Verband tussen angst en langer
verblijf patiënten in ziekenhuis
Brugwachtershuizen moeten wellicht wijken voor flats
Provincie vraagt rijk geld voor I ITÜ
Quidel mogelijk naar Leiden
Bouwen in
stadswijken
actief in vrije tijd
WOENSDAG 13 JANUARI 1988
Parapsychologie
In het kader van een lezingen
cyclus over parapsychologie
houdt drs. H. van Dongen don
derdag 14 januari een spreek
beurt over 'Het leven na de dood'.
De lezing wordt gehouden in de
Kapelzaal van K&O aan de Ou
de Vest 45, aanvang 20.15 uur.
Kaarten zijn daar dagelijks tus
sen 9.00 en 17.00 verkrijgbaar of
anders telefonische te reserveren
via 141141.
Ouderen
De Algemene Nederlandse
Bond voor Ouderen houdt maan
dag 18 januari een bijeenkomst
over medicijngebruik in de soos
aan het Rapenburg 48. Drs. H.
van den Broek geeft een toelich
ting, onder meer aan de hand
van dia's. De soos is te bereiken
via Pieterskerkhof 4a. Aanvang
14.00 uur.
Calligrafie
In samenwefking met het Dien
stencentrum Zuid-West wordt in
Buurthuis Vogelvlucht aan de
Boshuizerlaan een vervolgcursus
calligrafie gegeven. De cursus
omvat 12 lessen. De kosten zijn
10,50 gulden, exclusief materi
aal. Voor informatie tel. 768711.
De Burcht
Muziekvereniging De Burcht
houdt zondag 17 januari in haar
gebouw aan de Aalmarkt 9 een
klaverjas- en sjoelmiddag. Aan
vang 14.00 uur.
Promotie-onderzoek van Leidse Saskia Boeke:
Aantal bewoners heeft woningen aan Roomburgerweg pas gekocht
De Leidse psychologe
Saskia Boeke is vandaag in
Rotterdam gepromoveerd
op een onderzoek naar de
'Pychologische aspecten
van het ondergaan van een
operatie'. Saskia
onderzocht in het
Academisch Ziekenhuis
Leiden ruim honderd
patiënten die aan hun
galblaas warert geopereerd.
Het onderzoek bestond uit
twee onderdelen: nemen
patiënten onder narcose
geluiden waar en hoe groot
is de angst vlak voor en
direct na de operatie.
door
Jan Westerlaken
LEIDEN - Patiënten die na de ope
ratie angstiger waren dan voor de
ingreep, lagen twee dagen langer in
het ziekenhuis dan patiënten die
minder angst vertoonden. Die
angst, denkt Saskia Boeke, zou in
vloed kunnen hebben op het her
stel van de patiënt.
Patiënten die onder narcose wa
ren, namen geen geluiden waar die
hun via een koptelefoon werden
aangeboden. Zes dagen na de ope
ratie kon niet één van de patiënten
zich ook maar iets van een geluidje
herinneren.
Tot deze twee conclusies komt
de Leidse psychologe Saskia Boe
ke in haar proefschrift 'Psychologi
sche aspecten van het ondergaan
van een operatie' waarop zij van
daag in Rotterdam promoveerde.
Saskia zou aanvankelijk alleen het
geluidsonderzoek doen, maar kop
pelde het angstaspect eraan vast,
omdat dit een unieke kans was om
een dergelijk onderzoek te verrich
ten. De patiënten waren voorhan
den.
Angst
Over de angst zegt Saskia met
nadruk: "We hebben een verband
gevonden tussen verandering van
angst en langer in het ziekenhuis
liggen. Dat is alles. Er is niet naar
oorzaken gezocht. Laat dat vooral
duidelijk zijn. Want er zijn legio an
dere factoren die een rol kunnen
spelen waarom een patiënt langer
dan normaal in het ziekhuis moet
blijven. Angst is er slechts een
Saskia vertelt het angstonder-
zoek te hebben opgezet met de cen
trale vraag: welke invloed heeft het
ondergaan van een operatie op de
angstgevoelens van een patiënt.
Vlak voor de ingreep is de patiënt
over het algemeen angstiger, dan
kort erna. "Maar", zegt Saskia, "dat
hoeft niet altijd zo te zijn. Ik kwam
patiënten tegen met een houding
van: ach, die operatie morgen is
een fluitje van een cent. Achteraf
kon je zien dat diezelfde patiënt
heel teleurgesteld was. Omdat de
toestand na de ingreep toch niet zo
gemakkelijk was als hij vooraf had
gedacht".
Hoe is Saskia Boeke bij haar
angstonder zoek te werk gegaan?
Ze zegt: "We hebben niet naar
groepen patiënten gekeken, maar
naar het individu op zich. Eén dag
vóór en drie dagen na de operatie
hebben we hen een vragenlijst la
ten invullen. Uit die lijsten kwam
naar voren, dat de angst bij eender
de van de patiënten na de ingreep
toenam. Hiervan was, naar verhou
ding, vooral sprake bij mannen. Zij
waren direct na de ingreep angsti
ger, dan vlak ervoor".
Mentaal
Saskia vermoedt, dat patiënten
die vóór de operatie niet zo bang
waren, zich mentaal niet optimaal
hadden voorbereid. "Ze hadden
niet genoeg ingeschat wat er zou
gebeuren. Wanneer iemand dat
niet doet, dan valt de situatie na de
ingreep geweldig tegen. En dat kan
leiden tot een toename van angst
gevoelens na de operatie. Wellicht
hebben die gevoelens ook weer in
vloed op een voorspoedig herstel
van de patiënt. Echter, een boel an
dere factoren spelen in die herstel
fase eveneens een belangrijke rol".
Met deze constatering was het
angstonderzoek niet afgesloten.
Saskia heeft naar een methode ge
zocht waarmee vóóraf kan worden
vastgesteld of de angstgevoelens
van een patiënt voor of na de opera
tie zullen toenemen.
De psychologe: "Indien ik vooraf
kan zeggen, dat de patiënt na de in
greep kans heeft angstiger te zijn
dan ervoor, dan kun je zo iemand
speciale aandacht geven. Aandacht
om die toename van angst te voor
komen. Lukt dat, dan zou je een
sneller herstel, in mijn ogen al
thans, in de hand werken".
Om daar achter te komen heeft
Saskia Boeke een soort 'meetlat'
proberen te ontwikkelen waarmee
patiënten kunnen worden opge
spoord die als gevolg van angst de
kans lopen trager te herstellen, dan
patiënten die in eenzelfde situatie
verkeren maar met minder angst.
Antwoorden op een combinatie
van vragen die hierover uitsluitsel
geven.
Of patiënten nu wel of geen ge
luidjes opnemen als zij onder nar
cose zijn. Het onderzoek van Sas
kia Boeke is er duidelijk over: nee.
Patiënten lijken geen geluiden op
te vangen als zij worden geope
reerd. Zes dagen na de operatie
kregen de meer dan honderd pa
tiënten deze vraag voorgelegd. Niet
één van hen kon zich herinneren
wat te hebben gehoord.
Saskia stelt zich enigszins gere
serveerd op. Ze zegt: "Ik heb niet
kunnen aantonen dat de patiënten
iets van de geluiden hebben opge
pikt, die wij hun hebben aangebo
den. Het is best mogelijk dat gelui
den via andere wegen wel op te
pakken zijn. Een collega van mij
deed in 1980 een soortgelijk onder
zoek. Hij kwam toen tot de slot
som, dat patiënten onder narcose
wél geluid registreren. Ik heb dat
onderzoek nu in een verfijnde
vorm herhaald en ben tot een ande
re conclusie gekomen. Diezelfde
collega zal de draad van mijn on
derzoek vermoedelijk in de loop
van dit jaar oppakken en gaan kij
ken of dit fenomeen misschien op
een andere manier is op te sporen".
Saskia Boeke beseft, dat er in
principe niets is veranderd. "In fei
te weten we dus niks nieuws", zegt
ze. "We hebben geen nieuwe infor
matie er bij gekregen. Mijn collega
wel en ik niet. Hoe dat komt? Wel
licht een toevalstreffer. Soms vind
je iets, soms niet. Belangrijk hierin
is, dat patiënten toen langer in het
ziekenhuis lagen dan nu. De kans
om het effect van geluid aan te to
nen, was dus groter dan bij mijn
groep patiënten die korter waren
opgenomen. Een andere mogelijk
heid is: hij heeft andere geluiden
gebruikt dan ik".
Voor Saskia is het ook nog de
vraag hoe het mogelijk is dat pa
tiënten tijdens de operatie gelui
den kunnen registreren en zich die
erna herinneren. "Best mogelijk",
veronderstelt ze, "dat de narcose
niet diep genoeg is geweest. In
mijn onderzoek hebben we gepro
beerd bij iedere patiënt de narcose
even diep te houden. Maar daar
voor zijn geen objectieve maten.
Dit zou dus best een storende in
vloed op het onderzoek kunnen
hebben gehad".
Waarom wilde Saskia weten of
patiënten tijdens een narcose prik
kels van buitenaf kunnen waame-
De psychologe: "Zou uit een on
derzoek blijken dat operatiepatiën
ten wat waarnemen, dan zou het
opvangen van nare geluiden een
nadelige invloed op de genezing
kunnen hebben. Dus zou je dingen
kunnen doen die het herstel bevor
deren. Zoals het toedienen van po
sitieve geluiden. Het onderzoek
van mijn collega gaf dit aan. Pa-
Eind november heeft het
gemeentebestuur de nota
'Bouwen in bestaande Leidse
wijken' het licht laten zien.
Daarin is een aantal plekken
geïnventariseerd, verspreid
over grote delen van de stad,
waar nog het één en ander
gebouwd kan worden. Het gaat
daarbij veelal om plantsoentjes
of grasstroken waar een blokje
nieuwbouw volgens de
gemeente niet zou misstaan of
de omgeving zelfs ten goede zal
komen.
Het gemeentebestuur is tot die
keuze gekomen omdat Leiden
langzamerhand raakt
volgebouwd en toch nog steeds
een groot aantal
LEIDEN - Tot op heden heerst aan
de Roomburgerweg nog een beetje
de landelijke sfeer van een Gro
ningse veenkolonie. De vier brug
wachterswoningen van provincia
le waterstaat leveren daaraan een
niet geringe bijdrage. Over een
paar jaar zou dat allemaal wel eens
anders kunnen zijn. De nota 'Bou
wen in bestaande wijken' wijst de
ze plek namelijk aan voor woning
bouw.
Heras bouwt
op terrein
van Wernink
LEIDEN - Heras Hekwerken be
gint in februari met de bouw van
een nieuw kantoor ën opslagruim
te op het Wernink-terrein. Het be
drijf, dat sinds 1983 in Leiden is ge
vestigd, is tot nu toe in een noodge
bouw gehuisvest.
Het nieuwe gebouw heeft een
oppervlakte van 10 bij 30 meter. De
hoogte variëert van 3 tot 5 meter.
Bij de vestiging van Heras in Lei
woningzoekenden telt. Voor de
vele woningzoekenden zijn de
voornemens van de gemeente
dan ook goed nieuws. De
bewoners van de wijken waar
gebouwd gaat worden lijken
echter minder opgetogen.
Vanaf 18 januari houdt de
gemeente in verschillende
wijken bijeenkomsten over de
bouwplannen. Op die avonden
lichten de wethouders
Tesselaar (volkshuisvesting)
en Peters (ruimtelijke
ordening) de plannen toe en
kunnen burgers op hun beurt
vertellen wat zij er van denken.
Maandag is de eerste
bijeenkomst over
bouwplannen voor de
gebieden Meerburg,
Rijndijkbuurt,
Professorenwijk en
Burgemeesterswijk.
Voorafgaand aan elke
bijeenkomst zullen artikel in
dit dagblad verschijnen over
de plannen van het
gemeentebestuur. Vandaag de
locatie Roomburgerweg.
door
Jan Rijsdam
De brugwachterswoningen zou
den volgens de gemeente plaats
kunnen maken voor een flat met 70
appartementen. Het is een ideale
plek om te wonen, redeneert het
gemeentebestuur. "Momenteel
wonen er maar vier gezinnen. Als
we er een flatgebouw neerzetten
zouden er veel meer mensen kun
nen wonen. Vooral ouderen zou
den we een plezier doen omdat het
een heel aantrekkelijke omgeving
is om over uit te kijken", aldus ge
meente-ambtenaar D. Halfwerk.
"Het gemeentebestuur is zich er
van bewust dat het huidige karak
ter van de Roomburgerweg ook
zeer de moeite waard is", vertelt
Halfwerk. "Een groot flatgebouw
maakt daar natuurlijk inbreuk op.
Het is een moeilijk afwegingspro
ces geweest of deze plek nu wel of
niet als mogelijke bouwlocatie
moest worden opgevoerd. Uitein
delijk is besloten het wel te doen en
een definitieve beslissing af te la-
Universiteit
vraagt subsidie
postdoctorale
opleiding
LEIDEN - De Medische Faculteit
Leiden heeft bij het ministerie van
onderwijs en wetenschappen een
startsubsidie aangevraagd voor het
opzetten van een postdoctorale op
leiding farmaceutische geneeskun
de. Hiermee is een bedrag van ruim
driekwart miljoen gulden ge
moeid. Als het ministerie de subsi
die-aanvraag honoreert zal de op
leiding reeds in december 1988 van
start kunnen gaan.
Het plan voor deze opleiding is
door de Medische Faculteit Leiden
opgezet in nauw overleg met de far
maceutische industrie en zal ver
der worden uitgewerkt door de fa
culteit, het bedrijfsleven en het
Centrum voor Biofarmaceutische
Wetenschappen in Leiden. Docen
ten zullen uit binnen- en buiten
land worden betrokken vanuit uni
versiteiten en bedrijfsleven. De
cursus zal engelstalig zijn en ge
richt op een internationaal publiek,
Voor de opleiding zou al grote be-
'Toekomst hulpdiensten anders in gevaar'
DEN HAAG/LEIDEN - De provin
cie Zuid-Holland wil jaarlijks een
kwart miljoen gulden van het mi
nisterie van welzijn, volksgezond
heid en cultuur voor de telefo
nische hulpdiensten in Leiden,
Schiedam, Spijkernisse en Dord
recht. Stelt minister L.C. Brink
man dat geld niet beschikbaar, dan
dreigen er gedwongen ontslagen
en mogelijk zelfs opheffing van
hulpdiensten, aldus de provincie in
een brief aan de bewindsman.
LEIDEN Leiden is een van de
mogelijke vestigingsplaatsen voor
het biotechnologische bedrijf Qui-
del. Deze Amerikaanse onderne
ming heeft besloten het hoofdkan
toor voor Europa in Nederland te
vestigen. De Maatschappij voor In
dustriële Projecten (MIP) inves
teert vier miljoen dollar in het be
drijf.
Bij Quidel, dat middelen ontwik
kelt om allergieën te onderdruk
ken, werken ongeveer 200 mensen.
Bij het Europese hoofdkantoor
gaan ongeveer 25 mensen werken.
Tot voor kort werden de hulp
diensten betaald door het rijk en de
gemeenten. Maar met het in wer
king treden van de nieuwe Wel
zijnswet op 1 januari 1987 werd de
provincie verantwoordelijk voor
de hulpdiensten. Het ministerie
stelde daarvoor ruim 140.000 gul
den beschikbaar, maar dat is veel
te weinig. "Er is in Zuid-Holland
een tekort van 250.000 gulden op
jaarbasis uitgaande van een 'over-
levingsbegroting' die is gebaseerd
Het is de bedoeling van het Ameri
kaanse bedrijf eerst een kantoor in
Nederland te vestigen. Als de ge
neesmiddelen in Europa zijn gere
gistreerd, overweegt Quidel ook
een produktie-afdeling op te rich
ten.
Mevrouw S. Groenewegen van
de gemeentelijke directie economi
sche zaken bevestigde vanochtend
dat Leiden een van de mogelijke
vestigingsplaatsen is voor het be
drijf. "Voor dit soort bedrijven is
Leiden altijd interessant". Zij wil-
op continuering van het huidige ni
veau van hulpverlening", schrijven
gedeputeerde staten van Zuid-Hol
land (GS).
In 1987 werd het tekort opgevan
gen door de gemeenten die hun bij
drage nog een jaar gaven zonder
dat daar tegenover een vergoeding
van het rijk stond. Maar de betrok
ken gemeenten kondigden tevens
aan in 1988 geen subsidie meer te
verstrekken. Zij vinden ook dat de
de niet meedelen of er al contacten
zijn met Quidel.
Ook volgens directeur Blaak van
de MIP is Leiden een serieuze kan
didaat. "Wij hebben tot nu toe drie
bedrijven op het gebied van de bio-
technolgie naar Nederland ge
haald, Mogen, Centocor en Cetus.
Twee van die bedrijven zijn in Lei
den gevestigd".
Blaak verwacht overigens dat
het nog wel enkele maanden duurt
voor de directie van het bedrijf een
beslissing neemt over een vesti
gingsplaats.
provincie daarvoor verantwoorde
lijk is.
Uit eigen beurs heeft de provin
cie voor dit jaar 100.000 gulden uit
gekeerd aan de hulpdiensten. Er
resteert nog een tekort van 150.000
gulden dat alleen verdwijnt als
WVC dit betaalt. Voor 1989 en vol
gende jaren moet er telkens een
kwart miljoen extra van het rijk ko
men, aldus GS, die de minister wij
zen op het grote belang van de tele
fonische hulpdiensten.
"Uitgaande van de belangenloze
inzet van goed getrainde vrijwilli
gers is hier sprake van een vorm
van hulpverlening die laagdrempe
lig en goedkoop is. Veelal vervul
len de diensten een functie in de 7-
maal-24-uurs bereikbaarheids
dienst", schrijven GS, die in de
brief de minister verwijten wel de
verantwoordelijkheid voor de tele
fonische hulpdiensten te hebben
gekregen maar niet de benodigde
financiële middelen. "Wij achten
het onwenselijk dat de telefonische
hulpdiensten daarvan de dupe
worden".
Amerikaans biotechnisch bedrijf
discussie in de gemeenteraad. Het
is de bedoeling dat de raad in juni
over de plannen zal beslissen".
Hoe denken de bewoners van de
vier brugwachterswoningen over
het idee van de gemeente. "Nou,
we hebben met verbijstering staan
te kijken", reageert mevrouw Van
Dijk van de Roomburgerweg 20.
"Ik vind het eigenlijk te gek voor
woorden. We hebben Monumen
tenzorg al een brief geschreven,
nergens anders ziet. Twee van de
woningen zijn onlangs verkocht",
vertelt mevrouw Van Dijk. "Die
mensen zijn net begonnen hun
huis op te knappen en zijn natuur
lijk ook doodongelukkig met dit
plan".
De bewoners van de vier wonin
gen hebben het plan om hun wo
ningen af te breken ten behoeve
van een flatgebouw uit de krant
moeten vernemen. "Wij zijn niet
meente met deze gedachten speel
de. Vorige week hebben we wel
een brief ontvangen. Geen per
soonlijk schrijven, maar een uitno
diging voor de informatie-avond
op 18 januari. Daar gaan we natuur
lijk naar toe, en dan wachten we
verder maar af', aldus brugwach
ter Piet Van Dijk. "Of ik het netjes
vind van de gemeente dat we dit in
de krant hebben moeten lezen?
Ach, netjes... We zijn er in elk geval
"We gunnen iedereen een goede
woning", zegt mevrouw Van Dijk.
"Maar als ze onze huizen afbreken
worden wel veel meer mensen ge
schaad dan alleen de vier gezinnen
die er wonen. Achter de woningen
staat namelijk al een flat waarin
meer dan honderd mensen wonen.
Die raken ook hun uitzicht kwijt.
En het zicht van bewoners aan de
Kanaalweg wordt er ook niet beter
op. Eigenlijk is niemand in de
tiënten die positieve geluiden aan
geboden kregen, werden sneller
ontslagen dan patiënten met ande
re geluiden".
Met behulp van een koptelefoon
heeft Saskia haar onderzoek ge
daan. De patiënten werden in vier
groepen verdeeld en kregen ver
schillende geluiden aangeboden.
De eerste groep kreeg positieve
suggesties met ruisen van de zee;
de tweede groep kreeg dezelfde
suggesties, alleen onverstaanbaar.
Slechts de toon waarop zij werden
uitgesproken, was gelijk. Het zee
geruis hoorden zij ook. De derde
groep hoorde uitsluitend zee-ge
ruis en de vierde groep de geluiden
die op dat moment in de operatie
kamer thuis hoorden. Achteraf
werd gekeken of die geluiden in
vloed hadden op de genezing, pijn,
misselijkheid en de duur van de
opname. Enig verschil heeft ze niet
kunnen aantonen.
De vier brugwachterswoningen aan de Roomburgerweg die plaats zou den moeten maken voor een flat met 70 woningen.
onderzoek 'Psychologische aspecten van het onderga
