Wathey wenst
onafhankelijk
Sint Maarten
Frans de Rover als ideale lezer van Harry Mulisch
Voorzitterschap EG plaatst
Westduitsers voor dilemma
Dees soepel in
vennindering
aantal bedden
ziekenhuizen
Sjevarnadze in Kabul,
Armacost in Pakistan
Kaasproduktie
op weg naar
nieuwe records
PHILIPSBURG/WILLEMSTAD (ANP) - Claude Wathey,
de sterke man van Sint Maarten heeft gisteren vriend en
vijand verrast door te verklaren dat hij streeft naar volledi
ge onafhankelijkheid" van zijn eiland.
BINNENLAND BUITENLAND ECONOMIE
DINSDAG 5 JANUARI 198!
"Sint Maarten heeft nu het punt
heeft bereikt waarbij hij het Antil
liaanse staatsverband en het Ko
ninkrijk (der Nederlanden-red)
moet verlaten en hij zijn eigen weg
moet zoeken in de wereld van onaf-
hankeUjke staten. We moeten een
volledig onafhankelijk land wor
den", aldus Wathey.
De voorbereidingen voor een
volledige onafhankelijkheid hoe
ven volgens Wathey niet lang te
duren. "Normaal gesproken kan
het binnen een jaar. Als we volledi
ge medewerking krijgen kunnen
we in 1989 onafhankelijk zijn. Er
zal een grondwet moeten worden
gemaakt en een referendum moe
ten worden gehouden, maar zoveel
tijd hoeft dat niet in beslag te ne
men. Van de grondwetten zijn er
twaalf in een dozijn verkrijgbaar",
aldus Wathey.
Sint Maarten's sterke man voelt
zich kennelijk zeker van zijn zaak,
want hij heeft de plannen voor on
afhankelijkheid nog niet bespro
ken in zijn eigen partij. Wathey
kondigde wel vast aan dat hij zijn
plannen de komende tijd aan de
bevolking zal voorleggen. De be
volking hoeft volgens hem niets te
vrezen "want we kunnen ons zelf
bedruipen". Bovendien, zo zegt
Wathey, zal een onafhankelijk Sint
Maarten niet meer hoeven op te
draaien voor de steun aan de klei
nere eilanden Saba en Sint Eusta-
tius. "Het geld kunnen we beter
voor onze eigen zaken besteden".
De 20.000 inwoners van Sint
Maarten leven voornamelijk van
het toerisme en de handel. Daar
naast krijgt het eiland circa zeven
miljoen gulden aan Nederlandse
ontwikkelingshulp. "Dit bedrag
kan makkelijk worden vervangen
door hulp uit andere landen, als
Taiwan, Canada en vele andere lan
den waar we nu geen hulp van
kunnen ontvangen, omdat we in
het Koninkrijk zitten", aldus Wa
they.
Verrast
Op Sint Maarten is verrast en ge
schokt gereageerd op de plannen
van Wathey. Zijn partijgenoot en
tweede man in de partij, Joe Ri
chardson, verklaarde dat de uit
spraken van Wathey voor hem als
"een verrassing" zijn gekomen.
"Tijdens al onze discussies hebben
we nooit gesproken over een volle
dige onafhankelijkheid. Echter, we
moeten dit idee allemaal steunen,
want - of we het leuk vinden of niet
- vroeger of later zullen we onaf
hankelijk moeten worden". Ri
chardson kondigde wel aan binnen
zijn partij te zullen aandringen op
een langere voorbereidingstijd.
"Onafhankelijkheid in 1989 is te
snel".
Oppositieleider Vance James jr.
zei niet te zullen meewerken aan
de plannen van Wathey, maar staat
op zich niet afwijzend tegen een
onafhankelijk Sint Maarten. "Nie
mand met een greintje gezond ver
stand kan serieus menen dat Sint
Maarten binnen twaalf maanden
klaar is voor de onafhankelijkheid.
De toekomst van Sint Maarten is
niet iets waar Wathey in zijn eentje
over kan beslissen", aldus James
jr.. "Het eilandbestuur kan niet
eens fatsoenlijk voor de wegen zor
gen".
Vance James jr. hekelt ook het
eigenzinnig optreden van Wathey.
"Er wordt helemaal geen rekening
gehouden met de wensen van de
bevolking en we zien ook net ge
vaar van de dictatoriale neigingen
van Wathey", aldus James jr. "Poli-
UTRECHT (ANP) - Staatssecreta
ris Dees (volksgezondheid) heeft
besloten de vermindering van het
aantal ziekenhuisbedden te versoe
pelen. Hij heeft dat gedaan vanwe
ge de ontwikkelingen in het ge
bruik van de ziekenhuisbedden
van de afgelopen jaren en de bevol
kingsontwikkeling tot 1995. Uit
breiding van het aantal bedden in
regio's die al onder de nieuwe
norm zitten, zal hij toestaan
De extra vermindering moet vol
gens de staatssecretaris vooral
worden bereikt door het sluiten
van (afdelingen van) ziekenhuizen.
Voor de totale vermindering hand
haaft hij de behoefte aan zieken
huisbedden in 1990 als uitgangs
punt. Maar het aantal bedden dat
definitief moet verdwijnen door
sluiting van ziekenhuizen of zie
kenhuisafdelingen zal worden af
gestemd op de (mede door de ver
grijzing weer wat grotere) behoefte
aan bedden in 1995.
.Dees heeft eerder aangekondigd
dat hij met een noodwet zal komen
als het er naar uitziet dat de beoog
de vermindering van het aantal zie
kenhuisbedden niet of niet snel ge
noeg wordt bereikt.
tieke onafhankelijkheid is meer
dan een kreet van één man en is
ook meer dan geld. Geld van ande
re landen als Taiwan en Canada
maakt ons niet onafhankelijker. De
bevolking wordt gevraagd het Ne
derlands paspoort en andere rech
ten in te leveren, terwijl zij mis
schien alleen maar afhankelijker
wordt van andere landen. Daarge
laten of die andere landen bereid
zijn geld te leveren.
Zelfbeschikking
Op de andere Antilliaanse eilan
den is nog niet gereageerd op de
geluiden uit Sint Maarten. Alleen
de Curacaose oppositieleider en
oud-premier mevrouw Maria Libe
ria-Peters zei een eventuele onaf-
hankelijkheid van Sint Maarten te le luchtvaartmuseum
zullen respecteren, als dat de wil
van de bevolking is". "Tijdens de
Ronde Tafel Conferentie in 1983 is
vastgelegd dat de Antilliaanse ei
landen elk afzonderlijk het recht
op zelfbeschikking hebben. Daar
kan Sint Maarten dus, net als Aru
ba toentertijd, gebruik van ma
ken", aldus Liberia-Peters. Pre
mier Don Martina wenste maandag
nog niet te reageren.
Ook de directeur van het Kabi
net voor Nederlands-Antilliaanse
en Arubaanse zaken en woordvoer
der van minister Jan de Koning,
drs. F. Palm, achtte het nog te
vroeg om uitvoerig te reageren.
SILVER HILL - De Enola Gay, de B29 bommenwerper waarmee in de Tweede Wereldoorlog de eerste atoombom
werd gegooid op Hiroshima, wordt momenteel gerestaureerd. Het toestel krijgt straks een plaatsje in het nationa
le luchtvaartmuseum in Washington. De Enola Gay dankt zijn naam aan de moeder van de piloot. (foto AP)
BONN - De Duitse Bondsrepubliek, die sinds 1 januari
gedurende zes maanden optreedt als voorzitter van de
Europese Gemeenschap, staat voor een ernstig dilem-
- j- ma als zij van dat halfjaar een succes wil maken en de
Desgevraagd zei hij slechts dat het gemeenschappelijke markt uit de impasse wil halen.
ln theorie mogelyk is dat Sint pjoe men landbouwuitgaven onder controle
Maarten onafhankelijk wordt. Mi- brengen zonder de eigen boeren van zich te vervreem-
...lüf ^en, die als eersten het slachtoffer zouden worden van
saneringsmaatregelen? Sinds het mislukken van de
Kopenhagen, eerder deze maand,
verkeert 'groen Europa' in een openlijke crisis. Het ge-
Aruba en de Antillen
gebruikelijke halfjaarlijkse bezoek topconferentie^
te praten over de besteding
ontwikkelingsgelden. Op 11 janua- meenschappelijk landbouwbeleid vergt twee-derde
bezoekt De Koning Sint Maar
de totale begroting van de EG. Als er de komende
weken geen drastische ingrepen plaatshebben, dreigt
eind 1988 een tekort van 4 miljard ECU (circa 10 mil
jard gulden).
Kanselier Helmut Kohl kan een succesvol voorzit
terschap van de EG goed gebruiken. Dat zou zijn diplo
matie de internationale waardering verschaffen die zij
tot dusver ontbeert. Kohl is al eerder voorzitter van de
EG geweest, in het eerste halfjaar van 1983. Maar dat
was koud enkele maanden nadat hij via een "positieve
motie van wantrouwen" de SPD-FDP-regering van
kanselier Helmut Schmidt naar huis had gestuurd en
zelf regeringsleider geworden was.
Zodra de mislukking van de top in Kopenhagen in
de EG-hoofdsteden in alle duidelijkheid zichtbaar dreven wordt op kleine familiebedrijven
werd, zetten de Westduitsers zich aan het uitdokteren
van een oplossing die voor alle 12 lidstaten aanvaard
baar is op de ingelaste topconferentie die op 11 en 12
februari in Brussel gehouden wordt. Deze top, die
dwingend het budget van de EG sluitend moet maken,
zal worden voorafgegaan door een hele reeks bespre
kingen van betrokken ministers.
voor het instellen van begrotingsstabilisatoren te be
spreken waaraan hun Westduitse collega Ignaz
Kiechle werkt. Parallel aan deze bijeenkomst is, ook in
de Belgische hoofdstad, een vergadering voorzien van
de ministers van buitenlandse zaken van de Twaalf.
In het jongste nummer van de zondagkrant 'Welt am
Sonntag' formuleert kanselier Kohl als 'globaal con
cept' van zijn regering "het verzekeren van de inkom
sten van de boeren, het sociaal aanvaardbaar maken
van de structurele veranderingen en het tegelijkertijd
verbeteren van de natuur en het milieu". De regering
in Bonn voelt er met name nogal voor de land
bouwoverschotten te verkleinen. Dat kan onder meer
door het braak laten liggen van cultuurgrond.
De Westduitsers, wier vijandigheid jegens de bud
gettaire stabilisatoren van het 'pakket-Delors' één van
de belangrijkste oorzaken voor het mislukken van de
top in Kopenhagen was, geven sinds enige tijd te ken
nen dat zij hun positie willen versoepelen.
Zo zei Kiechle onlangs dat de positite van de West
duitse boeren "niet zo slecht is als vaak gezegd wordt",
mede omdat één op de twee neveninkomsten heeft.
Dat betekende een ferme concessie uit de mond van de
kantige minister van landbouw, die lid is van de chris
ten-sociale partij (CSU) van Beieren, een deelstaat van
de Bondsrepubliek waar de landbouw nog vooral be-
Wathey: eigenzinnig
Europese markt
Ondanks deze moeilijkheden, en andere waar het
ongetwijfeld nog tegen aan zal lopen - denk maar aan
de staalindustrie - is Bonn van plan in de eerste zes
maanden van 1988 een goed EG-presidentschap te pre
senteren. Daarbij wil de Bondsrepubliek tevens een
beslissende impuls geven aan het proces van de Eu-
ropese eenwording. "Ons hoofddoel is en blijft het tot
compromis stand brengen van één Europese binnenmarkt", on-
Zo treffen de EG-ministers van landbouw elkaar op derstreept kanselier Kohl in het artikel in 'Welt am
18 en 19 januari in Brussel om het compromisvoorstel Sonntag'.
MOSKOU/ISLAMABAD (AP) - De
Russische minister van buiten
landse zaken Edoeard Sjevardnad-
ze is gisteren voor een werkbezoek
in de Afghaanse hoofdstad Kabul
aangekomen, zo hebben de Russi
sche media bekend gemaakt.
Aan Sjevardnadze's bezoek was
van tevoren geen ruchtbaarheid
gegeven. Het valt samen met een
bezoek van de Amerikaanse onder
minister van buitenlandse zaken
Michael Armacost aan het naburi
ge Pakistan. Armacost zal met Pa
kistaanse regeringsfunctionarissen
overleg voeren over de kwestie-Af-
ghanistan.
De Sovjetunie heeft enige tijd ge
leden kenbaar gemaakt de naar
schatting 115.000 man aan Russi
sche troepen uit Afghanistan te
willen terugtrekken. Of Sjevard
nadze's bezoek hiermee verband
houdt, werd niet met zoveel woor
den gezegd. Sjevardnadze was vo
rig jaar januari ook op bezoek in
Kabul. Korte tijd later kondigde de
Afghaanse regering een eenzijdig
staakt-het-vuren in de strijd tegen
de rebellen aan. Tevens werd opge
roepen tot een nationale verzoe
ning. De islamitische opstandelin
gen hebben deze oproep echter
naast zich neergelegd.
Het Russische persbureau TASS
en Radio Moskou maakten in een
kort bericht melding van het be
zoek van Sjevardnadze. Niet ge
meld werd met wie hij overleg zal
voeren en hoelang hij in Kabul zal
verblijven. Aangenomen wordt dat
de Russische minister een ontmoe
ting zal hebben met de Afghaanse
leider Najib.
Sjevardnadze's bezoek komt in
een periode van verhoogde diplo
matieke activiteit om een oplos
sing voor Afghanistan te vinden,
en volgt op een bloedig offensief
van Afghaanse en Sovjet-troepen
om het beleg te breken van Khost,
een stad op 34 kilometer van de
grens met Pakistan. De woord
voerder van het Sovjet-ministerie
van buitenlandse zaken Gerasimov
vertelde gisteren dat Afghaanse
troepen nu de belangrijke weg van
Gardez naar Khost beheersen en
dat sinds woensdag iedere dag
konvooien met voorraden naar de
stad zijn gereden. Volgens Gerasi
mov werd er niet meer gevochten
langs de weg. De guerrillastrijders
hebben ontkend dat hun beleg is
gebroken.
In de Afghaanse en Sovjet-media
zijn gedetailleerde verslagen gepu
bliceerd over het offensief, kenne
lijk om het vertrouwen in het leger
van Najib op te vijzelen. Een be
langrijk beletsel voor de terugtrek
king van de Sovjet-troepen is de
grote kans dat Najib zonder Russi
sche steun niet lang stand zal hou
den tegen het islamitisch verzet.
Aangenomen wordt dat Arma
cost in Pakistan, waar miljoenen
Afghaanse vluchtelingen verblij
ven. vooral zal.overleggen over de
Afghaans-Pakistaanse onderhan
delingen over de terugtrekking
van de Russische troepen. Deze
onderhandelingen vinden in Genè-
ve plaats onder auspiciën van de
Verenigde Naties. Afghaanse guer
rillaleiders in Pakistan hebben ge
zegd dat de Russische terugtrek
king de perste voorwaarde is voor
een wapenstilstand. Het Kremlin
heeft zich bereid verklaard de Rus
sische troepen in een periode van
een jaar terug te trekken, mits de
Verenigde Staten en andere landen
zich niet langer bemoeien met de
binnenlandse aangelegenheden
van Afghanistan.
Armacost arriveerde gisteroch
tend in Pakistan met Roberl
Oakley, de directeur Middenoos
ten van de Nationale Veiligheids
raad, en sprak daarna met de Pa
kistaanse minister van buitenland
se zaken Abdul Sattar. Volgens e
Amerikaanse woordvoerder sprak
Armacost over verschillende kwes
ties die betrekking hebben op Af
ghanistan, waaronder een tijdsche
ma voor een Russische terugtrek
king. De besprekingen zouden
vandaag worden voortgezet.
Verwacht wordt dat hij zal pra
ten over een neutrale status van
ghanistan, over de vraag of er
interim-regering moet komen en
over de terugkeer van de miljoe
nen vluchtelingen als de Sovjet
troepen weg zijn. De Sovjetunie
wil dat Afghanistan een neutrale
en niet-gebonden status krijgt i
het vertrek van de Sovjets en
buitengewoon gekant tegen de m
gelijkheid van een pro-Amerikaan
se regering in Kabul.
Morgen zal Armacost een bezoek
brengen aan Peshawar aan
noordwestelijke grens met Afgha
nistan, waar de zeven belangrijkste
Afghaanse verzetsbewegingen hun
hoofdkwartier hebben. Wellicht zal
Armacost daar praten over de
Amerikaanse hulp aan de opstan
delingen. Volgens de Washington
Post van zondag zou president
Reagan een boodschap hebben ge
stuurd, waarin de rebellenleiders
wordt verzekerd dat de VS hun
steun zullen voortzetten en
schièn zelfs uitbreiden zolang de
Sovjetunie in Afghanistan is.
DEN HAAG (ANP) - De produktie
en afzet van de Nederlandse kaas
sector is nog nooit zo hoog geweest
als in het afgelopen jaar. Dat heeft
de Vereniging Nederlandse Zuivel-
beurs bekendgemaakt. Per hoofd
van de bevolking werd 13,8 kilo
kaas gegeten.
De produktie van fabriekskaas
in Nederland nam het afgelopen
jaar toe met 3,5 procent en kwam
daarmee op een niveau van 544.000
ton. De totale kaasexport uit Ne
derland is het afgelopen jaar geste
gen met 5.000 ton tot een niv
van 385.000 ton met een waarde
van 2,7 miljard gulden. Dat is
waardestijging van 6 procent.
De consumptie van kaas in Ne
derland is het afgelopen jaar met
ruim 3 procent gestegen en daar
mee uitgekomen op 13,8 kilo per
hoofd van de bevolking (1986:
13,3). In totaal werd meer dan
200.000 ton kaas in Nederland afge
zet. Het ziet er naar uit dat in
een nieuwe mijlpaal in de Neder
landse kaashistorie zal worden be
reikt, met een gemiddelde con
sumptie per hoofd van 14 kilo.
LEIDEN - De promotie van Frans
de Rover onlangs in Leiden was
voor een deel een literair evene
ment. Niet alleen omdat zijn proef
schrift de schrijver Harry Mulisch
tot onderwerp had, maar ook om
dat zoveel letterkundigen aanwe
zig waren. Mulisch zelf was eregast
aan het promotiediner. De Rovers
verdediging werd echter ook bijge
woond door Doeschka Meijsing, A.
F. Th. van der Heijden, Jan Siebe-
link, Frans Kellendonk, Louis Fer-
ron. Frédéric Bastet en anderen.
Als promotor trad Ton Anbeek op.
die zich behalve als geleerde ook al
als schrijver heeft gemanifesteerd.
door
Hans Warren
Tijdens de plechtigheid vertelde
Anbeek de anekdote dat hij vroe
ger een leraar had gehad die over
Mulisch placht te zeggen: "Dat is
een charlatan, maar een getalen
teerde charlatan".
Anbeek voegde daaraan toe dat
de tijd voorbij is dat zulke opvat
tingen worden gehoord. Mulisch
zou volgens hem een onomstreden
figuur zijn geworden. Het is de
vraag of dit waar is. Mulisch mag
de gunst van het publiek genieten,
bij veel recensenten roept hij nog
altijd weerstand op.
Humbug
Het enige blad in Nederland
waarin alles gezegd mag worden -
Propria Cures - zag zelfs in de zes
tigste verjaardag van Mulisch aan
leiding om een boekje te laten ver
schijnen onder de titel Bestrijd het
leed dat Mulisch heet. Bij P.C.
heeft men een hekel aan alles wat
naar humbug zweemt, en het was
daarom ook niet te verwonderen
dat Mulisch met grote regelmaat in
het tijdschrift als kop van Jut
mocht fungeren.
In het boek vindt men een selec
tie van de tussen 1953 en 1987 in
Propria Cures verschenen artike
len waarin de succesvolle schrijver
een rol speelt. De samenstellers.
Lucas Ligtenberg en Bob Polak.
een inleiding al drei
gend in zijn richting met de botte
bijl. Mulisch heet 'een in alle op
zichten modieuze schrijver', die
feilloos zou hebben aangevoeld
'welke praatjes hij op welk mo
ment diende te verkopen om in de
smaak te vallen'.
Het is verbazingwekkend dat
men bij P.C. ondanks de snelle wis
selingen in de redactie zo conse
quent is geweest in deze aversie
voor Mulisch. Men hekelt zijn stijl:
'Oorsmeer verkocht als marmela
de'. Huichelachtig optreden wordt
aan de kaak gesteld. Natuurlijk
moeten ook zijn theorieën het bij
herhaling ontgelden.
Er is een vermakelijke bespre
king van De compositie van de we
reld: 'Hoe dik zijn nieuwe boek ook
is, het verveelt nergens. Net als de
rest van zijn boeken speelt het ver
haal ook nu weer in het Wilde Wes
ten omstreeks het midden van de
vorige eeuw'. In een ander geval
kwam men rechtstreeks met de
vaststelling: 'Meer dan de com-
posthoop verdient Harry's boeren
koolfilosofie echt niet'.
Studie
Het is in zekere zin een eer, wan
neer een boekje over je kan ver
schijnen dat uitsluitend met aan
vallen is gevuld. Maar waarschijn
lijk zal Mulisch het toch een twij
felachtige eer vinden, en zich veel
meer gevleid voelen door een stu
die als De weg van het lachen die
Frans C. de Rover aan hem wijdde.
De Rovers naam komt men ove
rigens in Bestrijd het leed... ook te
gen. Bovendien was daarin een ar
tikel opgenomen uit 1959 waarin
H. U. Jessurun d'Oliveira vaststel
de dat in de roman Het stenen
bruidsbed maar liefst 147 keer ge
lachen wordt. De titel van het boek
waar De Rover op promoveerde
maakt al duidelijk dat hij met die
statistische gegevens zijn voordeel
heeft gedaan.
Het lachen is naar zijn zeggen
een constante in Mulisch' werk. Al
dat lachen heeft echter meer met
ernst dan met vrolijkheid te ma
ken. Het lachen zou bij Mulisch re
fereren aan een levensopvatting.
het zou de reactie zijn op wat als
absurd ervaren wordt. Dit noemt
De Rover in zijn studie steeds het
'filosofisch niveau'.
Het lachen zou ook met de
kunstopvatting van de schrijver te
maken hebben: volgens Mulisch
roept het beschouwen van een
kunstwerk een eureka-gevoel op
dat zich uit in een lach. De Rover
bracht dit onder de noemer 'poëto-
logisch niveau'. Tenslotte heeft het
lachen nog een 'psychologisch ni-
Van De weg van het lachen be
staat zowel een wetenschappelijke
uitgave als een handelseditie. Wie
de handelseditie heeft, mist slechts
een in ietwat zonderling Duits ge
stelde 'Zusammenfassung' en de
stellingen. In die stellingen neemt
de jonge doctor enige afstand van
'de academische literatuurbe
schouwing' en bepleit hij dat men
zich bewust moet blijven van
'schatplichtigheid aan de litera
tuur'.
Onconventioneel
Deze houding heeft invloed ge
had op dit proefschrift dat mis
schien meer eigenschappen heeft
van een literair essay dan van een
wetenschappelijke verhandeling.
Met een zekere gretigheid verwijst
hij naar de inzichten van niet tot de
geleerde wereld behorende Mu-
lischvorsers als R. A. Cornets de
Groot en J. H. Donner, terwijl ver
moeidheid lijkt door te klinken
wanneer hij op een literair-theore-
tisch werk in moet gaan.
Toch diende hij om op De weg
van het lachen te kunnen promo
veren concessies te doen aan de
academische werkwijze. Dat is de
vermoedelijke aanleiding geweest
tot de volgende zinnen: 'Ik ga nu
wat nader in op...' (18), 'Ter inlei
ding van deze paragraaf herhaal
ik...' (43), 'In de nu volgende para
grafen zal ik...'(89), 'Ik ga er wat
dieper op in' (115), 'Ik geef echter
allereerst enige aandacht aan...
(224), 'Nog één aspect wil ik aan de
orde stellen'. (288).
De lezer van een wetenschappe
lijk werk vindt het blijkbaar een
veilig gevoel zo bij de hand te wor-
Harry Mulisch: niet langer 'een getalenteerde charlatan'. (foto gpdi
den genomen, de lezer van een lite
rair essay heeft die leiding niet no
dig.
Voor een proefschrift is overi
gens De Rovers benadering al on
conventioneel genoeg. Hij heeft
zich niet als een alwetend geleerde,
maar als een bewonderend liefheb
ber over het proza van Mulisch ge
bogen. Hij verklaart zelf in zijn in
leiding dat zijn studie 'een twee
slachtig karakter' zou hebben:
'enerzijds stel ik mij op het stand
punt van de naieve lezer, ander
zijds benader ik de afzonderlijke
werken vanuit een 'totaalbeeld'
van het oeuvre en Mulisch' litera
tuuropvatting'.
Ideale lezer
Ik weet niet of hij zijn aanpak zo
wel goed karakteriseert. Volgens
mij staat hij slechts op één stand
punt, en wel dat van de ideale le
zer, die zich het werk van de schrij
ver volkomen eigen heeft gemaakt
en met de aldus verworven kennis
ieder onderdeel daarbinnen weet
te duiden. Mulisch' werk leent zich
voor deze benaderingswijze, om
dat - hoezeer zijn boeken ook varië
ren en hoeveel genres hij ook beoe
fent - hij een bouwer aan een oeu
vre is. Hij heeft eens gezegd dat
een schrijver behoort te werken
aan 'één totaliteit, één groot orga
nisme, waarin elk onderdeel met
alle andere verbonden is door on
telbare draden, zenuwen, spieren,
strengen en kanalen.
Er zijn meer omstandigheden die
maken dat de schrijver Mulisch de
lezer De Rover goed ligt. Zo is de
laatste blijkbaar iemand die met
genoegen cryptogrammen oplost,
terwijl de eerste graag cryptogram
men schept.
De Rover die het 'magisch-myti-
sche' van Mulisch' schrijverschap
benadrukt verklaart: 'de benade
ring die het meeste oplevert,
dat wil zeggen een maximum aan
verbanden en betekenisrelaties de
monstreert, is nu juist de benade
ring die als cryptogrammatisch
aangeduid kan worden".
Vanzelfsprekend leidt deze be
nadering tot zeer ingenieuze inter
pretaties, maar vèrgezocht lijken
De Rovers bevindingen zelden.
Wel verlokt pure geestdrift hem
soms recht te praten wat krom is.
Voor de lelijke zinswending 'Zijn
geilheid blafte' uit Het stenen
bruidsbed weet hij een fraai ex
cuus te bedenken. De literaire
draak Twee vrouwen wordt van
erg diepzinnige achtergronden
voorzien. Zelfs voor een door Mu
lisch zelf in latere drukken herstel
de verschrijving in Oude lucht
schudt De Rover een verklaring uit
de mouw.
Periodes
In De weg van het lachen wordt
het werk van Mulisch in vier perio
den verdeeld. De eerste werd 'de
kunst' genoemd, de schrijver zocht
zich tussen 1947 en 1952 een hou
ding als kunstenaar.
De tweede periode (1953-1961)
heet veelzeggend genoeg 'De ver
nietiging'. Tussen 1962 en 1971 valt
de derde periode, 'De werkelijk
heid'. Voor Mulisch een tijd van
engagement. De laatste periode
(1971-1983) werd 'De eeuwigheid'
genoemd, de schrijver richt zich
vaak op antieke mythen. De be
langrijkste romans uit deze perio
den worden telkens belicht.
Het moet voor Mulisch heerlijk
zijn zo'n lezer te hebben, maar op
sommige momenten wellicht ook
wel irriterend. Voor hij zijn mond
opendoet weet De Rover al wat de
schrijver wil zeggen. Dat heeft er
bijvoorbeeld toe geleid dat een
nieuw boekje van Mulisch Grond
slagen van de mythologie van het
schrijverschap overbodig aandoet.
Mulisch krijgt nauwelijks de kans
nog het raadsel te vergroten.
Lucas Ligtenberg en Bob Polak
(samenst.): Bestrijd het leed dat
Mulisch heet/Propria Cures over
een zestigjarige/88 pag.l fl 17,50,
Gerard Timmer Prods, Postbus
11377, 1001 GJ Amsterdam.
Frans C. de Rover: De weg van
het lachen/Over het oeuvre van
Harry Mulisch-340 pag.lfl 42,50
De Bezige Bij, Amsterdam.
Harry Mulisch: Grondslagen van
de mythologie van het schrijver
schap - 48 pag.lfl 24,501Gebonden-
Uitgeverij Thoth, P. C. Hooftstraat
57-1, Amsterdam.
