'Boven ons ontwaar ik mets onein Vragen over verwerking van afvalstoffen vuilverbranding DONDERDAG 26 NOVEMBER 1987 LEIDEN Open dagen Leidse Sterrewaeht LEIDEN - Veel mensen denken nog steeds dat sterrenkundigen be horen tot een heel vreemdsoortig volkje dat bij nacht en ontij, gniffe lend en lispelend in lange baarden, de trappen pleegt te bestijgen naar geheimzinnige ruimten met nog veel geheimzinniger apparaten om daar de nachten in stilte mijme rend achter reusachtige telescopen dooV te brengen. door Ben Apeldoorn Nu ging dat denkbeeld van die oude 'sterrenkijkers' in vroeger eeuwen in sommige gevallen wel een beetje op maar in feite was en is het een volstrekt fout beeld. Het primaire doel van de sterrenwacht is altijd een zuiver wetenschappe lijke geweest: het waarnemen van en het doen van precisie-metingen aan de objecten in het ons omrin gende heelal. Eind vorige eeuw kwam een prachtig hulpmiddel de sterren kundige terzijde staan in de vorm van de fotografie en in de tweede helft van deze eeuw een zonodig nog veel machtiger hulpmiddel: de rekenmachine (computer). De moderne sterrenkundige zit 's nachts (meestal) niet meer achter de kijker, maar is overdag veelal te vinden achter de terminal van een geavanceerde computer. De waar nemingen vinden tegenwoordig trouwens vaak juist via de compu ter plaats, terwijl de sterrenwach ten waar het 'echte werk' nog 's nachts gedaan wordt gelegen zijn op met zorg uitgekozen plaatsen, zo hoog mogelijk in de steeds vui ler wordende dampkring, dus op bergtoppen, en ver verwijderd van storend stadslicht. Binnen afzienbare tijd zal het voor een sterrenkundige niet eens meer nodig zijn af te reizen naar bij voorbeeld de ESO-sterrenwacht (European Southern Observatory) in Chili om daar bepaalde zwakke hemelobjecten te gaan bestuderen die hier vanuit ons lage, vochtige landje met geen mogelijkheid kun nen worden waargenomen. Via een terminal kan een reuzentelescoop aan de andere kant van de aardbol opdracht worden gegeven zich op een bepaald gebied aan de hemel te richten en de meetgegevens flitsen na verloop van enkele minuten of uren tevoorschijn op een beeld scherm. Heel efficiënt en kostenbespa rend allemaal, maar toch zal de rechtgeaarde liefhebber van de sterrenhemel een gevoel van heimwee naar die oude nostalgie van het 'met eigen ogen zien' nau welijks kunnen onderdrukken. Worden met de kijkers van de Leidse Sterrewaeht dan geen we tenschappelijke waarnemingen meer gedaan? Nee, bijna niet meer; in de loop der tijd is de sterrenwacht midden in een steeds groter wordende stad komen te staan en het licht van die stad. Leiden, is vooral gedurende de laatste tientallen jaren zó intens geworden dat de voor sterrenkun-' de-beoefening vereiste donkere nachthemel waarschijnlijk wel voorgoed tot het verleden behoort. Historie Bovendien hebben de sterren kundigen de mogelijkheid om el ders, vaak met veel grotere telesco pen, onder veel en veel betere om standigheden te kunnen werken dus waarom zou je je waarnemin gen in Leiden doen als je ze ergens anders honderd of duizend maal beter kunt doen Met die vraag hielden de eerste sterrenkundigen van Leiden zich allerminst bezig om de doodeen voudige reden dat de waarne mingsomstandigheden toen, hon derden jaren geleden, nog ideaal waren. De hemel was toen net zo donker als op het platteland want het enige licht dat flauwtjes door de ramen naar buiten scheen kwam van olielampen en kaarsen en daarmee ging men ook nog eens zo zuinig mogelijk om. Over welke tijd spreken we ei genlijk als we het hebben over 'de eerste sterrenkundigen van Lei den'? Wel, zo rond de jaren 1632, 1633. In 1632 produceerde het toen malige College van Curatoren van de Leidse Universiteit een schrij ven (voor die tijd een hele gebeur tenis) waarin zoiets als een sterren wacht werd aanbevolen 'als hulp middel bij het onderwijs'. En, zo liet het College zich, vrij vertaald, ontvallen: Het moet voor al een bezienswaardigheid zijn voor het grote publiek. Overigens kende de Leidse uni versiteit al in nog vroeger jaren mensen die, als hoogleraar, iets met de sterren van doen hadden want de annalen vermelden dat ene Rudolph Snel van Roy en al in 1581 sterrenkunde bedreef. Hij werd op gevolgd door iemand met de naam Skaliger en die later weer door een familielid van Rudolph: Willem Snel van Royen. Deze laatste ging toen geheel mee met de toen gel dende Latijnse 'modetrent' door zijn naam te veranderen in Snellius en onder die naam is Willem onst erfelijk geworden. Als landmeetkundige toonde hij met zijn metingen over een groot deel van West-Nederland namelijk de kromming van de aarde aan. Te genwoordig niets nieuws, maar toen een ongehoorde prestatie van Snellius die in 1626 in retraite ging en in 1629 werd opgevolgd door Ja cob Gooi die zichzelf al spoedig 'Golius' liet noemen. Voor zijn metingen als landme ter had Snellius overigens gebruik gemaakt van een houten hoek- meetinstrument, quadrant ge naamd, en door te praten als brug man wist Golius het toenmalige College van Curatoren er in 1633 toe te bewegen dat quadrant van Snellius' weduwe voor een zacht prijsje over te nemen. Het gevaarte werd samen met en kele door ene Blaeu gebouwde aardglobes geplaatst in een klein acht-kantig houten gebouwtje bo venop het dak van het Academie gebouw aan het Rapenburg. Dat moet allemaal op 14 november 1633 definitief zijn beslag hebben gekre gen en die datum beschouwt men dan ook als stichtingsdatum van de Leidse Sterrewaeht. Jacob Gooi werkte met Snellius' quadrant zó yverig en minutieus door dat de positiemetingen aan de hemelli chamen lange tijd tot de beste ter wereld behoorden. Kaiser Na Golius volgde een onzekere periode van steeds wisselende om standigheden; waren er goede en goedwillende hoogleraren dan konden die geen potje breken bij minder goede curatoren en omge keerd lagen de betere curatoren weer overhoop met minder goede professoren. Aan die periode kwam in 1826 een eind met de komst van de toen 18-jarige Frederik Kaiser als vast waarnemer op de sterrenwacht. Elf jaar later werd hij directeur en dank zij zijn onvermoeibare stre ven naar een geheel nieuw te bou wen sterrenwacht, zag de toenmali ge aanvankelijk weinig in Kaiser's plannen geïnteresseerde regering zich op zeker moment tóch ge noodzaakt de bijeengeschraapte gelden tot het vereiste bedrag aan te vullén. In 1861 werd de Leidse Sterre waeht op de plaats waar hij nu staat in gebruik genomen. Naar het schijnt heeft voor de bouw de ster renwacht van Leningrad model ge staan want de gelijkenis tussen bei de observatoria is treffend. De scepter die Kaiser over de sterrenwacht zwaaide was het be gin van een bloeiende roemrijke periode. Kostelijk is het relaas van de beroemde letterkundige Nico- laas Beets die samen met een ken nis op een heldere sterrenavond in 1835 door de stad kuierde en op het idee kwam naar de sterrenwacht, toen nog op het Academiegebouw, De Leidse Sterrewaeht vanuit de lucht gezien. Vanaf morgenavond houdt de sterrenwacht open huis te gaan om naar de komeet van Hal- ley te kijken. 'Wat een prachtige avond toen' schreef Beets later, 'Boven ons ont waar ik niets dan oneindigheid en vlak bij het Rapenburg gekomen stoten wij daar op professor Uylen- broek die zich, uitgerust met een lantaarn, ook gereed maakte om op te stijgen'. Vervuiling In 1838 kreeg de sterrenwacht voor het eerst de beschikking over een echte telescoop waarvan de lens (liever gezegd: objectief) 15 centimeter in middellijn mat. In 1885 arriveerde een lenzenkij- ker van meer dan vijf meter lengte waarvan het 26 centimeter grote objectief geslepen was door de we reldberoemde Amerikaanse optici en Alvan Clark. In 1897 kwam het voornaamste instrument op de sterrenwacht aan: de beroemde dubbelastrograaf waarvan de foto grafische helft een foto-objectief bezit van 33 centimeter doorsnede. Met name door industriële activi teiten in en rond de stad en de in voering van elektrische (stads-)ver- lichting liepen de waarnemings omstandigheden, vooral na de Tweede Wereldoorlog, steeds ver der terug. De toenemende luchtvervuiling verspreidde het steeds toenemen de stadslicht nog eens extra en al met al hebben sterrenkundigen in deze tijd twee aartsvijanden: licht en luchtvervuiling. Na de komst van de vuilverbranding moesten de waarnemingsactiviteiten bij noordwesten wind soms zelfs ge heel worden stopgezet omdat de vuilstroom bij die windrichting on geveer recht over de sterrenwacht trok. In het begin van de jaren 70 nes telden de vakastronomen zich defi nitief in de veel meer mogelijkhe den biedende en minder huisves tingsproblemen met zich meebren gende nieuwbouw aan de Wasse- naarseweg (Huygens-laboratori- um) waar ook de computers (Re kencentrum) en de vakgroepen wis- en natuurkunde binnen hand bereik waren. Bezuiniging De in de jaren nadien volgende bezuinigingsronden gingen ook niet aan de sterrenkunde voorbij en zo kwam het dat twee astrono men in 1982 een uniek plan ont vouwden: door de bezuinigingen was het niet meer mogelijk om het noodzakelijke onderhoud van de telescopen en de behuizing daar van, zoals bijvoorbeeld de koepels, te bekostigen. Vakastronomen vroegen toen aan amateurastrono men of die er niets voor zouden voelen het noodzakelijke onder houd op zich te nemen in ruil voor de mogelijkheid om de ltijkers voor eigen waarneemwerk te kunnen gebruiken. Leiden kent de Leidse Weer- en Sterrenkundige Kring (LWSK) die in 1973 werd opgericht en thans on geveer 175 leden uit de regio telt. De hobby die deze mensen beoefe nen is lang niet alleen maar het met eigen ogen, door een al dan niet zelfgebouwde telescoop, bekijken van hemelobjecten tijdens een hel dere avond of nacht. Net als be roepsmensen kunnen ook ama teurastronomen zich, met de hen ten dienste staande middelen, spe cialiseren in een bepaalde tak van de sterrenkunde. Men kan bijvoor beeld veranderlijke sterren (die al dan niet periodieke schommelin gen in helderheid vertonen) waar nemen, dubbelsterren uitmeten, allerlei stergroepen, nevels of ver- verwijderde melkwegstelsels foto graferen, 'vallende sterren' waar nemen en/of fotograferen, enzo voort. Het is werkelijk te veel om op te noemen. Sterrenkunde biedt een liefhebber veel meer dan men zo op het eerste gezicht zou aflei den uit 'die paar sterretjes daar aan de hemel'. Het is verder onjuist te veronder stellen dat alleen zij die begiftigd zijn met een wis- of natuurkunde- knobbel amateursterrenkunde kunnen bedrijven. De nestor van de Nederlandse amateursterren- kundigen, de in 1968 in Halfweg overleden Pieter G. Meesters, was van beroep grondwerker. Hij bouwde in zijn vrije tijd een hele menigte telescopen en maakte zich de sterrenkunde door zelfstudie ei gen. Het bouwen van een eigen kij ker is ook zo'n 'zijtak' waarmee een amateursterrenkundige zich bezig kan houden en er zijn amateuras tronomen die grotere kijkers heb ben gebouwd dan er hier in Neder land op professionele sterrenwach ten staan. Amateur Amateurastronomen grepen de door de vakwereld geboden kans met beide handen aan. Uit de leden van een aantal in West-Nederland liggende afdelingen van de Neder landse Vereniging voor Weer- en Sterrenkunde en de vakgroep ster renkunde van de Leidse universi teit werd de Werkgroep Leidse Sterrewaeht samengesteld. Op ba sis van een goed opgesteld onder houdsplan werden vele handen uit de mouwen gestoken, kijkeropstel lingen voorzichtig gedemonteerd en onderdelen hersteld of vervan gen. Hoewel er nog wel het nodige werk gedaan moet worden kunnen bezoekers de komende avonden met eigen ogen zien hoe de kijkers er weer als nieuw bij staan. En als het de komende vrijdag-, zaterdag en zondagavond, als de sterren wacht van 19.00 tot 23.00 uur ge opend is, helder, onbewolkt weer is dan kan men, behalve de kijkers, ook nog de wonderen van het uit spansel door die kijkers met eigen ogen aanschouwen. Dan zal men het ook begrijpelijker gaan vinden dat er zoiets als een amateurastro noom bestaat! De Sterrewaeht is gevestigd aan de Sterenwachtlaan, een zijstraat van de Kaiserstraat. 'Zeker geen ontslagen bij Leidse universiteit' LEIDEN - Het college van bestuur van de Leidse universiteit wil nog geen cijfers op tafel leggen van de door de strenge vacatuïestop ver wachte bezuinigingen. "Als het streefgetal niet wordt gehaald, zal alles weer moeten worden bijge steld", aldus een woordvoerder van de universiteit. Het college heeft gisteren in de wekelijkse vergadering wèl vastge steld dat er zeker geen gedwongen ontslagen zullen vallen. "Oudere werknemers kunnen via het soci aal beleidskader van het ministerie eerder weg en ontvangen dan een aanvulling op hun salaris. Maar dat is op vrijwillige basis. Het is alleen vervelend voor nieuwe werkne mers. Die komen in de meeste ge vallen niet aan de bak", aldus de woordvoerder. Overigens is het universiteitsbe stuur van plan om een bezuini gingsplan tot 1993 op te stellen. Wanneer dat openbaar wordt, kon van de zijde van de universiteit nog niet worden meegedeeld. De la Mar en jongeren FNV zijn akkoord LEIDEN - De jongerenbeweging van het FNV heeft wethouder De la Mar (sociale zaken) groen licht ge geven voor het uitvoeren van zijn banenplan voor jongeren. In een gesprek met de jongerenbeweging zegde De la Mar gisteravond toe dat de langdurig werkloze jonge ren niet op arbeidsplaatsen worden geplaatst die feitelijk zijn wegbe- zuinigd. Bovendien heeft De la Mar ver klaard mee te werken aan een ge sprek tussen de jongerenbeweging en de jongeren die van «het banen plan gebruik maken. De jongeren beweging wil op deze wijze contro leren of het banenplan de jongeren ook daadwerkelijk aan het werk helpt. Enige weken geleden bezet te de jongerenbeweging de kamer van De la Mar in het stadhuis uit onvrede met met banenplan. LEIDEN - De basisschool 'Woutertje Pieterse' heeft gisteren de Mytylschool aan de Blauwe Vogélw pje aangeboden. Daarmee wilde 'Woutertje Pieterse' de Mytylschool bedanken voor de gastvrijheid school daar begin dit jaar heeft genoten toen haar werd verbouwd. Bovendien wilde 'Woutertje Pieterse' er de goe de banden en samenwerking mee benadrukken die gedurende die tijd zijn ontstaan <foio Jan Holvast) ding. LEIDEN - Links Leiden-raadsüd Laurier heeft het college ophelde ring gevraagd over de verwerking van afvalstoffen van de Leidse vuil verbranding door het bedrijf IJs- selkring bv uit Nieuwerkerk aan de IJssel. Volgens Laurier is dit be drijf onvoldoende in staat de slakkken en het vliegas correct te verwerken. Het bedrijf beschikt daarentegen wel over een vergun ning in het kader van de afvalstof fenwet van de provincie. Het raads lid vraagt B en W om een garantie dat de verwerking van het restafval van de vuilverbranding geen over last en schade voor het milieu ver oorzaakt. Tot voor kort werd het restafval van de vuilverbranding naar België afgevoerd. Maar sinds kort heeft dat land zijn grenzen gesloten voor het afval uit Nederland. Daarop be sloot het bestuur van de vuilver branding in zee te gaan met het puinverwerkingsbedrijf IJssel- eenboom- kring bv. De Leidse wethouder de basis- Kuijers is voorzitter van het alge- bestuur van de vuilverbran- Laurier betwijelt of het bestuur een verstandige keuze heeft ge maakt. Hij wijst er op dat het pro vinciaal bestuur lange tijd heeft ge weigerd dit bedrijf een vergunning te geven voor het verwerken van afval. Pas toen de IJsselkring na een faillissement - mede als gevolg van de geringe afzetmogelijkheden van slakken - een nieuwe eigenaar kreeg, werd de gevraagde vergun ning op 28 oktober verleend. Het bedrijf kreeg hiermee toestem ming sloop- en bouwafval en slak ken te verwerken. Omdat er door de strenge milieubepalingen nog steeds geen afzetmarkt is voor ver werkte slakken, is er volgens Lau rier alle reden om aan te nemen dat het bedrijf de problemen nog niet te boven is en nog steeds overlast voor het milieu veroorzaakt. Volgens een woordvoerder van de provincie mag uit het feit dat GS een vergunning hebben verleend afgeleid worden dat GS er vertrou wen in hebben dat het bedrijf goed functioneert. Overigens is de ter mijn dat er bezwaarschriften tegen het verlenen van de vergunning kunnen worden ingediend, nog niet verstreken. De beweringen van Laurier wor den ontkracht door een woord voerder van de gemeente Nieuwer kerk aan de IJssel die zegt dat er het afgelopen jaar nauwelijks klachten over het bedrijf zijn ge weest. Volgens deze woordvoerder werd er vroeger wel geklaagd over stofoverlast maar is er met de komst van een nieuwe eigenaar een aanzienlijke verbetering in de be drijfsvoering opgetreden. Armworstelen In discotheek Broadway aan de Breestraat 49 wordt van avond voor de tweede keer het Leidse kampioenschap armwor stelen gehouden. Er wordt gestre den in verschillende gewichts klassen. Wie nog wil deelnemen, moet snel bellen met Sportcen trum The Champ, tel. 142425Lu cas Riethoven, tel. 212734 of dis cotheek Broadway, tel. 144061. Het armworstelen begint om streeks 22.00 uur. Concordia De Christelijke Muziekvereni ging Concordia houdt zaterdag 28 november in haar clubgebouw aan de Langegracht 61 een kaart- en sjoelavond. Aanvang 20.00 uur. Coopertest Atletiekvereniging De Bata ven houdt zaterdag 28 november in samenwerking met de Neder landse Hartstichting een cooper test en een prestatieloop op en vanaf de kunststofbaan in de Leidse Hout. De coopertests be ginnen om 14.00 uur. Een uur la ter begint de Leidse Houtloop over een afstand van 5 of 10 kil- meter. Vogelshow Vogelvereniging Avibus Lei den houdt vrijdag 4, zaterdag 5 en zondag 6 december een vogel show in de zaal van postduiven vereniging Blauwkras aan de Voorschoterweg 1 nabij zwem bad De Vliet. De organisatoren verwachten zo'n 540 vogels. Vrij dag is de tentoonstelling te be zichtigen van 20.00 tot 22.00 uur, zaterdag van 10.00 tot 22.00 uur en zondag van 10.00 tot 16.00 uur. Intelligentie ln het kader een Studium Ge nerale over creativiteit en intelli gentie bij mens en computer, wordt woensdag 2 december een lezing gehouden. Prof. dr. G.A.M. Kempen en dr. D.G. Sundholm spreken dan over 'Zin en onzin met betrekking tot artifieciële in telligentie'. Beiden zijn verbon den aan de Katholieke Universi teit van Nijmegen. De bijeen komst heeft plaats in het centraal voorziningengebouw aan de Cie- veringaplaat 1. Aanvang 20.00 Criminaliteit In het kader van een lezingen cyclus over computers en crimi naliteit wordt woensdag 2 de cember een spreekbeurt gehou den door mr. dr. F. de Graaf van de rijksuniversiteit Utrecht. Hij spreekt over 'Piraterij op pro grammatuur'. De lezing wordt gehouden in het Mathematisch Instituut aan de Niels Bohrweg, zaal 412. Aanvang 15.45 uur. Folkfestival Folkclub Horus houdt vrijdag 27 november een mini-folkfesti- val in café De Bruine Boon aan de Stationsweg. De volgende groepen treden op: Coyotes (bluegraas); Conjunto Yaravi ZuidamerikaansOnno Kuiper (accordeon) en Super Buskers (Ierse muziek). Aanvang 21.00 uur. Toegang 7,50 gulden, dona teurs gratis. Prestatieloop Clubhuis Matilo houdt zater dag 5 december zijn jaarlijkse Sint Nicolaas-prestatieloop. Er kan worden gelopen over afstan den van 2 tot 15 kilometer. De start is bij Matilo aan de Zaan- straat 126. Aanvang 11.00 uur. Alcohol Mensen die problemen hebben met het alcoholgebruik van ande ren in hun nabije omgeving, kun nen deelnemen aan een bijeen komst van het Consultatiebureau voor Alcohol en Drugs. Op de dinsdagen 1, 8 en 15 december wordt informatie verschaft aan partners en familieleden van ste vige drinkers in het gebouw van het CAD aan de Lange Mare 45. Opgave en informatie telefonisch bij mevrouw C. Majaar-van Sis ter. tel. 143641. Streekcommissie De streekcommissie Leiden e.o. komt woensdag 2 december bij een in De Roode Leeuw aan de Dorpsstraat 55 te Oegstgeest. Bij het agendapunt 'Signalen uit de streek' kunnen mensen het woord voeren over regionale knelpun ten of wensen naar voren bren gen. Aanvang 20.00 uur. man, J.P. Weijers, geb 29-11-1917 i G. Dekker, geb 9-6-1918 man, B.E. Sleij- ser. geb 26-11-1895 vrl. geh. gew. met A van Haalem, J. Hölper, geb 1-10-1915 man. A. Struyk, geb 9-5-1913 vrl. echtg. van J. Paling, M.C. Norder, geb 20-4- 1928 man, C. van der Putten, geb 14-2- 1920 man, C.J. Oudshoorn, geb 19-12- 1900 vrl. geh. gew. met H. Challa, T.D. Welling, geb 17-4-1906 man, F. van Kam pen, geb 6-8-1907 vrl., A.P. van Egmond, geb 5-12-1908 man, A Schimmel, geb 1- 1-1914 vrl. geh. gew. metF.J. Montanus, C. van Dissel, geb 13-5-1926 vrL echtg. van H. van den Wijngaard. J.M. Simons, geb 25-6-1906 man, G.H. Bast, geb 9-3- 1903 man, H A. Snel, geb 1-4-1921 man, M. Knoester, geb 5-4-1913 man, N. Mes- semaker, geb 19-1-1924 man, M.C. Nij- nens, geb 29-12-1899 vrl. geh. gew. met A. Schouten. J. Verbeek, geb 9-6-1919 man, T. Zwaneveld, geb 22-4-1921 vrl. echtg. van M. Rietveld, H.J.M. Tolido, geb 10-3-1910 vrl. geh. gew. met M.M. Hoogervorst, M. Meijer, geb 6-11-1902 man, H. Boon, geb 23-3-1912 vrl. geh. gew. met P.J. de Graaf, T.C.M. Hooger vorst, geb 13-12-1951 man, G.M. Teuwis- se, geb 2-5-1908 vrl. geh. gew. met L. Spoor, H.J.M. Eikholt, geb 10-7-1955 man, C M. van Beeck, geb 29-1-1931 man, F.L.E. de Visser, geb 1-8-1934 man, A.J. Maree, geb 22-4-1892 vrl. geh. gew. met A. Klinkhamer. kusuma, Asma dv. T.A. Nasla Achefay, Selma Johanna dv. G.J.C. Lek- kerkerker en J.C. van Goor, Torben zv.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1987 | | pagina 15