderlinge band
der gelovigen. Zozeer dat hij zich
tijdens zijn promotie moet inhou
den zijn sympathie voor de sekte
en haar Profeet niet luidkeels te be
lijden.
Hij maakt indruk op het hoogge
leerde gezelschap door hen voor te
houden dat de Ware leider alleen
dan volstrekt kan heersen over zijn
volgelingen, als hij macht heeft
over hun dromen.
"Erik besefte dat hii iets gezegd
J. C. Bloem eeuw
geleden geboren
De dichter J.C. Bloem werd in
1887 geboren. Naar aanleiding van
diens honderdste verjaardag hield
Wiel Kusters enige tijd geleden zes
korte beschouwingen voor de ra
dio. Aangevuld met drie andere
zijn ze nu gebundeld onder de titel
'Dit lege hart'.
Bloem is een typische citaten-
dichter, voornamelijk bekend door
een aantal 'pasklare' regels voor ge
legenheden, stelt Camiel Hamans
in zijn nawoord. Ook in de interpre
tatie zijn allerlei clichés geslopen,
voegt hij daar terecht aan toe. Min
der juist is Haman's opmerking dat
Kusters zich 'los van de traditione
le interpretatie' met Bloems werk
heeft beziggehouden. Uiteraard
kent Kusters de traditie, maar hij
kan zich er in een aantal opzichten
niet in vinden. Zo komt hij in zijn
typering van Bloems werk uit op
de dood als voltooiing van het le
ven, in plaats van 'het heimwee
naar een bovenaardse vervulling*.
Het aardigst is de manier waarop
Kusters passages van Bloem verge
lijkt met het werk van andere dich
ters. Vroegere, onder wie Hölderlin
en Hélène Swarth zowel als latere
Cees Nooteboom en Ed Leeflang.
Juist hierdoor wordt Kusters nieu
we interpretatie zowel interessant
als aannemelijk.
AUGUST HANS DEN BOEF
'Dit lege hart'. Over J.C. Bloem, Wiel
Kusters. Uitgeverij Gerards
Schreurs. 20,-.
ADVERTENTIE
BOEKHANDEL
KOOYKER
Nieuwe Rijn 13,15,16
2312 JC Leiden
Academisch Ziekenhuis
Leidse Plein
Hoe zorgvuldig worden verhalen
bundels samengesteld? Ik kan me
niet aan de indruk onttrekken dat
sommige bundels maar in elkaar
worden geflanst. Iemand bedenkt
een overkoepelend thema, bena
dert links en rechts wat auteurs uit
het fonds voor een bijdrage of put
uit eerder verschenen werk. Het re
sultaat is een geheel samengesteld
onder het motto 'God zegene de
greep'. Het passen van verhalen
binnen het kader is het belangrijk
ste, de kwaliteit is ondergeschikt.
Ligt dit aan het onderwerp? Nee,
denk ik, als ik kijk naar twee on
langs verschenen .bundels voor
jongeren over 'reizen' en met 'echt
gebeurde verhalen'. Interessante
gegevens waar heel wat van te ma
ken valt. Hoe verschillend heeft dit
uitgepakt.
Allereerst 'Dit is echt gebeurd'.
Uitgever Van Goor heeft een aantal
had dat de aanwezigen raakte on
der de huid. Ja, dat hij zelf op dat
moment door die mysterieuze
macht werd bezeten. Hij zou nu
door kunnen gaan, de gemeente
voorhouden dat ze verkeerd leef
den, hun tijd verbeuzelden met
ijdele kibbelarijen. Wat betekende
eigenlijk deze verkleedpartij waar
bij volwassen mannen zich in lan
ge, zwarte jurken hulden en een
fluwelen pet opzetten? En met al
lerlei standaardfrasen iets opvoer
den dat niets meer inhield dan het
traditionele ontgroeningsritueel
van een studentenvereniging?" (p.
163)
Dergelijke semi-religieuze bespie
gelingen beheersen een groot deel
van het boek en zijn te taai om het
boek vaart te geven, ondanks het
niet onvermakelijke optreden van
de typetjes Hoornweg en Jansoni-
us, Eriks twee promotors, die el
kaar absoluut niet kunnen zetten.
Er valt nog meer kritiek te leveren
op de 'flat characters', die de auteur
in zijn boek neerzet.
De titel van het boek slaat niet al
leen op de 'gemeenschap' der gelo
vigen, maar ook op de seksuele 'ge
meenschap' die Erik en Liza vol
Enkele jaren geleden vond ik op
een rommelmarkt een zeer curieus
boekje. De titel: 'Histoire anecdoti-
que des Hotels de France'. Toen ik
er eenmaal in begon te lezen, kon ik
niet meer ophouden. Het werkje
bevatte een schat aan verrukkelij
ke anekdotes over het leven in ho
tels in Frankrijk, en dit dan vooral
'toegespitst op de belevenissen van
beroemde kunstenaars die verble
ven in deze hotels.
Een van de aardigste verhaaltjes
ging over de schrijver Marcel
Proust, die altijd in de Ritz in Parijs
logeerde. Hij bestond het om van
een kelner honderd francs te lenen
en deze daarna weer aan hem terug
te geven met de woorden: 'Hou ze.
Ze zijn van jou. Voor je goede dien
sten'.
Een anekdote van dit kaliber heb
ik in Rudie Kagie's boek 'Hotelle
ven' niet aangetroffen. Maar bij
hem ligt de nadruk dan ook niet op
beroemde gasten. Nee, hij heeft
een staalkaartje willen geven van
het Nederlandse en Belgische ho
telbestand. Dat hij af en toe een be
roemde gast op zijn weg tegen
kwam moet als meegenomen wor
den beschouwd. Maar het gaat Ka-
gie toch vooral om het wel en wee
van hotels in het algemeen.
Een van de dingen die in zijn
boek opvalt is dat vrijwel alle hotel-
Het klinkt als een door de public-
relationafdeling verzonnen ver
kooppraatje maar in dit geval ben
ik geneigd het te geloven. Ik kan
mij althans voorstellen dat Ameri
kaanse uitgevers stevig tegen el
kaar hebben opgeboden om Scott
Turows eerste boek 'De aanklager'
('Presumed innocent') in handen te
krijgen: een intelligent verteld ver
haal met een perfect opgebouwd
plot en een verrassende ontkno
ping.
Farrar, Straus and Giroux - nor
maal meer geïntereseerd in Itali
aanse literatuur dan in thrillers -
zou ten slotte aan het langste eind
hebben getrokken, niet omdat zij
het hoogste bod uitbrachten maar
omdat deze literaire uitgeverij de
voorkeur van de schrijver had. Die
kwam trouwens toch wel aan zijn
trekken: de pocketrechten brach
ten drie miljoen dollar op en Sid
ney Pollack betaalde nog eens een
miljoen voor de filmrechten.
Scott Turow was eens zelf open
baar aanklager in Chicago, nu is hij
medefirmant van een advocaten
kantoor in dezelfde stad. Door zijn
grote kennis van zaken in de Ame
rikaanse rechtsgang was het hem
mogelijk een trefzekere thriller op
te bouwen rondom de openbaar
aanklager Rusty Sabich, die wordt
belast met het onderzoek naar de
moord op zijn ex-collega en gelief
de, maar tot zijn verbijstering in de
verdachtenbank terecht komt.
Turow laat de man zelf zijn ge
schiedenis vertellen.
auteurs van jeugdboeken gevraagd
'onmogelijke maar ware' gebeurte
nissen uit hun eigen leven op te
schrijven. Een leuk idee, dat een
gevarieerde bundel heeft opgele
verd. De onderwerpen zijn zeer uit
eenlopend en bieden 'voor elk wat
wils'.
Henk Barnard komt met een se
rieus verhaal over een pindaman
netje (het opkomen voor rninder-
heden zat er al vroeg in), Mies
Bouhuys over een heimelijk en
angstig tochtje met een schuit.
Wim Hofman brengt een wrang
verhaal over een Bram en zijn nieu
we fiets: 'toen was er dat afgrijselij
ke lawaai van de trein, het geloei en
het gepiep van over ijzer schuren
de wielen'.
Soms kun je je niet aan de indruk
onttrekken dat een en ander is aan
gedikt, zoals het verhaal van Lily
van der Velde over een meisje dat
hartstocht beleven. Er wordt ge
wipt dat het een aard heeft, zonder
dat er iets definitief moois uit kan
groeien, wapt Liza is getrouwd.
Het gaat haar, als ik het wel heb,
om de avontuurlijke seks en niet
om het vervangen van de ene echt
genoot door de andere.
De zeer voorspelbare afloop zal ik
niet verklappen, behalve dat ze
zich op Bouquet-niveau beweegt,
terwijl de karakters, zowel van
Erik als Liza, volstrekt tweedimen-
sioneel blijven - zo plat als een dub
beltje.
Als de relatie definitief dreigt mis
te lopen tenslotte, besluit de merk
waardige held van deze geschiede
nis zich opeens aan een seksadver-
tentie/avontuurtje over te geven.
Dat leidt tot een hoogst wonderlijk
intermezzo, waarvan de band met
de rest van het verhaal mij nogal
ontgaat. Door de beheerste vertel
trant weet Anbeek inderdaad alle
overbodige franje en verkeerde
overdaad te vermijden, maar het
oppervlakkige van de thematiek en
de gebrekkige diepgang in de uit
werking der personages onthou
den Gemeenschap elke literaire
meerwaarde. Veel gewip en weinig
eigenaren zich zeer toegewijd to
nen in de uitoefening van hun vak.
Velen lijken hun hotel te zien als
een uitbreiding van hun eigen huis.
En niet alleen de eigenaren
koesteren een grote liefde voor hun
hotels. Ook het personeel doet dat.
Ik denk dat men in het Nederland
se bedrijfsleven niet veel werkne
mers tegenkomt die met zoveel
warmte spreken over hun werk
plek.
Bloei en verval - het zijn de sleu
telwoorden die welhaast in elke re
ceptie lijken te hangen. Het gaat
een tijd ergens goed en dan opeens
- men weet vaak niet waardoor -
komt de klad erin. In het zeelieden-
honk Nanking in Katendrecht
weet men wel hoe dat komt. De ex-
eigenaar, een Chinees, wijt het aan
het verlopen van het rosse leven in
de buurt. Maar, als is de straatpros-
titutie dan teruggedrongen, in zijn
hotel zitten nu toch wel mooi enke
le 'mokkeltjes'.
Een van de ontroerendste verha
len is dat over het zeer oude hotel
'De Draak' in Bergen op Zoom.
Van Agt schijnt daar in de winter
dag nog eens zijn jas te hebben uit
getrokken om deze over de ver
kleumde schouders van een zwan
gere vrouw te hangen. Wanneer de
zaak door een scheiding van de
twee echtelieden die het bewind
Zelden ben ik zo'n indrukwek
kend thrillerdebuut tegengeko
men. Op uiterst indringende wijze
wordt een beeld geschetst van het
ingewikkeld functioneren van de
Amerikaanse rechtspraak, die zo
sterk verschilt van de hier gebrui
kelijke gang van zaken. Van alle
kanten wordt juridisch theater op
gevoerd om de personen op de ju-
rybanken van schuld of onschuld
te overtuigen. De mens is volko
men ondergeschikt aan de geschre
ven en ongeschreven spelregels
van het juridische steekspel, dat
weliswaar boeiende boeken en te
levisiestukken oplevert, maar al te
gemakkelijk zwaar gewonden ach
terlaat.
Intelligent en bewogen bouwt
Turow zo het fascinerende decor
op, waartegen de sympathieke
Rusty Sabich dreigt te worden ge
vonnist voor een niet begane mis
daad. Maar vele aanwijzingen wij
zen in zijn richting. Hij heeft langs t
het buitenechtelijke liefdespad de
nodige sporen achtergelaten, die
als een boemerang op zijn hoofd te
recht dreigen te komen.
Want al moet in het Amerikaanse
rechtssysteem worden uitgegaan
van de onschuld van de verdachte,
als zijn relatie met de vermoorde
bekend zou worden zou nagenoeg
niets hem meer kunnen helpen.
Maar de gewiekste advocaat Sandy
Stern weet die waarheid te verbloe
men. Op weg naar een verrassende
opknoping.
In grote lijnen lijkt het op een af
levering van de televisieserie Mat
in bezit wordt genomen door een
rondwarende schim die haar over
leden moeder blijkt te zijn. Imme
Dros (een schrijfster met een fraaie
stijl) levert de sterkste bijdrage met
haar prachtige verhaal over ver
liefdheid. Frank Herzen komt met
een Jan Wolkers-achtig verhaal
over een zwakzinnige jongen.
Kortom: niet alles is even boeiend,
maar op zijn minst onderhoudend
voor lezers vanaf 10 jaar.
Veel minder geslaagd is 'Tien x
op reis'. Ooit een aardig initiatief
van uitgever Holkema en Waren-
dorf om tien auteurs over een be
paald onderwerp te laten schrijven.
'Woede, verliefdheid, ruzie, horror'
zijn enkele thema's uit het verle
den. Dit keer is gekozen voor 'rei
zen'. Het eindresultaat is jammer
lijk.
De bundel bevat volstrekt onin
teressante bijdragen. De enigen die
wol, achteraf.
Dat overdaad niettemin nog ernsti
ger schaadt, blijkt wel uit Begeerte
van Peier Klaassen, een andere de
butant. Het begint al met de flap
tekst. Niet te geloven dat een uitge
verij een nieuw, beginnend acteur
denkt te kunnen opstoten in de
slakkegang van ons literaire volkje
met een gebruik als: "Een indruk
wekkend debuut! Een auteur die
niet alleen het talent maar ook de
onverzettelijkheid bezit om
meteen een meesterwerk af te leve
ren!" Zelfs als komische overdrij
ving is dergelijk geschetter dode
lijk.
Begeerte bevat het vrouwbeluste
leven van de jeugdige Cock, die er
maar niet in slaagt tot een bevredi
gende relatie te komen met wie dan
ook. "In explosieve zinnen en met
een indringende verbeeldings
kracht weet deze auteur het bo
demloos verlangen op te roepen
waar ieder mens in zijn ontwikke
ling naar duurzame relaties mee
heeft geworsteld", weet de flap
tekst.
Allemaal leugens en bedrog. De au
teur ratelt er als een bezetene op
los, een diarree van woorden pro-
voeren als een kaartenhuis in el
kaar dreigt te storten, blijkt de ei
genaresse alleen nog maar in staat
om in rijmvorm met het personeel
te communiceren. Alsof ze wilde
dat tenminste de zinnen nog bij el
kaar bleven.
Een zeer curieuze reportage is
die over het anti-alcoholhotel 'At
lanta' in Enschede, waar een gevel
steen met de tekst 'Weest nuchte-
ren' is ingemetseld. Geen druppel
alcohol is er in dit hotel te beken
nen. Wanneer de eigenaar ziet dat
iemand een fles jenever mee naar
zijn kamer smokkelt, zet hij eigen
handig zijn koffers buiten de deur.
Het verhaal is met een gouden pen
netje en veel gevoel voor het spre
kende detail door Kagie opgete
kend.
Ik schrijf nu wel telkens: ver
haal, maar eigenlijk zijn deze, in
het NRC-Handelsblad verschenen,
stukken van Kagie reportages.
Maar ze zijn met zoveel stilistisch
vernuft geschreven dat hier de
scheidslijn tussen journalistiek en
literatuur vervaagt. Alweer een te
ken dat de krant steeds meer de
functie van het literaire tijdschrift
gaat overnemen.
CEES VAN HOORE
Hotelleven, Rudie Kagie, Veen
uitgevers, Utrecht/Antwerpen.
lock. Ook is Scott Turow niet vrij te
pleiten van commerciële effecten.
Maar daarnaast graaft hij diep in de
menselijke relaties en geeft hij een
scherpzinnige gerechtelijke analy
se, waarin hij op bijna verbijsteren
de wijze het manipuleren met de
waarheid aantoont. Het boek boei
de mij van het begin tot het einde.
Amerikaans ego
David Aaron" heeft een thriller
geschreven waarin het Witte Huis
een telefoontje krijgt dat een grote
stad met een gestolen Amerikaans
kernwapen zal worden wegge
vaagd.
David Aaron is niet de eerste de
beste. Hij behoorde jarenlang tot
de staf van het Witte Huis. Hij was
belast met diverse veiligheidsta
ken en was een van de topmensen
in de Nationale Veiligheidsraad.
Hij was ook lid van een door de Se
naat ingestelde onderzoekscom
missie voor het inlichtingenwerk.
Als hij - weliswaar in een gefin
geerde thriller - beschrijft hoe
moeilijk het is het logge bureaucra
tische staatsapparaat op gang te
krijgen om het gevaar te bezweren,
dan kan dat niet op louter fictie be
rusten. De namen van de vele 'vor
sten' en 'vorstjes' in de verschillen
de staatsdomeinen mag hij uit zijn
duim hebben gezogen, de figuren
natuurlijk niet. Hij zal ze bij bosjes
zijn tegengekomen, de mannen en
vrouwen die meer uit zijn op het
veilig stellen van het eigen aanzien
dan op het beschermen van de be
langen van gewone boeren, bur-
boven de middelmaat uitsteken
zijn (wederom) Imme Dros die het
thema op originele wijze uitwerkt
en de bijdrage van Wim Hofman.
De overige vertellingen zijn voor
namelijk reisverslagjes: langdra
dig, saai, fantasieloos. In een enkel
geval aardig (Annet Niterink) of
zelfs verrassend (Pieter Roelse).
Het vertelniveau is heel wisselend:
sommige verhalen zijn bedoeld
voor boven de twaalf, andere voor
kinderen van een jaar of tien. Een
onevenwichtig geheel, dat maar
snel vergeten moet worden.
Sjoerd Kuyper
Tot slot een verhalenbundel van
één auteur, 'De ogen van het paard'
van Sjoerd Kuyper. Kuyper is een
tamelijk eigenzinnig auteur met
een poëtische, fantasievolle inslag.
In deze bundel 'sterke verhalen'
speelt hij een spel met fantasie en
werkelijkheid. Dat levert mooie
ducerend, en een onsmakelijke
stoet van karikaturaal getekende
vrouwen. Een uiterst mal boek, vol
kwajongenspraat van een klets-
"Een heroïsche daad stellen, het
onbekende exploreren, witte vlek
ken in kaart brengen, op zoek gaan
naar een thuis ver van huis, gehoor
geven aan de zucht naar het exorbi
tante, een bevrijdende daad stellen
grootse prestaties leveren, exoti
sche oorden aandoen, de Mount
Everest bedwingen, over het Nauw
van Calais zwemmen, het wereld
record paalzitten verbeteren, drie,
vier keer achtereen de marathon
lopen, overwinteren op Nova Zem-
bla, spitsroeden lopen, levend be
graven worden, in vreemde krijgs
dienst treden, je bij revolutionai
ren, extremisten, opstandelingen
of anarchisten aansluiten;" (p. 124).
Maar gewoon een goed boek schrij
ven is andere koek. Misschien dat
de schrijver na al die bovenge
noemde activiteiten verricht te
hebben, voldoende zal zijn gekal
meerd om het nog eens te probe-
ROB VOOREN
Gemeenschap, Ton Anbeek. Uitg. De
Arbeiderspers, 29,50
Begeerte, Peter Klaassen. Uitg. Ad.
Donker 24,90
gers en buitenlui. De egotrippers,
die niet verder kunnen denken dan
tot de volgende verkiezingen.
Aarons bedenksel is niet zo bijs
ter origineel. Een door ontslag ge-
frusteerde figuur ziet kans een
kernwapen te stelen, chanteert
daarmee het Witte Huis en de
rechtschapen president roept een
eens in ongenade gevallen geheim
agent terug van de drank en vrou
wen om de snoodaard op te sporen
en de bom onschadelijk te maken.
Het ligt voor de hand dat hem dat
lukt. Minder voor de hand liggend
is de chaos die niet alleen in Was
hington maar ook in Moskou ont
staat en de verbeten tegenwerking
van Amerikaanse politici, die niets
anders voor ogen hebben dan het
consolideren of zo mogelijk nog
versterken van hun eigen machts
positie. Maar deze randverschijn
selen geven een aparte dimensie
aan Aarons boek en tillen het uit
boven de gewone thrillers.
Onzichtbaar
De bizarre beelden van een kos
tuum zonder inhoud en in de lucht
zwevende hoed zijn vandaag de
dag nog gebrand op het netvlies
van degenen die meer dan een hal
ve eeuw geleden de film van de on
zichtbare man hebben gezien. H.G-
.Wells' fantasie over een gekke ge
leerde die zichzelf onzichtbaar
maakte deed het prima, ook op het
witte doek.
In de literatuur is de onzichtbare
verhalen op, die voor iedereen van
af 12 jaar aantrekkelijk zijn
Het titelverhaal gaat over de lief
de van een mijnwerkerspaard voor
een jongen die zo ver gaat dat, als
het kind bedolven wordt, het paard
zich tot de dood toe inspant om
hem te bevrijden. Het stervend
paard kijkt het kind in de ogen, die
blik zal de jongen zijn hele leven
achtervolgen. 'De kindermoord
van Brielle' verhaalt over een wie
lerwedstrijd midden in de winter
die uitloopt op een moordpartij.
'Een nieuw oog' is uiterst bizar
(maar wel leuk). Meest fascineren
de verhaal is 'Een jongen van nege
nenzeventig jaar': een fotograaf
mijmert over de mooiste foto die
hij kent.
Kuyper balanceert voortdurend
op de grens van fantasie en werke
lijkheid en doet dat op een heel ori
ginele manier. Zijn verhalen begin-
In het jaar 8 na Christus werd de
Latijnse dichter Ovidius, toen vijf
tig jaar oud, om onduidelijke rede
nen door keizer Augustus verban
nen naar Tomi, het huidige Roe
meense Constanta, toen een stad
aan de rand van het Romeinse im
perium, aan de westkust van de
Zwarte Zee. Vrouw, kinderen en
bezittingen moest de dichter in Ro
me achterlaten.
Ovidius vond deze verbanning
verschrikkelijk, ook vanwege het
feit dat hij diep was gehecht aan
het culturele en kosmopolitische
klimaat van het wereldcentrum
Rome. Hij moest nu leven in een
niet onbelangrijke provinciestad
met een minder aangenaam kli
maat, waar de heersende voertaal
Grieks was.
man nu weer teruggekeerd. Wells'
opvolger - een 45-jarige Ameri
kaanse zakenman die onder het
pseudoniem Harry F. Saint debu
teert - heeft echter een andere in
valshoek gekozen. In de ik-vorm
beschrijft hij de belevenissen van
een brave borst die bij een mysteri
euze ontploffing in een laboratori
um plotseling onzichtbaar wordt.
De aanvankelijke schrik moet al
snel plaats maken voor kil raffine
ment als de man merkt dat de auto
riteiten kost wat kost willen voor
komen dat de zaak uitlekt.
Uiteraard waren de filmrechten
van deze debuutthriller snel ver
kocht. De ervaringen van een on
zichtbare man die alleen is te plaat
sen door een afdruk in het vloer
kleed of het opengaan van een deur
zullen opnieuw spectaculaire film
beelden kunnen opleveren.
Maar hoe treffend ook, zij zullen
nauwelijks recht kunnen doen aan
het menselijke verhaal van Harry
F. Saint over de wanhoop, de een
zaamheid en pure paniek van het
slachtoffer, die zonder uitzicht op
een menswaardig bestaan (on
danks de curieuze liefde van een
vrouw) altijd voor de nooit aflaten
de jagers op de vlucht zal moeten
zijn.
KOOS POST
'De aanklager' door Scott Turow.
Verschenen bij Luitingh. prijs 32,50.
'Alarmfase rood' door David Aaron.
Verschenen bij De Boekerij, prijs
ƒ27,50.
'Herinneringen van een onzichtba
re man', Harry F. Saint, uitg. Bruna,
32,50.
nen vrij normaal maar worden
gaandeweg steeds fantasievoller,
tot in het absurde toe. Hier en daar
verloopt de overgang van werke
lijkheid naar fantasie wat stroef.
Kuyper wil soms te veel van het
goede en vervalt in mooischrijverij.
Dat is jammer, want zinloze ver
fraaiingen hebben zijn verhalen
volstrekt niet nodig. De sterke
beelden die hij oproept spreken
voor zichzelf.
MARGOT KLOMPMAKER
Dit is echt gebeurd, verhalen,
uitg. Van Goor;
Tien x op reis, verhalen, uitg.
Holkema en Warendorf;
De ogen van het paard, Sjoerd
Kuyper, uitg. Bert Bakker.
Vanaf het begin van zijn balling
schap schreef Ovidius brieven naar
Rome met de bedoeling om indi
rect keizer Augustug ervan te over
tuigen dat de verbanning moest
worden beëindigd. Deze brieven
gaf hij de vorm van elegieën, klaag
zangen. Ze werden gebundeld tot
Tristium Libri V (vijf boeken met
droefgeestige gedichten), in de
wandeling Tristia genaamd. De
brieven ontstonden tussen het jaar
8 en 12. Eens per jaar zond Ovidius
een boek ter publikatie naar Rome.
Het heeft niet mogen baten: in het
jaar 18 stief Ovidius in Tomi.
Tristia draagt de sporen van Ovi
dius' intenties: leven en werk van
de dichter worden gerechtvaar
digd; het wonen in Rome wordt op
gehemeld; de toestanden in Tomi
juist zwartgallig als barbaars be
schreven. Ook wordt het verlies
van het directe contact met het pu
bliek en de achteruitgang van de
poëtische creativiteit benadrukt.
In zoverre terecht dat Ovidius door
de eeuwen heen beroemder is ge
weest om zijn Metamorfoses (Ver
anderingen van gedaante) en Ars
amatoria (De kunst der vrijage) dan
door Tristia of het vervolg daarop
Epistulae ex Ponto (Brieven van de
Zwarte Zee). Beide laatste boeken
zijn voorzover ik weet ook nooit in
het Nederlands vertaald.
De vierenzestigjarige dichter
Hans Berghuis, die in 1986 op
nieuw debuteerde met Plaatsen
van onherbergzaamheid. - met
ook al veel citaten uit de klassieke
oudheid - heeft nieuwe inspiratie
gevonden in de Tristia en Epistulae
ex Ponto. Hij publiceerde Een win
ter in Tomi, met als hoofdpersoon
O., een passende afkorting voor de
dichter-delinquent. Berghuis heeft
veel aan O. te danken: de composi
tie en de thematiek van de bundel,
stukjes Tristia in vertaling, talrijke
Ovidiaanse zinsneden maar anders
gemonteerd, Romeinse namen
zoals het in onbruik geraakte 'His-
ter' voor 'Donau'. Berghuis' ge
dichten zijn als het ware Ovidius-
montages met aanvullende tek
sten.
Maar er zijn belangrijke verschil
len. Allereerst wat de vorm betreft:
de versificatie van Berghuis blijft
achter bij die van Ovidius. Beide
dichters schrijven weliswaar rijm
loze verzen, maar andere poëtische
middelen zoals metrum, alliteratie
en assonantie worden door Berg
huis minder vaak en minder sub
tiel aangewend dan door Ovidius.
De poëtische kwaliteit van Berg
huis' eerste regel "Een dichter zon
der lied en lier verlaat het huis"
vinden we verderop te weinig te
rug. Berghuis' montage blijkt een
proza-achtige montage van poë
tisch materiaal van tweeduizend
jaar geleden.
In de tweede plaats is er verschil
in intentie: Berghuis heeft natuur
lijk niet de bedoeling om wie dan
ook over te halen om Ovidius' bal
lingschap op te heffen. Daarom
ontbreekt bv. een rechtvaardiging
van leven en werk van O. en een po
sitief beeld van het culturele cen
trum Rome als tegenbeeld van de
cultuurloze provinciestad. Een
derde verschil is de culturele con
text. Een belezen Romein zou geen
moeite hebben met de overvloed
aan klassieke en mythologische
toespelingen. Maar een Nederlan
der van nu moet wel een zeer goede
klassieke opleiding hebben gehad
om deze gedichten zonder veel op-
zoekerij te kunnen begrijpen. Ten
slotte zijn de teksten van Berghuis
aanzienlijk korter dan die van Ovi
dius.
De zeventien gedichten van Een
winter in Tomi beschrijven essen
tiële aspecten van Ovidius' balling
schap: van het vertrek uit Rome tot
aan de crematie van de dichter, van
de reis over de Griekse zeeën tot
aan het verblijf in het onherbergza
me maar niet onhartelijke Tomi,
van het vieren van zijn verjaardag
tot aan de visvangst en de jacht van
de 'barbaren', van herinneringen
aan zijn vader en zijn dochter tot
aan het weer ophalen van de mythe
van de tocht der Argonauten over
de Zwarte Zee, van zijn heimwee
naar het Latijn tot aan de inburge
ring in Tomi.
Zeventien gedichten over tien
jaar leven in een stad, ver van de
plaats waar je het liefste bent. De ti
tel Een winter in Tomi duidt dan
ook niet op één van de tien winters,
maar op het gevoel van psychische
koude dat het gevolg is van balling
schap én op het levensseizoen van
Ovidius: de winter van zijn leven.
Dank zij Ovidius, maar ook dank
zij Berghuis is Een winter in Tomi
een goede bundel geworden. Want
de versificatie van Berghuis mag
tekortschieten, zijn stijl is krachtig
en dwingend en zijn visie doet hem
essentiële en relevante elementen
selecteren en monteren. Het sterke
slotgedicht, over de crematie van
Ovidius, is geheel en al het werk
van Berghuis zelf. Kortom, Berg
huis lijkt mij de juiste man om Tris
tia en Epistulae ex Ponto nu einde
lijk eens in Nederlandse proza over
te zetten.
CHRISTLAAN VISSER
Een winter in Tomi, Hans Berghuis.
Uitgeverij Qucrido; 17,50.
Rendez-vous-hotel 'Unique', plek waar de deur altijd op een kier staat
voor de herenliefde. (foto pr)
