'Je hebt gewoon veel meer dan alleen kanker'
Naoorlogs verzet i
XA/iüte
Prijzenslagen
EXTRA op maandag
Epilepsie en Werk:
SLAGERIJ
BOLLE
PAGINA 6
VRIJDAG 22 JANUARI 1988
Genezen patiënt nog lang niet uit de problemen
Voor diegene, die geconfronteerd wordt met kanker, wacht
een diep ingrijpende periode. De uitgebreide onderzoeken en
zware behandelingen vergen nogal wat. En dat met de
wetenschap dat jaarlijks meer dan 30.000 mensen sterven aan
een vorm van kanker. Voor wie genezen verklaard wordt en
dat zijn er gelukkig steeds meer blijken de problemen
echter allerminst achter de rug. Enquêtes tonen aan, dat ex-
patiënten problemen van emotionele en relationele aard
hebben. Daarnaast lopen ze tegen problemen op bij keuringen
en bij het afsluiten van verzekeringen.
door
Arie Bergwerff
Onder de paraplu van het Lande
lijk Platform voor Verenigingen
van Kankerpatiënten (LPVK) zijn
negen verenigingen actief voor pa-
tienten met een bepaalde vorm van
kanker. Ze zijn ontstaan vanuit de
behoefte aan contact met mensen
die dezelfde ziekte hebben of ge
had hebben. Andere patiënten heb
ben immers ook die angst en onze
kerheid meegemaakt.
De Stichting Netwerk Vrouwen
met Gynaecologische Kanker
(NVGK) is een van de negen vere
nigingen. De NVGK is in decem
ber 1986 opgericht en presenteerde
zich afgelopen zaterdag 'in het
groot'. De vereniging houdt zich
bezig met de duizenden vrouwen
die kanker hebben aan de baar
moederhals, in de baarmoeder, aan
de schaamlippen, de vagina of aan
een of beide eierstokken.
Voorzitter Betty Bos, actief in
het LPVK, werd in maart 1986 ge
confronteerd met het feit dat ze
kanker had. „Ik was op dat mo
ment werkzaam in een psychia
trisch instituut. Eerst had ik pijn in
mijn rug. Later werd het buikpijn,
waarvan ik aanvankelijk dacht dat
het veroorzaakt werd door span
ningen. Van de ene op de andere
dag was ik geveld: ik moest onmid
dellijk geopereerd worden".
No-claim
Ex-patiënten liggen nogal eens
overhoop met verzekeringen, om
dat ze in sommige gevallen meer
premie moeten betalen. Betty: „Ik
heb begrip voor het standpunt van
verzekeringen. Je moet proberen
dingen zakelijk te zien. Het is alsof
je met een auto een aanrijding
krijgt, dan ben je ook je no-claim
kwijt. Je moet het zien, alsof je met
je lichaam een aanrijding hebt ge
had. Die verontwaardigde reacties
begrijp ik wel, maar je bereikt meer
door te blijven overleggen met de
verzekeringen".
Genezen patiënten hebben, vol
gens de enquêtes, ook problemen
bij het vcvcbehouden van of het
zoeken naar nieuw werk. Betty:
„Weer aan het werk gaan levert
problemen op. Er liggen nu een
maal dingen vast in de meeste ca
o's: als je langer dan twee jaar ziek
bent, krijg je ontslag. Het is moei
lijk om daar tegen in te gaan, als je
als vrouw langer nodig hebt om te
herstellen. Er zijn voorbeelden ge
noeg van vrouwen die ergens jaren
gewerkt hebben, maar toch ge
woon na twee jaar ontslagen wer
den".
Nauwelijks hulp
„Voor vrouwen in de huishouding
is het helemaal een probleem. Of
het nu kan of niet kan: ze moeten
gewoon weer aan de slag. Ik ken
een vrouw, die gescheiden is en
twee kinderen heeft en zich maar
moet zien te redden. Voor hulp
kom je nauwelijks in aanmerking.
Als je chemotherapie gehad hebt,
ben je zeker drie dagen van de we
reld. Hulp is er dan nauwelijks: er
komt hooguit een wijkverpleeg
kundige om je wat te helpen bij li
chamelijke verzorging. Die proble
men heb ik zelf overigens nauwe
lijks gehad. Ik ben door mijn vrien
den geweldig goed opgevangen".
„Ik krijg op dit moment een wao-
uitkering, omdat ik inmiddels al
meer dan een jaar ziek ben. Ik kan
het lichamelijk niet meer aan om
terug te gaan naar m'n werkgever,
die stress is me te veel. Dat geeft
een hele onzekere toekomst. Ik ben
veertig jaar, heb nog geen vijf jaar
kanker achter de rug (en ben dus
nog niet geheel genezen verklaard).
Ik wil iets anders zien te vinden.
Die onzekerheid neem ik voor lief.
Ik geloof in het verband tussen
stress en kanker. Ik zeg zeker niet
dat stress de oorzaak van kanker is,
wèl dat stress kanker een kans
geeft. Ik merk dat ook binnen onze
groep. Vrouwen die kanker krij
gen, hebben vaak ernstige proble
men gekend: echtscheidingen, een
sterfgeval, financiële problemen".
Seksualiteit
„Dat er problemen spelen merken
wij heel duidelijk. Bij ons spelen
vooral problemen rond ongewilde
kinderloosheid en problemen in
het werk. Seksualiteit kan voor
vrouwen met gynaecologische
kanker een heel probleem zijn. Na
de operatie is er gewoon veel ver
anderd. Je bent je baarmoeder
kwijt, je eierstokken en soms ook
je vagina of een deel ervan. Daar
naast zijn er de vervelende bij
verschijnselen. Sommige vrouwen
hebben last van incontinentie,
darmproblemen of een verstoorde
motoriek".
„Je hebt gewoon veel meer dan
alleen maar kanker. Je moet op
nieuw beginnen met vragen als:
wat is nu wel en niet mogelijk. Dat
levert soms problemen in de relatie
op, leidt soms tot echtscheiding.
Gelukkig zijn er meer voorbeelden
van partners, die wel goed met de
problemen van hun vrouw om
kunnen gaan".
„Herkenning van eikaars proble
men is in dit soort omstandigheden
heel belangrijk. Het idee van zelf
hulp telefonisch of in gespreks
groepen is al heel oud. Iemand
hebben om over hetzelfde te kun
nen praten. Het is toch anders, als
je met een buitenstaander praat.
Ikzelf had bij voorbeeld nooit met
iemand over mijn begrafenis ge
sproken. Totdat er een collega bij
mijn bed kwam, die de ziekte van
Hodgkin heeft. Met haar kon ik
praten, omdat we gelijkwaardige
gevoelens hadden".
Therapie
De psychotherapeute Gerjanne
Bos promoveerde onlangs in Lei
den op een door het Koningin Wil-
helmina Fonds gesubsidieerd on
derzoek naar vrouwen met gynae
cologische kanker. Daarin kwam
onder meer naar voren dat psycho
therapie een belangrijke steun is.
Genezen zijn van kanker betekent
volgens haar niet per definitie dat
patiënten ook psychisch genezen
zijn. Vrouwen moeten verwerken
dat ze een heel ander lichaam heb
ben gekregen, terwijl de omgeving
vindt dat ze maar weer 'gewoon'
moeten doen.
De problemen zijn zo groot dat
vrouwen via kortdurende therapie
ën met hun specifieke problemen
geholpen worden. Betty: „De pro
blemen zijn er groot genoeg voor.
Meestal gaat het om acht a tien zit
tingen. Zelf had ik langer nodig, ik
ga nog regelmatig naar de thera
peut. Een andere conclusie uit het
onderzoek is dat de partners van de
vrouwen te weinig aandacht krij
gen. Dat is echt een vergeten groep.
Ik viel bijna van m'n stoel van ver
bazing, toen ik hoorde over de
enorme problemen waar deze
groep mee kampt".
Het LPVK gaat dit voorjaar het
land in met de campagne 'Verder
leven met kanker'. De nadruk ligt
daarbij op 'leven' en 'kanker'. Bet
ty: „We gaan vanaf april met een
bus het hele land door. In de eerste
plaats omdat we aandacht voor lot
genotencontact willen, in de twee
de plaats omdat we mensen willen
stimuleren om over hun eigen pro
blemen te praten".
Piet Grijs heeft eens geschreven dat Hitier voor een aantal mensen als
"een soort Messias" heeft gefungeerd. Daarmee bedoelde hij dat het
er na de oorlog op leek dat, net zoals dat in het Laatste Oordeel
gebeurt, "de schapen voorgoed van de bokken waren gescheiden".
Dat men voortaan voorgoed wist wie een 'goede' en wie een 'foute'
Nederlander was.
Dat over Hitier en de Messias - ik stel het hier met nadruk - zeg ik Grijs
niet na. Het is mij té wrang, té stuitend. Maar in de rest van Grijs'
redenering zit iets waars. 'Goed' en 'fout' - er zijn nog maar al te veel
mensen die over de houding van de Nederlanders in de oorlog denken
in dit soort zwart-wit-termen. De geschiedenis heeft ons echter
geleerd dat het allemaal wat gecompliceerder ligt.
Er zijn cynici die beweren dat het Nederlands verzet tijdens de
Tweede Wereldoorlog niet veel voorstelde. Dat men alleen zo af en toe
een Duitse soldaat de gracht in duwde nadat deze zich in een
Hollandse kroeg had laten vollopen zonder te betalen. Die cynici - ik
stel het hier met nadruk - zeg ik niet na, al besef ik dan ook terdege dat
het inderdaad maar een handjevol mensen is geweest dat
daadwerkelijk verzet heeft gepleegd.
'De wereld is slecht, de mensen liegen. En jij ook'. Het is een spreuk
waarmee in de jaren vijftig steevast een hoorspel werd afgesloten. Het
is niet direkt mijn lijfspreuk geworden, maar als 'mens' kan ik mij er
toch wel enigszins in vinden. De leugen - ik schreef het, geloof ik, al
eerder - is een van de pijlers van onze beschaving.
Ook schrijvers zijn mensen. Dat bleek vorige week maar weer eens.
Donderdag meldde de Telegraaf onder een alarmerende kop dat de
schrijvers Bert Voeten, Ed. Hoornik en Gabriël Smit 'fout' waren
geweest in de oorlog. De 'ontdekker' hiervan was de schrijver Adriaan
Venema. In zijn boek 'Schrijvers en collaboratie', dat deze zomer
verschijnt, heeft hij een en ander uitvoerig opgetekend.
Over de, in het begin van de oorlog behoorlijk pro-Duitse, maar later
wegens verzetsactiviteiten naar Dachau gedeporteerde, Hoornik ('De
Jodenbreestraat is een diep rayijn./Het is maar tien uur sporen naar
Berlijn') wil ik het niet hebben. Ook niet over Smit. Nee, het gaat mij
hier om Bert Voeten. Voeten heeft in het begin van de oorlog wat vieze
karweitjes opgeknapt voor de Kultuurkamer. Later, nog in de oorlog,
heeft Voeten zijn dwaling ingezien en is hij aan de goede kant gaan
staan.
Venema, die 'echt gelukkig is met wat hij doet', is in 1941 geboren uit
niet-joodse ouders. Bij de bevrijding was hij vier jaar oud. Zowel hij
als zijn ouders zijn de oorlog zonder kleerscheuren doorgekomen.
Zijn motief om zich op te werpen als de Nederlandse Simon
Wiesenthal? Venema, in een vraaggesprek in de Haagse Post: 'Ik
huiver bij de gedachte dat er honderdduizenden mensen de
vernietigingskampen ingingen, terwijl ik in de wieg lag...misschien
behoor ik ook tot hen - die een schuldgevoel hebben omdat ze tot een
groep behoren die niet vervolgd is tijdens de oorlog'. Maar - een beetje
'vervolgd' voelt Venema zich toch eigenlijk ook weer wel. Hij heeft
rood haai- en daarmee is hij op school behoorlijk gepest.
Uit het vraaggesprek in de Haagse Post blijkt, dat Venema Voeten
rekent tot de piepkleine collaborateurs. Hij noemt hem een van de
'aardigsten'. Als mens dan.
Het lot is grillig. In 1945 trouwde Bert Voeten met de joodse Marga
Minco. Zij dook onder tijdens de oorlog, haar familie werd
weggevoerd. Wist zij 'het' van haar man? Of heeft Venema haar daar
nu pas op attent gemaakt? Als dat zo is, had groot-inquisiteur
Venema, die kennelijk genoegdoening nastreeft voor al die
vermoorde joden, over de 'misstap' van Voeten dan niet beter zijn
mond kunnen houden? Heeft hij met zijn geschrijf zoveel jaar na dato
hier misschien het hart van een joodse vrouw gebroken?
ANGELA PINNEBERG
(foto GPD)
het werk gaan levert problemen op'
Nu, naast onze la carte menu's,
speciaal van maandag t/m donderdag
GOURMETTE PROVENQALE
Kalkoenfilet - varkensfilet -
kippeboutjes - gevulde
baconrolletjes - likeurflens
jes - beurre provencale met
4 sausen, 4 groenten,
gemengde salade, pommes
frites en stokbrood.
f 16,50
DE GOUDEN BAL Telefoon: 071-212645
Korte Mare 14 (hoek Lange Gracht)
Alle dagen vanaf 17.30 uur geopend.
VAN DINSDAG T/M LANGE MARE 90,
ZATERDAG OPEN; LEIDEN.
OOK OP KOOPAVOND: TEL."071 12 69 55
Steun de campagne 1988
"Als je 't weet, is 't heel normaal"
Zo'n 1 op de 150 Nederlanders heeft
epilepsie. Velen van hen willen en kunnen
werken, dankzij o.a. medicijn-gebruik.
Helaas blijken vooroordelen hardnekkig.
5 NATIONAAL EPILEPSIE FONDS/
I DE MACHT VAN HET KLEINE
4- Postbus 21, 2100 AA Heemstede
giro 34781
3 kilo magere speklappen
/ia.-nu 10,-
3 kilo kippe braadpoten
ƒ18,-nu 10,-
3 kilo kippe vleugels
ƒ15,-nu ƒ10,-
3 hele kippen
ƒ18,-nu ƒ10,-
kilo verse kipfilet
14,-nu 12,98
kilo verse kippelever
ƒ6,-nu 2,98
Hogewoerd 37 Leiden,
tel. 122412
Beurs Amsterdam
Marktberichten
116-50 116.50
15.00 1600
VERKLARING DER
gedaan en bieden
Noteringen van maandag 25 januari 1988 (tot 12:30 uur)
713.00 72400
103200 1032.00
31800 318.00
9.40 9.40
699.00 70000
73000 732.00
161 161
29000 290.00
kas-ass
mijnbouw c
nagronc
nalinv.bnk
nedap
352.00+ 35050
505.00 51000
12300.0 12300.0
112.00 11200
133.00 13200
275 00 279.00
deltalloyd
dp am grid
dp energ re
215.00 214.50
1295.60
28.80
191.50
OBLIGATIES
staatsleningen
nl 123/4 81-91 116.00
nl 71/2 8511-95 106 45
bg 81/2 64II-09
bg 7,/2 65-10
bg 6s/8 86-11
abn 9'/4 84
abn 83/4 8£
107.00
108 55
106.00
10350
10635
106.45
102.20 102.20
120.90
120.00
102.70
abnTo 62-90 104 60
105.00
10275
108.50
abn 73/4 85-93 104 40
10500
102.75
108.50
abn 71/4 86-96
abn 63/4 85-00
abn 6>/2 85-93
abn 61« 86-89
abn 6'/4 87-91
ro8'/4 85a
ra 7^4 85
ra 73/4 86
U.IIUUU, V
imra ^3/4 ee
bmh 8'/4 84-92
bmh77/8 85-93
ih 6'/4 87-94 100 20
nmb1^/4 8i
105.20
100 60
10085 10085
102.50B 102.50B
10000 10000
101.10 101.10
cab6'/2 87-95 101.50
108.50
105 30
105.50
105 30
pandbrieven
fgh 6 86-95
Igh 51/2 86-89
fgh fl.r 86-91
10030
95.80
100.30
103.70
11230
105.80
10230
10120
100.00
100.50
98.00
101.50
106.00 106.00
niet officieel genoteerd
2X
3600.00 3650.00
indices (a.n.p.-c.b.s)
Goud en zilver
goud onbewerkt 28.570-29.070
(28.340-28.840)
zilver onbewerkt 365-435 (365-435)
Buitenlands geld
Amer.dollar 1,82 1,94
Brits pond 3,20 3,50
Belg. Irank (100) 5,21 5,51
Ouitse mark (100) 110,00 114,00
It. lire (10.000) 14,30 16,30
Port. esc. (100) 1,20 1,60
Can. dollar 1,40 1,52
Franse fr. (100) 31,75 34,75
Zwils fr. (100) 136,50 141,00
Zweedse kr. (100) 29,50 32,50
Noorse kr. (100) 27,75 30,75
Deense kr. (100) 27,50 30,50
Veemarkt Leiden 25 jan:
Slachtrunderen: (gulden per kg gesl.gew.).
Aanvoer 908, waarvan 150 stieren. Dikbillen,
extra kw. 8,30-13,50 per kg, stieren 1e kw.
6,95-7,65, 2e kw. 6,20-6,95, vaarzen 1e kw.
7,05-8,00, 2e kw. 6,20-7,05, koeien 1e kw.
6,85-7.95,2e kw. 6,10-6.80,3e kw. 5,65-6,10,
worstkoeien 5,25-5,75. Handel en prijzen:
stieren rustig lager; koeien rustig - gelijk.
Slachtschapen- en lammeren: (gulden per kg
gesl.gew.). Aanvoer 194, schapen 5,00-7,00,
lammeren (rammen) 8,50-10,00, lammeren
(ooien) 8,50-9,50. (gulden per stuk) schapen
170-240, lammeren (rammen) 200-250 en
lammeren (ooien) 180-205. Handel en prij
zen: schapen redelijk - gelijk; lammeren rede
lijk - gelijk.
Totale a
r 1102 stuks.
Beursoverzicht
AMSTERDAM (TD) - Het Damrak heeft de
vriendelijke stemming waarmee Tokyo maan
dag de nieuwe beursweek begon, eigenzinnig
naast zich neer gelegd. Wel overtrof het aantal
stijgers (24) de dalers (6) veruit. De stemmings
index maakte een sprongetje van 70 naar 70.3
punten.
Ook Wall Street gaf vrijdag het goede voor
beeld. Daar steeg het Dow Jonesgemiddelde
met 24,20 punten tot 1903,51. In de Verenigde
Staten zal de handel op de kapitaal- en valuta
markten maandag waarschijnlijk op een laag
pitje staan, aangezien president Reagan pas na
sluiting mei zijn 'State of the Union' komt. Ook
wordt hoopvol uitgekeken naar de bekendma
king van het Bruto Nationaal Produkt, die voor
woensdag op het programma staat.
In Amsterdam bleven opmerkelijke koers
schommelingen maandagmorgen uit. Wessa-
nen was met een teruggang van 1 naar 59
het meeste in beweging. Grootste stijger was
Pakhoed, die eveneens 1 duurder werd, nadat
het vrijdag de overneming van de Rotterdamse
tankvaartrederij Broere aankondigde. Broere
heeft een jaarwinst van circa 20 miljoen.
Bij de internationals kregen Hoogovens en KLM
met een stijging van vier dubbeltjes de meeste
belangstelling. De resterende kwaliteitsaande-
ten waren prijshoudend.
