Katholieke scholen keren
kerk langzaam de rug toe
'Waarom heet Peking ineens Beijing?'
Ontkerkelijking werkt door in het onderwijs
Actiecomité Buitenlandse Namen keert zich tegen ANP-schrijfwijze
Toekomst voor Russisch-Orthodoxe Kerk in Nederland
PAGINA 2
WOENSDAG 18 NOVEMBER 1987 WO!
De ontkerkelijking van de samenleving is nog niet
zichtbaar in de verdeling van het scholenbestand. Daar
lijkt nu verandering in te komen. Katholieke scholen
krijgen meer belangstelling voor het lidmaatschap van
de Vereniging voor Bijzonder Onderwijs op Algemene
Grondslag en keren mét de kerk de Nederlandse Katho
lieke Schoolraad de rug toe. Andere bekennen radicaal
kleur en worden openbaar. Het bisdom Roermond is
niet het enige waar schoolbesturen nadenken over een
toekomst zonder kerk.
door
Theo Haerkens
DEN HAAG - De Brabantse ge
meente Uden heeft sinds 1 augus
tus van dit jaar een openbare mavo.
Het schoolgebouw was voor de va
kantie nog in gebruik bij de katho
lieke Merlet-mavo. Maar er is geen
sprake van een grootscheepse ver
huizing. Het meubilair is hetzelfde
gebleven. De leraren die er les ge
ven, stonden vorig jaar in dezelfde
lokalen en ook de leerlingen zijn
dezelfden.
Officieel is er echter heel veel
veranderd. De Merlet-mavo is gefu
seerd met de katholieke Aloysius-
mavo van hetzelfde schoolbestuur.
Leerlingen en leerkrachten kwa
men formeel op de Aloysius-school
terecht. Wie dat niet wilde, kon
echter overstappen naar de open
bare mavo die tegelijkertijd werd
opgericht. En dat gebeurde mas
saal.
Deze truc was nodig omdat de
Nederlandse Katholieke School
raad (NKSR) scholen niet graag
toestemming geeft hun signatuur
op te geven. Die toestemming is
onontbeerlijk. In de statuten van
elke katholieke school staat dat
zonder toestemming de grondslag
van de school niet gewijzigd kan
worden.
De voorzitter van de NKSR, dr.
G. Brenninkmeijer, bevestigt dat.
Volgens hem gaat het bij die ver
zoeken meestal om fusies met
scholen van een andere signatuur.
"Het gaat bijna nooit om een totaal
verschieten van kleur". Of de
Schoolraad instemt met een sta
tuutswijziging, hangt volgens
Brenninkmeijer af van de sprei
ding van de katholieke scholen in
een regio en van de opvattingen
van het bestuur en de ouders. "Het
maakt veel verschil of een grote
groep ouders wil dat de school ka
tholiek blijft".
Monopolie
De ontkerkelijking in beeld: tijdens het pausbezoek twee jaar geleden liet een aantal Nederlanders zich demon
stratief bij het bevolkingsregister uitschrijven als rooms-katholiek. (toto anpi
De voorzitter van de Schoolraad
verklaart zich tegen een absoluut
monopolie van katholieke scholen
in een regio en ontkent dat de raad
"zo hardnekkig aan de katholieke
signatuur vasthoudt als onze vijan
den beweren". Cijfers heeft de
voorzitter van de schoolraad niet in
het hoofd, maar hij bestrijdt dat de
ontkerkelijking werkelijk zo groot
is als allerlei onderzoekers bewe
ren. Hij meet dit aan het aantal kin
deren dat elk jaar nog gedoopt
wordt. "Dat percentage is helemaal
niet zoveel lager dan tien jaar gele
den".
Volgens directeur F. Perree van
de openbare mavo in Uden - de
school heeft nog geen nieuwe
naam - is de overstap van katho
liek naar openbaar soepel verlo
pen. Al een jaar of acht klonk in de
gemeente een roep om een openba
re school voor voortgezet onder
wijs. Toen minister Deetman van
onderwijs in mei vorig jaar toe
stemming verleende voor het stich
ten van een openbare mavo, zag het
bestuur van de twee katholieke
scholen wel in dat met de komst
van een derde (openbare) school de
spoeling dun zou worden.
"We hadden altijd al een behoor
lijk percentage niet-katholieke
leerlingen", aldus Perree. In het
gunstigste geval zou Uden drie
kwijnende mavo's overhouden
met elk hoogstens zo'n 250 leerlin
gen. De kwaliteit van het onderwijs
zou daar zeker onder lijden - al
leen al omdat een kleine school
minder vakkenpakketten kan toe
staan - en er zouden leraren ont
slagen moeten worden.
In overleg met de gemeente
werd daarom besloten ruimte te
maken voor de openbare school.
De ouders konden volledig vrij kie
zen hun kind naar de katholieke
zusterschool te sturen of naar de
De heer Perree van de Mavo De Merlet in Uden: van katholiek r
openbare mavo. "Dat moest kun
nen, ook al liep de halve school
leeg", aldus Perree.
Niet trouw
De schade bleef beperkt. Geen
van de leerlingen van de Merlet-
school ging naar de Aloysius-
mavo. Sterker nog: vier kinderen
verruilden de Aloysiusschool voor
de openbare. Dat leerkrachten de
katholieke school niet trouw ble
ven, heeft volgens Perree niets te
maken met een mogelijke ver
slechtering van hun rechtspositie.
"Toevallig hadden wij met de Aloy
siusschool een gemeenschappelij
ke afvloeiingsregeling, een restant
uit 1980, toen de Merlet-school zich
afsplitste van de Aloysiusschool
die te groot geworden was.
De roep om openbaar onderwijs
was in die jaren nog niet zo sterk
als nu. De stichting van een open
bare school had anders meer voor
de hand gelegen, erkent Perree.
"Nu is het een logische stap. Want
sinds 1965 of '66 hebben we al wel
een openbare lagere school".
Voor de scholen in het bisdom
Roermond ligt dat anders. Bis
schop Gijssen dwingt hen voor
1993 een keuze te maken. Ze die
nen zich te schikken naar zijn nor
men of de bisschop erkent ze niet
langer als katholieke scholen. Op
zich is dat geen probleem. Minister
Deetman is niet van plan zich te
mengen in deze discussie tussen
Roomse rekkelijken en preciezen.
Hij heeft al laten weten dat scho
len die nu als katholiek te boek
staan, ook in de toekomst zo te be
schouwen. Financieel hoeven ze
geen veer te laten als de bisschop
ze met meer erkent. Ook de NKSR
maakt geen onderscheid. Scholen
die "mogelijk de kerkelijke erken
ning niet krijgen" kunnen blijven
rekenen op steun en behartiging
van hun belangen. Ook de Katho
lieke Onderwijsvakorganisatie
stelt zich zo op.
Opheffing
Onder meer door deze gebeurte
nissen is in Limburg de belangstel
ling voor een andere status wel ge
groeid. De Vereniging voor Bijzon
dere Scholen op Algemene Grond
slag (VBS) meldde dat op haar jaar
vergadering. Ook de Vereniging
voor Openbaar Onderwijs (VOO)
ondervindt meer belangstelling
van schoolbestuurders.
Volgens secretaris mr. J. Veen
huys van de VBS is niet precies
duidelijk waarom de belangstel
ling groeit. Hij sluit niet uit dat er
scholen zijn die "uit opportunisti
sche overwegingen" van signatuur
willen veranderen. Een te kleine
openbare school met uitsluitend
bijzondere scholen in de buurt,
ontsnapt nog wel eens aan ophef
fing.
Maar er zijn ook scholen die hun
exclusief katholieke karakter al
lang kwijt zijn door naast niet-ka
tholieke leerlingen ook niet-katho
lieke leerkrachten aan te trekken.
"Een statuutswijziging is dan op
den duur reëel", vindt Veenhuys.
Bij de VOO zijn dezelfde geluiden
te horen.
De belangstelling groeit, maar
van een stormloop is voorlopig
geen sprake. Veenhuys denkt dat
circa twintig schoolbesturen infor
matie hebben ingewonnen over de
te volgen procedures. Van onge-
openbaar onderwijs.
(foto Zuid Nederlands Fotoburo)
veer tien scholen beschouwt hij de
plannen om van kleur te verschie
ten als "serieus". VOO-woordvoer-
der Goossens kan ook geen nauw
keurige cijfers noemen.
Een zogenaamde fusie, zoals ook
in Uden gebeurd is, maakt de weg
vrij voor verandering van grond
slag. Als de NKSR eenmaal toe
stemt, is de grootste hobbel geno
men. Er wordt een nieuwe stich
ting opgericht en daar wordt de he
le school met personeel en leerl:
gen naar overgeheveld. Als de
school openbaar wordt, is de ge
meente de nieuwe werkgever, is e
zelfs geen nieuwe stichting nodig.
Wachtgeld
Bij dit soort overdrachten word
afgezien van de opzegtermijn a
het personeel omdat iedereen
middellijk een andere baan heeft
Uiteraard piekert een schoolbe
stuur er niet over van kleur te
schieten als de overgrote meerder
heid van de ouders daar niet voor
voelt. Dat zou met een uittocht van
leerlingen afgestraft worden.
Niet altijd verloopt zo'n over
gang helemaal vlekkeloos. Leer
krachten die de gewijzigde grond
slag van hun school niet onder
schrijven, hoeven er geen baan te
accepteren. Zij hebben recht op
wachtgeld omdat er voor hen geen
passende arbeid meer is.
Opvallend is dat de belangstel
ling voor het openbaar of bijzonde
neutraal onderwijs vooral va
tholieke zijde komt. Bij protes
tants-christelijke scholen l\jkt de
signatuur niet te kriebelen. Veen
huys denkt dat die wereld hechte
in elkaar zit, hoewel er minder
gels zijn. Het centralisme van 1
me bliikt meer te knellen.
AMSTERDAM - Drie medewer
kers van het maandblad Onze
Taal hebben het Actiecomité
Buitenlandse Namen opgericht,
dat zich keert tegen de "verwar
rende, inconsequente en onne-
derlandse ANP-spelling van bui
tenlandse namen". Het wil voor
komen dat deze schrijfwijze alge
meen ingang vindt. Hand in
hand daarmee gaat het streven
naar een spoedige officiële rege
ling die meer recht doet aan de
spelling- en uitspraakregels van
het Nederlands.
door
Carlo Nagel
De drie medewerkers van On
ze Taal - Jaap Bakker, Marlies
Philippa en Robert-Henk Zui-
dinga - wijzen op inconsequen
ties in het enkele maanden gele
den door het ANP gepubliceerde
boekje 'Schrijfwijze van buiten
landse namen'. Zo staat Iraq te
genover Iraaks, wordt Zuidafri-
ka zonder en Zuid-Limburg met
koppelteken en hoofdletter ge
schreven. Het trema in Haïti en
Zaïre wordt niet gebruikt in
woorden als Oekraine en Viet-
Het Actiecomité heeft ernstige
praktische en principiële bezwa
ren tegen de voorstellen van het
Algemeen Nederlands Persbu
reau voor de spelling van aard
rijkskundige en eigennamen. In
veel gevallen wijkt de voorge
stelde schrijfwijze af van de in
Nederland en Belgie gebruikelij
ke spelling, zoals in Iraq, Tchad.
Saudiarabië, Zuidkorea en
Kuwayt.
Betwistbaar
Het Actiecomité vindt dat de
rigoureuze spellingsverandering
is gebaseerd op betwistbare uit
gangspunten en meer het belang
van het ANP lijkt te dienen dan
dat van twintig miljoen Neder
lands sprekende mensen. "Een
persbureau moet zich aanpassen
aan de taalgebruiker en niet an
dersom".
De medewerkers van Onze
Taal stellen dat het ANP van veel
namen de bestaande fonetische
spelling loslaat, zodat enerzijds
het leren van die spelling wordt
bemoeilijkt en anderzijds de uit
spraak minder goed uit de spel
ling is af te leiden, zoals in Bag
hdad, Cameroun, Du'bayy, Muq-
disho, Saudiarabië en Tchad. De
ANP-spelling kan volgens hen
zelfs een verkeerde uitspraak in
de hand werken, zoals in
Kuwayt, Malaysia, Mocambique
en Volga.
Bakker, Philippa en Zuidinga
vinden dan ook dat de verande
ringen, ongeacht hun aard, nade
lig zijn voor de taalgebruiker
"De verwarring neemt toe, en
daarmee de kans op het maken
van spelfouten met alle gevolgen
van dien: frustratie op school,
discriminatie in de maatschap- wijzing
Pij-
Een belangrijk principieel be
zwaar is volgens het actiecomité
dat de ANP-schrijfwijze veelal
lijnrecht ingaat tegen de spel
lingsgewoonten en -ontwikke
ling van het Nederland^. De alge
mene tendens in de spelling van
vreemde woorden is vereenvou
diging en fonetisering. Rhythme
werd ritme, pyramide werd pira
mide, pouffe werd poef en cigaar
werd sigaar. Dat deze trend nog
doorgaat is te zien aan onofficiële
spellingen als buro, kado en
sjiek.
Minachting
Het .tegenovergestelde gebeurt
nu in de ANP-spelling, vinden de
medewerkers van Onze Taal.
"Door de reactionaire gedrags
lijn, alsook door de massale af-
ïngeburgerde, per
fect bruikbare vernederlandsin
gen als Atjeh, Filippijnen, Hono-
loeloe, Manilla, Mekka, Soedan
en Wolga geeft ons nationale
persbureau blijk van een ergerlij
ke onderschatting en minach
ting van onze taal".
Van de argumenten die het
ANP aanvoert, zijn Bakker, Phi
lippa en Zuidinga niet erg onder
de indruk. "Dikwijls wordt een
beroep gedaan op het 'internatio
nale gebruik', een argument dat
onzes inziens pas van kracht
wordt als er geen ingeburgerde
Nederlandse spelling van de be
treffende naam voorhanden is.
Voor spellingen die door donor
landen worden voorgeschreven,
geldt hetzelfde: wij hoeven geen
Beijing voor Peking of Dahka
voor Dacca te schrijven, alleen
maar omdat de respectieve rege
ringen dat willen.
Naar onze mening weegt het
belang van twintig miljoen Ne
derlands sprekende mensen
zwaarder dan de wens van een
handjevol ambtenaren in een ver
land. We vermoeden dat er wei
nig taalgemeenschappen zijn die
zo slaafs voor dergelijke argu
menten buigen als de Nederland-
Waar de medewerkers van On
ze Taal met het ANP van over
tuigd zijn, is de noodzaak van
een regeling. „Dat daar behoefte
aan bestaat, blijkt wel uit de gre
tigheid waarmee vele kranten en
andere media, zoals het NOS-
journaal, de ANP-voorstellen
hebben overgenomen. Overi
gens zijn er ook kwaliteitskran
ten en -weekbladen die de nieu
we spelling niet hebben geaccep
teerd. Het is daarom nog niet te
laaf om te trachten een betere,
meer op het Nederlands toege
sneden spellingsafspraak te be
werkstelligen".
Wettelijke regeling
Niet vergeten moet worden, al
dus het actiecomité, dat de lijst
van het ANP het resultaat is van
particulier initiatief en geen en
kele officiële status heeft. "Waar
wij voör willen, ijveren is een
spoedige wettelijke regeling van
de spelling van buitenlandse na-
Die zou volgens Jaap Bakker,
Marlies Philippa en Robert-
Henk Zuidinga moeten uitgaan
van een aantal stelregels. Be
staande vernederlandsingen (Pa
rijs, Londen, Wolga) zouden,
waar mogelijk moeten worden
gehandhaafd. Bij een keuze tus
sen verschillende bestaande
spellingsvarianten zou de vari
ant moeten worden gekozen die
het beste aansluit bij de Neder
landse spellingstraditie.
Voor de volledigheid: ook deze
krant volgt, zij het niet altijd van
harte, de door het ANP ontwikkelde
schrijfwijze. Praktische overwe
gingen hebben daarbij de doorslag
Bijna twee uur stil staan voor
een dienst in het 'kerkslavisch'
En toch trekt de Russisch-ortho-
doxe gemeente in de Haagse
Sweelinckstraat aardig wat men
sen, ook Nederlanders. Vader Ni
kon, priester van deze gemeente:
"In de meeste Nederlandse ker
ken wordt zondags een uur ge
preekt" - (nou, dat is wel lang ge
leden... - redactie) - "vaak slaap
verwekkend. Bij ons is het gezel
lig. Mooie gezangen, iedere zon
dag koffiedrinken na de dienst,
iedereen kent elkaar".
Volgende maand viert deze
Haagse gemeente haar vijftigja
rig bestaan. Eigenlijk dubbel
feest, want volgend jaar her
denkt de Russisch-Orthodoxe
Kerk haar 1000-jarig bestaan en
de viering daarvan begint ook in
december.
Van een handjevol emigranten
aan het begin van deze eeuw is
de Russisch-orthodoxe gemeen
schap in Nederland uitgegroeid
tot in totaal twaalf gemeenten.
Den Haag is de oudste en tevens
de spil. De meeste priesters en
andere gelovigen in den lande
zijn uit Den Haag afkomstig.
Daar begon het in in een boven
huis aan de Sweelinckstraat.
"Een slappe toestand toen", ken
schetst vader Nikon de vooroor
logse gemeenschap. Het waren
voornamelijk Russische emi
granten - diplomaten die hier na
de revolutie waren blijven han
gen - en een paar geïnteresseer
de Nederlanders.
Niet elke zondag
Van de twaalf gemeenten heeft
Den Haag het grootste aantal
Russische parochianen. Nikon:
"Vooral met kerst en pasen blijkt
hoeveel Russen hier wonen". Er
zijn ongeveer veertig zeer actieve
leden. "Mensen op wie je dag en
nacht een beroep kunt doen".
Zo'n 120 mensen bezoeken gere
geld de diensten. "Niet elke zon
dag", moest vader Nikon erken
nen. "Dót religieuze besef zijn ze
als gevolg van het atheïstische
systeem kwijtgeraakt. Dat moet
ze weer worden bijgebracht".
De kerk trekt door haar 'Slavi
sche gezelligheid' ook Roeme
nen, Tsjechoslowaken, Joegosla-
ven en Grieken aan. 'Evangelisa
tie' bedrijft vader Nikon - in Pa
rijs uit aristocratische Russische
ouders geboren - op algemene
avonden van de Russische ge
meenschap in Nederland. Hij be
legt zelf ook bijeenkomsten, bij
voorbeeld over de Russische cul
tuur. In de drie jaar dat hij hier
woont heeft hij er een gewoonte
van gemaakt jaarlijks met een
groepje kerkleden een 'pelgrim-
stocht' naar de Sovjet-Unie te
maken. "Zo kunnen ze iets van
het ware Rusland zien".
Niet normaal meer
Positief is de priester over de
politiek van partijleider Gorbats-
jov. "Niet normaal meer, al die
veranderingen. Een groot aantal
kerken, seminaries en kloosters
is weer open. Sommige tijd
schriften kennen sinds kort ook
een rubriek religie. Alles is in een
stroomversnelling geraakt. Het
regime ziet in, dat het niet buiten
de kerk om kan. Toch heeft het
patriarchaat het regime gevraagd
niet te hard van stapel te lopen.
De kerk heeft het geld en de
priesters niet om in alle kerken
weer dienst te houden".
Zoals zoveel officiële vertegen
woordigers van de Russisch-Or
thodoxe Kerk ontkent vader Ni
kon elke echte geloofsvervolging
in de Sovjet-Unie. "In onze kerk
ligt het accent op viering, niet zo
zeer op verkondiging, zoals bij
de baptisten. Die willen overal
evangeliseren, met tractaatjes en
dergelijke, en dat kan nu een
maal niet. Verder zijn er na de
Tweede Wereldoorlog
gekomen die met de kerk politie
ke dingen wilden bereiken. En
politiek heeft niets met de kerk
te maken. In die richting zjjn de
dissidenten te zoeken".
Mensen die zich nu verzetten
tegen Gorbatsjovs plannen be
schouwt vader Nikon ook als dis
sidenten. "Voor mensen met po
sitieve kritiek is er alle ruimte in
de Sovjet-samenleving". De
kwestie van geloofsvervolging is,
volgens hem, nooit een probleem
in contacten met andere kerken
in Nederland. "Wij hebben uit
stekende relaties. Ook in het par
lement en dergelijke".
Sinds de apostelen
De Nederlandse gemeenten
staan onder gezag van het Mos-
kouse patriarchaat. Ze kunnen
dus op de vingers worden getikt
als ze een te liberale koers zou
den varen. Maar dat is nog nooit
gebeurd. Nikon: "De structuur
van onze kerk is sinds de aposte
len niet veranderd".
Tegen diensten in het Neder
lands zou het patriarchaat geen
bezwaar maken. Maar dat stuit
vooral bij de oudere garde op
sterk verzet. Als die er niet meer
is. kunnen, wat vader Nikon be
treft, enkele zaken wel degelijk
veranderen.
Toekomst heeft deze kerkge
meenschap hier wel, denkt hij.
Nederland steekt nu al gunstig af
bij de buurlanden. Zo zijn er in
België maar vijf gemeenten. De
oorzaak van de Nederlandse be
langstelling zoekt de Russisch-
orthodoxe priester in onze calvi
nistische achtergrond. "Mensen
komen af op de mooie gezangen
en de sfeer in onze gemeente.
Dat biedt de Reformatie niet".
Synode
Volgende week vrijdag, 26
november, zal de hervormde sy
node - die twee dagen in Doorn
bijeenkomt - een voorstel behan
delen om nauwere banden aan te
knopen met de Verenigde Pro
testantse Kerk van België. De
Raad voor het verband met ande
re Kerken stelt de synode voor,
een desbetreffend artikel in de
kerkorde op de Belgische kerk
van toepassing te verklaren,
waardoor doop en ambten over
en weer worden erkend. Ook
kunnen dan predikanten van de
ene kerk in de andere worden be
roepen.
Het contact met de Belgische
kerk, schrijft de raad in zijn voor
stel, wordt gekenmerkt door his
torische en confessionele ban
den. "De Nederlandse Hervorm
de Kerk dankt haar oorsprong
aan predikers die door het werk
van Johannes Calvijn waren ge
vormd en via het latere België
naar ons land kwamen. Boven
dien werd de Confessio Belgica
door alle kerken in Nederland
die in de gereformeerde traditie
staan, aanvaard".
Hervormde Kerk: aangeno
men het beroep door de synode
tot docent Nieuwe Testament
aan de Naer East School of Theo
logy te Beiroet C. G. Baart Schel-
luinen, de benoeming tot bij
stand in het pastoraat, deelwerk,
te Waddinxveen kandidaat W.
Groenenboom Capelle aan den
IJssel. Gereformeerde Kerken
Vrijgemaakt: beroepen te Hoo-
geveen H. Jagersma Bergen-
theim.
Ballingschap. Ruim 78.000
rooms-katholieke Litouwers vra
gen in eën petitie partijleider
Gorbatsjov de 'interne balling
schap' van bisschop Juljjonas
Stepanavicius van Wilna op te
heffen en de veroordeling van
twee priesters tot gevangen
schap te herzien.
De bisschop werd op last van
de raad voor godsdienstige aan
gelegenheden (in samenwerking
met de geheime dienst) verban
nen naar een dorp. Er is nooit
een officiële aanklacht geweest.
De priesters hebben zich, vol
gens de ondertekenaars van de
petitie, aan geen andere misdaad
schuldig gemaakt dan het aan
wijzen van misstanden in de
Sovjet-samenleving, "zoals nu in
het kader van glasnost bijna
overal gebeurt".
