De handel in schijnheiligen
'Als de Sint binnenkomt gelooft iedereen weer in hem'
"ZAItHUAb 21 NUUtlVlbtH 19b/
^^^^^^BIJLAG^MHIE^EIDSCH/ALPHEN^AGBWD
HAUINA 23
Met 5 december in zicht
neemt de handel in
Sinterklazen hand over
hand toe. Sommige hebben
op de Grote Dag zelfs geen
tijd om te eten, met een druk
schema van zo'n tien
bezoekjes in het
vooruitzicht. Voorde
aangeboden drankjes moet
dan ook worden opgepast
"want in dat warme pak ben
je veel sneller dronken".
Wat er allemaal komt kijken
bij de omzwervingen van de
goedheiligman, voordat hij
weer naar Spanje rijdt.
door Paul de Tombe
"Ik ben Piet en ik speel voor
Sint". De jonge Leidse student
die het pand zojuist betrad, heeft
de schroom die hem ervan weer
hield zijn komst aan te kondigen
met het bonzen op de deur ("ik
was bang dat ik verkeerd zat")
wel heel snel van zich af gewor
pen.
In tegenstelling tot zijn uit Maas
tricht afkomstige vriend ("dat is Mi
ke, hij is Piet") is hij het luidruchtige
type. Samen hebben ze gereageerd
op een advertentie van de Leidse Stu
denten Sinterklazen Centrale die in
het univerteitsblad Mare heeft ge
vraagd om paren die in de dagen vóór
en vooral op 5 december als Sint èn
Piet op huisbezoek willen gaan. Acht
van de personen die voor het eerst
hebben gereageerd krijgen die avond
een uurtje les hoe zij zich tijdens die
bezoeken dienen te gedragen.
De dochter
De toekomstige Sinterklazen en
Zwarte Pieten worden thuis bij Frans
van Capelle geïnstrueerd. Hij is op
richter en coördinator van de centra
le. De bedoeling is dat hij ongestoord
zijn tips. ventileert, maar hij wordt
voortdurend onderbroken door die
ene student. Anders dan de anderen,
van wie er een paar uitgerekend op 5
december niet beschikbaar blijken te
zijn ("dan vieren we zelf Sin
terklaas"), zit hij zich al uitvoerig in te
leven in de rol die hij moet gaan spe
len. Hij ziet frivole mogelijkheden,
getuige een van zijn vragen. Mag hij
als Sint niet gezellig naast de dochter
van zestien gaan zitten tijdens die be
zoekjes?
"Nee, dat mag niet", helpt Van Cap-
pelle hem uit de droom. "Zodra je de
drempel overstapt ben je Sint, dus
zoiets van 1600 jaar oud. Dan praatje
rustiger en bedachtzamer, maar dat
gaat vanzelf door het elastiek van de
pruik en de baard. En dan loopje niet
meer zo kwiek, maar dan schrijd je.
Niet naar de stoel naast de dochter
van zestien, maar rechtstreeks naar
de versierde zetel. Want het is geen
lolletje, het is echt serieus. Je bent
geen toeschouwer, jij bent de Sint. Je
speelt de hoofdrol en je moet het be
zoek dragen. Niet te luidruchtig, niet
te stil, en vooral serieus".
De handel in Sinterklazen blijkt
dus een doodernstige zaak te zijn. De
oude bisschop van Myra wordt niet
alleen als verschijnsel met succes
geëxploiteerd door de middenstand,
maar blijkt ook als persoon in trek.
De vraag naaf Sinterklazen neemt
nog steeds toe, zeggen alle betrokke
nen, en het aantal instanties dat zich
met zijn 'verhuur' bezighoudt is in
Leiden hetzelfde gebleven. Het bete
kent dus dat er meer werk aan de
winkel is voor de Paulus-zeeverken-
nersgroep van het Bonaventura-col-
lege en voor de studenten van de Sin
terklaascentrale. Een Sinterklaas is
weliswaar ook te huren bij organisa
tiebureaus als Bemer-produkties (dat
vandaag de intocht in Leiden regelt)
en Hoenson Projekt Promotors, maar
zij werken voornamelijk voor winke
liersverenigingen en grote bedrijven.
Serieus
Wie overigens zelf voor Sint of Piet
wil spelen kan terecht in de zaak van
Wim Hoppezak die "pakken zonder
bemanning" verhuurt. De zeeverken
ners en de studentencentrale verhu
ren weliswaar ook kostuums, maar
richten zich meer op de markt van
het huisbezoek, die ze samen voor
een groot deel in handen hebben.
Allen zijn het erover eens dat het
spelen voor goedheiligman een zeer
serieus gebeuren is. Niks voor de
doe-het-zelver in elk geval. "Ik vind
het af en toe heel triest als ik zie hoe
sommige Sinterklazen over straat
gaan", zegt Jan Bemer. "Met een la
ken en een pak watten. Dat kan ei
genlijk niet, want het is een ernstige
zaak waarmee je niet mag spotten".
Die mening wordt uiteraard ge
deeld door Wim Hoppezak, van het
gelijknamige bedrijf in toneelrekwi
sieten. Zelfheeft hij vanaf 150 gulden
zo'n honderd kostuums in de verhuur
voor 'eerste en tweede klas' Sin
terklazen. Hij grimeert ook, en merkt
dat de klazen van de jaren tachtig er
steeds beter willen uitzien. "Dat slon
zige zie je tegenwoordig niet meer",
zegt hij. „Mensen doen er steeds meer
moeite voor om echt goed voor de
dag te komen als Sint. Onder invloed
van de tv waarschijnlijk. Zo'n Sint
Nicolaas-intocht wordt heel mooi in
beeld gebracht, ep dan kun je zelf na
tuurlijk niet als een sloddervos op be
zoek komen. Vroeger gebeurde dat
wel. Een zwartepiet werd toen ge
schminkt met allerlei middelen.
Schoensmeer, kachelglans, verbran
de kurk of wat al niet meer. Tegen
woordig is de schminkfabricage zo
perfect datje iemand heel mooi zwart
kunt maken".
De markt blijkt zo groot dat er voor
ieder een eigen klantenkring is. De
betrokkenen zien elkaar dan ook niet
als concurrenten, maar eerder als col
lega's in de lucratieve handel in Sin
terklazen. Ze hebben het in deze pe
riode razend druk en verwijzen als
dat zo uitkomt klanten naar elkaar
door of doen een beroep op elkaar.
Dat geldt alleen niet voor de zeever
kenners en de studentencentrale, al
vliegen die elkaar ook niet bepaald in
de pruik.
Presentje
Het verschil tussen de laatste twee
zit 'm in de prijs en de organisatie. De
zeeverkenners vragen 35 gulden voor
een bezoek van een kwartier op 5 de
cember en 5 gulden minder op de da
gen ervoor en erna. Ouders van de
groepsleden en leraren van het Bona
spelen voor Sinterklaas, de zwarte
pieten worden gerecruteerd uit de
groepsleden. Zij verdienen er zelf
niets mee en krijgen achteraf een pre
sentje. De opbrengst van de bezoe
ken is geheel bestemd voor de Pau-
lusgroep, die zelf pakken heeft en het
schminken geheel in eigen hand
houdt. De zeeverkenners varen er wel
bij.
"We krijgen jaarlijks meer verzoe
ken", zegt coördinatrice Annelies
Frambach, staflid van de groep, die
zich al 26 jaar op de Leidse Sin-
terklaasmarkt beweegt en elke Sint
en Piet laat rijden door een chauffeur.
"Tot nu toe worden we al verwacht
op 87 adressen, en daar zullen er nog
wel een paar bij komen. Dat kunnen
we net behappen met de 20 Sinterkla
zen en de 36 zwartepieten waarover
we kunnen beschikken. Die hoeven
niet echt aan bepaalde maatstaven te
voldoen, maar als we een verkeerde
reactie krijgen uit een gezin, dan vra
gen we zo'n figuur natuurlijk niet
meer. Dat komt overigens maar zel
den voor. Onze Sinterklazen vinden
het leuk om te doen en de meeste
mensen die wij daarvoor hebben be
schikken wel over de nodige creativi
teit. Want creatief moet je natuurlijk
wel zijn".
Kindervriend
Iedere Sinterklaas van de zeever
kenners krijgt het advies niet te drin
ken tijdens zijn bezoekjes. Niet uit
angst dat hij dronken zal worden,
"maar daar worden de baard en de
snor zo vies van". Hij moet ook beant
woorden aan het beeld van de kinder
vriend. "Wij zijn lieve Sinten. Er
komt geen roe aan te pas. We vragen
ook om briefjes met alleen leuke ge
gevens van de kinderen", zegt Anne
lies Frambach.
Ook bij de studentencentrale staat
die aanpak voorop. "Speel de rol van
kindervriend", drukt Van Cappelle
de Sinterklazen in spe op het hart.
Van Cappelle zag elf jaar geleden
het gat in de Sinterklaasmarkt voor
studenten. Als student fiscaal recht
dook hij erin en riep hij de centrale in
het leven. Inmiddels is hij afgestu
deerd en werkt hij in een Haarlems
restaurant, maar in deze weken stort
hij zich volledig op de verhuur van
Sinterklazen. "Uit hobby en om de
verdienste".
Samen met Frouke Meindersma
(studente psychologie) heeft hij vanaf
1 november een dagtaak aan de coör
dinatie. Hij noteert de aanvragen,
werft en selecteert de Sinterklazen en
de zwartepieten, instrueert ze, stelt
de route samen die elke Sint moet rij
den en zit doorlopend achter de tele
foon om in te springen bij pech of
langdurig oponthoud.
Het is ieder jaar opnieuw een hei
dens karwei om de Sinten op weg te
krijgen. Hoewel het bezoek van een
studentenpaar f 51,50 per twintig mi
nuten kost, stijgt het aantal aanvra
gen gestaag. Tot de 650, verwacht
hij dit jaar. Niet alleen uit Leiden,
maar uit de hele regio.
Uiteraard verdient het duo dat in
het pak gaat daar ook aan, wat de be
langstelling voor zo'n Sinterklaas-
avontuur stevig stimuleert. Het komt
goed uit, omdat Van Cappelle zestig
paren nodig heeft die op 5 december
gemiddeld zo'n tien bezoekjes moe
ten afleggen. In een pak van de cen
trale. Niet op de schimmel, maar in
de eigen auto en op een heel strak
schema. Dat schema is heilig ver
klaard binnen de centrale. "Hou je er
aan, want als je overal vijf minuten
Wim Hoppezak: "Een goede
Sint moet volume hebben".
blijft plakken kom je bij het laatste
kind vijftig minuten te laat en ligt het
te slapen", drukt Van Cappelle de
aanwezigen op het hart.
Kwaliteit staat ook bij hem hoog in
de mijter. Vandaar dat niet iedereen
in aanmerking komt voor de rol van
Sinterklaas. "Hij moet minimaal 1.76
meter lang zijn, hij moet gediscipli
neerd zijn, niet verlegen, en betrouw
baar'", somt Van Cappelle op. "Dat
laatste is het kenmerk van de centra
le. Er mag misschien weieens een
Sint te laat komen, er is nog nooit een
bezoek overgeslagen", meldt hij
trots.
Het horloge staat dan ook als eerste
op het lijstje van zaken waarvoor het
paar zelf moet zorgen. Een volle ben
zinetank is goede tweede, "zodat je
niet op 5 december in de Merenwijk
zonder brandstof staat, zoals weieens
is gebeurd". Vervolgens worden ge
noemd: de lantaarn om de platte
grond te lezen in de auto, en de para
plu om de schmink tegen regen te be
schermen. "Een zwartepiet kan na
tuurlijk niet ergens als wittepiet bin
nenkomen".
"Verder geef ik alle Sinterklazen de
raad om uit te kijken met alcohol",
zegt Van Cappelle. Heel wat mensen
die bellen zijn daar bang voor omdat
het om studenten gaat. Het verhaal
over de dronken Sinterklaas doet
hardnekkig de ronde, maar bij ons
komt het niet voor. Ik verbied ze niet
om te drinken, maar ik druk ze wel op
het hart er voorzichtig mee te zijn.
Je bent vijf, zes uur in touw, je eet,
alleen een paar pepernoten en je hebt-
het warm in dat pak.
Dus ben je sneller dronken
dan normaal. Drank kun je dus maar
beter afslaan en dat doen ze ook. Je
hebt trouwens niet eens de tijd om te
drinken want er zitten altijd een paar
gezinnen bij elkaar, en als je tien kin
deren moet afwerken in twintig mi
nuten heb je echt je handen vol".
De echte
In de weken voorafgaand aan 5 de
cember geldt het ook voor hemzelf.
"Afgelopen zondag begon het al met
een bezoekje en dat blijft zo doorgaan
tot de dag zelf. Negentig procent van
de mensen vraagt ons voor 5 decem
ber", zegt hij. Op die dag is het dan
ook een komen en gaan van Sin
terklazen bij Van Capelle thuis. Wel
wat lastig voor de buren. "Maar hun
kinderen geloven dat Sinterklaas hier
woont", zegt Van Cappelle, hetgeen
tijdens de fotosessie wordt bevestigd
door de overbuurvrouw. "Toen ze
nog klein waren zagen ze al die Sin
terklazen hier wel steeds naar binnen
gaan, maar ze hielden toch vol dat de
echte hier ook woonde".
De echte Sint is door de eeuwen heen
trouwens altijd een omstreden figuur
geweest. Het beeld van de onsterfelij
ke bisschop van Myra (hij leefde in de
vierde eeuw) is onder invloed van de
tijd steeds aangepast. De legenden
dat hij bedreigde zeeheden te hulp
placht te schieten en zich vooral be
kommerde om het lot van kinderen,
werden snel vergeten als dat zo uit
kwam. Velen spanden hem in de loop
der tijden voor zijn karretje en niet
omdat hij zo'n mooie schimmel be
reed.
De calvinisten schilderden hem af
als een leugenaar en het geloof in hem
was zot en godslasterlijk. In de zeven
de eeuw was het in sommige steden
zelfs verboden om de schoen te zetten
en de bisschopskoek (speculaas) te
bakken. De Goedheiligman raakte la
ter nog betrokken bij de klassenstrijd
en werd een wapen in de hand van pe
dagogen. Eerst als de goede Sint, later
als de wreker.
Tot ver in de twintigste eeuw werd
hij gebruikt om kinderen gehoorzaam
te maken onder dreiging van de roe,
de zak en het vervoer naar Spanje
waar de vermaling tot pepernoot zou
wachten. Nu is hij alleen de goede ge
ver, de heilige van de middenstand
die wordt bestuurd door de commer
cie. En zwartepiet, aanvankelijk de
volksbenaming van de duivel, is al
leen nog maar een vrolijke, gekke
fratsenmaker.
Gek
"Zwartepiet kan iedereen spelen.
Die hoeft alleen maar gek te doen", is
de algemene opinie die precies aan
sluit bij de knechtenrol van de desbe
treffende figuur. Voor een goede Sin
terklaas worden andere maatstaven
aangelegd. "Een goede Sint moet vo
lume hebben. Hij moet niet te lang en
niet te mager zijn, maar mooi vol",
zegt Wim Hoppezak die in deze tijd
talloze Sinten (ook studenten)
schminkt.
"Zijn stem is ook heel belangrijk.
Mooi en vlot moet die zijn. Hij moet
rust en waardigheid uitstralen en hij
moet niet lopen maar schrijden. Dat
gaat meestal vanzelf. Ik zie het al als
ze hier zitten. Dat mensen verande
ren als ze dat kostuum aanhebben.
Op het moment dat ze in de spiegel
kijken, hebben ze het ineens. Dan
zijn ze iemand anders, dan zijn ze Sin
terklaas".
Martin Wiersma beaamt het. Hij is
een van de beste 'vaste' Sinterklazen
van de studentencentrale en wordt
ingezet bij speciale projecten. De stu
dent massacommunicatie zegt het zo:
"Als je dat pak aanhebt word je van
zelf Sinterklaas. Dat is zo'n gedefi
nieerde rol dat het niet moeilijk is die
te spelen. Jé weet precies wat er van
je wordt verwacht en dat patroon ligt
zo vast dat je er bijna als vanzelf aan
voldoet".
"Als Sint kun je je ook van alles
permitteren", heeft hij gemerkt. "Je
gaat niet gauw te ver in een gezin,
maar ook daarbuiten wordt opval
lend veel van je geaccepteerd. Als ik
als Sint een broodje pak in een win
kel en ik zeg: stuur de rekening maar
naar Spanje, dan wordt dat glimla
chend aanvaard. Dat zie je ook bij ou
ders. Die behandelen de Sint met
égards. Daar zit ook het grote geheim
van Sint. Hij is aardig en kan tegelij
kertijd een verlengstuk van de ou
ders zijn. Hij begint met een beris
ping, maar op het eind komt altijd al
les goed en zijn er de cadeaus".
Met al die gegevens wordt rekening
gehouden bij de studentencentrale,
waar zo min mogelijk aan het toeval
wordt overgelaten. Altijd wordt ge
vraagd om een briefje met opmerkin
gen over de kinderen. "Marietje zit op
zwemles en op ballet, ze helpt met de
afwas, maar ze is moeilijk met het
naar bed gaan. In die trant", zegt Van
Cappelle.
"Laat het kind zelf praten", geeft
hij als raad. "Zeg niet: je zit op zwem
les, want dan kan ze alleen ja zeggen.
Laat haar zelf het verhaal doen. Dat is
leuker voor de ouders. Je komt voor
het praatje en het plaatje. Heb je tijd
over, dan is het leuk om een van de
ouders bij je te roepen. De mensen
bestellen ook studenten omdat ze hu
mor hebben. Wij laten ze in die
Dat laatste geldt ook voor de kinde
ren. "Op het moment dat de Sint
binnenkomt gelooft iedereen weer in
hem", antwoordt Van Cappelle. "Kin
deren zijn altijd een beetje bang en
onder de indruk. Zelfs de jongen van
elf die besloten heeft lastig te zijn.
Hem knijp je wat steviger in de hand
en dan is ie verder ook wel rustig".
"Dat zijn trouwens niet eens de
moeilijkste bezoeken", merkt hij op.
"Daar waar oma, vader en moeder,
ooms en tantes pontificaal met hun
kinderen zitten te wachten, daar lukt
het allemaal best. Anders wordt het
als je voor één kind van veertien
maanden bent gecharterd en je die
twintig minuten toch moet zien door
te komen. Of als ma je in haar eentje
heeft besteld en pa met een paar
vrienden pils zit te drinken voor de
tv, die niet uit mag. Dan is er echt im
provisatietalent nodig om de aan
dacht te vangen".
Sexclubs
"Wees ook voorzichtig met de ge
zinsrelatie", geeft hij zijn Sinterkla
zen mee. "Het wil tegenwoordig wel
eens moeilijk liggen met al die schei
dingen. Pappie kan pappie wel eens
niet zijn, en dat hoort een Sint snel te
weten, want Sint weet alles".
Of nou ja, alles. De verrassingen
zijn soms groot. De Sint die ooit op
bezoek ging bij dat ene echtpaar kon
moeilijk bevroeden dat hij was ge
vraagd om op te treden voor drie
hondjes met kindernamen. Toch is
het gebeurd, zoals het ook gebeurd is
dat studenten in de Sint en Piet-ver
momming werden uitgenodigd in
sexclubs.
"Vijf, zes jaar geleden was dat een
goede handel", lacht Van Cappelle.
"dan werden we besteld voor een laat
bezoek en moesten we de meisjes
vermanend toespreken. Dat ze wat
meer aandacht moesten hebben voor
de klanten. Het was dus een soort
personeelsfeest, want naar de klanten
toe was het natuurlijk een verkeerde
actie. Dat is nu dan ook helemaal af
gelopen. Niet omdat we het slecht de
den, want de Sinterklazen die daar
waren geweest doken de volgende
ochtend om vfjf uur pas weer op en
gaven dus waar voor hun geld, maar
er is kennelijk geen behoefte meer
aan".
Bij particulieren groeit die behoefte
des te meer. "In alle milieus, behalve
het hoogste", heeft Van Cappelle ge
merkt. "Daar wordt het gevierd met
surprises en rijmpjes. Maar verder ko
men we overal. En overal maak je wat
anders mee. Dat houdt het heel boei
end".
"Het is vermoeiend, maar heel erg
leuk", beamen Annelies Frambach,
Wim Hoppezak en Jan Bemer. De
laatste laat een Sint veertien dagen
lang door de streek trekken in een als
woonkamer ingerichte touringcar.
Voor een winkeliersvereniging. "Die
Sint moeten we echt af en toe aflos
sen, anders wordt hij gek. Het is een
hele zware belasting met dat pak, die
baard en die mijter. Hij moet altijd
aardig blijven, statig lopen en een
aparte stem opzetten. Dat is niet te
doen, veertien dagen lang".
Hele kunst
"Als je het een paar uur hebt ge
speeld ben je heel wat energie kwijt",
weet Wim Hoppezak. "Je bent ten
slotte serieus met een stukje theater
bezig, en het bewaren van je waardig
heid is ook een hele kunst". En Anne
lies Frambach: "Daar staat tegenover
dat kinderen heel leuk reageren. On
ze hele clubruimte hangt vol met te
keningen die de Sint heeft meegekre
gen. Daarom is de animo om voor
Sint te spelen altijd groot".
Martin Wiersma doet het graag.
"Voor de bijverdienste, maar ook
voor de lol. Nogmaals, je kunt je veel
permitteren als Sint, maar aan de an
dere kant moet je ook geen dag te
lang in dat pak rondlopen. Na 5 de
cember krijg je allerlei opmerkingen
naar je hoofd. Boot gemist? Moet je
broer hier niet zijn? Dan bedoelen ze
de kerstman. Die speel ik ook, maar
dat is toch anders. Als je dan ergens
komt kennen ze geen liedjes, je bent
in je eentje en je hebt geen aanspraak.
Nee, geef mij de Sint maar".
De studentencentrale levert desge
wenst wel kerstmannen, maar adver
teert er niet mee. De zeeverkenners
willen er helemaal niet aan. Annelies
Frambach drukt uit waarom niet:
'Kerstmannen leveren we niet Daar
geloven we niet in".
Vijf Sinterklazen waren door Leiden. Broederlijk bijeen, want elkaar zwart maken doen ze niet.
Zuyderdi
