'Moeders, houdt uw dochters in de gaten'
Hongerigen en vreemdelingen, nu opeens 'naast de deur'
mm
Vrouwen praten over hun incest-ervaring
GEESTELIJK LEVEN
ZATERDAG 16 JANUARI 1988
I
Oecumenisch Aandachtscentrum in de Haagse binnenstad. (foto wim Dijkman)
DEN HAAG - "Als je luistert
naar deze vrouwen, dan blijkt
duidelijk dat in heel wat min
der gevallen dan we vroeger
dachten het gezin de warmte
en veiligheid biedt die voor een
kind zo noodzakelijk zijn. Juist
door de beslotenheid van het
gezin kunnen daar ook de vre
selijkste dingen gebeuren. We
moeten ons dat in kerkelijke
kringen goed realiseren".
De diakonale predikant F. N. M.
Nijssen is een van de oprichters
van het Oecumenisch Aan
dachtscentrum aan de School
straat 18 in Den Haag. Daar kunnen
mensen persoonlijk of in groeps
verband met vrijwilligers en des
kundigen praten over hun vragen
en problemen. Zo zijn er nu ook ge
spreksgroepen voor vrouwen met
incest-ervaring.
Nijssen: "De worsteling van deze
vrouwen om uit de greep van hun
vroegere ongewenste intieme erva
ringen te komen is zwaar en duurt
jaren. Zij zullen die nooit helemaal
kunnen vergeten, maar ze hopen
wél voor een deel bevrijd te wor
den van de negatieve gevolgen". In
het hervormde blad 'Woord en
Dienst' schreef Nijssen, dat incest
ook de kerk een zorg moet zijn.
De diakonale predikant vroeg
zich in dat artikel af, of in christelij
ke kring huwelijk en gezin niet te
veel zijn geïdealiseerd. De beslo
tenheid van het gezin kan ook be
dreigend zijn. "Is daarbij niet ver
geten, dat er in de schepping ook
sprake is van gebrokenheid?"
Nader toegelicht:
"Uit het feit dat bij zwanger
schap zonder meer een huwelijk
werd geadviseerd, en uit het taboe
op echtscheidingen, vooral in ker
kelijke kring, is op te maken dat in
de kerken aan de mogelijkheid van
die gebrokenheid te veel is voorbij
gegaan".
"De patriarchale visie die nog
dikwijls wordt aangehangen - va
der is de baas in huis, vrouwen
moeten inschikkelijk en dienst
baar zijn -, de kijk op de vrouw als
eva de verleidster of het gebod 'eert
uw vader en moeder', het zijn
denkwijzen die verzet van het
meisje tegen ongewenste intimitei
ten gemakkelijk kunnen breken".
Nijssen vraagt zich af, of deze
denkwijzen er ook een oorzaak van
kunnen zijn, dat moeders seksueel
misbruik van hun dochters niet
eens opmerken. "Veel dochters
hebben geprobeerd hun moeder
signalen te geven van de toestand
waarin ze verkeerden. In de meeste
gevallen heeft die de signalen van
haar kind niet begrepen. Of niet
willen of kunnen begrijpen? Kin
deren voelen zich daardoor in de
steek gelaten juist door hun moe
der".
"Wij medewerkers van het Aan-
Samenstelling
van deze pagina:
S. J. de Groot
LEIDEN: Herv. Gem. Hoogl. kerk zie
geref. kerk Oude Vest; Marekerk 9.45 ds.
v. Niel, Rijnsburg, 12 studentenekkle-
sia, 5 ds. Markus, Broek op Langedijk;
Maranathak. (L. Morsweg) 10 ds. Kra
mer; Oecumenische geloofsgemeen
schap De Regenboog (Merenwijk) 9.30
ds. Alblas, 11.15 ds. Alblas en pastoor v.
Well; Bethlehemkerk (Driftstr.) 10 ds.
Hortensius, gez. dienst, mmv Petra-gos
pelkoor; Bevrijdingsk. (Montgomery-
str.) 10 ds. Rietveld, 5 ds. Hortensius;
Vredesk. (Burggravenl.) 10 ds. Nauta,
ha; Waalse kerk (Breestr.) 10.30 ds. Ribs.
Wijk 'Stevenshof zie na geref. kerk.
Acad. Ziekenhuis 9 rk. dienst, 10.15 ds.
v. Beinum. Diakonessenhuis elke zat.
10.30 rk. dienst, morgen 10.30 ds. v. 't
Hof, ha. Endegeest zie Oegstgeest. Ger
ef. Kerk Vredeskerk zie herv. gem.; Pe
trak. (Surinamestr.) in zijzaal 10.30 do-
vendienst, hr. H. A. Landman, zie ook
Bethl.kerk herv. gemeente; Oude Vest
10 ds. Koolstra; Maranathak. zie herv.
gem.; Bevrijdingsk. zie herv. gemeente;
bejaardenhuis Groenhoven 10 ds. Ver
doorn; Merenwijk zie herv. gemeente.
Wijk Stevenshof, gebouwtje 'Dijkhof
(Rijndijk) 10 kand. C. Blok. Geref. K.
Vrijg. (Herengr.) 10 ds. J. Simpelaar, 5
ds. Houtman. - Chr. Geref. K. (Steen-
schuur) 10 en 5 ds. Den Hertog. Geref.
Gem. (N. Rijn) 10 èn 4.30 ds. Boogaard.
Geref. Gem. in Ned. (Bethlehemkerk
Driftstr.) 11.30 en 5.30. Evang.-Luth.
Gem. (Hoogl. Kerkgr.) 10.15 ds. Mostert.
Doopsgez.-Remonstr. Gem. (Lokhorstk.
Pieterskerkstr.) 10.30 ds. Koek. Baptis-
tengem. (Petrakerk, Surinamestr.) 10 ds.
Agtereek. Evang. Gemeenschap (Mid-
delstegr. 3) 9 evang. J. de Leeuw, 10.30
evang. A. Jansen. Evangehecentrum-
Pinksterbew. (Bethlehemskerk Lam
mermarkt) 10 evang. Zijlstra, 7.30 gos
pelconcert Gert en Hermien Timmer
man, wo. 8 bijbelles, vr. 8 jeugddienst.
Pinkstergem. (O. Vest 13) 10. Leger des
Heils (hoek Vestestr./Groenesteeg) 10 en
7. Nieuw-Apost Kerk (H. Rijnd. 24): 9.30
en 4, wo. 8. Zevendedag-adventisten
('De Ontmoeting', Noordhofland
V.schoten)elke zat. 10 bijbelstudie, 11
predikdienst. Christelijke Wetenschap
(Steensch. 6) 10.30. 'De Christenge
meenschap' zat. 23 jan. 9.45 mensenwij-
dingsdienst in oud-kath. k. Zoeterw.sin-
gel. Kerk van J. Chr. v.d. Heiligen der L.
Dagen (Brahmsl.) 9.30, 10.30 en 11.20.
Oud-Kath. K. (Zoeterw.singel) zo. 10.
Rooms-Kath. K. Haagweg zat. 7, zo.
10.30; Herensingel zat. 7, zo. 9.30 en 11;
Rijndijk (Leiden-Stevenshof) zat. 7, zo.
10; Steenschuur zat 7, zo. 8.30,10,11.30,
6 en 7 Gof); Boshuizerkade zat. 7, zo. 9.30
en 11; Lammenschansweg zat. 7, zo. 9 en
10.30; Haarl.straat zat. 7, zo. 10.30 en
12.15; Merenwijk zie herv. gem.; H. Rijn
dijk (zie Zoeterwoude).
ABBENES: Herv. Gem. 10 ds. Verseput,
O.geest, ha.
dachtscentrum zouden willen zeg
gen: moeders, houdt uw dochter in
de gaten. Ze zitten vaak zó in de
klem dat ze niet weten hoe het u
duidelijk te maken. Daar komt nog
bij, dat veel dochters zich verant
woordelijk voelen voor het welzijn
van ouders, broers en zusjes. Zij
menen dat ze het uiteenvallen van
het gezin kunnen voorkomen door
toe te geven aan verlangens van het
mannelijke gezinslid".
Dat komt overeen met wat een
pastor uit de Leidse regio ons on
langs vertelde. Hij zei: "Het is niet
waar, dat in een gezin de een voor
de ander niet weet dat zulke dingen
gebeuren. Er wordt soms tegen wil
en dank mee doorgegaan om te
voorkomen dat het gezin uit elkaar
valt. Een middel om de band met
man en vader in stand te houden".
Beloften
Nijssen noemt de vroegere ervarin
gen van deze vrouwen 'ronduit ver
bijsterend'. "Hoe is het mogelijk
dat ouders hun kind zozeer voor ei
gen verlangens gebruiken zonder
oog te hebben voor wat er in het
kind omgaat. Wat denkt u van een
vader die zich door een baby laat
afzuigen? Of van een broer die zijn
zusje gebruikt en haar tegen beta
ling aan vriendjes uitleent? Het be
gint dikwijls heel subtiel. Aan-
De predikant J. Ouwendijk van
de Sionskerk in Oudshoorn-Ridder-
veld (Alphen aan den Rijn) ver
zoekt de rokende gemeenteleden na
drukkelijk hun rooklust binnen het
gebouw te bedwingen.
In 'Het Kerkblad': "Het gebeurt
steeds vaker dat 'men' al rookwaar
aanstekt in de wandelgangen van
de kerk en bij de garderobe. Ik vind
dat niet zo passend en andere kerk
gangers hebben er last van".
Hemd en rok. "Als het op het
grondvlak van de kerk gaat om de
waarde van synodale uitspraken,
dan blijkt het plaatselijke hemd
vaak nader te zijn dan de synodale
rok". Schrijft secretaris C. van der
Woude uit Wassenaar in zijn ver
slag van de laatste vergadering
van de gereformeerde regio (clas
sis) Leiden.
Uit de 'Kerkbode': "In het alge
meen is in de kerken van de classis
de verhouding predikant-kerke-
Taad-gemeente goed te noemen. Al
zijn er binnen de kerk genoeg con
troversiële punten, toch blijkt dat
kerkmensen elkaar niet loslaten,
maar in gesprek blijven".
Ver van m'n bed....Zoeter-
wouds raadslid A.Kolff-Haantjes
in het plaatselijke protestantse
kerkblad:
"De komende vier jaar zal Zoe
terwoude ieder jaar een huis ter be
schikking stellen voor 4a 5 vluch
telingen. Het gaat om mensen die
om politieke redenen of om hun ge
loof hun land ontvluchten, soms
hun familie en al hun bezittingen
achterlatend. Ze zijn voorlopig in
AARLANDERVEEN: Herv. Gem. zie
geref. kerk. Geref. Kerk 10 ds. Modder
aar, 6.30 ds. Boer. Chr. Geref. Kerk 9.30
en 4 ds. Schoonderwoerd, Soest. Rk
Kerk zat. 7, zo. 10.30.
ALPHEN AAN DEN RIJN: Herv. Gem.
Adventskerk 10 vie. M. Allewijn, 5 ds.
Ommering; Kruiskerk 10 ds. Vlasblom,
Boskoop; Opstandingskerk 10 ds. Om
mering. 6.30 ds. T. de Boer, Hoofddorp;
Nabij (Van Lennepstr.) 10 Arie Kam-
meraat, jeugdkapel; G. Herderkerk 10
ds. Mulder, 5 ds. Nieuwenhuis; De Bron
9.15 ds. Taselaar, 10.30 ds. Nieuwenhuis,
6.30 ds. Mulder; Ashram (Marsdiep) 10
ds. Moll, jeugddienst; Driehoorne 7
nam. ds. Moll; Oudshoornse kerk 10 ds.
Ter Bals; Sionskerk (Meteoorlaan) 9.30
en 6.30 ds. Ouwendijk. Geref. Kerk Mar-
.kerk 10 ds. Boer, 6.30 ds. G. de Jong,
Boskoop; Salv.kerk 10 ds. Baas, S.heim,
6.30 zie Opst.kerk. Geref. K. Vrijg. (aula
school Bospark) 9.30 ds. Houtman, 5 ds.
Room. Ned. Geref. Kerk (school Willem-
str.) 9.30 br. Z. van Voomveld, 4.30 ds. M.
de Jong. Chr. Geref. Kerk (Grijpen-
steinstr.) zo. 9.30 en 4.30 en 20 jan. 7.30
ds. v.d. Meij. Oud-Geref. Gem. (Hooftstr.
240) 9.30 en 4. Bapt.gem. (Molenwerfstr.
1) 10 en 6.30 ds. Koekkoek. Bapt.gem.
Noord (school Kalkovenw. 62) 10 hr. J.
Strietman, 6.30 hr. J. B. Klein Haneveld.
Volle-evang.gem. ('De Ark', Pr. Hen-
drikstr. 54) 10 hr. S. Verdouw. Pinkster
gem. (school Batestein 16) 10. Christen
gemeente 'De Hoeksteen' (geb. 'Bethel',
hoek Emmalaan) 10. Leger des H. (Zon
neweg 3) 10 en 7. Remonstr. Gem. (Van
Mandersloostr. 36) geen dienst. Rk
Kerk: Bonifaciusk. zat. 7, zo. 9.45 en
11.30; Piusk. zat. 7, zo. 9 en 10.30; De
Bron zat. 7, zo. 9 en 11.
BENTHUIZEN: Herv. Gem. 9.30 en 6
ds. Boer. Geref./Herv. Gem. (dorpshuis
'De Tas') 10.30 ds. J. W. v.d. Linden. Ger
ef. Gem. 9.30 en 6 ds. v. Aalst
BODEGRAVEN: Herv. Gem. Dorps
kerk 10 ds. Terlouw, 6.30 ds. Wieman;
Salv.kerk 10 ds. v.d. Hoef, 6.30 ds. Tas
elaar, Alphen; Bethl.kerk (Nieuwer-
brug) 10 ds. Wieman, 6.30 ds. v.d. Hoef.
Geref. Kerk 10 en 6.30 ds. v.d. Berg, ha.
Geref. K. Vrijg. (Ichthusk.) 9.30 ds.
Room, 4.30 ds. H. Feenstra. Geref. Gem.
(Stationsweg 17) 10 en 6.30 leesdienst.
Evang.-Luth. Gem. 9 ds. v. Beek.
BOSKOOP: Herv. Gem. Dorpskerk 9.30
ds. v.d. Pol, 6.30 ds. Vlasblom; De Stek
9.30 ds. v. 't Hoff. Geref. Kerk 9.30 ds. G.
de Jong, 5 ds. v. 't Hoff, ha. Chr. Geref.
Kerk 9.30 en 5 ds. Ribbers. Geref. Gem.
9.30 leesdienst, 3.30 ds. Rietdijk.
HAZERSWOUDE: Herv. Gem. 9.30 ds.
De Graaf, 6.30 dr. Haitsma, Boskoop,
jeugddienst. Geref. Kerk 10 ds. Boven
berg. Leiden, 5 ds. Kuiper, Noordwijk.
Rk Kerk: dorp zat. 7, zo. 10 en 11.30; An
dacht, knuffelen, aanrakingen. Op
allerlei manieren wordt gepro
beerd het verzet van het meisje te
breken. Met mooie beloften, lieve
woorden, maar ook met dreige
menten en zelfs lichamelijke mis
handeling".
De gevolgen van dergelijke erva
ringen zijn vele.
"Afkeer van seksueel contact,
vies zijn van eigen lichaam, licha
melijke klachten, huwelijksproble
men, vrees voor mannen, een
voortdurend gevoel van onveilig
heid, vervreemding, geen zelfsres-
pect hebben, ook angst voor emo
ties en om afgewezen te worden
door de familie als ze er eindelijk
over gaan praten, woede over wat
er is gebeurd en woede jegens ou
ders die hen niet beter hebben be
schermd, eenzaamheid, hunkering
naar warmte en liefde, naar een
échte moeder en vader".
De reacties van de omstanders
zijn er oorzaak van, dat jonge vrou
wen én jongens er heel moeilijk toe
komen zich hierover te uiten. Nijs
sen: "Die reacties zijn meestal zeer
afwijzend. Velen weten er geen
raad mee. De één reageert ongelo
vig: zoiets kan toch niet, je hebt
zo'n aardige vader. De ander zwakt
het af: daar moet je nu niet meer
over inzitten, het is al zo lang gele
den gebeurd. Dergelijke opmer-
Nederland toegelaten om te probe
ren asiel te verkrijgen en de officië
le status van vluchteling".
"Nu hoop ik, dat ook u bereid
bent deze vluchtelingen, die geen
kant op kunnen, gastvrij op te van
gen". Mevrouw Kolff vraagt of
kerkmensen in een groep willen
gaan zitten die de asielzoekers
helpt met inrichting van de wo
ning, wegwijs maakt in allerlei din
gen en zo meer. "Vroeger leek het
altijd ver van m'n bed als er ge
preekt werd over Mattheüs 25: hon
gerigen eten geven en vreemdelin
gen huisvesten. Maar het is nu op
eens 'naast de deur' geworden".
Geen grap
De Engelse rabbijn Lionel Blue
afgelopen zondag in 'Paradiso'
Amsterdam:
"Godsdienst is geen grap. Ik kan
het geloof niet voor mezelf gebrui
ken. Maar het kan mij wél gebrui
ken. Zelfs een vraag aan God over
de Holocaust slaat op onszelf terug.
De méns is Gods hand. De enige
kracht van God is de liefde, waar
toe Hij ons inspireert. Dat is meer
dan genoeg".
Blue hield daar de eerste van vijf
tien lezingen over de bijbel die het
vrijetijdscentrum 'Paradiso' en het
weekblad 'De Groene Amsterdam
mer' hebben georganiseerd. Hij liet
de ruim 200 aanwezigen af en toe
behoorlijk lachen. "Ik ben de be
kendste rabbijn van Engeland om
dat ik tijden^ een begrafenis in het
graf viel en er zelf niet meer uit kon
komen".
ker zat. 7, zo. 8.45 en 11.15; Rijndijk zat.
7, zo. 10.
HILLEGOM: Herv. Gem. 10.30 bevesti
ging ds. T. Verbeek door ds. Rothfusz en
ds. Hofland en intrede ds. Verbeek, 5 ds.
Hofland. Geref. Kerk ('Hoeksteen') zie
herv. gemeente. Chr. Geref. Kerk 10 en 5
ds. v. Langevelde. Rk Kerk: Mart. zat. 7,
zo. 9 en 11; Jozefk. zat. 7, zo. 10 en 11.30.
HOOGMADE: Herv. Gem. 10 ds. Van
Achterberg, Leiden. Rk Kerk zat. 7, zo.
10.
DE KAAG: Herv. Gem. 10 ds. Kolde-
wijn. Rk Kerk zat. 7, zo. 10.
KATWIJK AAN DEN RIJN: Herv.
Gem. Dorpsk. 10 ds. J. Batelaan, V.scho
ten, 6 ds. Sloof; Ontm.kerk 10 ds. Sloof,
6.30 kand. C. M. v. Dis, Wassenaar. Herv.
Gem. 'De Rank' (P. Groen-college) zie
Katwijk aan Zee. Geref. Kerk 10 ds. Ker
sten, 5 hr. D. J. Brouwer. Rk Kerk zat. 7,
zo. 10.
KATWIJK AAN ZEE: Herv. Gem. N.
Kerk 10 ds. Volk, 6 ds. Christ; O. Kerk 10
ds. Schuurman, 6 ds. Volk; Ichthusk. 10
ds. Bogaard, 5 ds. Hovius; Pniêlk. 9.30
ds. Vroegindeweij, 6 ds. Schuurman;
Maranathakerk (Rijnsoever) 10 ds. Drie
bergen, 6 ds. Visser. Overduin 2.15 ds.
v.d. Beid. Herv. Gem. 'De Rank' (aula P.
kingen duwen de betrokkenen te
rug in hun slachtoffer-zijn".
Wat de predikant van het Aan
dachtscentrum nodig vindt, zijn
aandacht, begrip en respect, be
reidheid tot luisteren, zonder te ba
gatelliseren of met gemakkelijke
oplossingen te komen.
Veilig...
Hij hoopt, dat er ook binnen de
kerk openheid komt voor slachtof
fers van incest. "Want geloof maar
niet dat het in kerkelijke kringen
niet bestaat. Ook een predikant,
ouderling of meelevend kerklid
kan ertoe komen zijn dochter te
misbruiken. Voor de dochter
schept dat een nog grotere verwar
ring. Hoe kun je je veilig voelen bij
God de Vader als je eigeVi vader je
alleen maar angst inboezemt? Wat
betekent christen-zijn nog als je je
eigen kind met zo weinig respect
behandelt?"
Een oprechte luisterhouding is
bij dit alles heel belangrijk. Voor
gelovigen geldt daarbij nog een ex
tra argument. Nijssen: "Misschien
kunnen mensen met zulke ervarin
gen dan iets gaan voelen van de
warmte en liefde die wij in de kerk
geacht worden aan elkaar te geven
als afspiegeling van Gods liefde
voor ons".
Ziekte. Longarts Harm Jan
Huidekoper in het Remonstrants
Weekblad:
"In mijn omgang met zieken is
mij gebleken, dat het erg belang
rijk is als je elkaar als mens leert
kennen. Dat je dus üit je rol van
arts of patiënt treedt. Veelal zeggen
gesprekken buiten de ziekte om
veel meer voor de begeleiding dan
medelingen over de ziekte zelf.
Men spreekt elkaar dan als gelijk
waardige medemensen, een gelijk
waardigheid die er in de techni
sche arts-patiënt-relatie zelden of
nooit is".
"Die gelijkwaardigheid blijft in
de stervensfase bestaan. Niet zel
den echter is de stervende zijn
hulpverlener de baas in wijsheid
en medemenselijkheid. De mede
menselijkheid is in deze fase het al
lerbelangrijkst. Het vak 'stervens
begeleider' bestaat niet. Iemand
die alle boeken van Kübler-Ross
heeft gelezen, heeft alle boeken
van Kübler-Ross gelezen, maar
•méér ook niet".
Het betoog van de arts Huideko
per komt hierop neer, dat men le-
ven-afscheidnemen-sterven niet
los van elkaar moet zien. "Het zijn
processen die ten nauwste met el
kaar te maken hebben. Aan de
laatste fase gaat een periode vooraf
die benut kan worden. Door dit
verband te zien verliest het ster
ven, naar ik hoop, iets van zijn be
angstigende kanten, evenals het
omgaan met de stervende mede-
Groen-college Pr. Frederikdreef 15) 10
ds. J. E. van Veen, Wassenaar. Geref.
Kerk Vr.kerk 10 dr. J. H. v.d. Bank, Ede,
jeugddienst, 5 ds. v.d. Horst; Triumfa-
tork. 10 ds. v.d. Horst, 5 ds. Kersten. Ger
ef. K. Vrijg. 9.30 leesdienst, 4 ds. Heida.
Ned. Geref. K. (aula Bestevaer-mavo)
9.30 ds. A. v.d. Heuvel, 7 ds. W. Smouter.
Chr. Geref. K. 10 en 5 ds. Slagboom.
Vrije Chr. Geref. Gem. (Unizaal) 10 en 5
ds. v.d. Belt. Geref. Gem. (Remisestr.) 10
en 5. leesdienst. Geref. Gem. in Ned.
(Louwestr.) 10 en 5. Volle-evang.gem.
(Voorstr. 48) 9.45. Onafh. baptistengem.
(Ambachtsweg 2) 10 br. A. Driesprong,
Dordrecht, ma. 8.15 ds. J. A. Visser. Soe-
fi-beweging Universel Murad Hassil
(einde Zuid-Boulevard) 4 nam. univer
sele eredienst.
KOUDEKERK AAN DEN RIJN: Herv.
Gem. 10 ds. Lapré, ha, 7 ds. v.d. Lugt, ha.
Geref. Kerk 10 ds. v.d. Lugt, ha, 7 zie
herv. gemeente.
LEIDERDORP: Herv. Gem. en Geref.
Kerk Dorpsk. 10 ds. v. Loenen, 6.30 ds.
v.d. Bom; Hoofdstr. 10 ds. Knorth;
Scheppingsk. 9 en 10 30 ds. v.d. Born,
ha. Leythenrode 10 pater Poelma. Elis-
.ziekenhuis 10 rector Vijftigschild. Bapt
.gem. (wijkgeb. Zijlkw.) 10 hr. J. de
Vries. Rk Kerk zat. 7, zo. 10 en 11.30.
LEIMUIDEN: Herv. Gem. 9.30 ds.
Schilt, 7 oecum. dienst, ds. v.d. Kooi en
Bikkelhard
In de wereldwijde oecumeni
sche beweging wordt de laatste ja
ren veel aandacht besteed aan de
armen. Dat is begrijpelijk omdat
kerken uit de zuidelijke wereld in
groten getale tot de oecumene zijn
toegetreden en lid zijn geworden
van de Wereldraad van Kerken.
De kerken in Nederland zijn be
paald geen kerken van de armen.
"Maar", zegt voorzitter D. C. Mul
der van de Raad van Kerken, "ze
zouden wel kerken mét de armen
kunnen ?ijn". In het zendingsblad
'Vandaar':
"Dat kan door goed naar armen
te luisteren - ook plaatselijk - en
hen zelf hun verhalen te laten ver
tellen. De Raad van Kerken heeft
geprobeerd dat te doen op een 'dag
van de armoede' in het afgelopen
najaar. De bevindingen van die dag
komen binnenkort aan de orde".
"Kerken kunnen armen bijstaan
met allerlei vormen van aandacht.
Dat hoeft beslist niet alleen finan
ciële bijstand te zijn. Voor de di-
akonieën liggen hier volop moge
lijkheden. Ook kunnen ze de poli
tiek in Nederland kritisch volgen.
Onze maatschappij lijkt soms weer
bikkelhard te worden, met aan de
ene kant mensen die zich haast al
les en aan de andere kant mensen
die zich bijna niets kunnen veroor
loven".
"Bij alle aandacht voor de armen
in eigen land betekent solidariteit
ook, dat we ons het lot van de ar
men (de allerarmsten) in de zuide
lijke wereld blijven aantrekken".
pastoor Harding. Geref. Kerk 9.30 ds.
v.d. Kooi, 7 zie herv. gemeente. Rk Kerk
zat. 7, zo. 9.30 en 11.15.
LISSE: Herv. Gem. Dorpskerk 10 ds. 't
Hooft; Pauluskerk 10 ds. v. Itterzon,
Gouda, 7 hr. J. W. Hoffenaar, Voorhout,
jeugddienst. Geref. Kerk 10 ds. Boswijk,
7 zie Pauluskerk. Geref. K. Vrijg. 9.30
kand. A. S. v.d. Lugt, 4.30 stud. P. Groen.
Ned. Geref. Kerk (Salvatori) 10 prof. A.
Troost, A.dam, 7 ds. Vos. Chr. Geref.
Kerk 10 en 4.30 ds. v. Dijken. Geref.
Gem. zo. 10 en 4 en wo. 20 jan. 7.30 ds.
Den Boer. Evangeliegemeente (Heere-
weg 52a) 9.45 hr. J. Spaargaren, ha. Rk
Kerk: Agathakerk zat. 7, zo. 10 en 11.30;
Poelpolder zat. 7, zo. 10.30; Mariakerk
zat. 7, zo. 9 en 10.30; Engelbew. zat. 7, zo.
10.30.
NIEUWKOOP: Herv. Gem. 9.30 ds. Kiel-
der, Vianen, 6.30 ds. v. Doorn, Hilver
sum. Geref. Kerk 9.30 ds. H. Kuyk, pilt-
hoven, 5 avondgebed. Chr. Geref. Kerk
9.30 leesdienst, 2.15 ds. Vlietstra, Zeist.
Remonstr. Gem. 10 ds. M. A. Bosman-
Huizinga. Evang. gem. (Kruispunt, Ken-
nedylaan 33) 9.30. Rk Kerk zat. 7, zo. 9 en
10.45.
NIEUWVEEN: Herv. Gem. 9.30 ds. De
Graaff, 6.30 ds. Eijsenga, Zwammer-
dam. Geref. Kerk 9.30 dr. C. Wigmans,
Alphen, 7 ds. Wattel, Hoofddorp. Rk
Kerk zat. 7, zo. 9 en 11.
NIEUW-VENNEP: Herv. Gem. 9.30 en 7
ds. Ten Voorde, ha. Geref. Kerk 9.30 en
4.30 ds. Rang. Chr. Geref. Kerk 9.30 en
4.30 student H. Peet. Rk Kerk zat. 7, zo.
10.
NOORDEN: Herv. Gem. 9.30 en 7 ds.
Geuze. Geref. Kerk (W. Verlaat) 10 hr. M.
Schreuder, 7 ds. v.d. Geer, Veenendaal.
NOORDWIJK: Herv. Gem. Grote of St.
Jeroensk. (Binnen) 10 ds. v.d. Lee, ha, 5
ds. M. van Campen, Woerden, 7 drs. G.
A. Scholte; Hoofdstr. (Zee) 10 ds. Rui
tenburg; De Rank (Golfbaan) 10 ds. A. J.
de Jong, Leiden. Zie ook geref. kerk. Ge
ref. Kerk Buurtkerk (Hoofdstr.) 10 drs.
Scholte, 5 ds. Ruitenburg; Vinkenl.
(Binnen) 10 ds. Kuiper; Sole Mio 9 ds.
Kuiper. Ned. Prot. Bond (aula O.Zeew.)
10.30 hr. J. P. Hulsbos, Sassenheim. Rk
Kerk Zee zat. 7, zo. 10.30; Binnen zat. 7,
zo. 9.30 en 11.
NOORDWIJKERHOUT: Dorpsk. 10
prof. dr. v.d. Beek, Valkenburg. Rk
Kerk Victork. zat. 7, zo. 9 en 11; Jozefk.
zat. 7, zo. 9 en 10.30; De Zilk zat. 7, zo.
10.30.
OEGSTGEEST: Herv. Gem. Groene of
Will.kerk 10 ds. P. Sierat; Pauluskerk 10
ds. Da Costa, oecum. dienst van Schrift
en Tafel, mmv Cappella pro Cantibus;
kerk mét de armen
Kerkwinkel. "Merkt de samen
leving op maandag, dat de dag er
vóór heil en bekering zijn verkon
digd? Al die leerhuizen, die ons
steeds beter de grondwoorden van
de bijbel doen verstaan, wordt de
maatschappij er menselijker van?"
Die vragen komen van de sociale
predikant Juijen Beumer, die in
Haarlem een 'kerkwinkel' runt. Oe
cumenische werkplaats, kerkwin
kel en aanloopcentrum, heet het of
Gemeentecentrum (Lytw.) 10.30 mevr.
ds. Duhoux-Rueb, Wassenaar, 7 ds.
Kooman, themadienst over 'conciliair
proces' Wereldraad. Geref. Kerk 10 ds.
Plomp, ha. Geref. Kerk Vrijg. (aula Dr.
Schilderschool) 9.30 en 4.30 stud. J.
Boerma. Ned. Geref. Kerk (Gem.cen-
trum) 8.45 en 4 (ha) ds. De Lange. Van
Wijckerslooth 4 ds. Plomp. Endegeest
10 ds. Friederich. Volle-evangeliegem.
(Gem.centrum) 4. Rk Kerk Will.kerk zat.
7, zo. 9 en 10.30. Pauluskerk 7.30 nam.
dienst Radiogemeente, ds. A. H."van
Gent, mmv Leids Kerkkoor.
OUD-ADE: Rk Kerk zat. 7, zo. 9.
OUDE EN NIEUWE WETERING:
Herv. Gem. 9.30 hr. J. W. Hoffenaar,
Voorhout. Geref. K. 9.30 en 5 ds. Zijl, ha.
Remonstr. Gem. 10 dr. Meijering,
O.geest. Rk Kerk zat. 7, zo. 10 en 11.30.
ROELOFARENDSVEEN: Rk Kerk
Mar. Pres. zat. 7, zo. 9 en 11; Petrus-B.
zat. 7, zo. 9.30 en 11.30.
RIJNSATERWOUDE: Herv. Gem. 9.30
hr. J. de Haan, Zevenhoven, 7 ds. v.
Driel. Chr. Geref. K. 9.30 leesdienst, 2.15
ds. Boiten, Schiedam.
RIJNSBURG: Herv. Gem. Laurentius-
kerk 9.30 ds. Smaling, ha, 5 ds. Wagter,
ha; Bethelkerk 9.30 ds. Wagter. Geref.
Kerk Petrakerk 9.30 ds. J. de Waard,
Schiedam, 5 ds. Cziria; Imm.kerk 9 en
10.30 ds. D. H. Eerbeek, Den Haag, 5 ds.
Ribberink; Mar.kerk 9.30 ds. J. Spoor,
Utrecht, 5 ds. Snel. Gevangeniszondag.
'Vlietstede' 3 nam. ds. Ribberink, ha.
Geref. Kerk Vrijg. 10 ds. Grutter, beves
tiging kand. J. Klapwijk, 4.30 intrede ds.
Klapwijk (als zendingspredikant). Chr.
Geref. K. 9.30 en 5 ds. v. Sorge. Evang.
Christengem. (aula mavo) 10 ds. M. v.d.
Vlugt. Rk Kerk zo. 10.30.
RIJPWETERING: Rk Kerk zo. 9 en
10.30.
SASSENHEIM: Herv. Gem. 10 ds. Ger
mans, ha, 7 ds. Keuning, Noordwijk, ha.
Geref. Kerk 10 ds. Bras, ha, 7 zie herv.
gemeente. Chr. Geref. K. 10 en 5 kand.
M. Hogenbirk, Apeldoorn. Rk Kerk zat.
7, zo. 9.30 en 11.
TER AAR: Herv. Gem. 9.30 ds. Kirpes-
teyn, Waardenburg-Neerrijnen, 6.30 ds.
Sterrenburg, Rijsoord. Geref. Kerk 9.30
kand. G. J. de Bruin, 6.30 ds. Cziria,
Rijnsburg. Rk Kerk Aardam zat. 7, zo. 9
en 12; kerk Langeraar zat. 7, zo. 9.30 en
11.30.
VALKENBURG: Herv. Gem. 10 dr. Ver
meulen, 6.30 hr. W. Schot, gez. zendings-
dienst. Geref. Kerk 10 ds. Oegema, 6.30
zie herv. gemeente. Geref. K. Vryg. 9.30
en 5.30 ds. Heida.
ficieel. Uitgaande van het sociale
basispastoraat. Beumer vertelt er
over in het hervormde blad 'Woord
en Dienst'.
"Zeker, er wordt in de kerken
veel gepraat over de samenleving,
maar zijn we ook actief betrokken
bij wat zich concreet in eigen stad
of plaats afspeelt? Ik denk dan aan
bewuste keuzes die afwijken van
hoe we gewend waren te kiezen.
Durven we in verzet te komen als
op ons werk de zoveelste negatieve
opmerking over asielzoekers
wordt gemaakt? Durven we in de
bres te springen als onze baas ook
vindt dat vrouwen toch maar het
eerst ontslagen moeten worden?"
Op de rand van kerk en samenle
ving is het Haarlemse sociale basis
pastoraat bezig met een 'kerkelijk
experiment'. Stap voor stap wordt
gebouwd aan een interkerkelijke
structuur van werkgroepen. Nu
zijn er al de werkgroepen 'versla
ving', 'asielzoekers', 'adoptie'
(vooral voor zieke bejaarden),
'Zuid-Afrika' en 'homoseksuali
teit'. Op hun beurt zoeken deze
groepen aansluiting bij stedelijke
werkgroepen of organisaties.
Juijen Beumer: "Het gaat erom
de wereld menselijk(er) te maken.
Dat is zending van de christelijke
gemeente. De 'armen en verdruk
ten' zélf zullen ons moeten leren
hoe we ons kerkewerk gestalte
moeten geven. Wie weet zullen we
dan gebracht worden waarheen we
niét willen (Johannes 21 vers 19)".
VOORHOUT: Herv./Geref. Kerkge
meenschap 10 ds. C. J. de Jong. Rk Kerk
zat. 7, zo. 9.30,en 11.
VOORSCHOTEN: Herv. Gem. Dorps
kerk 10 ds. Blanken; De Ontmoeting
(Noordhofland) 10 ds. v.d. Schoot. Hulp
en Heil (Schakenbosch) 10 ds. Verheule.
Herv. evang. op geref. grondslag (kerk-
geb. 'Rehoboth', A. van Leeuwenhoek
kade) 9.30 ds. G. H. van Kooten, 4.30 ds.
De Reuver, Delft. Geref. Kerk 10 ds. De
Zeeuw, 7 ds. v.d. Schoot. Geref. K. Vrijg.
(Bachlaan) 10 en 5 ds. D. Zandbergen.
Rk Kerk Laur.kerk zat. 7, zo. 11.30; M.
Godskerk. zat„7, zo. 10. Kerk van Enge
land (British school in The Netherlands,
J. v. Hooflaan 3) 10.15 anglicaanse
WADDINXVEEN: Herv. Gem. Brugk.
9.30 ds. Goossen, 5 ds. Kunz; Hoeksteen
9.30 ds. Kunz, 6.30 ds. Schipaanboord;
Bethelk. 9.30 kand. W. Groenendijk, 5
ds. Goossen; Rehobothschool 9.30 ds.
Schipaanboord; Imm.kerk 10 ds. De
Moor, 5 ds. v. Houwelingen. Geref. Kerk
Kruisk. 10.30 ds. v. Houwelingen, 5 ds. v.
Kooij, Oudewater; Ontm.kerk 9.30 ds.
Bongers. Geref. K. Vrijg. (Kruiskerk)
8.30 ds. Kooy, Capelle a.d. IJssel, 2.45 ds.
De Vries, Zwijndrecht. Chr. Afgesch.
Gem. 9.30 en 5 ds. v.d. Want. Oud-Geref.
Gem. (Mercuriusweg 29) 10 en 6.30.
WARMOND: Herv. Gem. 10 ds. Muis.
Rk Kerk zat. 7, zo. 9 en 11.
WASSENAAR: Herv. Gem. Dorpsk. 10
ds. Steenstra, 4.30 kand. v. Dis; Kie-
vietk. ('Samen op weg') 10 ds. J. Visser;
Messiask. 10 ds. v. Waasbergen; Dorps
centrum 9.30 ds. Vergunst, Zoetermeer.
Geref. Kerk Zijllaan 10 ds. Wolthuis,
Monster. 7 kand. mevr. C. A. vam Ede,
Kampen. Ned. Prot. Bond (Kerkdam)
10.30 bezinningssamenkomst met dans
en vertelling.
WOUBRUGGE: Herv. Gem. 9.30 en 6.30
ds. v. 't Hof, ha. Geref. Kerk 9.30 en 6.30
ds. Aalders, ha. Ned. Prot. Bond (De
Wijk) 10.30 ds. M. Roos. Rk Kerk zat. 7,
zo. 10.
ZEVENHOVEN: Herv. Gem. 9.30 ds. De
Leeuw, Maam, 7 ds. Bronsgeest, Leiden,
ha. Geref. Kerk 9.30 ds. Christ, Katwijk
aan Zee, 7 hr. M. Schreuder.
ZOETERWOUDE: Herv. Gem. 10 ds.
Wolthaus. Rk Kerk St Jan zat. 7.30, zo.
9.30; Chr. Dienaark. zat. 7, zo. 10; Meer-
burgkerk H. Rijndijk zat. 7, zo. 10 en
11.30.
ZWAMMERDAM: Herv. Gem. 10 ds.
Eijsenga, 6.30 ds. De Graaff, Nieuwveen.
Geref. Kerk 10 hr. J. v. Wallinga, L.dorp,
6.30 ds. Elgersma, Noordwijk.
Oud-katholiek kerk in Leiden. (toto wim Dijkman)
