Fides Pacta zonder
problemen in finale
Archeologische vondsten
vastgelegd in computer
Telecommunicatie
revolutie in
Nederland op til
Tafeltennisteam in
kwartfinale gestuit
ELEKTRONICA
Prima resultaat van
squashteam Warmond
Foreholte geeft punt
cadeau aan concurrent
PAGINA 18
VRIJDAG 13 NOVEMBER 1987
Alles op de wereld
tentoonstelling in Genève
wees er op dat er een grote
communicatie-revolutie voor
de deur staat. Op de inmiddels
afgesloten 'Telecom' riepen
multi-nationals uit Japan,
Amerika en de Europese
bedrijven om het hardst dat
ISDN onze toekomst is. En
PTT's aller landen lijken daar
van harte mee in te stemmen.
'ISDN' staat voor Integrated Ser
vices Digital Network. Technisch
Engels voor een totaal gewijzigde
opzet van het telefoonnet. Volgens
alle fabrikanten van apparatuur en
diverse PTT's wordt het telefoon
net een allround telecommunica
tienet. Daarmee slaat men meerde
re vliegen in een klap. Allereerst
maakt het niet meer uit wat voor
apparaat men bij de abonnee op
het net aansluit. Ten tweede zal
men in de nieuwe situatie veel
meer informatie over de twee kope
ren draadjes van de telefoon-aan
sluiting kunnen sturen en ten der
de vervalt het verschil tussen tele
foon-, telex- en datanet.
Niet alleen de abonnee is dus
met de reorganisatie van telefonie,
telex en data geholpen. Ook de
PTT van elk land dat aan die ver
nieuwing meedoet. Men krijgt na
melijk de beschikking over veel
flexibeler comunicatie-centrales
die naar behoefte kunnen worden
aangepast aan de communicatie
taak. Dat kan telefonie zijn, maar
ook data-verkeer, een beeldverbin
ding of telex. En het bestaande net
wordt tenslotte beter benut.
Investeringen
Voor het zover is, moet er eerst
heel veel geïnvesteerd worden in
vernieuwing van (telefoon)centra-
les en het overige netwerk. In Ne
derland is die beslissing al in 82/83
gevallen en is men volop bezig het
telefoonnet te digitaliseren. Eind
1987 zal het inter-districtnet vrijwel
geheel voorzien zijn van computer
gestuurde en digitale signalen ver
werkende centrales. Dan volgen de
agglomeratie-netten. In 1995 zullen
alle elektromagnetische centrales
verdwenen zyn en in het jaar 2005
moet de digitalisering voltooid zijn
op elk niveau. De nieuwe diensten
zullen met ingang van 1989 monds-
jesmaat beschikbaar zijn en lande
lijk verkrijgbaar zijn in 1991.
De Nederlandse PTT schat dat 5
percent van de aangeslotenen in
1993 van allerhande digitale dien
sten gebruik zal kunnen maken in
80 pet van het land. Dit laatste
komt overeen met een richtlijn uit
gevaardigd door de EG. De vraag is
echter of PTT die 'aanbeveling' wel
haalt gezien het sterk toegenomen
binnenlandse verkeer. Aan de digi
talisering van het net wordt naar
schatting al 7 miljard uitgegeven.
Maar dat is exclusief de groei van
het verkeer met zo'n 50 pet per jaar!
Een ontwikkeling die men nauwe
lijks bijhoudt gezien de stagnatie
die hier en daar (Amsterdam,
Utrecht) optreedt.
PTT-voordeel
Voor PTT heeft de situatie het
voordeel dat men geen aparte net
ten meer hoeft te exploiteren. Het
ziet er naar uit dat telex-, data- en
telefoonnet groeien naar een
ISDN-net met alle mogelijkheden.
De aanzet voor ISDN is in Neder
land vooral gemaakt met het plaat
sen van de 5ESS/PRX centrales,
die van A T en T en Philips komen.
Deze Amerikaans/Nederlandse fir
ma, met in Nederland vestigingen
in Huizen, Hilversum en Den Haag,
levert zo'n 70 pet van de benodigde
netwerk-apparatuur.
Er zullen voor ISDN wel heel an
dere telefoontoestellen komen.
Met meer functies en vooral meer
mogelijkheden. In de toekomst zal
het mogelijk zijn om tal van func
ties vanuit huis aan te roepen. Bij
voorbeeld het automatisch door
schakelen van een binnenkomend
telefoontje naar een toestel van
kennissen. Ook zal men in een dis
play (alfanummeriek venstertje)
direct kunnen zien wat de kosten
van een gesprek zijn, of zelfs aan de
hand van het telefoonnummer dat
wordt getoond, welke abonnee op
belt. Men zal aan de hand daarvan
kunnen beslissen of men een tele
foontje wel of niet aanneemt.
De Nederlandse PTT ziet het te
lefoon-, zowel als het data-verkeer
bepaald groeien. Zowel binnen
lands als buitenlands. Om die re
den heeft men al eerder besloten
om mee te doen (betalen) aan trans-
Engelse opgravingen meer waard door 3-d aftasting
Telefoons met heel veel mogelijkheden en besturingsfuncties krijgen
ruimte in de jaren 90 op het ISDN-net. (Foto gpdj
atlantisch glasvezelkabels als een
optie te nemen op niet minder dan
drie transponders op een van de
nog te lanceren communicatie-sa
telliet.
Om concurerend te blijven voor
het bedrijfsleven - met name ten
opzichte van Engeland - heeft men
de internationale tarieven voor za
kelijke verbindingen met niet min
der dan 30 pet verlaagd. De tariefs
verlaging wordt op dit moment uit
gewerkt en zal rond de jaarwisse
ling van kracht worden.
Situatie thuis
De abonnee zal thuis te zijner tijd
allerlei apparaten tegelijk kunnen
aansluiten op die ene netlijn. Even
uitgaand van de gebruikelijke situ
atie in een woonhuis: inplaats van
de telefoonstekker komt er nu een
kastje dat PTT de 'Network Termi
nation' noemt. Daarop kan men
tenminste een telefoon aansluiten,
een telex, facsimile-apparatuur, vi
deotex dan wel een data-terminal
of huiscomputer. In de Netwerk
Termination komt de 'digitalise
ring' tot stand van al deze verschil
lende signalen. Anders dan nu
wordt ook het telefoonsignaal om
gezet in bitjes en bytes: computer
taal. Dat maakt het namelijk moge
lijk om meer signalen tegelijk aan
de Network Termination te accep
teren en naar de lokale centrale te
sturen. Men denkt voor een spraak-
kanaal 64 kbits/sec nodig te heb
ben.
De termination (de intelligente
aansluitdoos) kan tegelijk twee van
die kanalen aan en nog een klein
(data-)kanaal dat bijvoorbeeld kan
dienen om de centrale op de hoogte
te brengen van wat voor aangeslo
ten apparaten gebruikt worden.
Eventueel zou men daar meter
standen of alarmsituaties mee over
kunnen zenden, onafhankelijk van
het gebruik van de beide hoofdka
nalen. Over de bestaande twee ko
perdraadjes van de telefoon zullen
dan in de nabije toekomst ook twee
telefoongesprekken tegelij kertij d
gevoerd kunnen worden.
Het is echter ook mogelijk om
een 'videofoon'gesprek te hebben,
dat wil zeggen met spraak over het
ene, en beeld over het andere ka
naal. Tijdens het telefoneren kan
men elkaar zien of via een camera
documenten tonen. Het is ook mo
gelijk om videotex-beelden (bijv.
Viditel) te raadplegen en daarover
telefonisch overleg te hebben via
het andere kanaal. Wie een telex
verlangt hoeft niet meer een speci
ale aansluiting aan te vragen. Die
accepteert de Network Termina
tion. Ook een computer-aanslui
ting. De telex of de computer kun
nen onafhankelijk van de telefoon
zijn. Het is niet het een of het ander,
maar telex EN telefoon, over het
zelfde dradenpaar. Zo'n situatie is
nu alleen te bereiken met twee lij
nen, en dan nog kunnen niet alle
soorten apparaten worden aange
sloten op een telefoonlijn.
Personal computers zijn van
onschatbare waarde gebleken
bij het vastleggen van
archeologische gegevens in
Sutton Hoo in Suffolk
(Engeland). Verfijnde
gegevensbewerking- en
grafische weergave
technieken, ontwikkeld in het
wetenschappelijk centrum van
IBM in Winchester, worden nu
met succes gebruikt om
archeologen een completer
beeld van hun resultaten te
geven.
door
Hugo van der Heem
Sinds de ontdekking van het graf
schip en de schatten van de Angel
saksische koning Rawald, is Sut
ton Hoo een van de beroemdste ar
cheologische vindplaatsen van Eu
ropa.
Paul Reilly en Andrew Walter
van IBM assisteerden de Sutton
Hoo Research Trust bij hun onder
zoekingen met betrekking tot de
vroege 'zandbewoners' van de om
geving. Daarbij ontwikkelden zij
speciale technieken om vondsten
af te tasten, op te slaan en te bewer
ken.
De zandbewoners van Sutton
Hoo werden in de zesde en zevende
eeuw begraven. De zure bodem
van Suffolk heeft hun lichaam ver
anderd in plekken anders gekleurd
zand. De archeologen hebben de
oppervlakte-contouren van een
groot aantal van deze vondsten
nauwkeurig vastgelegd. Daarbij
werden belangrijke gegevens over
de oorspronkelijke vlees- en
botstructuur en de kleding verza
meld. De alom gangbare methoden
om de contouren van een vondst
vast te leggen - met foto's, tekenin
gen en het samenstellen van mo
dellen - bleken niet geschikt voor
deze opgravingen.
Medewerkers van IBM daarom
te hulp. Zij construeerden een
'driedimensionale ruimte-aftaster'
een soort handbediende sonde,
verbonden aan een personal com:
puter. Daarmee kan men de ruim
telijke coördinaten van een voor
werp of vondst digitaliseren. Dat
gaat aan de hand van ongeveer
3000 aflezingen, elk nauwkeurig tot
op ongeveer twee millimeter.
'Schermbeelden dragen de infor
matie veel sneller over dan lijsten
en getallen', is de mening van het
computerteam, dat bij de opgravin
gen betrokken werd. 'Wanneer de
informatie eenmaal in de computer
is vastgelegd kan men die op aller
lei manieren manipuleren. Zo kan
men inzoomen op een detail, kleu
ren toevoegen om nadruk te leggen
op bepaalde details en het model
op het scherm laten roteren.'
De computer-technici werken
ook aan de reconstructie van het
Angelsaksische grafschip. Daarbij
maakt men gebruik van de oor
spronkelijke - incomplete - gege
vens, die bij opgravingen in 1939
werden vastgelegd en veel grotere
computers van het Winchester-
centrum. Zodoende heeft men van
het schip toch een gedetailleerd
computermodel kunnen samen
stellen. In dit model wordt de na
druk gelegd op inconsekwenties
en onnauwkeurigheden van de
oorspronkelijke metingen, waar
door de archeologen een nieuw in
zicht hebben gekregen in de con
structie van het schip.
Een computermodel van een 'zandman' in Sutton Hoo. Het model komt
tot stand op grond van driedemensinele aflezingen bij het opgraven. De
metingen moeten tot op de millimeter nauwkeurig geschieden en worden
via een ruimtesonde in een microcomputer ter plaatse vastgelegd.
WARMOND - In de eredivisie
squash zorgden de vrouwen van
Warmond voor een prima resultaat
door de nog ongeslagen koploper
Victoria een 2-2 gelijkspel af te
dwingen. De Rotterdamse ploeg
heeft in de nummers twee (Mar
jolein Houtsma) en zes (Jose Hou-
ben) van de nationale ranglijst twee
sterke troeven in handen.
Bijna evenwel had Dominique
Fleur voor een nog grotere War-
mondse suprise gezorgd. Ze ver
loor na een adembenemende partij
van Jose Houben van wie ze nog
nimmer een game had gewonnen.
Rugbyspelers
stappen op
AGEN (AFP) - De Roemeense rug-
byselectie is gisteren uit Agen, in
het zuidwesten van Frankrijk, ver
trokken zonder sterspeler Lauren-
tiu Constantin en invaller Victor
Avram. Dat maakte de Franse be
geleider van de Roemeense ploeg
bekend.
Na de met 3-49 verloren inter
landwedstrijd uit de FIRA-compe-
titie, woensdagavond tegen Frank
rijk, was al duidelijk dat Avram
zoek was. Bij het vertrek de volgen
de ochtend met de trein Bordeaux -
Parijs ontbrak ook Constantin. In
tegenstelling tot de onbekende
Avram is Constantin in Roemenië
al jaren een rugby-vedette.
Zaalvoetbal
LEIDEN - FC Lisse en THB Girls 2,
de beide koplopers in de tweede
klasse van de zaalvoetbalcompeti
tie voor vrouwen, maakten geen
fout.
FC Lisse won in Voorhout met 1-
9 van Bax 2, dat door de afwezig
heid van doelvrouwe Charlotte van
Kampen nogal gehandicapt was.
De enige Voourhoutse treffer
kwam op naam van Monique van
Berkel. Voor Lisse scoorde Anita
de Bakker vier keer. Lilian Wasse
naar en Anita Verkerk waren goed
voor twee goals. Ellen van Oosten
maakte de negen vol.
THB Girls 2 was veel te sterk
voor Stompwijkse Girls: 0-8. Ria
Grimbergen (4), Antia van Eeuwijk
(3) en Jose Kortekaas waren ver
antwoordelijk voor de doelpunten.
Stand: Lisse 6-10, THB 2 5-8, Bax
2 6-6, Kraan 5-4, Stompwijkse Girls
6-4, Stompwijkse Girls 2 4-0.
Ditmaal stond ze met 1-0 (9-4) en 2-1
(9-6) voor om vervolgens met 6-9
alsnog ten onder te gaan. Maar
daartoe diende de geroutineerde
Houben wel tot de bodem van haar
kunnen te gaan. Met een paar paar
lepe ballen net boven het zink, die
vervolgens 'doodvielen' als dorre
bladeren besliste Houben de partij
uiteindelijk in haar voordeel.
Daarvoor won Esther Lieben
met 3-2 (5-9, 9-4, 9-0, 4-9, 9-5) van
Daphne Alpada en sloeg Liz Weare
haar tegenstandster Yolande Leget
met 3-1 van de baan. Mary Gillies,
de Warmondse nummer één, was
volstrekt kansloos tegen Maijolein
Houtsma. Net terug van het WK in
Nieuwzeeland stond zij slechts ze
ven punten toe: 9-0, 9-4,9-3.
De vrouwen van LSRC sloten de
eerste competitiehelft af met een
sprekende 4-0 overwinning op
Overhout 2 en benadrukten daar
mee nogmaals dat zjj eigenlijk te
sterk zijn voor de tweede klasse.
Jana van Duin, die nog wel eens
een game afstaat, bleef nu met 3-0
de baas over Marian van der Lugt.
Ook Karin Zwiers, Kitty Klaassen
en Claire Feling kenden nauwe
lijks problemen.
In de tweede divisie mannen
gaat het Warmond ook al voor de
wind. Onder aanvoering van Brian
Witherden klopte de ploeg Victoria
met 4-0. Witherden zelf stond Wa-
gemaker slechts zes schamele
puntjes toe. Peter Buitendijk klop
te Gustafson met 9-3, 9-2 en 9-5.
Luyke Tjebbes speelde een con
stante partij tegen Tevling: 9-6,9-6,
9-6.
In de derde divisie doen de reser
veteams van Warmond het uitste
kend. Zowel de mannen als de
vrouwen voeren de ranglijst aan.
De vrouwen wonnen van Westvliet
met 3-1. Alleen de nummer twee
van de reserves, Patti Pollard, ver
loor. Jacqueline van der Heiden
had vijf sets nodig tegen Vivian El-
huis.
De mannen versloegen Victoria 3
met 3-1. David Rance stond het
punt aftegen Yung Lim, een speler
die waarlijk alles haalde. Ton Cre-
ighton pakte Peter Oudeman in,
maar Allard van der Weerde en
jaap de Zwart hadden vijf sets no
dig om de buit binnen te halen.
LSRC 1 boekte eindelijk weer
eens een overwinning en wel op
Minerva. Daartoe dienden Kees
van Groeningen en Teunis Hoog
houdt wél een vijfde set te spelen
die overigens in beide gevallen met
ruime cijfers (9-2) werd gewonnen.
Nico Heemskerk en de Fin Vuokko
waren veel te sterk voor Zijlstra en
Roessink.
FRANK BONTE
Fluks verrast Tempo
Stijlvolle actie van Bettine Vriesekoop.
BUDAPEST (AFP) - Het Neder
landse tafeltennisteam is gister
avond in de kwartfinales van de
open Hongaarse kampioenschap
pen uitgeschakeld. Het duo Vriese
koop en Kloppenburg slaagde er
niet in een partij te winnen tegen
Zaalkorfbaltoernooi
in Groenoordhaüen
LEIDEN - Fides Pacta organiseert
op zondag a.s. haar traditionele
zaalkorfbaltoernooi in de Groen-
oordhallen. Tot de deelnemers be
horen naast de organiserende fu
sieclub onder meer De Algemene,
Crescendo, De Danaïden, KNS,
Ons Eiland en Zuiderkwartier. Het
toernooi begint voor de jeugd om
10.00 uur.
de Sovjetunie: 0-3. De Sovjet-speel
sters hadden overigens maar even
plezier van die zege, want zij wer
den op hun beurt in de halve eind
strijd verslagen door Hongarije.
Nederland bereikte de kwartfi
nale door in de tweede ronde te
winnen van West-Duitsland. Vrie
sekoop won haar beide enkelspe
len. Kloppenburg moest het enkel
spel tegen Jin-Sook Cords afgeven.
Het dubbelspel leverde een moei
zame winst op voor de Nederland
se ploeg.
In de halve finale zorgde Noord-
korea voor een verrassing door
China met 3-0 te kloppen.
LEIDEN - Geheel volgens
de verwachtingen voegde
Fides Pacta zich gister
avond bij de finalisten in de
strijd om de Leidsch Dag
blad Cup. Verrassender was
de tweede plaats van Fluks,
dat het veel beter voor de
dag komende Tempo, in de
allerlaatse minuut met 3-2
wist te kloppen.
Met deze afloop kreeg de derde
voorronde toch nog iets drama
tisch. Daarvoor leek alles welhaast
voorgeprogrammeerd. Titelhouder
Fides Pacta voldeed ruimschoots
aan de verplichtingen, klopte met
fors verschil KNS (2-14), Tempo (7-
3) en Velocitas (11-2), en was al snel
zeker van de eerste plaats in de
poule. Toch was het coach John
Tims niet zo zeer te doen om de re
sultaten.
„Ik ben hier naar toe gegaan om
een paar dingen te zien. We zijn nog
bezig met de samenstelling van de
ploeg en ik wilde een paar combi
naties uitproberen. Naast winnen
heb ik op dit moment liever dat ze
in het veld m'n opdrachten goed in
vullen. Maar als ze dat goed doen,
winnen ze die eerste prijs ook wel".
Alleen Fluks wist Fides nog
In de hoogste klasse,
wedstrijden om 13.00 uur begin
nen, komen uit de standaardteams
van Fides Pacta, De Danaïden, Zui
derkwartier en het Haagse Kwiek,
dat wordt getraind door oud Fides-
coach Frank Berendes.
Kampioenschap
LEIDEN - De vrouwenvoetbalse
lectie van de Afdeling Leiden
speelt morgen in de voorronde van
het kampioenschap van Neder
land. Op het terrein van Roda '23 in
Bovenkerk komt Leiden uit tegen
de afdelingen Noord-Holland, Am
sterdam, Haarlem en Utrecht. De
eerste wedstrijd begint om 9.30
uur.
VOORHOUT Datateam Foreholte verspeelde gisteravond volko
men onnodig een kostbaar punt aan concurrent VZC uit het Noord
hollandse 't Veld: 14-14. De ambitieuze eerste divisieploeg uit Voor
hout kwam met goed handbal snel op een 10-3 voorsprong, maar de
bezoeksters wisten nog voor de rust de achterstand te halveren (10-6).
In de tweede helft kwam Foreholte niet meer in haar spel, terwijl de
arbiters diverse fouten van VZC niet bestrafte. VZC kon daardoor bij
11-11 op gelijke hoogte komen, en wist zelfs een 11-12 voorsprong te
nemen. Foreholte, dat meer tegen zichzelf speelde dan tegen de oppo
nent, verspeelde kans na kans en faalde maar liefst 6 keer vanaf de
strafworplijn. Vlak voor tijd leek het tij toch nog ten goede te keren
dankzij ex-Saturnus speelster Conny van der Werff, die de thuisploeg
op een 14-12 voorsprong zette.
Twee fouten van Foreholte betekenden in de resterende anderhalve
minuut echter evenzovele breakouts voor VZC, dat daarmee de pun-
tendeling bewerkstelligde: 14-14.
enigszins bij te houden. Ronald
van der Velden bracht de Leide-
naars met 2-0 aan de leiding, maar
de in de basisacht van Fluks terug
gekeerde Aad van Drongelen zorg
de na 3-1 voor de aansluiting. Vanaf
de stip herstelde Ronald van- der
Velden de marge,'waarna Fluks
niet meer in staat was Fides te ver
ontrusten.
Ondanks deze opvallende pres
tatie leek niet Fluks, maar Tempo
op weg naar de tweede plek die
recht zou geven op de eindronden.
De zeer jeugdige Alphense ploeg
klopte na de nederlaag tegen Fides
eerst Velocitas met 6-3 en, nog
overtuigender, ook KNS. Vooral de
wijze waarop de ploeg van coach
Janko Breedveld Velocitas feite
lijk wegspeelde was imponerend.
Voordat de Leiderdorpers, nog vol
op in de selectieprocedure en der
halve stijf van de zenuwen, konden
scoren hadden Erik Pons, Edo Kui
per, Maijan de Joode (2) en Truus
Leijdeman Tempo al naar een 5-0
voorsprong geschoten.
Ontknoping
in de wedstrijd tegen KNS trok
Tempo fel van leer. Yvonne van
Dam opende de score voor KNS,
maar daarna was het louter Tempo
dat de klok sloeg. Met drie goals
van Erik Pons en twee van Edo
Kuiper, de twee grote uitblinkers
aan Alphense zijde, won Tempo
met maar liefst 7-2 van het wat po
ver spelende KNS.
In de slotwedstrijd tegen Fluks,
dat moest winnen om zich nog te
plaatsan voor de slotronden, sloeg
het noodlot echter toe. Na de ope
ningstreffer van Erik Pons nam
Fluks door goals van Kees Imthorn
en Aad van Drongelen het initiatief
over. En na vakwisseling (2-2) ble
ven de Noordwykers, met inmid
dels coach Kees van Vliet binnen
de lijnen voor de geblesseerde Wim
Dekker, brutaalweg het spel dicte
ren. Een poging om het gelijkspel
door minutenlang spelbevriezen
vast te houden, bleek in de laatste
seconden vergeefs. Een laatste
schotpoging van Marleen Pas-
schier besliste de strijd in het voor
deel van Fluks: 3-2.
„Het was net te lang", wist Tem
po-coach Breedveld na afloop. „We -
kwamen nog net even tekort. Maar
we moeten verder kijken, de com
petitie is tenslotte belangrijker.
Met het spel van vanavond was ik
in elk geval erg tevreden. Jammer
toch, dat we het niet hebben ge
haald. Zeker omdat we tot het eind
wel de kansen daarop hebben ge
had".
BRAM VAN GENT
TOERNOOI FRANKFURT
Tweede ronde: Nicolas Kroon (Zwe) - Mals Wilan-
der (Zwe) 7-5. 6-3, Andres Gomez (Mex) - Mike
Reneberg (VSt) 7-6,3-6,6-1, Libor Pimek (Tsj) -
Michiel Schapers (Ned) 7-6, 6-1, Tim Mayotte^
(VSt) - Ben Testerman (VSt) 6-1,6-3.
LD-cup
KNS-Fides Pacta 2-14, Velocitas-Fluks 2-2, Fides
Pacta-Tempo 7-3. Fluks-KNS 5-4, Tempo-Veloci-
tas 6-3, Fluks-Fides Pacta 3-5, KNS-Tempo.2-7,
Fides Pacta-Velocitas 11-2, Tempo-Fluks 2-3,
Velocitas-KNS 5-2.
Eindstand poule B: Tempo 4-4
Fides Pacta 4-8 Velocitas 4-3
Fluks 4-5 KNS 4-0
Programma
Eindronden LD-cup:
Zaterdag 14 november Vijl Mei Sporthal vanaf
15.30 uur:
Om de 4e t/m 6e plaats: Fluks, LKF-prominenten,
Zuiderkwartier
Om de 1e t/m 3e plaats: De Danaïden, Fides Pac
ta, Pemix
Prijsuitreiking 21.45 uur
