Kapot harmonium vormde
basis van Yamaha-concern
Visum blijft
probleem in
Sovjet-staat
Zoeken naar nieuwe
wegen is altijd het
hoofddoel geweest
De Japanse onderneming
Nippon Gakki Co. Ltd., beter
bekend als Yamaha, bestaat
honderd jaar. In 1887
repareerde ene Torakusu
Yamaha, die aanvankelijk
meer van horloges afwist dan
van muziekinstrumenten, een
Amerikaans harmonium dat
eigendom was van een lagere
school in Hamamatsu. Hij
raakte zo in verrukking van het
orgeltje dat hij besloot er zelf
een te bouwen. En daar bleef
het niet bij.
door Nol van Bennekom
De derde zoon van Takanosuke Ya
maha, een welgestelde samurai in
het Japanse Kishu van rond 1850,
bleek een ondernemend ventje. De
oude krijgsadel waarvan zijn vader
een gezien lid was, trok de jonge To
rakusu minder dan de sterrenkunde
waarmee diezelfde Takanosuke zijn
dagen vulde.
Torakusu Yamaha werd op 20 april 1851
geboren. Als kind legde hij een opmer
kelijke belangstelling aan de dag voor
astrologische boeken. Maar nog meer in
teresse toonde hij voor de instrumenten
waarmee zijn vader de sterren gadesloeg
en hun stand berekende.
Hoe ouder hij werd, des te meer groei
de zijn nieuwsgierigheid naar techni
sche dingen. De meest voorkomende
.technische apparatuur' omvatte in het
Japan van de negentiende eeuw voorna
melijk het horloge en de stoommachine.
Die waren bovendien van buitenlandse
makelij.
Vooruitgang
Het horloge was voor Torakusu de
meest in het oog springende zegening
van de moderne tijd. Sinds 1868 was de
Meiji-regering aan het bewind, die na
driehonderd jaar Japans isolement de
poorten naar de rest van de wereld open
stelde. Daardoor overspoelde een golf
van vooruitgang het land van de Rijzen
de Zon. De Japanse overheid wierf drie
duizend buitenlandse deskundigen, die
in de meest uiteenlopende bedrijfstak
ken aan het werk gingen. Met hen kwa
men ook buitenlandse muziekinstru
menten naar Japan, zonder dat de Ja
panse bevolking daar aanvankelijk ove
rigens veel van merkte.
De Amerikaanse vlootvoogd commo
dore Perry, die onder president Franklin
Pierce China en Japan openstelde voor
de Amerikanen, bracht vrijwel ieder
westers produkt naar Azië, ook muziek
instrumenten. In sommige huizen van de
buitenlandse ontwikkelingswerkers
stond een Amerikaans harmonium,
meestal bestemd voor stichtelijk gebruik
binnen het gezin. De Japanse muzikan
ten bedienden zich toen nog liever van
traditionele Japanse instrumenten als de
driesnarige shamisen.
De muziek ging in die tijd aan de tech
nisch geïnteresseerde Torakusu Yamaha
voorbij. Hij was veel meer gefascineerd
door het zakhorloge, dat hij een wonder
van techniek vond. Hij ging in 1871 in de
leer bij een Britse horlogemaker in Na
gasaki met het doel zelf ooit een werk
plaats voor fabrikage en reparatie te be
ginnen.
Dat plan liep door geldgebrek op niets
uit. Jammer, maar Torakusu was er aller
minst door uit het veld geslagen. In Na
gasaki bevond zich Japans eerste op
westerse leest geschoeide medische fa
culteit en Torakusu verzette de bakens
naar het repareren van medische appara
tuur. Hij kon een baantje krijgen bij een
bedrijf in medische apparaten in Osaka
en wierp zich met veel inzet op zijn nieu
we dagtaak. Nauwgezet bestudeerde hij
de techniek van de medische hulpmid
delen, en zo verwierf hij zich de nodige
kennis die in Japan zeer schaars was.
Basis
In 1884 gebeurde er iets in het zieken
huis van Hamamatsu. Op zekere dag
raakte de apparatuur in de operatieka
mer onklaar en niemand wist wat te
doen. De ziekenhuisdirectie ontbood To
rakusu Yamaha. Hij onderzocht het ap
paraat en maakte een lijst van noodzake
lijke nieuwe onderdelen.
Nog steeds had Torakusu geen kennis
gemaakt met westerse muziekinstru
menten, maar dat zou niet lang meer du
ren. Niemand kon vermoeden dat de in
eenstorting van het Amerikaanss harmo
nium op een lagere school in Hama
matsu de basis zou vormen voor het we
reldwijde Yamaha-imperium. Het orgel
tje van het merkMason and Hamlin' was
ooit aan de school geschonken door een
welgestelde familie, en het hoofd der
school was er buitengewoon zuinig op.
Het harmonium ging na dienst te hebben
gedaan in de muzieklessen telkens stee
vast achter slot en grendel. Maar alle
zorgzaamheid ten spijt, gaf het instru
ment toch in 1887 de geest.
Goede raad was duur. Navraag leerde
dat ene Torakusu Yamaha zulk goed
werk had gedaan in de operatiekamer
van het ziekenhuis van Hamamatsu. De
schoolleiding ging er van uit dat iemand
die knap genoeg was om medische appa
ratuur te repararen vast ook wel een har
monium aan de praat kon krijgen. Torak
usu kwam, zag het orgel, en raakte in op
perste staat van verrukking. Hij haalde
het ding volledig uit elkaar en doorzag de
werking ervan. Terwijl hij het orgel repa
reerde rijpte bij hem Jiet plan om zelf
zo'n ding te maken. Hij zag duidelijk een
gat in de markt. Immers, muziekonder
wijs werd op iedere lagere school in Ja
pan gegeven.
Ondernemend als hij was bouwde hij
naar het voorbeeld van de Mason and
Hamlin' een soort orgelmeubel. Met na
me was hij zeer onder de indruk van het
meubel. Enig verstand van de stemton
gen, het hart van het instrument, had hij
niet. Het produceerde toen het klaar was
dan ook de meest afgrijselijke klanken.
Torakusu liet zich er niet door uit het
veld slaan. Hij meende dat hij een orgel
kon bouwen voor niet meer dan 2 of 3
yen, omgerekend naar de munt van van
daag 20.000 tot 30.000 yen oftewel 175
dollar.
Klaarheid
Torakusu versleepte zijn instrument
van Hamamutsu naar Tokyo per traditio
nele Japanse handkar. Hij had hulp van
enkele getrouwen en samen trokken zij
het eerste Yamahaorgel over het Ha-
nongebergte. Het doel was het instru
ment te verkopen aan de nationale mu
ziekacademie in Beno. Deze academie
werd geleid door directeur Shuij Izawa,
een briljant musicus die muziekpedago-
gie had gestudeerd aan de Bridgewater
School en de Harvard Universiteit in de
Verenigde Staten.
Izawa was een beminnelijk mens. Be
leefd legde hij aan Torakusu uit wat er
mis was met zijn orgel en hij stelde de fa
brikant in spe voor om de grondbeginse
len van de westerse muziek te bestude
ren. Hij voorzag daarvan veel nut. De
leergierige jonge Yamaha bestudeerde
aan de academie de stemmingen en de
harmonieën van orgels en dat verschafte
de technicus meer klaarheid in het we
zen van de muziek.
Hij keerde korte tijd later terug naar
Hamamutsu waar hij zijn tweede harmo
nium in elkaar zette. Die was heel wat be
ter, en kostte minder dan de helft van een
import-orgel. Een zekere Raichi Shirai
van de uitgeverij Kyoeki Shosha was
vooral van die prijs zeer onder de indruk.
Hij importeerde behalve boeken en land
kaarten voor scholen ook harmoniums
en piano's. Hij stelde voor de orgels van
Torakusu Yamaha exclusief in Noord-
Japan en in Tokio te vertegenwoordigen
en hij had een zakenvriendje in het zui
den, Sasuke Miki, dig daar wellicht Ya-
maha-agent wilde worden.
Wereldindustrie
Nu was de teerling pas echt geworpen.
Yamaha bestond. Torakusu bediende
zelf de centrale markt in Japan. De on
derneming ging Nippon Gakki Co. Ltd.
heten en onder die naam werd het een gi
gantische wereldindustrie. Torakusu Ya
maha werd de eerste president van de
company.
Ooit begonnen als knutselaar vulde nu
de muziek het leven van de technicus.
Twee jaar nadat hij zijn eerste valse har
monium had getimmerd, reisde hij als lid
van een Japanse commissie van het mi
nisterie van onderwijs naar de Verenigde
Staten. Zijn doel was om de fabricage
van piano's te bestuderen en met de daar
opgedane kennis een pianofabriek voor
de binnenlandse markt te stichten.
Driejaar later, we schrijven dan inmid
dels 1902, leverde Yamaha zijn eerste
concertvleugel af. Sinds twee jaar had hij
al rechtopstaande piano's gefabriceerd.
De jaarproduktie bedroeg in 1900 nog 2
piano's, maar een jaar later waren het er
4, en in 1903 groeide de produktie naar
21. De kwaliteit was goed. Zo goed zelfs
dat Yamaha op de Wereldtentoonstelling
van 1904 in St. Louis de Honorary Grand
Prize in de wacht sleepte.
Het bedrijf groeide. Er werden voort
durend nieuwe initiatieven ontplooid en
in april 1914 wierp Yamaha zich op de fa
bricage van harmonica's. De bedoeling
was te concurreren met Duitsland, van
oudsher de belangrijkste producent van
trekhamonica's. Toen in datzelfde jaar
de Eerste Wereldoorlog uitbrak werd de
import van Duitse produkten (inclusief
harmonica's) opgeschort en werd Ya
maha als gevolg daarvan de enige leve
rancier van deze instrumenten in Japan.
In 1915 begon Nippon Gakki al met de
export van accordeons.
In 1917 kreeg de onderneming een
zware klap te verduren. Torakusu Ya
maha overleed op 68-jarige leeftijd. Dat
verlies kwam hoogst ongelegen, want de
stichter was tot zijn dood de drijvende
kracht achter het bedrijf geweest. Torak
usu liet echter een kerngezonde onder
neming achter, zo gezond dat zij de eco
nomische recessie van 1920 en de Japan
se beurscrash met gemak overleefde.
Toch zouden er nog lelijke tegenslagen
volgen. Het geluk weigerde de fabriek
nog langer toe te lachen toen in 1922 de
pas geopende vestiging in Nakazawa tot
de grond toe afbrandde. Een jaar later
vloog ook de fabriek in Itaya-cho in
brand, en in datzelfde jaar werd het be
drijf in Tokio getroffen door
Torakusu Yamaha, de grondleg
ger van het concern. (archieffoto)
aardbeving. Het gebouw werd volkomen
verwoest. Ook gedeelten van de fabriek
in Yokohama zakten tijdens de aardbe
ving in elkaar. De opsomming van ram
pen toont overigens wel aan hoe snel het
concern in korte tijd was gegroeid.
Risico
De ramp was nu echter niet meer te
overzien, te meer omdat er in 1926 hoog
lopend arbeidsconflict onstond dat het
zakelijk herstel lelijk verstoorde. De sta
king voor betere arbeidsvoorwaarden
duurde maar liefst 105 dagen. Nippon
Gakki Co.Ltd. maakte zijn grootste fi
nanciële crisis door.
President Chiyomaru Amano, die To
rakusu was opgevolgd, vertrok en Kaichi
Kawakami kwam. Hij nam een groot per
soonlijk risico door een uitstekende car
rière als directeur van de Sumitomo
Electric Wire Co. op te geven voor een
baan bij het nu noodlijdende Nippon
Gakkiconcern. Toch betekende zijn
komst de redding van de onderneming.
Hij voerde belangrijke hervormingen
door en werkte hard aan het herstel van
de goede naam van de Yamaha-instru
menten.
Hij saneerde de onderneming en eiste
meer discipline van iedereen. Veel aan
dacht werd besteed aan marktonder
zoek, training van personeel, en de schul
den werden weer regelmatig afgelost.
Nippon Gakki kroop uit het dal.
Maar een nieuw onheil kondigde zich
aan. De Tweede Wereldoorlog. Japan
verzette de bakens. Wi^ vroeg nog naar
muziekinstrumenten? De oorlogszuchti
ge overheid vorderde in 1941 de fabrie
ken en Nippon Gakki werd een fabriek
van vliegtuigpropellers, vleugelbenzine
tanks en andere vliegtuigonderdelen.
Toen de oorlog in 1944 op zijn hevigst
woedde werd de leiding van de fabriek
gedwongen de produktie van muziekin
strumenten, die hier en daar nog op een
laag pitje doorging, geheel te staken.
Nippon Gakki was nu geheel oorlogsin
dustrie geworden.
School
In 1945, na de Japanse overgave, was
er van het ooit zo bloeiende klaviercon
cern slechts een ruine over. Maar een
kostbaar element was gebleven: de vast
beslotenheid van directie en personeel
om de fabricage van muziekinstrumen
ten nieuw leven in te blazen. Alles op al
les werd gezet om de terugkeer in het ou
de ambacht te verwezenlijken. Dat leid
de ertoe dat er amper twee maanden na
de beëindiging van de oorlog alweer har
a's en xylofoons werden gefabri
ceerd. Eenvoudig te maken instrumen
ten om mee te beginnen.
Nog altijd was Kaichi Kawakami aan
het bewind. Hij bracht de firma terug op
de markt, maar begon te tobben met zijn
gezondheid. Toen hij in 1950 vijfenzestig
jaar werd in 1950 trad hij terug en be
noemde hij zijn oudste zoon Gen'ichi tot
zijn opvolger.
Door de jaren heen bleef het hoofddoel
van de onderneming het zoeken naar
nieuwe wegen en nieuwe produkten. Om
de belangstelling voor het muziekinstru
ment reeds op jeugdige leeftijd aan te
wakkeren werd in 1957 begonnen met de
eerste Yamaha Music School. Deze acti
viteit nam een grote vlucht en beperkte
zich niet alleen tot Japan. In de loop der
jaren hebben 3,5 miljoen studenten over
de hele wereld hun muziekopleiding aan
deze instituten genoten.
Onder auspiciën van de Yamaha Mu
sic Foundation, gesticht in 1966, vinden
allerlei evenementen plaats zoals con
coursen en festivals. Een daarvan is het
,World Popular Song Festival' waarvoor
dit jaar uit Nederland de Hilversumse
groep Frizzle Sizzle, ex-Pussycat-zange-
res Toni Wille en Nadieh hebben inge
schreven.
Belang
Van groot belang is thans het aandeel
van Yamaha op de markt voor de elektro
nische instrumenten als synthesizers en
de daarbij horende randapparatuur zoals
versterkers, drumcomputers enzovoort.
De elektronische muziekwereld biedt tot
voor kort onvermoede mogelijkheden.
Een klavierspeler kan alle in de synthesi
zer opgeslagen muziekinstrumenten .be
spelen', van gitaar tot hobo. De laatste
ontwikkeling is de komst van een elek
tronische saxofoon. Dit instrument
wordt als een saxofoon bespeeld, maar
produceert zelf geen toon. Daartoe moet
het snoer ervan worden aangesloten op
een synthesizer. Zo kan een saxofonist
elk instrument in de synthesizer, bij
voorbeeld een gitaar of een spinet, letter
lijk .aanblazen'.
Overigens heeft Nippon Gakki het as
sortiment niet beperkt tot muziekinstru
menten. De onderneming produceert
ook motorfietsen, sneeuwscooters, zeil
en motorjachten, buitenboordmotoren,
maaimachines, sportartikelen en com
plete keukeninstallaties.
Dat had Torakusu Yamaha honderd
jaar geleden nooit kunnen voorspellen.
Om hem te eren wordt met het honderd
jarig bestaan van de onderneming de
naam Nippon Gakki officieel omgedoopt
in Yamaha, de naam overigens waarmee
de produkten al sinds jaar en dag be
kendheid genieten.
Een van de belangrijkste redenen
waarom Sovjet-burgers hun land niet
mogen verlaten betreft de kennis van
staatsgeheimen. Hoewel dat nooit
duidelijk op schrift is gesteld gelden
daar toch regels voor. Een ingenieur
die op een technisch instituut heeft
gewerkt kan er al gauw op rekenen
dat hij zeker vijfjaar moet wachten al
vorens de hem bekende geheimen zo
danig verouderd zijn dat hij zonder de
veiligheid van de Sovjetstaat in ge
vaar te brengen naar het westen kan
afreizen. En al snel worden die termij
nen langer.
door
Alexander Münninghoff
Heel wat joodse 'refuseniks' hebben
het feit dat zij ooit iets met computers
te maken hebben gehad bijvoorbeeld
moeten bekopen met een wachttijd
van tien jaar of langer voordat zij het
begeerde uitreisvisum konden opha
len. De klacht dat hun kennis sowieso
al verouderd was, omdat de Sovjetu
nie nu eenmaal achter ligt bij de wes
terse technologische ontwikkelingen,
mocht niet baten. Er heerst in dit land
een zekere mate van 'sekretomanie'
oftwel geheimhoudingsdrift.
Voordat we ons daarover vrolijk
maken moeten we wel bedenken dat
de tekst van het Wilhelmus in ons
'Handboek Soldaat' nog niet zo lang
geleden onder de categorie 'dienstge-
heim' werd gerangschikt. Elk soeve
rein land doet nu eenmaal ingewik
keld over de eigen verworvenheden.
Maar dat gaat niet op voor de vol
gende regeling die ze in de Sovjetunie
hebben bedacht. Iedereen die er weg
wil moet, naast een vracht overige do
cumenten, ook een papiertje kunnen
inleveren dat zijn achterblijvende ver
wanten geen financiële claims meer
op hem hebben. Wie dat niet kan aan
tonen wordt onherroepelijk afgewe-
Vooral in kringen van joodse emi
granten in spe speelt dit een belangrij
ke rol. Niet zelden wordt na lang
touwtrekken aan een joods gezin een
uitreisvisum voor Israël verleend.
Maar dan blijkt opeens dat de schoon
dochter, een Russin, van haar ouders
niet zo'n financiële vrijbrief krijgt.
Vaak is de reden ervan dat die ouders
het hele huwelijk met een jood al niet
zagen zitten, en nog vaker dat ze niets
te maken willen hebben met alles wat
met de joodse emigratiepolitiek ver
band houdt.
Het betreft hier veelal mensen van
een vooroorlogse generatie, gewend
aan het gezag van partij en staat, en
uitgerust met op lijfsbehoud gerichte
voelhoorns die meteen op tilt geraken
als er een delicaat probleem aan de
horizon opduikt. Ze weten van horen
zeggen dat het de autoriteiten niet
lekker zit, en dus kiezen ze het zekere
voor het onzekere: ze ondertekenen
niets dat de emigratie van hun ver
wanten kan bevorderen en dat het
Kremlin boos kan maken.
Als potentiële emigrant in de Sov
jetunie sta je dan machteloos. Er is na
melijk geen wet die je verwanten ver
plicht om toe geven dat je niet meer
bij hen in het krijt staat. En niemand
die ze zo'n document kan afdwingen.
Maar het visumbureau Uvir blijft on
verbiddelijk: zonder die verldaring
geen visum.
Er zijn momenteel zo'n zeventig
joodse Sovjet-burgers die zich in deze
bureaucratisch gesproken strikt ho
peloze situatie bevinden en zich vere
nigd hebben in de club van de Bjed-
nyje Rodstvenniki, de 'arme verwan
ten'. Sommigen van hen wachten al
vele jaren en zien de beste tijd van
hun leven verloren gaan. „Wij moeten
eigenlijk wachten op de dood van
mijn kerngezonde schoonouders
voordat wij een visum kunnen krij
gen", zegt Alja, een van de activisten.
Anderen geloven in een nieuwe tijd
onder partijsecretaris Michail Gor-
batsjov en willen deze gang van zaken
in de openbaarheid brengen door de
monstraties. Een klein groepje onder
hen probeert dat origineel te doen.
Men gaat niet op het Rode Plein staan
(waar trouwens een demonstratiever
bod geldt), maar begeeft zich met
spandoeken naar de kantoren waar de
onwillige verwanten werken.
Een betoging eerder deze week in
een buitenwijk van Moskou, bij het
rayonkantoor van de militia, had be
paald een spookachtig verloop. Zeker
vijftig agenten hadden zich, duidelijk
gewaarschuwd, op de binnenplaats
van het gebouw verzameld. Het liep
tegen zessen en het was dus al zeer
donker. Lopend door het park naar de
demonstratieplek kwamen de wester
se verslaggevers talrijke duistere ge
daanten tussen het geboomte tegen,
die zorgvuldig een andere kant uitke
ken. Bij het militia-kantoor, waar een
schoonmoeder van een van de 'refu
seniks' werkt en die absoluut niets
met welke emigratieplannen dan ook
te maken wil hebben, werden aan de
lopende band foto's gemaakt van de
aanwezigen. Niemand sprak een
woord het was compleet Kafka.
De Sovjet-autoriteiten verklaren
zich machteloos tegenover het fami
lierecht en geven voorrang aan de in
zichten van de ouders. In hoeverre die
strijdig zijn met het ook door de Sov
jetunie erkende recht op uitreizen,
wordt niet onderzocht. Het papiertje,
daar gaat het om. Wettelijke mogelijk
heden tot verkrijging van een schul
denvrij-verklaring zijn er niet. Tal van
voorstellen, waaronder een garant-
verklaring van de staat Israël voor
mogelijke nagekomen claims uit de
Sovjetunie, worden verworpen.
Het leidt tot dramatische gevallen.
Een vrouw wier hele familie van acht
personen een uitreisvisum heeft,
vreest te moeten achterblijven omdat
haar ex-man, die inmiddels een nieuw
gezin heeft, geen enkel document in
verband met haar vertrek naar Israël
wil tekenen omdat hij zijn carrière
niet wil schaden. „Dus ik moet met
mijn twee kinderen achterblijven in
de Sovjetunie, terwijl hij zich nooit
om ons bekommerd heeft", zegt ze,
haar tranen met moeite inhoudend.
Een concertvleugel uit de serie 'Grand Pianos'.
Inzet: een digitaal keyboard met alles erop
en eraan. (foto-s pri
