Oude bijbels steeds
meer achter slot
Toen brak de hel los aan die
Meer preken in Fries,
zingen in Achterhoeks
E3HHÖiaa35Ha
ZATERDAG 23 JANUARI 191
Diefstallen uit kerken - de
laatste tijd is dat weer minder
geworden - en de publiciteit
daarover zijn er oorzaak van,
dat steeds meer oude kansel
bijbels óf voorgoed óf direct na
kerkdiensten veilig in kasten,
kluizen of archieven worden
opgeborgen. Tot die conclusie
komt de directie van het Bij
bels Museum in Amsterdam op
grond van gegevens uit een en
quête.
Het museum stuurde naar onge
veer 3200 plaatselijke kerkeraden
een enquête-formulier. Daarvan
kwamen er ruim 500 ingevuld te
rug. Het bleek, dat van die 500 in
300 hervormde en 125 gereformeer
de kerkgebouwen een kanselbijbel
uit de zeventiende, achttiende of
negentiende eeuw aanwezig is. Die
ligt in de meeste gevallen tijdens
de kerkdiensten op de preekstoel.
In 18 procent vindt men hem op de
avondmaalstafel of lezenaar bij de
kansel.
Samenstelling
van deze pagina:
S.J. de Groot
In maar 6 procent van alle geval
len wordt soms uit de oude Staten
vertaling gelezen. Enkele kerken
hebben de gewoonte dat alleen in
de kerstnachtdienst te doen. Dan
moet Lucas 2 klinken zoals de
meeste mensen het nog kennen.
Na de dienst
Ongeveer 15 procent van de oude
bijbels gaat na de kerkdienst ach
ter slot en grendel. Dat percentage
is de laatste tijd behoorlijk geste
gen. Begrijpelijk. Het is nog maar
kortgeleden, dat kerkdieven hun
kwalijk spoor trokken door de Be
tuwe, Friesland en de kop van
Noord-Holland en met waardevol
le lichtkronen en bijbels aan de
haal gingen. Hun veroordeling is
nog geen garantie dat dit nu niet
meer gebeurt, en dus dienen kerk
besturen op hun hoede te blijven.
Ruim vijftig van de op het enquê
te-formulier vermelde kanselbij
bels komen van een zekere druk
ker Ravesteijn. Dat gaat terug tot
de zeventiende eeuw. Dan zijn er
nog honderd bijbels van andere
drukkers uit die periode. Jacob en
Pieter Keur waren in de zeventien
de en achttiende eeuw bekende
drukkers in Amsterdam en Dord
recht. Hun naam komt voor in 137
van de gemelde bijbels.
In Zuid-Holland zijn de meeste
historische kanselbijbels te vin
den. Daarna volgen Noord-Hol
land, Friesland, Gelderland, Gro
ningen, Overijssel, Zeeland,
Utrecht en Drenthe. Noord-Bra
bant en Limburg sluiten de rij. On
geveer tweederde van de bijbels is
bezit van hervormde gemeenten.
Ook zilver
De maatregelen om bijbels tegen
diefstal te beschermen gelden ook
voor het kerkzilver en andere ge
makkelijk te verplaatsen voorwer
pen. Het komt zelfs voor, dat ze op
andere plaatsen worden opgebor
gen in geval de kerk of het bijge
bouw geen goed beveiligde plek
biedt. Kerken staan ook vaak zo
apart, dat onraad niet onmiddellijk
wordt opgemerkt. Gebleken is, dat
ook de deugdelijkheid van het
deurslot niet zelden te wensen
overlaat. Er zijn oude kerkdeuren
die je bij aanhoudend krachtig
rammelen vrij gemakkelijk open
trekt. De hervormde kerkvoogdij
en kregen onlangs in hun landelij
ke verenigingsblad het dringende
advies, daar extra attent op te zijn.
Maar of het mee naar huis nemen
van kerkzilver door een goedwil
lend kerkbestuurder - zoals ons
werd verteld - nu zo'n gelukkige
oplossing is, mag betwijfeld wor
den. Ook daar kan van alles gebeu
ren. Registratie en bewaring in een
echte kluis van kostbare en onver
vangbare voorwerpen is de enige
methode.
Statenbijbel op kansel
In Friesland, zijn op het ogenblik
negen friestalige voorgangers be
zig met een cursus preken en schrij
ven in hun 'memmetaal'. Voor het
'Ferb&n fan Fryske Foargongers',
dat zich sinds 1952 sterk maakt
voor meer Fries op de preekstoel, is
dat een klein succesje. Bovendien
hebben zes niet-friestalige voorgan
gers zich aan een cursus voor begin
ners gezet.
De laatsten volgen een algemene
cursus Fries, die ook aan andere
beginnelingen wordt gegeven. De
negen gevorderden zijn op een spe
ciale cursus die meer gericht is op
de taal van bijbel en kerk. Deze op
leiding duurt een half jaar, en wie
daar prijs op stelt kan aan het eind
een soort diploma krijgen.
Secretaris van het 'Ferban fan
Fryske Foargongers' - kortweg
FFF - is de predikant P. Hekstra in
Beetgumermolen. De reacties op
een oproep van het verband stem
men hem tevreden. "Er zit in ieder
geval een stijgende lijn in". In zijn
eigen plaatselijke (gereformeerde)
kerk worden per jaar twaalf friesta
lige diensten gehouden. Hervormd
Mantgum brengt het jaarlijks tot
twintig. Maar dat zijn uitschieters.
Hekstra schat, dat er in de Friese
kerken gemiddeld zes diensten per
jaar zijn in de eigen taal.
Bij het FFF zijn voornamelijk
hervormde, gereformeerde en
doopsgezinde voorgangers aange
sloten. Een voornaam punt voor
het verband is de beoordeling» van
Friese preken. Ze wordén vooral
bekeken op hun taalkwaliteit.
Maar in de vergaderingen komt
ook wel op de theologische inhoud
ter sprake.
Naast het Ferban zijn er nog tw
organisaties die streven naar m6
Fries in de kerkdiensten, namelj
het Kristlik Frysk Selskip en
commissie voor de Friese erediei)
van de beide gereformeerde regi
nale synodes in deze provincii
Deze commissie richt zich op zi
ver kerkelijke zaken, zoals indt
tijd de vertaling van het Liedbo'
voor de Kerken.
Niet alleen in Friesland hecht*
kerkmensen aan hun streektaal,
blijkt uit een bericht in het gerefc
meerde blad 'Kerkinformatie'. "Wi
er in Twente al een eigen liedboe
dit vooijaar zal ook in de Gelden
Achterhoek een boek met psalm»
en gezangen in de streektaal vt
schijnen. Binnenkort komen
eerste vijftig liederen uit in een lo
bladig systeem.
De behoefte is ontstaan doi
kerkdiensten in het dialect. H
'Staring-instituut' gaf de aanzet t
het laten vertalen van liederen. E
instituut is een algemene instt
ling, die zich bezig houdt met hi
bestuderen en vastleggen van 'h|
eigene' in de Achterhoek en de Li
Volgens de hervormde pretj
kant van Winterswijk G. W. va
Dunnewold, die is betrokken b
het vertaalwerk, gebeurt meer da
tachtig procent van de pastora
gesprekken in het dialect. Vertale
is méér dan woorden omzetten i
de streektaal. Van DunnewoM
"Daar komt veel meer bij kijken. J
moet het opnieuw formuleren". D
vertalers nemen geen genoege
met 'vernederlandst Achterhoeks
"Het dialect geeft je gewoon d
kans niet in vaktermen te verva'
len".
Op weg naar huis vond de predi
kant A. Steinhart (Alphen) van de
'Hooge Burch' in Zwammerdam
langs een stoep een kakelvers pakje
boterhammen, zes stuks met boter
en kaas. Hij fietste om langs een
grote waterplas, waar waterhoen
tjes, eenden en meeuwen hem al
gauw in de gaten hadden. In het lu
therse blad 'ELK':
"Toen brak de hel los aan die wa
terkant. Het was een kunst om de
brokken zó in het water te depone
ren dat ieder aan z'n trekken
kwam. Maar ook hier gold dat de
brutalen de halve wereld hebben.
Die vraatzuchtige meeuwen doen
me denken aan die onverzadigbare
zakkenvullers, die overal en altijd
aan het langste eind trekken (maar
gelukkig niet aan de hemelpoort,
als ik dat mag geloven)".
Steinhart heeft het kostelijk
brood op het water gegooid, maar
is niet zo tevreden over de verde
ling ervan. Toch vermoedt hij, dat
de Goede Schepper dit aan de men
sen heeft overgelaten.
"Hoe verschrikkelijk is het toch,
dat voedselkonvooien in Ethiopië
in puin worden geschoten. Hoe on
rechtvaardig is het toch, dat ook
daar de rijken en machtigen er al
tijd beter afkomen dan al die ande
ren die we op de beeldbuis zien.
Hoe erg is het, dat van elke hon
derd gulden die wordt gegeven,
wellicht maar voor één gulden in
de magen van die kinderen terecht
komt. Eerlijk zullen we alles de
lenmaar hoe?"
Steinhart hing zijn stukje op aan
psalm 145 vers 15: "Aller ogen
wachten op U en Gij geeft hun te
zijner tijd hun spijze. Gij doet Uw
hand open en verzadigt met welbe
hagen al wat leeft".
Knarsetandend
Louis van den Hoven, oud-stu-
dent van het vroegere
Warmond en de Katholieke Theolo
gische Universiteit Amsterdam, is
uiteindelijk geen priester gewor
den, maar wel 'loyaal aan Gods
kerk' gebleven, al is het soms knar
setandend.
In 1984 wijdde bisschop Bar hem
in Den Briel tot 'permanent di
aken'. Die stap deed hij niet ge
makkelijk. Het blad van de Am
sterdamse universiteit had een ge
sprek met hem ter gelegenheid van
het 20-jarig bestaan van deze theo-
logie-opleiding, een feest dat op 5
februari met een lustrumcongres
in Amsterdam (Oudemanhuis-
poort 4) wordt gevierd.
"Je voelt zó'n diakenwijding
soms als verraad aan de vrouwelij
ke pastorale werkers, die immers
geen wijding kunnen ontvangen,
maar vaak bijna hetzelfde werk
doen. Toen ik was getrouwd, was
het diakonaat het maximum haal
bare. Ik wilde me toch aan die kerk
binden, zodat mensen me erop
konden aanspreken".
De Amsterdamse opleiding
kwam onder meer voort uit het
groot-seminarie in Warmond. "Bij
de sluiting van Warmond hebben
we een knalfeest gehouden. Ik
weet nog goed, dat iedereen er vol
van was om naar Amsterdam te
gaan. Wég uit het beschermde we
reldje en dan ook nog naar Amster
dam, toén met de flower-power
'the magic centre of the world'. Ja,
dat heeft wel een aantal roepingen
gekost, maar achteraf gezien is het
allemaal toch nodig geweest omdat
de universiteit haar
leden kwijt moest. Het
heel belangrijke reactie op die ja
ren ervóór".
Het is niet allemaal koek en ei in
de kerk, erkent Louis van den Ho
ven, eertijds "gewoon een vroom
rooms jongetje, dat priester wilde
worden". "Vroeger kon ik me daar
vreselijk over opwinden. Nóg wel,
maar nu geldt voor mijlaat die bis
schoppen maar rollend over de
straat gaan, ik ben hiér aangesteld
en déze mensen hebben er recht op
dat er een open en eerlijk evangelie
wordt verkondigd. Met grote moei
te heb ik in de tijd van mijn oplei
ding, toen m'n oude geloof stevige
gaten begon te vertonen, leren zien
wat werkelijk waarde heeft. En dat
inzicht wil ik graag aan mensen
meegeven".
'New Age'
In het blad 'Het Zoeklicht' ("ge
wijd aan het onderzoek der Schrif
ten en het letten op de tekenen der
tijden, onafhankelijk van enige
kerk of richting") typeert eindre
dacteur H. H. Blok de beweging
'New Ageals een bedreiging voor
het christelijk geloof.
"De tijd met de kreet 'geen God
en geen meester' is lang voorbij.
Ook het domme gezegde dat men
alleen maar gelooft wat men met ei
gen ogen kan zien, heeft z'n tijd ge
had. Het zekere weten dat er een
onzichtbare wereld bestaat, laat
zich niet langer doodzwijgen".
"Wie hieraan de conclusie ver
bindt dat onze generatie meer open
zou staan voor de bijbelse bood
schap, maakt een grote vergissing.
Het is juist de geest van de anti
christ. die met demonische vin
dingrijkheid inspeelt op het verlan
gen van de mens dóór te dringen in
de geheimen van de onzichtbare
wereld".
Blok ziet de zoekende mens on
der invloed van tal van moderne
stromingen, waarin het occulte een
grote plaats inneemt, wegdrijven
van het 'zuivere Woord Gods'.
"Ook allerlei oosterse mystieke in
vloeden, zoals yoga en transcen
dente meditatie, spelen hierop in.
Dit alles krijgt in de 'New Age'-be-
weging steeds meer gestalte. Het is
een uiterste noodzaak dat de chris
tenen deze invloed onderkennen
als de wegbereider voor de komen
de antichrist. De toekomst is veel
dichterbij dan wij denken".
Volgens Blok heeft de westerse
wereld zich steeds verder afge
wend van haar christelijke grond
slag. "De omstandigheden zijn
gunstig voor het veelkleurige aan
bod van vreemde religies. De ge
vestigde kerken kunnen deze crisis
niet wezenlijk tegemoet treden om
dat zij, wegens verlies aan theologi
sche inhoud, hun goddelijke vol
macht grotendeels hebben verlo
ren". Blok doet een appèl op zijn le
zers om het 'Profetisch Woord' te
bestuderen ('een lamp in een duis
tere plaats') en scherp te letten op
de 'tekenen der tijden'.
Begrafenis...
Jongeren in de kerk kunnen
daar zitten met toenemend baalge-
voel. Op een jongerendag in
Utrecht kwamen - naar het blad
'Idea' van de Evangelische Allian
tie bericht - uit gespreksgroepen
deze opmerkingen:
kerkmuziek is niet mijn muziek;
het Avondmaal lijkt wel een begra
fenis; er is zo weinig echte gemeen
schap; al die mooie theologische
verhalen zeggen me niks; men zit
zo afschuwelijk vast aan gebruiken
en tradities; ik heb grote moeite
met de leer die vanaf de preekstoel
wordt verkondigd; mijn geloof
vindt geen voedingsbodem in de
zondagse eredienst; een kleine
overbelaste groep raakt overspan
nen van het vele werk voor een gro
te groep die er geen behoefte aan
heeft; veel mensen staan alleen
maar kritisch langs de kant; onze
predikant lijkt wel klem te zitten
tussen kerkeraad en jongeren; het
gemeenteleven is vaak zo dwang
matig; er is een ingeboren angst
voor alles wat nieuw is; de dominee
heeft erg veel tijd nodig om erg
weinig te zeggen.
Opvallend was, dat de kritiek zo
wel van kerkelijke jongeren kwam
als van jongeren uit pinkster- en
volle-evangeliegemeenten.
Maar, schrijft ds. Hans Eschbach
uit Aalsmeer in 'Idea', men bleef
niet steken in het negatieve. De
vraag naar de eigen inbreng lever
de ook een scala van antwoorden
op, zoals:
vernieuwing van de gemeente
begint met je eigen vernieuwing;
gebed is een machtig middel dat
God ons gegeven heeft; we zullen
zelf bereid moeten zijn om taken in
gemeente en kerk op ons te nemen;
geduld, liefde en gebed zullen ons
de weg wijzen; alleen vanuit een
sterke persoonlijke omgang met de
Heer kan ik werkelijk inbreng heb
ben in de gemeente; bouwen aan
Hans Eschbach
....afhaken?....
onderlinge gemeenschap; er zijn
best mogelijkheden in de kerk
(zondagsschool, jeugd- en werk
groepen, evangelisatiewerk, bid
stonden, durf er maar in te stap
pen); vanuit een dienende houding
op creatieve manier zoeken naar
openingen voor vernieuwing; als-
ouderen teleurgesteld zijn en
schuldgevoelens hebben over de
leegloop van de kerken, dan mo
gen wij hen bemoedigen door posi
tieve inzet.
Ds. Eschbach begrijpt het baai-
gevoel wel: "Je mag op z'n tijd
meezingen en verder toekijken.
Dan toch maar afhaken? Als wij
jongeren alleen maar katten op al
les wat in kerk en gemeente ge
beurt, zit daar dan ook niet ee
soort geestelijke hoogmoed ach
ter?"
Handtastelijk. "Eén ding stag
voor mij vast: het is voor de christe
lijke gemeente van nu én morgei
van levensbelang of ze erin slaag
de gegeven gemeenschap der heili
gen - gave van de Heilige Geest -
handtastelijk beleefbaar te ma
ken". (Ds. T. Poot uit Zoetermee
in het hervormde blad 'Woord ei
Dienst').
Vasten
Pastor D. Koster (rk) in het Oi
cumenisch Kerkblad Oegstgeest:
"In het laatste pastoresberaai
keken we al uit naar het Paasfees
De behoefte groeit om de paa;
vreugde met elkaar te delen. Z
proberen we samen bruggen t
bouwen over kloven tussen de kei
ken, al zijn pastores erg onhandi
in het timmeren".
"Als je over Pasen praat, praat j
ook over de voorbereidingstijd, d
Vastentijd. Die hoort wezenlijk b
bezinning en zuivering. Wij, paste
res, zouden de christenen va
Oegstgeest willen oproepen tc
vasten in de veertigdaagse vaster
tijd. Maar wat is vasten? De domi
nees keken mij aan alsof ik daarii
deskundig was".
Pastoor Koster beloofde zijn pro
testantse ambtgenoten, een oproej
in het kerkblad te zullen plaatsei
met de vraag wie samen met hen
wil graven naar 'wortels van sober
heid', "om te kijken waar gebed ei
boete elkaar ontmoeten". Het eer
ste gesprek daarover is afgelopei
maandag geweest.
Op 17 februari, Aswoensdag
worden alle christenen van Oegst
geest uitgenodigd voor een boete
viering in de (rk) Sint Willibrord
kerk, als begin van de Vastentijd.
LEIDEN: Herv. Gem. Hoogl. kerk zie
geref. kerk Oude Vest; Marekerk 9.45 dr.
Meijers, 12 studentenekklesia, 5 ds.
Goossen, Wadd.veen; Maranathak. (L.
Morsweg) ds. v.d. Velden; Oecumeni
sche geloofsgemeenschap De Regen
boog (Merenwijk) 9.30 ds. Hortensius,
11.15 ds. Hortensius en pastoor v. Well;
Bethlehemkerk (Driftstr.) 10 ds. Alblas,
gez. dienst; Bevrijdingsk. (Mont-
gomerystr.) 10 ds. Jansen, 5 ds. Rietveld;
Vredesk. (Burggravenl.) 10 ds. Schou
ten; Waalse kerk (Breestr.) 10.30 Ph. Fro-
mont. Wijk 'Stevenshof zie na geref.
kerk. Acad. Ziekenhuis 9 rk. dienst,
10.15 ds. Bovenberg. Diakonessenhuis
elke zat. 10.30 rk. dienst, morgen 10.30
ds. v. Achterberg. Endegeest zie Oegst
geest. Geref Kerk Vredeskerk zie hen-,
gem.; Petrak. (Surinamestr.) zie Bethl-
.kerk herv. gem.; Oude Vest 10 ds. Kra
mer; Maranathak. zie hen', gem.; Bevrij
dingsk. zie herv. gem.; bejaardenhuis
Groenhoven 10 dr. v.d. Zwaan; Meren
wijk zie hen', gemeente. Wijk Stevens
hof, gebouwtje 'Dijkhof (Rijndijk) 10
ds. Koolstra. Geref. K. Vrijg. (Herengr.)
10 en 5 ds. Houtman. Chr. Geref. K.
(Steenschuur) 10 ds. Den Hertog, 5 ds.
Slofstra. Geref. Gem. (N. Rijn) 10 en 4.30
ds. Rietdijk, Moerkapelle. Geref. Gem.
in Ned. (Bethlehemkerk Driftstr.) 11.30
en 5.30. Evang.-Luth. Gem. (Hoogl.
Kerkgr.) 10.15 ds. Mostert. Doopsgez.-
Remonstr. Gem. (Lokhorstk. Pieters-
kerkstr.) 10.30 ds. Koek. Baptistengem.
(Petrakerk, Surinamestr.) 10 ds. Agte-
reek. Evang. Gemeenschap (Middelste-
gr. 3) 9 evang. T. Korff, 10.30 evang. L.
Sussenbach. Evangeliecentrum-Pink-
sterbew. (Bethlehemskerk Lammer
markt) zo. 10 en wo. 8 evang. Zijlstra, vr.
8 jeugddienst. Pinkstergem. (O. Vest 13)
10. Leger des Heils (hoek Ves-
testr./Groenesteeg) 10 en 7. Nieuw-
Apost. Kerk (H. Rijnd. 24): 9.30 en 4, wo.
8. Zevendedag-adventisten ('De Ont
moeting', Noordhofland V.schoten)el
ke zat. 10 bijbelstudie, 11 predikdienst.
Christelijke Wetenschap (Steensch. 6)
10.30. Kerk van J. Chr. v.d. Heiligen der
L. Dagen (Brahmsl.) 9.30,10.30 en 11.20.
Oud-Kath. K. (Zoeterw.singel) zo. 10.
Rooms-Kath. K. Haagweg zat. 7, zo.
10.30; Herensingel zat 7, zo. 9.30 en 11;
Rijndijk (Leiden-Stevenshof) zat. 7. zo.
10; Steenschuur zat. 7, zo. 8.30,10,11.30,
6 en 7 (lof); Boshuizerkade zat. 7, zo. 9.30
en 11; Lammenschans weg zat. 7, zo 9 en
10.30; Haarl.straat zat. 7. zo. 10.30 en
12.15; Merenwijk zie herv. gem.; H. Rijn
dijk (zie Zoeterwoude).
ABBENES: Herv. Gem. 9.30 hr. J. W.
Hoffenaar, 7 ds. De Gelder, Lisse, jeugd
dienst.
AARLANDERVEEN: Herv. Gem. 10ds.
v. Driel, 7 ds. Vlasblom, Boskoop. Geref.
Kerk 10 ds. Bras, S.heim, 6.30 ds. Wil
schut. Chr. Geref. Kerk 9.30 leesdienst, 3
ds. Breman, Mijdrecht. Rk Kerk zat. 7,
zo. 10.30.
ALPHEN AAN DEN RIJN: Herv. Gem.
Adventskerk 10 ds. Jonkman, 5 ds. Om-
mering; Kruiskerk 10 vicaris mevr. M.
Lourens; Opstandingskerk 10 mevr. J.
Broeijer-Bogers, 6.30 ds. J. v. Dok; G.
Herderkerk 10 ds. Taselaar, 5 drs. P. J.
Aartsen, jeugddienst; De Bron 9.15 ds.
Moll en pastoor De Graaf, oec. dienst,
10.30 ds. Moll, 6.30 ds. Nieuwenhuis;
Ashram (Marsdiep) 10 ds. Mulder; Ouds-
hoornse kerk 10 ds. Lapré; Sionskerk
(Meteoorlaan) 9.30 ds. Geluk, Baarn,
6.30 ds. Ouwendijk. Geref. Kerk Mar-
.kerk 10 ds. Wilschut, 6.30 ds. Moet,
Woerden; Salv.kerk 10 (oecum. dienst)
en 6.30 ds. Boer. Geref. K. Vrijg. (aula
schoo) Bospark) 9.30 en 5 ds. Room.
Ned. Geref. Kerk (school Willemstr.)
9.30 ds. M. de Jong, 4.30 br. J. K. Knol.
Chr. Geref. Kerk (Grijpensteinstr.) 9.30
en 4.30 ds. v.d. Meij. Oud-Geref. Gem.
(Hooftstr. 240) 9.30 en 4. Bapt.gem. (Mo-
lenwerfstr. 1) 10 evang. J. de Leeuw, 6.30
ds. Koekkoek. Bapt.gem. Noord (school
Kalkovenw. 62) 10 hr. J. v.d. Steen, 6.30
hr. N. v. Gemeren. Volle-evang.gem.
('De Ark', Pr. Hendrikstr. 54) 10 hr. A.
v.d. Hoorn. Pinkstergem. (school Bates-
tein 16) 10. Christengemeente 'De Hoek
steen' (geb. 'Bethel', hoek Emmalaan)
10. Leger des H. (Zonneweg 3) 10 en 7.
Remonstr. Gem. (Van Mandersloostr.
36) 10 ds. M. Roos. Rk Kerk: Bonifaci-
usk. zat. 7, zo. 9.45 en 11.30; Piusk. zat. 7,
zo. 9 en 10.30; De Bron zat. 7, zo. 9 en 11.
BENTHUIZEN: Herv. Gem. 9.30 ds.
Boer, 6 ds. Exalto. Geref./Herv. Gem.
(dorpshuis 'De Tas') 10.30 ds. Assies. Ge
ref. Gem. 9.30 en 6 ds. v. Aalst.
BODEGRAVEN: Herv. Gem. Dorps
kerk 10 en 6.30 ds. Wieman, ha; Salv
.kerk 10 en 6.30 ds. Terlouw, ha; Bethl-
.kerk (Nieuwerbrug) 10 en 6.30 ds. v.d.
Hoef, ha. Geref. Kerk 10 ds. Elderman,
6.30 ds. De Goede, Waarder. Geref. Gem.
(Stationsweg 17) 10 en 6.30 ds. Bac.
BOSKOOP: Herv. Gem. Dorpskerk 9.30
ds. Vlasblom, 6.30 ds. v.d. Pol; De Stek
9.30 ds. v.d. Pol. Geref. Kerk 9.30 ds. v. 't
Hoff, 5 ds. Huisman, H.woude. Chr. Ge
ref. Kerk 9.30 en 5 ds. Ribbers. Geref.
Gem. 9.30 en 6 leesdienst.
HAZERSWOUDE: Herv. Gem. 9.30 en
6.30 ds. De Graaf, ha. Geref. Kerk 10 ds.
Huisman, 5 ds. v. 't Hoff, Boskoop,
jeugddienst. Rk Kerk: dorp zat. 7, zo. 10
en 11.30; Anker zat. 7, zo. 8.45 en 11.15;
Rijndijk zat. 7, zo. 10.
HILLEGOM: Herv. Gem. 10 ds. Roth-
fusz, zie ook Martinuskerk. Geref. Kerk
('Hoeksteen') 10 ds. Hofland, zie ook
Martinuskerk. Chr. Geref. Kerk 11 ds. v.
Dijken, 5 ds. v. Langevelde. Rk Kerk:
Mart. zat. 7, zo. 9én 11 missen, 5 oecum.
gebedsdienst, pastoor Harding en ds.
Hofland; Jozefk. zat. 7, zo. 10 en 11.30.
'Voeding voor iedereen' (wondere spijziging, mat-
theÜS 15). (houtsnede van Rudi Seidel in Bijbels Museum
Beid. Herv. Gem, 'De Rank' (aula P.
Groen-college Pr. Frederikdreef 15) 10
ds. Westera-Franke en pastoor v. Mast
wijk, oecum. dienst. Geref. Kerk Vr-
.kerk 10 en 5 ds. Kersten, ha; Triumfa-
tork. 10 ds. Franken, Zeist, ha, 5 ds. Kos
ter, ha. Geref. K. Vrijg. 9.30 en 4 ds. Hei-
da. Ned. Geref. K. (aula Bestevaer
mavo) 9.30 en 7 kand. J. Arnold. Chr. Ge
ref. K. 10 en 5 ds. Slagboom. Vrije Chr.
Geref. Gem. (Unizaal) 10 en 5 ds. v.d.
Belt. Geref. Gem. (Remisestr.) 10 en 5
leesdienst. Geref. Gem. in Ned. (Lou-
westr.) 10 en 5. Vollè-evang.gem. (Voor-
str. 48) 9.45. Onafh. baptistengem. (Am-
bachtsweg 2) zo. 10 en ma. 8.15 ds. J. A.
KATWIJK AAN DEN RIJN: Herv.
Gem. Dorpsk. 10 prof. dr. v.d. Beek, 6 ds.
Wagter; Ontm.kerk 10 ds. Sloof, 6 ds. v.
KATWIJK AAN ZEE: Herv. Gem. N.
Kerk 10 ds. Driebergen, ha, 6 ds.
Vroegindeweij; O. Kerk 10 ds. Volk, ha, Visser.
6 ds. Schuurman, ha; Ichthusk. 10 ds.
Visser, ha, 5 ds. Sjollema; Pnielk. 9.30
ds. Sjollema, ha, 6 ds. Volk, ha; Mara-
nathakerk (Rijnsoever) 10 ds. Hovius,
ha, 6 ds. Christ. Overduin 2.15 ds. v.d.
LEIDERDORP: Herv. Gem. en Geref.
Kerk Dorpsk. 10 en 6.30 ds. Knorth;
Hoofdstr. 10 ds. Doesburg; Schep-
pingsk. 9 en 10.30 ds. v. Loenen. Ley-
thenrode 10 ds. W. de Leeuw. Elis.zie
kenhuis 9.30 hoogmis, 11 ds. E. Visser,
ha. Bapt.gem. (wijkgeb. Zijlkw.) 10 hr. J.
v.d. Zeeuw. Rk Kerk zat. 7, zo. 10 en
11.30.
LEIMUIDEN: Herv. Gem. 9.30 ds.
Schilt. Geref. Kerk 9.30 ds. v.d. Kooi, 7
ds. Aalders, Woubrugge. Rk Kerk zat. 7,
zo. 9.30 en 11.15.
LISSE: Herv. Gem. Dorpskerk 10 en 7
ds. 't Hooft, ha; Pauluskerk 10 ds. De
Gelder. Geref. Kerk 10 ds. v.d. Lugt,
Koudekerk, 5 mevr. ds. Attema-Roos-
jen, Nieuwerbrug. Geref. K. Vrijg. 9.30
en 4.30 ds. Arntzen. Ned. Geref. Kerk
(Salvatori) 10 en 7 ds. Vos, ha. Chr. Ge
ref. Kerk 9.45 en 4.30 ds. v. Dijken. Ge
ref. Gem. zo. 10 en 4 ds. Den -Boer, wo.
7.30 ds. Boogaard. Evangeliegemeente
(Heereweg 52a) 9.45 hr. K. van Gelderen.
Rk Kerk: Agathakerk zat. 7. zo. 10 en
11.30; Poelpolder zat. 7, zo. 10.30; Maria-
kerk zat. 7, zo. 9 en 10.30; Engelbew. zat.
7, zo. 10.30.
NIEUWKOOP: Herv. Gem. 9.30 ds. We-
gerif, 6.30 hr. J. Goedhart. Geref. Kerk
9.30 ds. Nooteboom. Chr. Geref. Kerk
9.30 leesdienst, 2.15 ds. Vlietstra, Zeist.
Remonstr. Gem. 10 ds. E. H. Cossee.
Evang. gem. (Kruispunt, Kennedylaan
33) 9.30. Rk Kerk zat. 7, zo. 9 en 10.45.
11.
NIEUW-VENNEP: Herv. Gem. 9.30 ds.
Ten Voorde, 7 ds. Quak, Berkel. Geref.
Kerk 9.30 en 4.30 ds. Wijngaarden. Chr.
Geref. Kerk 9.30 en 4.30 kand. M. Oos-
ting. Rk Kerk zat. 7, zo. 10.
NOORDEN: Herv. Gem. 9.30 ds. P.
Cammeraat, Leersum, 7 ds. Geuze. Ge
ref. Kerk (W. Verlaat) 10 ds. Stolk, Aals
meer, 7 kand. G. v.d. Linden, Wilnis.
NOORDWIJK: Herv. Gem. Grote of St.
Jeroensk. (Binnen) 10 ds. Keuning, 5 ds.
G. C. de Jong, Zoetermeer, 7 ds. Ruiten
burg; Hoofdstr. (Zee) 10 ds. Ruitenburg;
De Rank (Golfbaan) 10 ds. W. Dekker,
R.dam. Sole Mio 9 ds. Ruitenburg. Ge
ref. Kerk Buurtkerk (Hoofdstr.) 10 ds.
Kuiper, 5 ds. Elgersma; Vinkenl. (Bin
nen) 10 ds. Elgersma. Ned. Prot. Bond
(aula O.Zeew.) geen dienst. Rk Kerk Zee
O.geest. Rk Kerk Victork. zat. 7, zo. 9 en
11; Jozefk. zat. 7, zov9 en 10.30; De Zilk
zat. 7, zo. 10.30.
OEGSTGEEST: Herv. Gem. Groene of
Will.kerk-10 ds. Kooman; Pauluskerk 10
ds. Da Costa; Gemeentecentrum (Lijtw.)
10.30 ds. R. van Warven, Kampen, 7 ds.
Da Costa, vesper. Geref. Kerk 10 ds.
Plomp. Geref. Kerk Vrijg. (aula Dr.
Schilderschool) 9.30 en 4.30. Ned. Geref.
Kerk (Gem.centrum) 8.45 ds. De Lange,
4 ds. Horsman, Dordrecht. Van Wijcker-
slooth 4 ds. Vegter. Endegeest 10 pater
Boshouwers. Volle-evangeliegem.
(Gem.centrum) 4. Rk Kerk Will.kerk zat.
7, zo. 9 en 10.30.
OUD-ADE: Rk Kerk z
7, zo. 9.
VOORHOUT: Herv./Geref. KerKge-
meenschap 10 ds. C. J. de Jong. Rk Kerk
zat. T, zo. 9.30 en 11.
VOORSCHOTEN: Week van gebed
voor de eenheid. Herv. Gem. Dorpskerk
10.30 pastoor G. Paardekooper en ds. De
Zwart, 7 ds. De Zeeuw; De Ontmoeting
(Noordhofland) 10.30 pastoor Hessing
en ds. v.d. Schoot. Hulp en Heil (Scha-
kenbosch) 10 ds. Honig. Herv. evang. op
geref. grondslag (kerkgeb. 'Rehoboth'.
A. van Leeuwenhoekkade) 9.30 ds.
Kunz, Wadd.veen, 4.30 ds. Kagchelland,
Kamerjk. Geref. Kerk zie andere dien
sten. Öeref. K. Vrijg. (Bachlaan) 8.30 ds.
A. Geelhoed, 2.30 ds. Gunnink. Rk Kerk
Laur.kerk zat. 7, zo. 10.30 ds. G. Allen,
anglicaans predikant, en ds. Blanken,
10.30; Binnen z
i. 9.30 e
KOUDEKERK AAN DEN RIJN: Herv.
Gem. 10 ds. Ter Bals, 7 zie geref. kerk.
Geref. Kerk 10 ds. Boswijk, Lisse, 7 ds.
11.
OUDE EN NIEUWE WETERING:
Herv. Gem. 9.30 hr. J. Goedhart. Geref.
K. 9.30 ds. Zijl, 5 ds. v.d. Kooi. Remon
str. Gem. geen dienst. Rk Kerk zat. 7, zo.
ROELOFARENDSVEEN: Rk Kerk
Mar. Pres. zat. 7, zo. 9 en 11; Petrus-B.
zat. 7, zo. 9.30 en 11.30.
RIJNSATERWOUDE: Herv. Gem. 9.30
ds. W. L. Heymans, Alphen, 7 ds. Schilt.
Chr. Geref. K. 9.30 leesdienst, 2.15 ds.
v.d. Meij.
RIJNSBURG: Herv. Gem. Laurentius-
kerk 9.30 ds. Wagter, 5 ds. Smaling; Bet-
helkerk 9.30 ds. Christ, Katwijk aan Zee.
'De Kwetterpoel' 10 ds. Smaling, open-
deurdienst, mmv 'Campingsingers'. Ge
ref. Kerk Petrakerk 9.30 ds. Ribberink, 5
ds. Meynen, Haarlem; Imm.kerk 9 en
10.30 ds. Rang, N.-Vennep, 5 ds. Cziria;
Mar.kerk 9.30 ds. Cziria, 5 ds. Ribberink.
Geref. Kerk Vrijg. 10 en 5.15 ds. Grutter.
Chr. Geref. K. 9.30 en 5 ds. v. Sorge.
Evang. Christengem. (aula mavo) 10 hr.
C. Vork, Heerde. Rk Kerk zo. 10.30.
SASSENHEIM: Herv. Gem. 9 en 10.30
ds. Hemmes, O.geest, 7 ds. v. Achter
berg. Geref. Kerk 10 ds. Baas. Chr. Ge
ref. K. 10 en 5 ds. Aarnoudse. Ned. Prot.
Bond (Jul.laan 17) 10.30 mevr. ds. Lui-
kinga, Haarlem. Rk Kerk zat. 7, zo. 9.30
en 11.
TER AAR: Herv. Gem. 9.30 en 6.30 ds.
Stam. Geref. Kerk 9.30 en 6.30 ds. De
Reus, ha. Rk Kerk Aardam zat. 7, zo. 9 en
12; kerk Langeraar zat. 7, zo. 9.30 en
11.30.
VALKENBURG: Herv. Gem. 10 dr.
Vermeulen, 6.30 kand. P. Verhagen,
Gouda. Geref. Kerk 10 ds. Attema-Roos-
jen, Nieuwerbrug, 6.30 prof. dr. v.d.
Beek. Geref. K. Vrijg. 9.30 leesdienst,
5.30 ds. Heida.
M. Godskerk. zat. 7,
i. 9.30.
WADDINXVEEN: Herv. Gem. Brugk.
9.30 ds. De Koeyer, Wilnis. 5 ds. Schi-
paanboord; Hoeksteen 9.30 ds. Schi-
paanboord, 6.30 ds. Grisnigt, Benne-
kom; Bethelk. 9.30 ds. Goossen, 5 ds.
Kunz; Rehobothschool 9.30 ds. Trouw
borst, Vlaardingen; Imm.kerk 10 en 5i
ds. v. Houwelingen. Geref. Kerk Kruisk.
10.30 en 5 ds. Bongers; Ontm.kerk 9.30'
ds. Verdoorn. Geref. K. Vrijg. (Kruis-,
kerk) 8.30 en 2.45 kand. P. Groen, Kam
pen. Chr. Afgesch. Gem. 9.30 en 5 dsJ
v.d. Want. Oud-Geref. Gem. (Mercurius-
weg 29) 10 en 6.30. Remonstr. Gem. 10|
ds. Hooykaas, Den Haag.
WASSENAAR: Herv. Gem. Dorpsk. 10
ds. Steenstra, 4.30 ds. Abma, Gouda, 7
muziekdienst; Kievietk. ('Samen op
weg') 10 ds. J. Visser; Messiask. 10 ds.
v.d. Beid, Katwijk; Dorpscentrum 9.301
kand. C. N. van Dis. Geref. Kerk Zijllaan
10 ds. v.d. Woude, 7 ds. v.d. Zwaag,
Scheveningen. Ned. Prot. Bond (Kerk-
dam) 10.30 ds. Fockema Andreae.
WOUBRUGGE: Herv. Gem. 9.30 ds. A.
J. de Jong. Leiden, 6.30 ds. Moll, Alp-:
hen, jeugddienst. Geref. Kerk 9.30 ds.
Aalders, 6.30 ds. Zijl. Rk Kerk zat. 7, zo.
ZEVENHOVEN: Herv. Gem. 9.30 ds.
Geuze, Noorden. Geref. Kerk 9.30 dr.
Haitsma, Boskoop, 7 ds. Rang, N.-Ven-
ZOETERWOUDE: Herv. Gem. 10 ds.i
Wolthaus. Rk Kerk St. Jan zat. 7.30, zo.|
9.30; Chr. Dienaark. zat. 7, zo. 10; Meer-
burgkerk H. Rijndijk zat. 7, zo. 10 en,
11.30.
ZWAMMERDAM: Herv. Gem. 10 enj
6.30 ds. Eijsenga, ha. Geref. Kerk 10 hr.
M. Schreuder, Zevenhoven, 6.30 ds.
Mulder, Alphen. Remonstr. Gem. 10 ds. i
A. Steinhart ('Hooge Burch').
