Pretoria heeft oppositie niet
het zwijgen kunnen opleggen
Ex-koning Roemenië 40 jaar in ballingschap
Kritiek neemt toe ondanks speciale wetten en noodtoestand
Bosboom tussen troep in kerkelijk rommelhok
PAGINA 2
DINSDAG 5 JANUARI 18 DIN
Achtergrond
JOHANNESBURG - De Zuidafrikaanse regering lijkt er
alles aan gelegen om de oppositie tegen met name haar
apartheidsbeleid zo veel mogelijk het zwijgen op te leggen.
Anderhalf jaar geleden werd de noodtoestand afgekon
digd en werden speciale wetten van kracht die de oppositie
op allerlei manieren de mond trachten te snoeren. Pretoria
is er echter niet in geslaagd zijn politieke tegenstanders in
eigen land volledig monddood te maken.
Slegs vit blankes: apartheid op zijn duidelijkst
In zeer uiteenlopende sectoren van
de Zuidafrikaanse maatschappij
wordt steeds weer blijk gegeven
van oppositie tegen het beleid van
de blanke minderheidsregering.
Toneelgezelschappen komen met
proteststukken; politieke teke
naars maken spotprenten van pre
sident Botha; geestelijken houden
gebedsdiensten voor de duizenden
gedetineerden die onder de nood
toestand zonder vorm van proces
vastzitten; inwoners van zwarte
woonoorden weigeren huur te be
talen.
door
David Crary/AP
Het officiële standpunt van de
regering luidt dat Pretoria gelooft
in de vrijheid van meningsuiting,
maar dat oproepen die beogen het
huidige politieke stelsel omver te
werpen niet kunnen worden geto
lereerd. Ondertussen zitten duizen
den mensen achter de tralies en is
de pers aan strikte banden gelegd.
Minister van binnenlandse za
ken Stoffel Botha, belast met cens
uur en andere restricties op de
persvrijheid, zei onlangs dat volle
dige vrijheid van meningsuiting
gevaarlijk kan zijn "omdat veel
zwarten uiterst gevoelig zijn voor
simplistische ideologieën, agitatie
en opruiende praat".
Onder de speciale noodwetten is
het verboden om op te roepen tot
stakingen, burgerlijke ongehoor
zaamheid en vrijwel alle andere
openbare vormen van protest.
Voorts mag niet worden bericht
over de activiteiten van de veilig
heidstroepen en is het verboden
door de autoriteiten als subversief
beschouwde uitspraken te doen of
te citeren.
Censoren
Verder moet voor bijeenkom
sten in de open lucht vooraf toe
stemming worden gevraagd, die in
de meeste gevallen niet wordt ge
geven, en staat het de censoren van
de regering vrij naar eigen goed
dunken publicaties, films, toneel
stukken en songs te verbieden.
Ondanks deze repressieve maat
regelen blijft het voor tegenstan
ders van de regering mogelijk om
uiting te geven aan hun verzet. Van
deze mogelijkheid wordt in ver
schillende maatschappelijke secto
ren gebruik gemaakt.
- De rethtbanken. Regelmatig
worden gerechtelijke procedures
aangespannen naar aanleiding van
klachten over het optreden van de
politie. Soms resulteert een derge
lijke procedure in een schadeloos
stelling door het ministerie van
openbare orde. Hoewel dergelijke
financiële regelingen altijd buiten
de rechtbank om worden afgehan
deld, lijkt de regering hiermee ech
ter toch het wangedrag van de poli
tie stilzwijgend toe te geven. Te
vens biedt een rechtzitting de gele
genheid om het optreden van de
autoriteiten aan de kaak te stellen
ook als de zaak zelf wordt gesepo
neerd.
"De vraag is niet
huur weigeren, maar
regering weigert naar onze argu
menten te luisteren", aldus domi
nee Frank Chikane, secretaris-ge
neraal van de Zuidafrikaanse Raad
van Kerken.
- Publiciteitscampagnes. Som
mige anti-apartheidsorganisaties
zijn bereid het risico van strafmaat
regelen te nemen en brengen toch
persberichten uit. Het Verenigd
Democratisch Front (UDF), de
grootste anti-apartheidsorganisa-
tie in Zuidafrika, brengt regelmatig
verklaringen uit; de verklaringen
worden echter niet meer onderte
kend. De twee belangrijkste
woordvoerders van het UDF zitten
in hechteni,s.
Het Steuncomité van Ouders van
Gedetineerden, een multiraciale
groepering, was de drijvende
kracht achter een campagne voor
de vrijlating van zwarte gedetineer
de kinderen. De campagne kreeg
veel steun, met name ook uit het
buitenland en heeft geleid tot de
vrijlating van de meeste gedeti
neerden onder de 17 jaar.
- Dienstweigering. Alleen blanke
Zuidafrikanen worden opgeroe
pen voor de militaire dienst. Op
dienstweigeren staat gevangenis
straf. De regering verschaft tegen
woordig geen gegevens meer over
het aantal dienstweigeraars. Soms
slagen deze weigeraars er echter in
in het openbaar protest aan te teke
nen tegen de stationering van troe
pen in de zwarte woonoorden.
Toespraken
- Satire. De bekendste satiricus
van Zuidafrika is Pieter-Dirk Uys.
Hij heeft een reputatie opgebouwd
met theateroptredens waarin hij de
draak steekt met president P.W
Botha en andere autoriteiten. On
langs besloot hij de regering in Pre
toria op een andere wijze aan de
kaak te stellen, en wel door een
boekje uit te geven met citaten uit
Botha's toespraken. In het boekje
werd onder andere deze uitspraak
opgenomen: „Waar ter wereld tref
je een rechtvaardiger maatschappij
dan in Zuidafrika?".
- De kunstwereld. Hoewel veel
kunstwerken niet door de censuur
komen is het protest in deze sector
niet volledig uitgebannen. Onlangs
werd onder de titel 'Two Dogs and
Freedom' een boek uitgebracht
met door zwarte kinderen gemaak
te tekeningen die aan duidelijk
heid niets te wensen over lieten. In
november 1987 was in een van de
schouwburgen van Johannesburg
'You Can't Stop the Revolution' te
zien, een toneelstuk waarin met na
me ook werd gerefereerd aan de
slachtoffers van door de politie be
gane wreedheden.
- De universiteiten. In toenemen
de maten hebben de merendeels
blanke, Engelstalige universiteiten
zich ontwikkeld tot centra van te
gen de regering en het apartheids
beleid gerichte activiteiten. Daar
bij kwam het soms tot een treffen
tussen studenten en politie.
Ferme kritiek
- De pers. De belangrijkste En
gelstalige kranten, die door sommi
ge anti-apartheidsactivisten een
veel te voorzichtige opstelling
wordt verweten, plaatsen vaak arti
kelen en ingezonden brieven waar
in ferme kritiek op de regering
wordt geleverd en wordt aange
drongen op daadwerkelijke politie
ke hervormingen. Voorts is er nog
de zogeheten alternatieve blanke
pers, waartoe de Weekly Mail
wordt gerekend, en is er een aantal
speciaal op zwarte lezers gerichte
bladen.
Toen minister Botha verleden
jaar een beroep deed op de pers om
de regering "te helpen de revolu
tionaire slachting" te bestrijden re
ageerde de Weekly Mail op zijn
voorpagina met de volgende mede
deling: "Wij geven gaarne gehoor
aan deze oproep door het onre(m€
van de apartheid aan de kaak Sp,
blijven stellen en te blijven aj
dringen op democratie in pla)^
van een minderheidsregering". £a
- De kerken. De belangrijks m;
kerken, zoals de rooms-katholiel De
de Anglicaanse en de Methodiste m<
kerk, vormen de stuwende kractei
achtep anti-apartheidscampagn»
Vaak worden duidelijk politiei
boodschappen tijdens kerkdie f
sten uitgesproken. Geestelijke li
ders als de Anglicaanse aartsb;
schop Desmond Tutu, dominee i A
lan Boesak, de voorzitter van te
Wereld Alliantie van Hervormt to
Kerken, en dominee Peter Store in
voormalig hoofd van de Method de
tenkerk, nemen geen blad voor I
mond en getuigen openlijk vi de
hun oppositie tegen de apartheid zc
Stakingen o,
- Stakingen en boycotacties. W vi
litante zwarte vakbonden hebbi be
duidelijk gesteld dat zij staking!
beschouwen als een middel v<
politiek protest, hoewel onder A
geldende wetten alleen stakinge g
zijn toegestaan in geval van ee v
daadwerkelijk arbeidsconflict, i v
tientallen zwarte woonoord! t<
wordt massaal huur geweigerd. II ii
plaatselijke overheden al
ne 600 miljoen gulden gekost. I r
huurweigeraars hebben gezeg h
met hun actie door te gaan totd a
alle politieke gevangenen zijn vr|
gelaten en de zwarten volledige p
litieke rechten krijgen.
GENÈVE - Veertig jaar geleden
werd het einde van de laatste nog
overgebleven monarchie in Oost-
europa werd ingeluid. De regering
verzocht koning Michael, indertijd
26 jaar oud, om van zijn residentie
in de Karpaten naar de hoofdstad
te komen "teneinde een familie
aangelegenheid te bespreken". De
koning veronderstelde dat hij de
regering nadere bijzonderheden
diende te verstrekken over zijn
aanstaande huwelijk met prinses
Anna van Bourbon-Parma
door
Hans Neuerbourg/AP
In zijn paleis in Bukarest wacht
te Michael echter een onaangena
me verrassing. Hij werd onmiddel
lijk ontvangen door Petru Groza,
de door de Sovjetunie geïnstalleer
de premier. Verder was aanwezig
Gheorghe Gheorghiu-Dej, een
vooraanstaand communist in een
kabinet dat na hoogst omstreden
verkiezingen was gevormd.
"Ze zeiden dat ze waren komen
praten over een scheiding, dat er
een einde moest komen aan de mo
narchie omdat die in de weg stond
van de verdere ontwikkeling van
het communisme," aldus herinnert
zich de ex-monarch. Het was 30 de
cember 1947. "Ze haalden een stuk
papier voor de dag en drukten mij
dat onder de neus", aldus Michael.
Het document bevatte een formele
verklaring van troonsafstand.
"Ik zei dat ik de zaak in detail
moest bestuderen, maar zij zeiden
dat daarvoor geen tijd was. Ik
kreeg te horen dat alle telefoons
waren afgesneden, dat alle lijf
wachten waren gearresteerd en af
gevoerd en dat het paleis met sol
daten en artillerie was omsingeld".
"Toen begrepen we natuurlijk
hoe de zaken ervoor stonden. Ik
probeerde zo goed als ik kon met
hen te argumenteren en wees erop
dat het volk moest beslissen. Maar
zij zeiden dat ik onmiddellijk
moest tekenen en dat, als er een
soort volksbeweging voor mij zou
ontstaan, dat zou leiden tot mas
saal bloedvergieten."
Vier auto's
De koning en zijn moeder, ko
ningin Helena, reisden vier dagen
later per trein naar Zwitserland. Zij
mochten slechts enige persoonlij
ke bezittingen en, verrassend ge
noeg, vier auto's van de koninklij
ke familie meenemen.
In maart 1948 herriep Michael de
troonsafstandsverklaring. Hij ver
klaarde dat het document onder
druk tot stand was gekomen "door
een regering die door een vreemde
mogendheid was geïnstalleerd en
aan de macht werd gehouden".
Hoewel Michael in het begin van
de Tweede Wereldoorlog formeel
het koningschap bekleedde, was
hij in werkelijkheid niet veel an
ders dan een gevangene van de
pro-fascistische regering van gene
raal Ion Antonescu. Achter de rug
van Antonescu probeerden hij en
andere pro-Westerse elementen in
Roemenië reeds vanaf 1943 contac
ten te leggen met de Westerse geal
lieerden.
"Wij kregen van de kant van de
geallieerden echter de ene klap na
de andere te verwerken," aldus Mi
chael. "Wij stelden hen zelfs (in
1944) voor een grootscheepse lan
dingsoperatie in Roemenië uit te
voeren. We ontvingen nog geen be
vestiging, niets".
Op 23 augustus 1944, toen het
Russische leger reeds op Roe
meens grondgebied stond, onder
nam de toen 22-jarige Michael een
couppoging die een einde maakte
aan het bewind van Antonescu. Mi
chael gelastte de Roemeense troe
pen de strijd aan de zijde van de
Duitsers te staken en verklaarde
twee dagen later Duitsland de oor
log.
Stalin
De geallieerden toonden aanvan
kelijk weinig begrip voor de rol die
Michael had gespeeld in het be
spoedigen van het einde van de
oorlog in het zuidoostelijke deel
van Europa. "V/ij waren het vierde
land dat de Duitsers bestreed, na
Groot-Brittannië, Rusland en de
Verenigde Staten. Wij hadden 14
divisies die tegen de Duitsers
vochten, meer dan de Fransen", al
dus Michael.
In 1945 onderscheidde Sovjet
leider Josef Stalin hem met de
Overwinningsorde wegens een
"moedige daad". Twee jaar later
verleende de Amerikaanse presi
dent Harry Truman hem de onder
scheiding van Commandeur van
het Legioen van Verdienste we
gens de ''stoutmoedigheid van zijn
daad" en zijn "buitengewone bij
drage aan de zaak van vrijheid en
democratie".
Sinds zijn ballingschap heeft Mi
chael echter heel wat teleurstellin
gen moeten verwerken. Hij véstig-
de zich eerst in Groot-Brittannië.
Sinds 1956 woont hij in Zwitser
land. Tegenwoordig leeft hij met
zijn vrouw, ex-koningin Anna, en
haar moeder in een villa in Ver-
soix, buiten Genève.
Westerse landen hebben in het
verleden de vermeende onafhan
kelijkheid van Roemenië binnen
het Sovjet-blok te veel nadruk ge
geven, aldus Michael. Hij hecht
wenig betekenis aan president Ni-
colae Ceausescu's vertoon van "on
afhankelijkheid", zoals zijn weige
ring om de banden met Israël te
verbreken en de veroordeling van
De voormalige koning onder
houdt regelmatig contacten met
Roemenen die in het buitenland
vertoeven. Ieder jaar houdt hij een
nieuwjaarstoespraak voor Radio
Vrij Europa, een van de Westerse
zenders die naar het Oostblok uit
zenden.
De ex-monarch volgt recente ge
beurtenissen in Roemenië, zoals
protesten in verscheidene steden
tegen de rantsoenering van de
energievoorziening, voedseltekor
ten en salarisverlagingen, op de
voet.
"Ik ben bezorgd dat zij ondoor
dachte dwaasheden zullen begaan.
Wij willen geen tweede Hongarije,"
zei hij in een verwijzing naar de
bloedige onderdrukking van de
opstand van 1956.
Roemenië, dat ooit een graan
schuur van Europa was, is onder
leiding van de communisten geruï
neerd, aldus Michael. "Zelfs gedu
rende de oorlog had de bevolking
het beter dan nu. Men kende geen
rantsoenering, hoewel de Duitsers
veel in beslag namen."
Hij maakt zich geen illusies over
een eventueel spoedig herstel van
de monarchie in Roemenië, maar
blijft volhouden: "Alles wat sinds
30 december 1947 is gebeurd, is on
wettig."
Archieffoto uit 1948 van de toen 26 jaar oude Michael Oholensky en ziji\
vrouw Anna. ,foto AP!
Twee jaar is de kunsthistorica
drs. Roberta Hilbrandie-Meijer
uit Assen in touw geweest om het
kunstbezit in niet-rooms-katho
lieke kerken van Drente in kaart
te brengen. Gewapend met foto
toestel en notitieblok werkte zij,
in opdracht van de Stichting
Kerkelijk Kunstbezit in Neder
land, 63 hervormde, 18 gerefor
meerde en 2 remonstrantse gods
huizen af- Gewoon een baantje
dat haar via het arbeidsbureau
ten deel viel, omdat het haar wel
interessant leek. Zelf belijdt ze
geen godsdienst.
Van te voren had Roberta zich
georiënteerd met behulp van een
aantal handboeken, zoals de in
1909 verschenen 'Voorlopige lijst
van de Monumentenzorg' en een
paar naslagwerken van nog vroe
ger datum. Na dit voorwerk toog
zij naar de kerkgebouwen, waar
ze niet alleen haar ogen goed de
kost gaf, maar ook aandachtig
luisterde, want praten met men
sen uit de kerkgemeenschap
bleek een rijke bron van infor
matie. Kosters, kerkvoogden en
anderen uit het dorp wisten
soms veel te vertellen over
kunstwerken, hun herkomst of
hun huidige verblijfplaats.
"Het is wel voorgekomen dat
het hele dorp uitliep", vertelde
Roberta. "Mijn komst was dan
een echte gebeurtenis. Het zilver,
zoals het avondmaalsservies,
kwam dan tevoorschijn uit de
kluis die bijna elke kerk of koste
rij heeft. Dat zilver is soms ver
deeld over allerlei mensen, net
zoals archiefstukken. Dat is ge
vaarlijk, want als iemand dood
gaat weet men niet altijd wat het
is en wat men ermee aan moet. Er
is op die manier wel een en ander
verdwenen. Dat is ook gebeurd
bij restauraties. Dan kocht men
voor dat geld wat nieuws".
Een waardevolle aquarel van
de 19de-eeuwse kunstschilder
Johannes Bosboom vond me
vrouw Hilbrandie tussen troep in
een rommelhok bij de hervorm
de kerk van Emmen. Zij herken
de het onmiddellijk. De kerkbe
stuurders heeft zij gewaar
schuwd dat ze maar beter wat
zorgvuldiger met zo'n kunst
werkje kunnen omgaan.
Inventarisatie was de bedoe
ling van dit onderzoek. Specta
culaire ontdekkingen heeft Ro
berta niet gedaan. De Stichting
Kerkelijk Kunstbezit Nederland,
gevestigd in Utrecht, probeert op
deze manier een totaal overzicht
te krijgen. De lijsten worden op
drie verschillende plaatsen be
waard en zo voor het nageslacht
veilig gesteld. De bijbehorende
foto's heeft Roberta Hilbrandie
grotendeels zelf gemaakt. Ook
op het provinciaal bureau van de
Hervormde Kerk in Haren kun
nen belangstellenden inzage van
de gegevens vragen.
Alleen in Drente kwam deze
inventarisatie al op een totaal
van 1600 kerkelijke stukken van
kunsthistorische waarde. Preek
stoelen, doopvonten, avond
maalstafels, statenbijbels, graf
stenen, zonnewijzers, rouwbor-
den, banken, orgels, ramen,
muurschilderingen, ze zijn alle
maal geregistreerd en heel kort
beschreven.
Roberta heeft gemerkt, dat
door haar bezig-zijn mensen oog
kregen voor de onvervangbare
waarde van het kerkinterieur.
"Dat is een extra leuk resultaat
van dit werk".
Onderzoek
De afdeling godsdienstsocio
logie van de Vrije Universiteit in
Amsterdam is een onderzoek be
gonnen naar de geloofsbeleving
van evangelische christenen in
Nederland. Medewerking wordt
verleend door de Evangelische
Alliantie, het Instituut voor
Evangelisatie in Driebergen, de
beweging 'Jeugd met een Op
dracht', de 'Navigators', het
maandblad Heveil' en de jonge
renbeweging 'Youth for Christ'.
Dezelfde wetenschappers die
in 1986 de geloofsbeleving van
VU-studenten onder de loep na
men, voeren ook dit onderzoek
uit, namelijk dr. G. Dekker en
drs. H. Stoffels. Zij willen onder
meer weten waarom christenen
zich bij genoemde organisaties
aansluiten, welke opvattingen zij
hebben over kerk en geloof en in
ethische en politieke kwesties,
en welke rol het geloof speelt in
hun dagelijks bestaan.
Doorbraak. Het bestuur van
de Evangelische Alliantie zal
binnenkort alle kerkelijke ge
meenten in Nederland verzoe
ken om in de tien dagen vooraf
gaande aan Pinksteren 1988 ge
bedssamenkomsten te houden.
De bedoeling is te bidden
"voor een nieuw geestelijk ont
waken en een krachtige door
braak van het werk van de Heili
ge Geest, hier en wereldwijd".
De werkgroep 'Gebed' van de Al
liantie is op het ogenblik bezig
met materiaal dat men hiervoor
kan gebruiken.
Holisme. 'Ons Geestelijk Le
ven', tijdschrift van de Missiona
rissen van het Heilig Hart in Til
burg voor informatie, verdieping
en gesprek, wijdt zijn laatste
nummer geheel aan het 'holis
me'. Het 'holisme' wordt om
schreven als een wereldbeschou
wing die de onderlinge samen
hang van al het bestaande be
klemtoont, als reactie op een
overheersende tendens in de
westerse cultuur om de werke
lijkheid uiteen te rafelen.
De artikelen in dit nummer
gaan onder meer over de 'New
Age'-beweging, mystiek en na
tuurwetenschap, kunst en kitsch
van het holisme, de verhouding
tussen christelijk geloof en holis
me als 'kritische uitdaging' en
natuur en mens in de schep
pingsgemeenschap. In een van
de bijdragen wordt de vraag ge
steld of de 'New Age' aan een
nieuwe impuls (holisme) toe is.
Wie dit nummer wil ontvan
gen, kan contact opnemen met
het Missiehuis in Tilburg, post
bus 90109, 5000 LA.
Hij reageert met zijn beschou
wing 'In de toekomst kijken' op
vragen over de toekomst van de
abdij die hem regelmatig worden
gesteld.
De Norbertijner-abdijgemeen-
schap is aan het slinken, zoals
ook andere vormen van klooster
leven "niet goed in de markt lig
gen". Het kerkelijk klimaat, de
herwaardering van aardse waar
den, de onwetendheid over het
leven-in-gemeenschap, de rui
mere mogelijkheden waaruit
jonge mensen kunnen kiezen,
het zijn er allemaal oorzaken van.
Abt Baeten heeft nog wel zo
veel vertrouwen in de jeugd van
vandaag, "dat haar idealisme ook
vorm en inhoud zal kunnen vin
den in het kloosterleven". Hij
ziet uit naar een 'nieuwe toe
komst'. "Tot zolang gaan we
door met inzet van alle krachten,
zodat we niet slechts hopen op
de toekomst, maar die ook ver
dienen".
Voor wie deze uitgave van
'Berne' wil lezen, is hier het
adres: Abdijstraat 53, 5473 AC
Heeswijk-Dinther, 04139-1755.
Hervormde Kerk: aangeno
men naar Groningen voor bijzon
dere werkzaamheden (Huize
Patrimonium) S. W. Lanser Hol-
wierde-Krewerd (Gr.), naar Soest
(buitengewone wijkgemeente)
R. van Kooten Zeist.
Slinkend abdijleven
Abt A. Baeten van de Abdij
van Berne in Heeswijk-Dinther
is realistisch genoeg om te on
derkennen dat de belangstelling
'voor het kloosterleven taant.
Maar hij blijft optimistisch, voor
al als hij zijn medebroeders ziet
die het abdijleven geloofwaardig
maken. "Ook voor een gemeen
schap als de onze is er toekomst,
als ze maar bereid blijft zich
voortdurend te bezinnen op de
vormgeving van waarden die tot
haar erfgoed behoren", schrijft
hij in het blad 'Berne'.
Christelijke Gereformeerde
Kerken: beroepbaar C. A. Ai-
fourtit, Boerhaavelaan 279 Lei
den.
Conflicten. "Religieuze op
vattingen zijn steeds vaker me
de-verantwoordelijk voor poli
tieke conflicten". Dat is te lezen
in een stuk van de Wereldraad
van Kerken over godsdienstvrij
heid.
De 307 aangesloten kerken
wordt gevraagd, hun eigen rol bij
eventuele conflicten kritischer te
bekijken. Kerken moeten onder
zoeken hoe de religie in hun land
nationalisme of onrecht stimu
leert en hoe religieus fanatisme
invloed kan hebben op het poli
tieke leven.
