Legden dinosauriërs wel eieren?
Vloedgolf veranderde historie Peru
SINT NICOLAAS ADVERTENTIESPEL
LEIDSCH/ALPHENS DAGBLAD
Amerikaanse onderzoeker hoopt tegendeel te bewijzen
Oktoberrevolutie met
antieke parade gevierd
25,-
lNDAG 9 NOVEMBER 1987
"Ooit heeft hier op aarde een
diersoort geheerst waarvan
sommige vormen uitgroeiden
tot de grootste dieren die ooit
op het land hebben
rondgelopen. We hebben het
over de dinosauriërs. De
dinosauriërs bepaalden meer
dan 150 miljoen jaar het leven
op deze planeet. Nader
onderzoek aan fossielen van
de sauriërs lijkt te wijzen in
de richting dat vooral de
grootste sauriërs zich
allesbehalve gedroegen als
koudbloedige reptielen, geen
eieren legden en met hun
jongen na de geboorte nog een
tijdje optrokken.
Zeer waarschijnlijk is het
klimaat de belangrijkste
oorzaak geweest van de
langdurige heerschappij van
deze 'oerdraken'. Miljoenen
jaren moet op aarde een zacht
veelal tropisch en vochtig
klimaat hebben geheerst.
Onderzoek toonde aan dat de di
nosauriërs dit wereldomvattende
tropische en subtropische tijdperk
vrijwel zeker te danken hadden
aan een sterk verhoogde concen
tratie kooldioxide (C02) dat moge
lijk door hele reeksen hevige vul
kaanuitbarstingen in de damp
kring werd gebracht. De sauriërs
kenden het broeikaseffect dus al,
maar het is onwaarschijnlijk dat ze
daar, gezien hun piepkleine herse
nen, ooit serieus bij hebben stilge
staan.
Soepschildpad
Het milieu was voor de dinosau
riërs zó gunstig dat sommige van
hen uitgroeiden tot tientallen ton
nen zware vlees- en vetkolossen.
Reusachtige fossiele beenderen en
soms hele skeletten vormen daar
van nog de stille, meer dan 60 mil
joen jaar oude bewijzen.
De dinosauriërs kwamen overi
gens in alle mogelijke vormen en
afmetingen voor. Er waren ook ve
le soorten die nauwelijks groter
waren dan onze tegenwoordige ha
gedissen en salamanders die, net
als de dinosauriërs vroeger, tot de
reptielen behoren.
Reptielen zijn van nature koud
bloedig. Ze leggen eieren en laten
die doorgaans aan hun lot over.
Ook de later uit de eieren komende
jongen moeten maar zien hoe ze
het redden. Zo zoekt de grote soep
schildpad een zanderige omgeving
op, bijvoorkeur een strand, graaft
daar een kuil en is vervolgens soms
dagen bezig met het leggen van een
hele menigte eieren. De verzame
ling eieren wordt nadien met zand
overdekt en de natuur doet de rest.
Grootte
Als de eieren eenmaal zijn uitge
komen begint een ware wedloop
naar zee, tot groot genoegen van al
lerlei soorten vogels die onder de
merkwaardig klepperende en flap
perende schildpadjes een macabe
re feestdis aanrichten. Slechts en
kele schildpadjes bereiken het be
trekkelijk veilige zeewater.
Het aan hun lot overlaten van ei
eren en jongen is dus een van de
kenmerken van het voortplan-
tingsmechanisme bij reptielen.
Meestal worden erg veel eieren in
één keer gelegd om de soort tegen
de onverbiddelijke natuur in
stand te houden. Een söepschild-
pad weet daarvan mee te praten.
Eieren
Vrij algemeen neemt men aan
dat het leggen van eieren door rep
tielen gedurende de gehele evolu
tie heeft plaatsgehad. Eén van de
vragen die daarbij rees was hoe
groot de eieren geweest waren met
daarin de jongen van reuzen als de
brontosaurus, brachiosaurus of di-
plodocus. De afmetingen van die
eieren moeten toch in verhouding
hebben gestaan tot de kolossen die
er later uit groeiden.
Het probleem is alleen dat reu-
zeëieren gebonden zijn aan maxi
male afmetingen om niet onder
hun eigen gewicht in elkaar te zak
ken. Was de schil echter dik genoeg
geweest om in elkaar zakken tegen
te gaan dan was het voor de inwen
dige bewoner juist weer onmoge
lijk geweest om de schil van bin
nenuit te breken. Bovendien was
de schil dan ook nog te dik geweest
om de zo noodzakelijke zuurstof
door te laten.
Voetbal
Robert Bakker van de Colorado-
universiteit in het Amerikaanse
Boulder zegt aanwijzingen te heb
ben gevonden dat in ieder geval de
grote dinosauriërs warmbloedig
waren, hun jongen levend ter we
reld brachten en ze nog een tijdje
verzorgden zoals tegenwoordig
zoogdieren doen. Bakker wijst er
op dat de grootste gevonden fossie
le eieren van dinosauriërs niet gro
ter waren dan een voetbal. Daar
naast zijn er ook fossielen gevon
den waaruit blijkt dat met name de
kleinere families van de sauriërs
hun jongen via broedsels (verzame
lingen eieren) ter wereld brachten.
Van de grootste sauriërs zijn die
echter nooit gevonden; de kleinste
fossiele skeletten hebben toebe
hoord aan brontosaurus-jongen die
minstens 150 kilo wogen. Robert
Bakker denkt dat dat zo ongeveer
het geboortegewicht van een bron-
tosaurusjong kan zijn geweest:
'Het bekken van een volwassen
brontosaurusvrouwtje is in ieder
geval groot genoeg geweest om een
jong met een dergelijk gewicht
door te laten. Sterker nog, die
ruimte was zo groot dat er een
Volkswagenkever doorheen kon.
Ik geloof daarom eerder in het na
een lange draagtijd ter wereld ko
men van een enkel levend jong dan
in een ergens afgezet broedsel
waaruit later maar één of twee jon
gen de kans krijgen om volwassen
te worden'.
Bakker verwijst verder naar ge
vonden fossiele voetsporen van
brontosauriërs in aardlagen van de
Amerikaanse staten Colorado en
Texas: 'Daar zie je heel vaak grote
en kleine voetafdrukken in gezel
schap van elkaar. Sporen van een
zaam voortsjokkende jongen zijn
nooit gevonden. Het is dus heel
aannemelijk dat de ouders hun jon
gen in de eerste fase van hun leven
begeleidden. Dat is heel wat anders
dan we bij reptielen gewoonlijk
Embryo-fossiel
Andere onderzoekers zien in de
Het bekken van een volwassenbrontosaurus-vrouwtje i
om een Volkswagen door te laten.
gevonden fossiele sporen van der
gelijke kolossale gezinnetjes geen
bewijs voor Bakkers theorie over
de warmbloedigheid van de grote
draken. Zij zeggen pas overtuigd te
zijn wanneer een fossiel zou wor
den gevonden van een vrouwelijke
reuzensauriër met een bijna vol
groeid embryo.
Volgens Robert Bakker zou een
ter dat het hier gewoon om een
klein type sauriër gaat: de elosau-
dergelijke vondst in 1901 kunnen
zijn gedaan. In dat jaar vond men
de fossiele resten van een ongeveer
70 kilo wegende dinosaurus te mid
den van die van een volwassen
brontosaurus. De kleine moet, al
dus Bakker, een bijna volgroeid
embryo zijn geweest dat op het
punt stond te worden geboren. De
meeste paleontologen menen ech-
Vreedzaam
De brontosaurus was even ge
weldig als vreedzaam. Van kop tot
staart mat de reusachtige planten-
eter 30 tot 40 meter en het gewicht
van een volwassen mannetje zal in
de buurt van de 50 ton hebben gele
gen.
De reuzen waren vaak in het wa
ter van de toen talrijke poelen, kre
ken en moerassen te vinden waar
het water hen hielp bij het torsen
van hun gewicht. Bovendien sneed
het mes van twee kanten want de
plantengroei was daar ook vaak het,
weelderigst.
Andere grote dinosauriërs, zoals
bijvoorbeeld de tyrannosaurus rex,
een zeven meter hoge hongerige
moordmachine met een twee me
ter grote bek vol tanden en vrijwel
altijd op zoek naar eten, zullen vol
gens Bakker zeker geen levende
jongen ter wereld hebben ge
bracht. Bij de tyrannosaurus was
het geboortekanaal daarvoor te
klein.
Bakker: 'Nee, wat zijn
van reproductie betreft leek deze
jongen veel meer op een vogel'. Ei
eren dus. Robert Bakker hoopt dat
binnenkort vaststaande bewijzen
vpor zijn beweringen worden ge
vonden: 'Elk jaar worden wel fos
sielen van de grootste sauriërs ge
vonden. Ik houd dus goede moed'.
Hét huidige Zuidamerikaanse Pe
ru is, volgens de Amerikaanse ar
cheoloog Robert Bird, rónd 900
voor Christus getroffen door een
enorme vloedgolf, ook wel tsunami
geheten. De sporen van deze on
voorstelbare ramp zijn, volgens
Bird, zelfs tot op hoogten van 1.500
meter in het Andesgebergte terug
te vinden.
Bird baseert zijn uitspraken op
vondsten die werden gedaan tij
dens archeologische opgravingen
ten noorden van Lima. Daar zijn
resten gevonden van zwaar bescha
digde stenen gebouwen en van
door zout water achtergelaten be
zinksels. Volgens Bird wijzen deze
vondsten veel eerder in de richting
van een kolossale vloedgolf dan in
de richting van overvloedige re
genval en de daardoor veroorzaak
te overstromingen.
Bird en zijn medestanders wij
zen er verder op dat de natuurramp
ongetwijfeld verantwoordelijk
moet zijn geweest voor de verwoes
ting van de bloeiende nederzettin-
gen langs de hele kust van Peru. De
geschiedenis van Peru laat inder
daad zien dat rond het begin van de
negende eeuw voor onze jaartelling
een merkwaardige verplaatsing
landinwaarts van de opkomende
beschaving in dat land plaatshad.
De onderzoekers geloven dat de
vloedgolf van grote invloed is ge
weest op het stichten van een grote
religieuze nederzetting, Chavin de
Huantar, op meer dan drie kilome
ter hoogte in het noordelijke deel
van het Andesgebergte.
Reuzenhoofd
Chavin de Huantar ontstond om
streeks het jaar 850 voor Christus
langs de rivieren Santa en Ma-
racn'on en het is beroemd vanwege
zijn stenen tempels en enorme
beeldhouwwerken met reliëfver
sieringen.
De bloeitijd van Chavin de Hu
antar duurde tot de tweede eeuw
voor Christus en het vertegenwoor
digde de eerste van de grote be
schavingen in dat gebied. Het kei
zerrijk van de Inca's was van die
beschavingen zonder enige twijfel
de meest indrukwekkende, die in
de vijftiende eeuw zijn grootste
bloei doormaakte.
De sculpturen van Chavin de
Huantar staan bekend als de Cha-
vin-kunst dat zich kenmerkt door
heel bizarre religieuze motieven.
Eén daarvan is een monsterachtig
groot hoofd met twee rijen onge
woon grote tanden in boven- en on
derkaak en een hoofdtooi met een
aantal rechtop staande veren. Vol
gens Robert Bird is dat reuzen
hoofd afkomstig van de vroegere
kustbeschaving en stelt het zoiets
als "een dreiging uit zee" voor. De
reusachtige Tello-obelisk in Cha
vin de Huantar bezit zo'n uit steen
gehouwen motief.
Tsunami's, het Japanse woord
voor vloedgolven, vinden altijd
hun oorsprong in plotselinge be
wegingen van omvangrijke grond
oppervlakken, vaak als gevolg van
vulkanische erupties. Ze kunnen
ook ontstaan door het plotseling in
zee storten van grote hoeveelheden
grond tijdens vulkanische trillin
gen of aardbevingen.
Krakatau
Op de plaats van zo'n plotselinge
beweging van een groot stuk grond
is van de enorme waterverplaat
sing meestal haast niets te merken.
Met grote snelheid verplaatst de
'waterring' zich verder naar buiten;
de nachtmerrie neemt pas angst-
wekkende vormen aan als de wa
termassa een kust nadert. In het
steeds ondiepere water is voor de
vele kubieke kilometers water hoe
langer hoe minder plaats waardoor
'een steeds hoger wordende muur
van water uit zee oprijst en op het
land afstormt.
Een tsunami van ongekende
hoogte overviel in 1883 de kusten
van de Indonesische eilanden Java
en Sumatra na de kolossale explo
sie waarmee bijna driekwart van
het vulkaaneiland Krakatau de
lucht inging. De kustbewoners, net
een beetje bekomen van het oor
verdovende lawaai, zagen tot hun
afgrijzen hoe de horizon in de verte
steeds hoger en dichterbij leek te
komen totdat een watermuur van
misschien wel 50 meter hoogte een
eind maakte aan het leven van
meer dan 50.000 mensen.
Tegenwoordig kent men, met na
me in de kustgebieden van landen
rond en in de Stille Oceaan, een
heel waarschuwingsnet waarmee
bedreigde gebieden kunnen wor
den gealarmeerd als zich ergens
vulkanische activiteit heeft voor
gedaan waarbij een tsunami kan
zijn ontstaan.
Aardbeving
Aan de enorme vloedgolf die in
de negende eeuw voor onze jaartel
ling de kustgebieden van het te
genwoordige Peru overspoelde, zal
vrijwel zeker een zware aardbeving
ten grondslag hebben geleden. De
hele kuststrook vanaf Zuid-Chili,
via Midden-Amerika naar het noor
delijkste deel van Alaska markeert
een verwrongen breuklijn tussen
een aantal langzaam langs en onder
elkaar bewegende landschollen.
Langs die enorme barst komen elk
jaar wel enkele middelzware tot
zware aardbevingen voor waarbij
het risico van een plotselinge over
val door een tsunami altijd levens
groot aanwezig blijft.
ADVERTENTIE
MOSKOU (DPA/UPI/AFP) - Met
een grote, historisch getinte mili
taire parade op het Rode Plein in
Moskou is in de Sovjetunie zater
dag de zeventigste veijaardag van
de Oktoberrevolutie gevierd. Bij
temperaturen onder nul die ge
paard ging met een snijdende wind
hield het Sovjetleger een parade
voor de politieke leiding, die zoals
gewoonlijk stond opgesteld op het
mausoleum van Lenin.
Minister van defensie Dmitri Ya-
zov hield daarvoor een toespraak
waarin hij uitviel naar "reactionai
re imperialistische kringen" die
geen lering trekken uit de geschie
denis en streven naar een interna
tionaal militair overwicht. Hij be
doelde vermoedelijk de Verenigde
Staten en de plannen voor de in
stallatie van een anti-raketsysteem
(SDI) in de ruimte.
De 65-jarige generaal, die in mei
minister werd in het kader van een
reorganisatie van de militaire top,
zei echter ook dat Moskou priori
teit geeft aan afspraken over wa
penbeheersing. Hij verwees naar
de komende Amerikaans-Russi
sche top op 7 december in Was
hington, waar een INF-akkoord
over afschaffing van raketten voor
de kortere en middellange afstand
zal worden ondertekend.
Op Lenins Mausoleum stonden
verder onder meer de Cubaanse lei
der Fidel Castro en de Afghaanse
voorman Najibullah. Van de Oost-
europese leiders ontbrak alleen de
Tsjechoslowaak Gustav Husak.
Volgens de Sovjetfunctionaris Va-
dim Zagladin was Husak donder
dag al teruggevlogen naar Praag
omdat hij de viering van de Okto
berrevolutie in eigen land moest
bijwonen. Maar volgens waarne
mers was het opmerkelijk dat de
gehele Tsjechoslowaakse delegatie
is teruggereisd.
De militaire parade week verder
rend uit de tijd van de Burgerrevo
lutie en de Tweede Wereldoorlog.
Zo reden 'tatsjankas' mee, de door
vier paarden getrokken, met ma
chinegeweren uitgeruste wagens
uit de burgeroorlog. Aan het mee
gevoerde moderne militair mate
rieel was niet opvallends te zien.
Buitenlandse specialisten ontdek
ten geen nieuwtjes. Als slotstuk
van de parade marcheerden onge
veer 120.000 Moskovieten, sommi
ge in kledij uit de tijd van de Okto
berrevolutie, langs het mausole-
IN BESLAG GENOMEN - De
Egyptische autoriteiten hebben
beslag gelegd op de Nederlandse
vrachtvaarder Lanai uit Rotterdam
op de beschuldiging dat het de
kust van het schiereiland Sinaï met
stookolie zou hebben bevuild.
Egypte eist een schadevergoeding
vah bijna 200 mihoen gulden. Het
schip was met een van zijn brand
stoftanks op een rif gestoten en
werd in de haven van SueZ op 30
oktober in beslag genomen. Kapi
tein Troost werd op borgtocht vrij
gelaten na betaling van bijna 200
gulden. (ANP).
Brieven en foto's gevonden van
mede-onderduiker Anne Frank
AMSTERDAM (GPD) - Bij een opkoper in Amsterdam is bij toeval een
deel gevonden van de nalatenschap van de joodse tandarts Albert Dussel,
die van november 1942 tot augustus 1944 samen met de families Frank en
Van Daan zat ondergedoken in het Achterhuis aan de Prinsegracht in de
hoofdstad.
De vondst werd gedaan door medewerkster Joke Kniesmeyer van de
Anne Frankstichting en bestaat uit foto's, woordenboekjes, vergeelde
kranten, een schoolschrift en brieven. Ze vond bjj een opkoper op de Wa-
terloopleinmarkt een kartonnen doos met tientallen foto's van Albert
Dussel, die in werkelijkheid Frits Pfeffer heette. Over deze tandarts, die
na het verraad samen met de families Frank en Van Daan werd wegge
voerd en op een onbekende datum om het leven is gekomen in het con
centratiekamp Neuengamme, was tot nu toe niet meer bekend dan het
geen Anne Frank in haar beroemde dagboek heeft geschreven.
In de winkel van de opkoper in Amsterdam-Zuid werd onder meer de
afscheidsbrief gevonden die Pfeffer aan zijn niet-joodse verloofde
Charlotte Kaletta schreef op de dag voordat hij onderdook in het Achter
huis. De spullen zijn afkomstig uit de inboedel van Charlotte Kaletta, die
twee jaar geleden in Amsterdam is overleden. Een benedenbuurman van
haar belde na haar dood de opkoper met de vraag of hij de woning van Ka
letta wilde leeghalen. De opkoper had geen idee wie de mensen waren die
op de foto's stonden afgebeeld.
Binnenkort wordt in het Achterhuis een kleine tentoonstelling inge
richt van de nu gevonden nalatenschap van Fritz Pfeffer.
Vanaf zaterdag 14 november staat het traditionele Sint Nicolaas Advertentiespel weer 3 zaterdagen lang
centraal in uw dagblad. Op 14,21 en 28 november kunt u deelnemen aan dit gezellige puzzelspel,
waarin 30 zinnetjes uit advertenties opgezocht moeten worden.
Dit spel organiseren wij in samenwerking met adverteerders van ons dagblad,
die ook dit jaar weer een geweldig prijzenpakket beschikbaar hebben gesteld.
Vanaf 14 november vindt u, 3 zaterdagen lang, in de krant wat de prijzen zijn en
door welke winkeliers deze prijzen beschikbaar werden gesteld.
Bovendien worden deze prijzen, met daarbij alle
prijswinnaars, nog eens uitgebreid vermeld op
zaterdag 5 december.
Voor adverteerders is het bijzonder aantrekkelijk om een prijs beschikbaar te
stellen. Want elke prijs wordt VIER KEER in de krant vermeld; vanaf de eerste
ronde tot en met de einduitslag staat deze prijs - en het bedrijf dat de prijs
beschikbaar stelde - dus in het middelpunt van de belangstelling bij onze
200.000 lezers.
Wilt u een prijs beschikbaar stellen en/of adverteren? De medewerk(st)ers van
onze advertentie-afdeling zijn u graag van dienst. Telefoon (07114 49 41
Nog geen abonnee? Doe toch mee!
Neem nu
een proef
abonnement
van 7 weken
voor slechts
Naam:Voorletter(s):.
Adres:Tel.:
Postc./Woonpls.:
U kunt deze bon, zónder postzegel, opsturen naar het:
Leldsch/Alphens Dagblad, Antwoordnummer 10050, 2300 VB Lelden
In plaats van opsturen, kunt u ook even bellen: (071)-144941.
J
Brand teistert bibliotheek universiteit Amsterdam
AMSTERDAM (GPD) - Een felle
brand in het voormalige laboratori
um van de Universiteit van Am
sterdam heeft zaterdag onherstel
bare schade aangericht. Een deel
van de collectie van de Universi
teitsbibliotheek heeft daarbij grote
schade opgelopen. Ook vondsten
van de stichting VOC gingen bij de
brand verloren.
Het laboratorium zelf verhuisde
enkele jaren geleden naar nieuw
bouw. Het uitgebrande pand werd
gebruikt als opslagruimte voor een
aantal collecties en verzamelingen
van de Universiteitsbibliotheek.
Volgens een archivaris van de Uni
versiteitsbibliotheek zijn duizen
den onvervangbare schoolboeken
uit de 19e eeuw verbrand of zwaar
beschadigd.
Het bluswerk leerde
de nodige waterschade aan boeken
op. Over de exacte schade is no£
weinig bekend, maar wordt al snel
geschat op tenminste een mihoen
gulden. Naast de schade aan de
Universiteitsbibliotheek ging ook
het archeologisch onderzoek van
de Stichting VOC verloren. Deze
stichting houdt zich bezig met her
stel en het bergen van schepen uit
de tijd van de Verenigde Oostindi-
sche Compagnie.
Een woordvoerder van de Uni
versiteitsbibliotheek zei de brand
des te meer te betreuren omdat al
sinds drie jaar wordt gepraat over
een opslagruimte in Amsterdam
Zuid-Oost. Het ministerie van on
derwijs was niet bereid deze ruimte
voor de bibliotheek beschikbaar te
stellen. Herstel van de door water
zwaar beschadigde collectie is al
leen nog mogelijk door snel te
vriesdrogen.
Lezers schrijven
Achterlicht
Volgens een reportage in uw krant
van 30-10-87 zou het op 1 november
1987 zestig jaar geleden zijn dat het
rode achterlamoje voor fietsers
verplicht werd. Deze verplichting
werd echter pas op 1 november
1937 ingevoerd.
Nu kan Ruurd Groot van het
IWACC wel tegenover uw verslag
gever beweerd hebben dat dit zes
tig jaar geleden was, maar dat is
toch geen reden om die telfout zon
der meer over te nemen in uw re
portage. Vijftig jaren achterlicht
betekent vijftig jaren ellende en
dat is al erg genoeg.
In 1927 bestonden er wel reeds
elektrische koplampen voor de
fiets, o.a. met het lampje achter
waarts gericht op de (koperen)
spiegelreflector. Maar op het toen
nog zwarte achterspatbord moest
men zich behelpen met een rode
reflector van geslepen glas.
B.E.F. 't Hart
Griegstraat 13
Leiden
