Controle op tehuis
voor zwakzinniger
faalde van A tot Z
Reportage
Inspectie nam klachten over 's Koonings Jaght niet serieus
'Musicus zou
in training
moeten... als
een sportman'
Leidse baptistengemeente naar Petrakerk
PAGINA 2
VRIJDAG 18 DECEMBER 1981 -
DEN HAAG - Wat te doen als je geestelijk
gehandieapte kind slecht wordt behandeld
in een tehuis? Als het brandblaren oploopt
doordat de po na desinfectie niet wordt af
gekoeld, als het wordt vastgebonden op bed
en er op nachtelijk gegil niet wordt gerea
geerd?
nister van WVC, zo'blijkt uit een verslag van
de Nationale Ombudsman dat eerder deze
maand werd gepubliceerd. De inspectie
voor de geestelijke volksgezondheid, die
immers onder zijn verantwoordelijkheid
valt, kan ouders met een kluitje in het riet
sturen zonder dat er iets gebeurt. Klachten
worden niet serieus genomen - zo weinig se
rieus, dat nu niet eens meer is na te gaan of
er zelfs wel aandacht aan is besteed.
Althans, niet aan de klachten van twee ou
ders die hun gehandicapte kinderen naar
het tehuis 's Koonings Jaght hadden ge
bracht.
Zij dienden in mei vorig jaar een of
ficieel verzoek tot onderzoek in bij de Na
tionale Ombudsman, omdat zij zich onheus
bejegend voelden en omdat eerdere klach
ten telkens onbevredigend waren behan
deld.
door
Hans van Maanen
Het tehuis 's Koonings Jaght in
Schaarsbergen, in de gemeente
Arnhem, is in het verleden meer
malen in opspraak geraakt. In 1982
werd een zwakzinnige door een
verpleger zo ernstig mishandeld
dat hij overleed; in 1985 werd het
hoofd van de medische dienst van
de inrichting door het Medisch
Tuchtcollege berispt omdat hy de
aan hem toevertrouwde pupillen
onvoldoende verzorgde.
Die berisping - in medische krin
gen als ernstige straf gezien - was
het resultaat van de strijd van de
Deldense arts A. M. Dongo-Cami-
nada: over de behandeling van
haar dochter Els tussen 1969 en
1980 had zy twaalf klachten gefor
muleerd, waarvan het Medisch
Tuchtcollege er vijf gegrond acht
te. Els liep brandblaren op haar bil
len op en moest schoenen dragen
die ettelijke maten te klein waren.
Onlangs heeft mevrouw Dongo, na
nog enkele slechte ervaringen in
andere instellingen, Els naar huis
gehaald.
De Van Leydens uit Nijverdal
lieten in 1972 hun dubbelgehandi
capte zoon Arnoud opnemen in 's
Koonings Jaght. Voor dit tehuis
kozen zij omdat het zich afficheer
de als antroposofisch. Maar de jon
gen werd meteen geboeid op bed
gelegd zodat hij de hele nacht had
liggen gillen, de ouders mochten
hem niet opzoeken en de behande
lende arts was zeer autoritair. Ook
andere ouders waren geschokt
over de werkwijze in het tehuis en
klaagden bij de directie, maar veel
hielp dat niet. Na ruim twee jaar
besloot de familie om Arnoud el
ders te laten verzorgen. Op het
ogenblik woont hij weer thuis: ook
de Van Leydens hebben geen ver
trouwen meer in het staatstoezicht.
Kamervragen
In 1980 werd het de verschillen
de ouders duidelijk dat de slechte
behandeling niet aan hen of aan
hun kinderen lag, maar misschien
wel aan het tehuis, en zjj dienden
een officiële klacht in bij de staats
secretaris. Na Kamervragen werd
de hoofdinspecteur opdracht gege
ven zich over de zaak te buigen. Na
precies een half jaar, in mei 1981,
had deze zijn antwoord gereed. Hij
had, naar eigen zeggen, allerlei ge
gevens opgevraagd, vele gesprek
ken gevoerd, en nauw overleg ge
had met de regionale inspectie van
Gelderland.
Hij concludeerde onder meer dat
uit onderzoek van de medische
verslagen over de kinderen (status-
onderzoek) "is gebleken dat alle
kinderen - ook vroeger - goed tot
zeer goed zyn onderzocht en bege
leid", dat er "geen sprake kan zijn
van medische verwaarlozing" en
dat ouders uitstekend worden
voorgelicht, begeleid en bij de be
handeling worden betrokken.
Het hoofd van de medische
dienst functioneert, aldus de
hoofdinspecteur, uitstekend, zij
het "wat stug, eventueel autori
tair". Er loopt uiteraard wel eens
iets mis, maar dat kan de beste
overkomen, meent hij, en verder
moet het duidelijk zijn dat nu niet
meer is na te gaan of er ooit ver
keerde schoenen zijn aangemeten
of dat er brandwonden zijn ont
staan.
In de eerste plaats is het natuur
lijk vreemd dat de hoofdinspecteur
zegt dat uit het status-onderzoek
blijkt dat iedereen goed is behan
deld maar dat hij tegelijkertijd niet
meer kan nagaan of de geformu
leerde klachten terecht zijn. Dat
betekent immers dat de statussen
worden niet serieus genomen - zo weinig se- bejegend voelden en omdat eerdere klach-
een? Nog rieus, dat nu niet eens meer is na te gaan of ten telkens onbevredigend waren behan-
e, de mi- er zelfs wel aandacht aan is besteed. deld.
niet goed zijn bijgehouden, want
het staat vast dat de voorvallen
hebben plaatsgevonden: dat heeft
de inspecteur zelf bevestigd.
De Nationale Ombudsman
schrijft in zijn recente verslag:
"Niet alleen bevat het schrijven
van de hoofdinspecteur onjuiste
conclusies, op grond waarvan men
zich de vraag kan stellen of er vol
doende grondig onderzoek is ge
daan, ook zijn verzoekers niet uit
genodigd om op de bevindingen
van de inspecteur te reageren.
Hiermee is het beginsel van hoor
en wederhoor, dat essentieel is
voor een behoorlijke klachtbehan
deling, geschonden".
Verbijsterend
Inmiddels hebben de klachten
geresulteerd in een algemene en
duidelijke richtlijn voor klachten
behandeling. Maar Van Leijden
was daarmee nog niet geholpen.
Hij besloot de Ombudsman alsnog
te laten uitzoeken hoe het nu in
zijn geval en dat van mevrouw
Dongo was toegegaan. Hij wilde
wel eens weten hoe "grondig" zijn
klacht precies was behandeld.
Dus ging de Ombudsman in fe
bruari van dit jaar - zes jaar na de
eerste klachten - met deze twee
vragen in de slag. Zijn bevindin
gen, hoe laat ook, werpen een ver
bijsterend licht op het functione
ren van de hoofdinspectie en een
regionale inspectie, en wellicht
ook op de zorg voor zwakzinnigen
in ons land.
De regionaal inspecteur van Gel
derland antwoordt op de vragen
van de Ombudsman dat het onder
zoek is gedaan door dr. Hoeing van
de hoofdinspectie en dat die in
april 1985 met vervroegd pensioen
is gegaan. "Derhalve kan ik U tot
mijn spijt niet aangeven op welke
wijze het onderzoek precies ver
richt is, temeer waar ik in die perio
de langdurig ziek geweest ben. Ik
adviseer U deze vraag aan de
hoofdinspectie voor te leggen".
De hoofdinspecteur antwoordt
dat het onderzoek is gedaan door
dr. Hoeing, maar die "heeft de
Hoofdinspectie al enige jaren gele-
Wat te doen als je gehandicapte kind wordt vastgebonden op bed en er
op nachtelijk gegil niet wordt gereageerd? (archieffoto)
den verlaten en het is mij thans
niet meer mogelijk om aan te ge
ven hoe dit heeft plaatsgevonden".
De hoogste geneeskundige instan
ties in het land houden blijkbaar
geen notulen bij. Niemand kan
meer zeggen hoe en wat er onder
zocht is, ondanks het feit dat er
toch "grondig" onderzoek zou zijn
gedaan waarbij de hoofdinspectie
"nauw" samenwerkte met de re
gionale.
De Nationale Ombudsman
schrijft dan ook dat het hem
"vreemd voorkomt dat de regiona
le inspecteur thans geen informa
tie meer kan verschaffen" en dat
"de hoofdinspectie zou behoren te
kunnen nagaan hoe het onderzoek
is verricht". De conclusie van de
Ombudsman ligt voor de hand: het
ministerie heeft zich in deze kwes
tie "niet behoorlijk jegens verzoe
ker gedragen voorzover het de uit
voering van het klachtonderzoek
betreft".
Schuld
Moeilijker heeft de Ombudsman
het met de klacht, dat de inspecties
zich niet behoorlijk van hun taak
hebben gekweten. Gezien de dood
slag en de berisping een niet zo
vreemde klacht, maar de Ombuds
man vraagt zich af of de schuld van
deze excessen nu bij de inspectie
moet worden gezocht - en ander
som, of een behoorlijke inspectie
de excessen had kunnen voorko-
De eerste verantwoordelijkheid
voor de gang van zaken in een in
richting ligt bij de directie, en de
Ombudsman kan slechts klachten
over overheidsorganen behande
len. Wel stelt de Ombudsman vast,
dat uit de antwoorden van de in
specties nergens blijkt dat maatre
gelen tegen 's Koonings Jaght zijn
overwogen. De inspectie had het
tehuis bij voorbeeld kunnen slui
ten, omdat intussen duidelijk was
dat er sprake was van een chroni
sche onderbezetting en van onvol
doend opgeleid personeel.
Al met al vindt de Ombudsman
dat te weinig gegevens voorhan
den zijn om te zeggen of het toe
zicht voldoende of onvoldoende
was: hij onthoudt zich hierover van
een oordeel. Hoewel de klachten
niet behoorlijk zijn behandeld, is
niet meer is na te gaan of z^ terecht
waren.
Ten slotte: als hoofdinspecteur
Hoeing nauw heeft samengewerkt
met de regionale inspectie terwijl
de regionale inspecteur ziek was,
dan moet Hoeing het onderzoek sa
men met zijn vervanger, mr. P.
Manders, hebben gedaan. Zij kwa
men samen tot de conclusie dat er
niets aan de hand was. Manders
werd, ondanks hevige protesten, in
1984 benoemd tot directeur van de
's Koonings Jaght. De berispte,
"stugge, eventueel autoritaire" arts
van de instelling is nog altijd hoofd
van de medische dienst.
HILVERSUM (ANP) - De medi
sche begeleiding van musici laat
nog veel te wensen over, maar
zou eigenlijk op hetzelfde peil
moeten staan als de geneeskun
dige zorg voor sportmensen. Me
dici voor Musici, een organisatie
van artsen en mensen uit de mu
ziekwereld, vindt daarom dat er
een instituut moet komen dat
zich speciaal bekommerd om het
fysieke welzijn van operazan
gers, violisten, drummers en sa
xofonisten.
Twee van de initiatiefnemers
zijn de specialisten P. Goderie en
W. Kersing, beide keel-neus-en
oorarts. Zij vergelijken de medi
sche problematiek van het musi
ceren met die van de sportbeoe
fening, omdat beide activiteiten -
zeker op beroepsniveau - vaak
extreem hoge eisen stellen aan li
chaam en geest, zoals een grote
concentratie en het verwerken
van spanningen rond toppresta
ties. Die eisen kunnen leiden tot
lichamelijke afwijkingen.
Bovendien is zowel de musicus
als de sporter zeer kwetsbaar
voor kleine lichamelijke aandoe
ningen. Hoe hoger het prestatie
niveau, des te ernstiger de gevol
gen van zo'n kleine blessure.
"Als bijvoorbeeld een violist een
vinger bezeerd of een operazan
ger een kou oploopt, kan hij niet
dat artistieke niveau bereiken
dat van hem wordt verwacht. Zo
iets is voor deze mensen cata
strofaal", aldus Goderie.
Op de proef
Dr. G. Hermans, orthopedisch
chirurg in Hilversum en gespe
cialiseerd in de sportgeneeskun
de, vindt dat de gezondheid van
musici aanzienlijk meer op de
proef wordt gesteld dan die van
sportmensen: muzikanten belas
ten vaak slechts een klein deel
van hun lichaam zwaar en doen
niets aan de algemene training,
terwijl sporters hun hele lichaam
in goede conditie houden. Musici
zouden naar zijn mening dat
voorbeeld dienen te volgen.
Kent Nederland al geruime tijd
artsen, fysiotherapeuten en an
dere para-medici die zich hebben
toegelegd op de begeleiding van
sportmensen - bepaalde clubs
beschikken zelfs over een eigen
medische staf - musici moeten
die op hun werksituatie toege
sneden hulp vaak ontberen. Le
den van symfonie-orkesten kun
nen weliswaar een beroep doen
op een bedrijfsarts, maar diens
kennis schiet nogal eens tekort.
"Je loopt daardoor het risico
dat musici met een klacht over
een kleine kwaal wordt aangera
den maar weer het werk te gaan,
hoewel die handicap zeer nadelig
voor zijn of haar spel kan zijn.
Het is heel belangrijk dat artsen
dit soort specifieke moeilijkhe
den van musici onderkennen.
Daarvoor is het wel noodzakelijk
dat de medicus iets weet van mu
ziek maken", zo verklaart dr.
Kersing.
Hij is medisch adviseur is van
Opera Forum in Enschede en
studeert in zijn vrije tyd aan het
conservatorium piano en geeft
concerten. Kersing noemt het
overigens positief dat de interes
se van bedrijfsartsen voor de be
geleiding van musici- mede
dankzij de inspanningen van Me
dici voor Musici- groeit.
Veel pijn
Hoeveel van de ruim 2000 be
roepsmusici, de ongeveer tien
duizend semiprofs en de paar
miljoen amateurmuzikanten
worstelen met hun specifieke ge
zondheidsproblemen staat niet
geregisteerd. Maar wie de verha
len van medici en musci beluis
tert moet tot de slotsom komen
dat er veel pijn wordt geleden:
violisten en bassisten gaan ge
bukt onder ernstige rugklachten,
trompettisten krijgen problemen
met hun gebit of lippen en zan
gers ondervinden moeilijkheden
met hun stem.
Bovendien zijn bepaalde com
posities zo lastig te spelen dat
muzikanten zich in alle mogelij
ke bochten moeten wringen om
de vereiste klanken aan hun in
strument te kunnen ontlokken.
Dat is vooral in de jazz het geval.
Het probleem van de alcohol
speelt de muziekwereld even
eens parten. De zangeres Marga
Bult ('Rechtop in de Wind') zei
onlangs dat ze geen druppel alco
hol drinkt omdat ze "al zo veel
leed heeft gezien dat door sterke
drank is veroorzaakt".
Geestelijke kwellingen zyn
volgens de violist Theo Olof
vooral de oorzaak van de licha
melijke klachten bij musici. Ker
sing beaamt dat: "Je ziet dat bij
voorbeeld bij operazangers. Vlak
voor een première krijgen ze last
van hun stem. Ze slapen slecht,
krijgen minder weerstand en lo
pen zo een keelontsteking of iets
dergelijks op. Zodra die premiè
re achter de rug is blijkt de grote
spanning voorbij en zijn de
klachten eveneens Verdwenen".
Er zijn ook musici die niet be
stand blijken tegen het optreden
voor een groot publiek. Ze zijn
bang te falen. Die angst kan zo
groot worden dat bij voorbeeld
een vinger van een pianist op een
cruciaal moment dienst weigert.
Begeleiding
Medici en musici zijn het er
over eens dat veel ellende valt te
voorkomen als muzikanten en
zangers vanaf jeugdige leeftijd
de juiste begeleiding krijgen. Oe
fentherapeute A. Samama-Polak
uit Laren: "Je kunt niet jong ge
noeg beginnen, want op latere
leeftijd is het heel moeilijk ie
mands doen en laten te corrige
ren. Als een beroepsviolist van
50 jaar met rugklachten bij me
komt voor een behandeling, kan
ik toch moeilijk zeggen dat hij
verkeerd zit en niet goed strijkt.
Iemand met een hele carrière
achter de rug accepteert dat
niet".
De oefentherapeute is ervan
overtuigd dat een juiste lichame
lijke training ook psychische
spanningen voorkomt. "De mu
sici hebben dan hun lichaam
goed onder controle, gebruiken
alle spieren op de juiste manier,
hebben niet te lijden onder een
geforceerde houding. Dat ver
groot hun zelfvertrouwen en ze
spelen ontspannend".
Samama behandelt onder an
dere musici met lichamelijke
handicaps. "Je kunt bijvoor
beeld door allerlei speciale oefe
ningen bereiken dat iemand met
een hernia toch bas kan spelen
zonder nadelige gevolgen voor
zijn lichaam", zo legt ze uit. Ook
voor deze therapie geldt: hoe
vroeger de behandeling start hoe
beter het is.
De oefentherapeute is er om
die reden voor om studenten van
conservatoria aan het begin van
hun opleiding medisch te keu
ren. "Natuurlijk niet om ze af te
wijzen, maar wel om na te gaan
of ze speciale begeleiding nodig
hebben om lichamelijke klach
ten op latere leeftijd te voorko
men".
Het mensvriendelijker maken
van instrumenten kan volgens
haar ook de nodige narigheid in
de kiem smoren. Zo is het vol
gens Jaap Bolink, vioolbouwer
in Hilversum, goed mogelijk een
instrument op maat te maken.
Musici met een bepaalde licha
melijke afwijking kunnen zo spe
len zonder dat hun gezondheid
er onder lijdt.
Oefentherapeute Samama be
treurt het overigens dat het mu
ziekonderwijs zo bitter weinig
doet aan houdings- en bewe
gingsleer. "Het accent ligt te veel
op prestatie, het maken van mu
ziek", is haar kritiek.
Omdat de kerkzaal aan de Ou
de Rijn te klein is geworden voor
het aantal belangstellenden zal
de Leidse baptistengemeente
met ingang van zondag 3 januari
gebruik gaan maken van de (ge
reformeerde) Petrakerk aan de
Surinamestraat in Leideft-
Noord.
Nu de samenwerkende her
vormde gemeente en gerefor
meerde kerk in dit stadsdeel zich
genoodzaakt zien één van de
twee kerkgebouwen - Petra-
kerk of de Bethlehemkerk aan
de Driftstraat - af te stoten, zou
men kunnen denken dat daar
over al een beslissing is geno
men. Dat is niet zq,. Hervormden
en gereformeerden gebruiken in
1988 nog beurtelings beide ker
ken, maar dan niet meer om de
maand maar om het kwartaal. De
baptisten zullen dus in april weer
van de Petrakerk naar de Bethle
hemkerk moeten verhuizen.
Ds. A. H. Agtereek vindt dat
niet zo bezwaarlijk. "Wy kunnen
dan zelf ervaren in hoeverre bei
de kerken aan onze wensen vol
doen en op grond daarvan een
juiste beslissing nemen als het
op koop aankomt". Overigens
maken de baptisten ook deze
maand al gebruik van de Bethel-
hemkerk (vroeger Kooikapel).
Donderdagavond 24 december
om half 11 houden ze daar een
kerstnachtdienst met ds. Agte-
reek als voorganger en met me
dewerking van een dameskoor
uit Katwijk.
De baptistengemeente ziet in
tens uit naar deze verhuizing, zei
ds. Agtereek. "Het laatste jaar za
ten de bezoekers opgepropt in de
veel te kleine kerk In bijzondere
diensten moesten we al een tijd
lang werken met monitors in ver
schillende bijzalen, en vaak
moesten dan toch nog mensen
onverrichterzake terug".
De doordeweekse activiteiten
zullen gewoon doorgang vinden
in de beide panden aan de Oude
Rijn, totdat de gemeente haar
nieuwe plaats definitief in ge
bruik heeft genomen.
Voorzitter D. Teeuw van de ge
reformeerde commissie van be
heer verwees ons naar het besluit
van deze commissie en de her
vormde kerkvoogdij om 1988 te
benutten voor een 'weloverwo
gen keuze': óf de Petra- óf de Be
thlehemkerk verkopen.
Verlof
De kerkeraad van de Dorps
kerk-gemeente in Zoeterwoude
zal de plaatselijke predikant, ds.
J. R. Wolthaus, voor zes maan
den vrijstellen van zijn ambts
werk voor het schrijven van een
groot deel van zijn proefschrift.
Professor dr. F. van Gennep,
hoogleraar in Leiden vanwege de
Hervormde Kerk, had de kerke
raad hierom gevraagd. In die tijd
zal drs. Ad Wijlhuizen de predi
kant vervangen. Op 10 januari
krijgt de gemeente na de mor
gendienst, waarin dr. Van Gen
nep voorgaat, een toelichting.
Leiden. Volgende week
dinsdag en woensdag, 22 en 23
december, van 10 uur tot half 12
wordt in het wijkgebouw 'Irene'
(naast de Bethlehemkerk) aan de
Driftstraat een 'vakantie-bijbel
club' voor kinderen gehouden,
uitgaande van de christelijke ge
reformeerde kerk en de her
vormde gemeente. Beide keren
wordt een afwisselend program
ma geboden met verhaal, spel,
muziek en creatief bezig zijn. Wie
meer inlichtingen wil, kan bel
len: 071-316684.
Gezelligheid. Het 'Aan
dachtscentrum' aan de School
straat 18 in Den Haag, uitgaande
van de 'Vereniging oecumenisch
centrum voor informatie en ont
moeting', is op 24 december van
7 tot 10 uur 's avonds en op zon
dag 27 december van 1 tot 4 uur 's
middags open "voor ieder die ge
zelligheid en ontmoeting zoekt".
Hervormde Kerk: beroepen
te Nijkerkerveen J. Plomp Ba-
rendrecht (buitengewone wijk-
gemeente"), te Winterswijk me
vrouw F. J. B. de Raad Odoorn-
Valthermond; aangenomen naar
Streefkerk W. Verboom Zegveld,
naar Purmerend A. W. Kuipers
Breukelen, naar Opende (Gr.)
kandidaat P. Zeedijk Amster
dam.
Gereformeerde Kerken: be
roepen te 's Gravenzande F. van
der Weij Nunspeet. Gerefor
meerde Kerken Vrijgemaakt:
beroepen te Rozenburg M. Wiel-
houwer Voorburg- bedankt voor
Pretoria (Die Vrije Gereformeer
de Kerke van Suid-Afrika) E. A.
de Boer Amsterdam-Zuidwest.
Nederlands Gereformeerde Ker
ken: bedankt voor Rotterdam-
Overschie W. J. van der Linde
Ede. Gereformeerde Gemeen
ten: bedankt voor Westkapelle
en voor Tholen J. Kareis Rijssen.
Kcrkepad 1988. De NCRV
biedt volgend jaar negen Kerke-
pad-routes met elk twee bezoek
dagen. Hier volgt het schema:
4 en 11 juni Scherpenzeel,
Leersum, Doorn, Cothen en Wiik
bij Duurstede; 11 en 18 juni
Brugge (België); 18 en 25 juni
Lemmer, Sloten, Harich en
Woudsend; 25 juni en 2 juli Wil
lemstad, Fijnaart, Oud-Gastel en
Oudenbosch; 6 en 13 augustus
Zevenhuizen, Bleiswijk, Zoeter-
meer, Voorburg en Rijswijk; 13
en 20 augustus Winschoten, Hei-
ligerlee, Scheemda, Midwolda,
Oostwold en Finsterwolde; 20 en
27 augustus Heemskerk, Castri-
cum, Heiloo, Egmond aan de
Hoef en Bergen aan Zee; 27 au
gustus en 3 september Waalwijk,
Loon op Zand, Udenhout, Ois-
terwijk en Berkel-Enschot; 3 en
10 september Utrecht (stadsrou-
te).
Fassbinder
Het informatiebulletin van
de Nederlandse afdeling van de
internationale joodse broeder-
schap 'B'nai B'rith' (Zonen van
het Verbond) publiceert in zijn
laatste nummer de volledige
tekst van het omstreden toneel
stuk 'Het vuil, de stad en de
dood' van Rainer Fassbinder.
Het blad gaat ook uitvoerig in op
de emoties rond de verijdelde
opvoering van het stuk. De tekst
gaat gepaard met de vraag 'En
wat is uw oordeel?'
De publikatie stuit in joodse
kringen op kritiek. De Haagse
rabbijn L. van de Kamp heeft be
dankt voor het lidmaatschap van
de broederschap. Voorzitter Ri
chard Stein van de Stichting Be
strijding Antisemitisme noemde
het 'een hoogst smakeloze actie'.
Het blad zelf ziet de publikatie
als 'zuiver voor intern gebruik'.
In de Nederlandse afdeling (400
leden) van de broederschap is
een discussie op gang gekomen
over het toneelstuk.
Kardinaal Alfrink. In een
reactie op het overlijden van kar
dinaal Alfrink kenschetst kardi
naal Willebrands zijn voorganger
als een bisschop die de kerk zag
als 'gemeenschap van gelovi
gen'. "Eerst heeft hij de kerk be
stuurd onder het oude systeem
van vóór het Tweede Vaticaans
Concilie, waarbij de bisschop
praktisch alleen regeerde, later
in de tijd van vernieuwing, waar
bij de bisschop ook in gesprek
met zijn medewerkers het bis
dom leidt. In deze overgangstijd
is kardinaal Alfrink een goed lei
der van het aartsbisdom ge
weest".
Bisschop Bomers van Haar
lem zei, dat de overleden kardi
naal niet beter kan worden ge-
eerd dan door in zijn geest de
eenheid te bewaren, "hoe ver:
schillend wij ook over sommige
zaken mogen denken". "In de
besluiten van het Tweede Vati
caans Concilie had hij een groot
aandeel. In de Nederlandse kerk
provincie probeerde hy daaraan
vorm en inhoud te geven. Dat is
niet zonder moeilijkheden ge
gaan. Niet iedereen heeft hem
hierin kunnen volgen. Deson
danks heeft hij er altijd naar ge
streefd de onderlinge eenheid en
de band met de wereldkerk te be
houden".
Dinsdag van 10 tot 19 uur en na
afloop van de avondwake tot 22
uur is er in de Catharinakerk aan
de Lange Nieuwstraat in Utrecht
gelegenheid tot afscheid nemen.
De uitvaartdienst en begrafenis
zijn woensdag.
