Overleven in een tjokvolle metropool
DE BIJNA NIET TE KEREN PROBLEMEN VAN MEXICO-STAD
Superbarrio verlicht enigszins de alledaagse zorgen van de armen in de krottenwijken door symbolisch op de vuist
te gaan met huisjesmelkers.
Vrouwen wier families uit hun woningen zijn gezet protesteren bij het parlementsgebouw in Mexico-stad.
(foto's Nicole Lucas/Paul Daniels)
overheid maar zeer beperkte steun is te
verwachten".
Positief effect
Die heeft namelijk als eerste prioriteit
de afbetaling van de buitenlandse schuld
van 110 miljard dollar. Jaarlijks moet 12
miljard aan aflossing en rente worden
betaald, wat de financiële ruimte om an
dere dingen te doen drastisch beperkt.
Palomo: „De ramp heeft als positief ef
fect gehad dat overal in de stad allerlei
initiatieven zijn genomen om buurtbe
woners bij te staan".
Een van de meest curieuze is die van
de figuur Superbarrio. Deze in het rood
geel geklede man is sinds de vorige zo
mer een opmerkelijke verschijning in de
krottenwijken van Mexico-stad. Hij is
een vondst van de Asamblea de los Bar
rios. een organisatie die de belangen van
de sloppenwijkbewoners behartigt. Su
perbarrio is een vrij worstelaar, ge-
creeërd naar het voorbeeld van Mexi
caanse filmhelden als El Santo en Blue
Demon, die de strijd voor het goede, het
rechtvaardige symboliseren.
Superbarrio gaat regelmatig op de
vuist met Catalino Creel, een figuur ont
leend aan een Mexicaanse Dallas-serie
waar hij de personificatie is van het
slechte. Palomo: „Catalino Creel is het
symbool van de de huisjesmelkers, Su
perbarrio vertegenwoordigt de bewo-
Wanneer ze in de ring tegen elkaar
vechten gaat het er vaak echt bloedig aan
toe. Het is uiteindelijk echter Superbar
rio die overwint. „Doel is om de bewo
ners een soort hart onder de riem te ste
ken, ze het idee te geven dat ze niet vol
komen machteloos zijn tegenover hun
huisbazen".
Behalve in 'gevechten' doet hij dat ook
door onder meer te proberen ontruimin
gen te voorkomen en over huurprijzen te
onderhandelen. Zijn optreden heeft suc
ces, in de krottenwijken is hij een gezie
ne figuur. „Echt iets doen kan hij natuur
lijk niet", stelt Palomo, „maar als het er
toe leidt dat mensen hun lot wat minder
lijdzaam ondergaan, heeft Superbarrio
zijn doel bereikt".
Geen haast
Je moetje armen gebruiken, is me ver
teld. En dat blijkt inderdaad geen over
bodige luxe. Haringen in een ton moeten
zich beter voelen dan de honderden die
tegelijk met mij op het idee zijn gekomen
gebruik te maken van de overigens zeer
moderne metro van Mexico-stad. Zelfs
buiten de spits blijkt een ritje met de on
dergrondse een continu gevecht: om bin
nen te komen, om bij de juiste halte uit te
stappen en om intussen te blijven adem
halen.
In de spits is het allemaal nog veel er
ger. Dan zijn er aparte rijen voor vrou
wen en kinderen, om de laatsten ervoor
te behoeden onder de voet te worden ge
lopen en de eersten te beschermen tegen
'ongewenste intimiteiten'. Ook hoef je je
dan niet met een rugzak of een grote kof
fer op het platform te vertonen, want dan
word je zonder pardon gesommeerd
maar te gaan lopen of een taxi te nemen.
Niet dat dat laatste zo'n onverdeeld ge
noegen is. Haast moetje in elk geval niet
hebben. Want dan zit je je voortdurend
op te vreten als je in een file - en die is er
op bepaalde plaatsen bijna ieder uur van
de dag - rijdt met een gemiddelde snel
heid van pakweg 20 kilometer per uur.
En omdat de chauffeur meestal zijn raam
heeft openstaan om zijn ongenoegen met
het rijgedrag van andere weggebruikers
terstond kenbaar te kunnen maken, loop
je de kans het nog aardig benauwd te
krijgen ook.
De luchtverontreiniging in Mexico-
stad neemt regelmatig levensbedreigen
de vormen aan. Meer dan 3,5 miljoen au
to's en 7000 dieselbussen jagen dagelijks
samen met duizenden fabrieken 11.000
ton giftige gassen de lucht in. Een dag
rondlopen in Mexico-stad staat gelijk
aan het roken van 2 pakjes sigaretten, zo
is berekend.
Ooit moeten de Azteken deze plek,
Mexico-stad ligt in een vallei, hebben ge
kozen om de mooie windstille ligging.
Nu werkt dat echter alleen maar nadelig.
De luchtverontreiniging blijft in het dal
hangen en heeft door de ijle lucht (de
stad ligt op 2000 meter hoogte) een nog
vernietigender effect dan elders. Vol
gens milieudeskundigen worden jaar
lijks 100.000 mensen geveld door aantas
ting van ademshalingsorganen en inge
wanden en worden duizenden kinderen
geboren met afwijkingen aan de lucht
wegen.
Zuigkracht
Toch trekken dagelijks zo'n 2000 men
sen naar deze overvolle en vuile stad in
de hoop er een beter bestaan te kunnen
opbouwen. De nieuwelingen komen me
rendeels van het platteland, waar de le
vensomstandigheden slecht en de voor
uitzichten op verbetering minimaal zijn.
Het ontbreekt aan goede voorzieningen
op het gebied van onderwijs en gezond
heidszorg, en vooral aan werk. De land
bouw is zo'n beetje de enige bron van
werkgelegenheid, maar door de zeer on
gelijke verdeling van het grondbezit zijn
maar weinigen in staat een bestaan als
boer op te bouwen.
In zo'n situatie krijgt de stad voor ve
len een geweldige aantrekkingskracht.
Jarenlang heeft de Mexicaanse overheid
de meeste aandacht op de hoofdstad ge
richt en daar onder meer de industriële
ontwikkeling gestimuleerd. In de stad is
de kans op een baantje daarom nog altijd
iets groter dan in grote delen van het
platteland. Bovendien is de meeste
dienstverlening (onderwijs en gezond
heidszorg) in de stad geconcentreerd.
Vaak wordt eerst een ondernemende
jonge zoon of dochter gestuurd die werk
hoopt te vinden als vuilverzamelaar,
schoenpoetser, dienstmeisje of prostitu
ee. Wanneer die eenmaal een 'plaatsje'
heeft gevonden, hoe schamel ook, volgt
de rest van de familie. Ritjes in een taxi
kunnen ook wat dat betreft veel illustre
ren over het leven in deze miljoenenstad:
vraag de chauffeur waar hij is geboren en
het antwoord is 99 van de 100 keer niét
Mexico-stad.
Zelfwerkzaamheid
Werk en onderdak is de grootste zorg
van de mensen die in de stad arriveren.
Veel nieuwkomers proberen in of nabij
het centrum te wonen omdat dat het zoe
ken naar werk vergemakkelijkt. Ze ko
men terecht in zogenaamde vecindades,
huurkazernes, overbevolkte, slechte wo
ningen waar relatief hoge huren moeten
worden betaald. Zoals in Guerrero, een
wijk met 80.000 inwoners, een aantal dat
te vergelijken is met het inwonertal van
een middelgrote stad in Nederland.
Sinds 11 jaar is in deze buurt de Unión
de Vecinos de la Colonia Guerrero, kort
weg de Unión, actief, die probeert de
buurtbewoners te stimuleren hun
(woon)situatie te verbeteren. Ze doet dat
ondermeer door de bouw van goedkope
huizen te financieren, die dan aan leden
van de organisatie worden verkocht.
„We gaan uit van het principe van zelf
werkzaamheid van de bewoners", vertelt
Palomo. "Wie voor een huis in aanmer
king wil komen moet zelf meehelpen bij
de bouw".
Om de woningen zo goedkoop moge
lijk te houden worden ze heel kaal afgele
verd. De muren zijn bijvoorbeeld niet be
pleisterd en kasten en deuren ontbreken.
De verfraaiing wordt aan de bewoners
zelf overgelaten. En dat kan, afhankelijk
van het inkomen en de waarde die de be
woners aan een goed onderkomen hech
ten, tot zeer verschillende resultaten lei
den.
De huizen hebben beneden één grote
kamer met een klein hokje voor de wc en
boven nog een kleine slaapkamer. Op
een oppervlakte van nog geen 50 vier
kante meter wonen soms gezinnen met 4
of 5 kinderen.
Voor velen is het echter een enorme
vooruitgang vergeleken met hoe ze vroe
ger woonden. Dat geldt bijvoorbeeld
voor mevrouw Berta, die sinds een half
jaar met haar drie volwassen kinderen
een huis van de Unión bewoont. „We
hebben eerst een tijd in een huis in Guer
rero gewoond, waar we het toilet met tien
andere families moesten delen en de
douche met nog meer mensen. Totdat de
huisbaas de huur opzegde, toen stonden
we van de ene op de andere dag op straat.
We hebben toen een tijd met z'n allen in
een hotel in één kamer gebivakkeerd".
Vuurpijlen
Huisuitzettingen zijn niets uitzonder
lijks. Het gebeurt in deze wijk om de ha
verklap. De buurtbewoners hebben di
verse methoden ontwikkeld om dat te
voorkomen. Wanneer bijvoorbeeld er
gens een familie op straat dreigt te wor
den gezet worden er drie vuurpijlen afge
schoten om de rest van de wijk te waar
schuwen. Die snelt dan toe om zich met
hand en tand tegen de uitzetting te ver
dedigen.
De bewoners van de Unión-woningen
hoeven daarvoor niet te vrezen. Hun huis
is namelijk privé-eigendom. Palomo:
„Wij bouwen de huizen voor 2 miljoen
pesos en verkopen ze voor 1 miljoen pe
sos aan onze leden". Dat kan onder meer
doordat de Unión financiële steun krijgt
van buitenlandse organisaties, waaron
der de Novib.
Twintig procent van hun salaris moe
ten de bewoners maandelijks afbetalen
aan hypotheek. Voor mevrouw Berta be
tekent dat 20.000 pesos per maand. „Het
was wel lastig om niet alleen haar inko
men, maar ook dat van de meeste andere
bewoners vast te stellen", aldus Palomo.
Een vaste baan is veelal een ongekende
luxe. De meesten verdienen een onregel
matig inkomen in de informele sector als
schoenpoetser, wasvrouw, naaister of
bouwvakker. Het wettelijk vastgestelde
minimumloon van 180.000 pesos is
slechts weggelegd voor een bevoorrech
te elite. Alleen die groep kan de door de
overheid gebouwde woningen in deze
wijk betalen. De regering vraagt name
lijk, ongeacht het inkomen, dertig pro
cent van het officiële minimumloon als
huur of afbetaling. Voor de meesten zijn
die huizen dus onbetaalbaar.
Maar omdat ook het werk van de
Union en vele soortgelijke organisaties
uiteindelijk niet meer is dan een druppel
op een gloeiende plaat, is voor de meeste
migranten een verblijf in het centrum
niet weggelegd. Velen trekken daarom
naar de buitenwijken. Om Mexico-stad
ligt een hele gordel van armzalige krot
tenwijken waar mensen onder erbarme
lijke omstandigheden leven.
Gekraakt
Los Hornos in het zuiden van Mexico-
stad is zo'n wijk. Officieel bestaat ze niet,
de bewoners hebben de grond twintig
jaar geleden 'gekraakt'. Dat wil zeggen
dat ze op een nacht simpelweg een stuk
land hebben bezet zonder toestemming
van wie dan ook. Het is een gebruikelijke
'procedure' in vrijwel alle grote steden in
Een woninkje zoals er tienduizenden zijn in de krottenwijken rond Mexico-stad. Haast moet je in Mexico-stad niet hebben. Files zijn er altijd en overal.
De zwaar overbevolkte
hoofdstad van Mexico, met
ruim 20 miljoen inwoners, mag
de aardbeving van twee jaar
geleden dan enigszins te
boven zijn gekomen, dat
betekent niet dat de zorgen
voorbij zijn. De immer
wassende gordel van
krottenwijken rond Mexico-
stad illustreert de immense
problemen van deze
metropool. Problemen die
nagenoeg niet meer zijn te
keren.
door Nicole Lucas
Toen de Spanjaarden in 1519 Techo-
chtitlan - zoals het toen nog heette
- binnentrokken troffen ze een wel
varende, mooie stad met 300.000 in
woners. Het huidige Mexico-stad
was daarmee toen al dichter bevolkt
dan welke Westeuropese stad dan
ook.
De Azteken hadden hun hoofdstad ge
bouwd op een moerassig eiland midden
in een meer, met uitzicht op besneeuwde
vulkanen. Nu is daarvan weinig meer te
zien. Het meer is verdwenen - volge
bouwd - en het uitzicht op de bergen
wordt meestal belemmerd door een
grijsgele walm. De metropool die in de
jaren vijftig nog gold als het Parijs van
Latijns Amerika, is anno 1987 overbe
volkt en sterk vervuild. Woonden er in
1951 zo'n 3 miljoen mensen, inmiddels is
dat aantal bijna verzevenvoudigd. Vol
gens de voorzichtigste schattingen zul
len in het jaar 2000 meer dan 26 miljoen
mensen in de Mexicaanse hoofdstad ver
blijven.
Twee jaar geleden werd het tekort aan
woningen in Mexico-stad al geschat op
1,6 miljoen. Die situatie werd in de nacht
van 19 op 20 september 1985 nog eens
verergerd. De aardbeving deed moderne
gebouwen als kaartenhuizen in elkaar
storten en duizenden mensen vonden de
dood. Naar schatting 300.000 mensen
kwamen zonder woning te zitten en de
ravage was enorm.
Inmiddels is daar nog maar weinig van
te zien. Op sommige plaatsen zijn park
jes aangelegd en er is een groot aantal fel
gekleurde nieuwe woningen gebouwd.
Veel hoofdstedelijke bewoners zijn de
ramp echter nog lang niet vergeten.
"Veel mensen", aldus Armando Palo
mo, medewerker van een volkswijkorga
nisatie, "ook degenen die niet recht
streeks door de aardbeving werden ge
troffen, zijn zich toen pas echt bewust ge
worden van de letterlijke kwetsbaarheid
van hun bestaan. Bovendien hebben ze
toen ook gezien dat van de kant van de
de Derde Wereld, waar het de aan de
middelen ontbreekt om de groei ervan in
goede banen te leiden.
In Los Hornos wonen nu meer dan
8000 families merendeels in huisjes met
stenen muren en een golfplaten dak. De
wegen in de buurt zijn van zand. „In de
regentijd is het hier één grote modder
poel", aldus Maijan Verwoerd, een Ne
derlandse die in Los Hornos alfabetise
ringscursussen geeft. Omdat de wijk te
gen een heuvel is gebouwd en een
goed afwateringssysteem ontbreekt, ko
men in die tijd ook veel huizen blank te
staan.
Elektriciteit wordt illegaal afgetapt en
er is geen stromend water. Drie keer per
week komen er zogenaamde pipa's
(tankwagens) met water dat in grote ton
nen wordt gegoten. Vandaaruit vervoe
ren de bewoners het met emmers naar
hun huis. De wijk is vergeven van de
steenbakkerijen die kriskras tussen de
huizen staan en wanneer ze in werking
zijn dikke zwarte walmen produceren.
Mannen, vrouwen en kinderen werken
samen in het bedrijf.
Inmiddels heeft een aantal bewoners
zich georganiseerd om hun bestaan ter
plaatse de nodige garanties te geven. Ze
verblijven hier immers illegaal en lopen
daarmee steeds weer het risico te worden
verdreven. En in het geval van de steen
bakkers betekent dat dan niet alleen ver
lies van onderdak, maar ook van werk.
„Ongeveer 70 families hebben nu een
soort erkenning van de gemeentelijke
autoriteiten dat een bepaald stuk grond
van hen is. Daarvoor moeten ze dan wel
200.000 pesos betalen en, bijvoorbeeld
aan de hand van geboorte-akten van de
kinderen, kunnen aantonen dat ze al
minstens vijfjaar in Los Hornos wonen",
vertelt Verwoerd.
Afwachten
Of daarmee hun verblijf is zeker ge
steld is nog maar de vraag. Op nog geen
500 meter afstand wordt sinds kort druk
gebouwd aan grote torenflats, bestemd
voor de middenklasse. En het zou niet de
eerste keer zijn dat de overheid uiteinde
lijk zwicht voor de bezwaren die deze
groep ongetwijfeld zal hebben tegen het
weinig fraaie uitzicht dat een krotten
wijk nu eenmaal biedt. „Er is verzekerd
dat de bewoners van Los Hornos ner
gens bang voor hoeven te zijn", aldus
Verwoerd. Ze verwoordt echter de ge
voelens van veel bewoners als ze daar on
middellijk aan toevoegt: „Maar je moet
het natuurlijk nog maar afwachten".
Ze waarschuwt me ervoor te zorgen
dat ik vóór het donker de wijk heb verla
ten. „Er zijn hier allerlei bendes actief en
die hebben zeker geen medelijden met
mensen die naar hun idee hier niet ho-
In feite betekent dit dat de overheid
haar greep op de stad heeft verloren. Een
beangstigende, maar bijna niet meer te
keren ontwikkeling.
Dit is de tweede en laatste reportage over Mexi
co. De vorige stond in Extra van vorige week.
