Geen spektakel, geen schandaal
maar ook geen echte schuldigen
Gevraagd: 30 miljard voor de ruimtevaart
Evangelisch-lutherse synode maakt pas op de plaats
I PAGINA 2
MAANDAG 9 NOVEMBER 1987
Achtergrond
Openbare verhoren naar subsidiefraude bouw afgelopen
DEN HAAG - De openbare verhoren van de parlementai
re enquêtecommissie naar de bouwsubsidies zijn afge
rond. In de afgelopen tien weken zijn in het totaal 74 ge
tuigen gehoord, van wie een aantal twee of zelfs drie
keer. Voor sommigen betekenden de verhoren spitwerk
in een ver verleden. Anderen, zoals oud-minister Winse-
mius, hadden weinig te vertellen omdat zij te weinig bij
de volkshuisvestingsmaterie betrokken zijn geweest.
De grote vraag na tien weken is:
wat heeft het opgeleverd en was
het dat allemaal waard. Het was in
ieder geval geen tv-spektakel zoals
de enquete naar de RSV. Maar dat
had dan ook niemand verwacht en
het was zeker niet waar de enquête
commissie naar streefde. Het was
ook niet de fantastische onthullen
de fraudeaffaire waar sommigen in
stilte op hoopten.
door
Runa Hellinga
Het was niet minder, maar ook
niet meer dan de naam van de en
quete al aangeeft: een uitgebreid
onderzoek naar een aantal subsidi
eregelingen van het ministerie van
volkshuisvesting en de wijze waar
op ambtenaren, bewindslieden en
bouwers daarmee om zijn gegaan.
Daarbij is duidelijk geworden
dat er in de afgelopen jaren wel het
een en ander is misgegaan met die
subsidies en dat er niet altijd even
zorgvuldig met de miljarden is om
gegaan. Maar het is ook duidelijk
geworden dat van het schandaal
waar alles mee begon, weinig meer
over is. Beleggers hebben teveel
subsidie eigen zak gestoken en zich
ten koste van de belastingbetaler
grenzeloos verrijkt.
Achteraf rijst de vraag of deze en
quete echt nodig geweest was. Die
moet waarschijnlijk toch met ja
worden beantwoord worden. Niet
vanwege het resultaat, maar wel
om het danig beschadigde imago
van de volkshuisvesting weer wat
op te vijzelen. Oud-bewindsman
Marcel van Dam formuleerde het
na afloop van zijn verhoor zeer dui
delijk: "Het onderzoek was nodig
om aan te tonen dat het niet nodig
Fouten
Toch doet Van Dam de enquete
met helemaal recht. Er zijn een
aantal zaken boven tafel gekomen
waarvan het goed is dat ze een keer
duidelijk zijn geworden. Al is het
maar, omdat dezelfde problemen
ook bij andere ministeries spelen
en de enquete een functie kan heb
ben in het onderkennen van struc
turele fouten op een departement.
In het begin van de enquete leek
de grote fraudezaak er even aan te
komen, toen bleek dat beleggers ja
renlang op grote schaal te lage
bouwkosten hebben opgegeven en
daardoor te veel subsidie kregen.
Daar stond tegenover dat ze ook la
gere huren moesten vragen en min
der rendement over hun investe
ring kregen dan wanneer ze de wer
kelijke bouwkosten hadden opge
geven.
Beleggers deden dat niet uit lief
dadigheid. Door de lage huur wer
den de woningen makkelijker ver
huurbaar, terwijl ze toch huizen
konden bouwen die voldeden aan
hun eigen kwaliteitsnormen. Die
lagen veel hoger dan de minimale
normen die de overheid aan wo
ningwetwoningen stelde.
Diverse beleggers vertelden de
commissie dat ambtenaren van de
aftrekposten op de hoogte waren.
Vertegenwoordigers van het ABP
spraken zelfs van een herenak
koord. Het kostte de commissie
een groot aantal verhoren om ach
ter de waarheid te komen, maar uit-
Oud-staatssecretaris Gerrit Brokx: toch in het beklaagdenbankje.
Of de praktijk zelf nu ernstig is of
niet, het blijft onvoorstelbaar dat
zoiets jarenlang gebeurde, terwijl
de meeste betrokken ambtenaren
van het ministerie er niets
ten. Dat kon alleen omdat controle
op het doen en laten van de beleg
gers geheel heeft ontbroken en de
subsidie al tientallen jaren lang
wordt uitbetaald in het volle ver
trouwen dat beleggers nu eenmaal
heren zijn "waar je U tegen zei", zo
als een van de eerste getuigen het
omschreef.
Maar de belangrijkste punten uit
de enquete liggen op een heel an
der terrein, namelijk de interne or
ganisatie van het departement en
de werkwijze van met name oud-
minister Gruijters. Die schokte de
enquêtecommissie met zijn uitleg
over de wijze waarop hij in zijn tijd
met subsidieregels omgesprongen
is. Hij deed dat volgens eigen zeg
gen in het belang van de volkshuis
vesting.
Hij hoopte met een soepele toe
passing van de regelingen de inge
storte bouw van premiehuurwo
ningen weer op gang te krijgen.
Los van het feit dat hij daar niet in
slaagde, ging hij daarbij totaal
voorbij aan democratische spelre
gels als overleg met de Tweede Ka
mer of aan regels van behoorlijk en
rechtmatig bestuur.
Een ander belangrijk punt uit de
verhoren bleek de zeer slechte
communicatie binnen het departe
ment, waardoor informatie van de
ene afdeling niet doordrong tot de
andere. Verder werd duidelijk dat
de controlerende instanties het in
de loop der jaren danig hebben la
ten afweten. Tot het begin van de
jaren tachtig leefde noch op het de
partement, noch bij bijvoorbeeld
de Algemene Rekenkamer het be
sef dat de uitgave van 14 miljard
die er jaarlijks aan woningbouw
worden besteed, goed gecontro
leerd moest worden.
Jarenlang heeft de accountants
dienst van het ministerie geen rap
porten gemaakt en toen dat rond
1985 eindelijk veranderde, werd er
door de ambtenaren van de ver
schillende afdelingen negatief op
gereageerd. Pas in de laatste jaren
(overigens al vóórdat er sprake was
van een parlementaire enquete) is
daar verandering in gekomen en
wordt controle serieus genomen.
Ook de interne communicatie
blijkt de laatste jaren duidelijk ver
beterd te zyn.
Zwak punt
Als het om de constatering van
dit soort zaken gaat, heeft de en
quete zeker nut gehad. Immers, het
getuigt van een werkstijl die tot op
de dag van vandaag merkbaar is,
niet alleen op volkshuisvesting,
maar ook op vele andere departe
menten. Dat is een gevaarlijk zwak
punt van deze enquete. Doordat
het onderzoek zich heeft geconcen
treerd op één departement, bestaat
het gevaar dat dit ene ministerie als
zondebok wordt bestempeld, ter
wijl op andere departementen op
de oude voet verder gaan.
Met een RSV-enquete achter de
rug blijft het ministerie van ecomi-
sche zaken steun pompen in het
noodlijdende Fokkerconcern. On
langs werd minister Braks nog
door de Kamer aan de tand gevoeld
over fraudes met landbouwsubsi
dies. En wie de afgelopen tijd de
perikelen rond de studiefinancie
ring heeft gevolgd, weet dat andere
bewindslieden zich ook wel schul
dig maken aan eigenmachtig han
delen.
De grote vraag wordt natuurlijk
wat voor conclusies de enquête
commissie en daarna de Tweede
Kamer zullen trekken. Wie de com
missieleden de afgelopen tijd heeft
gevolgd, kreeg de indruk dat zij de
zaken heel hoog opnamen. Terwijl
vantevoren door voorzitter Klaas
de Vries gezegd werd dat het er niet
om ging schuldigen te zoeken, wer
den de getuigen vaak op buitenge
woon scherpe toon benaderd en
zullen zij regelmatig het gevoel
hebben gehad wel in het beklaag
denbankje te zitten.
Vooral vice-voorzitter Jos van
Jtey (WD) wist getuigen regelma
tig op de kast te krijgen. Niet voor
niets zei minister Van Dijk, ge
hoord in zijn hoedanigheid als
voormalig CDA-volkshuisves-
tingspecialist tijdens het verhoor
tegen hem: "U kijkt me aan alsof ik
een zware misdaad heb begaan".
Schuldige
Vooral tijdens het gesprek met
oud-staatssecretaris Brokx leek
het erop dat de commissie wel de
gelijk een schuldige aan het zoeken
was. Het bleek Brokx ontgaan te
zijn dat in een directieraadverslag
uit 1983 in drie regels een opmer
king over de nota-Post is gemaakt.
Wie een beetje op de hoogte is van
de stromen post, verslagen en an
dere aandachtstrekkende punten
waar een bewindsman op één dag
mee geconfronteerd worden, kan
zich levendig indenken dat een be
windsman niet iedere regel in ieder
verslag gelezen heeft. Maar De
Vries, die de papierwinkel als Ka
merlid toch ook zal kennen, had
daar in het verhoor geen enkel be
grip voor.
Ook op andere momenten zocht
de commissie ijverig spijkers op
laag water (of poetsten ze punaises,
zoals Gruijters in zijn verhoor zei).
Een duidelijk voorbeeld daarvan
was de de kwestie rond de zoge
naamde omzettingsregeling koop-
huur, een regeling die in 1980 werd
ingevoerd om de problemen rond
de onverkoopbare koopwoningen
in die tijd op te lossen. Het ging om
een regeling die op verzoek van de
Tweede Kamer binnen zeer korte
tijd tot stand kwam. Om dan, zeven j
jaar na dato, er uren bij stil te blij
ven staan dat de OKH-regeling
slechts in een circulaire is vastge
legd en niet in een ministeriële re- j
geling, lijkt een beetje buiten de or
de.
Misschien zal de strengheid van j
de enquêtecommissie uiteindelijk
een masker blijken te zijn van'
waaruit ze met realiteitszin naar de
zaken zijn blijven kijken. Dat er
dingen fout gegaan zijn, is onmis- j
kenbaar. Dat er dingen verbeterd
moeten worden, ook. Maar er moet
ook niet vergeten worden dat het
departement van volkshuisvesting
er voor heeft gezorgd dat in de 47
jaar na de oorlog in het totaal 3 mil
joen huizen in ons land zijn ge
bouwd. En dat dezelfde Tweede I
Kamer die nu zo kritisch kijkt, des-1
tijds maar één ding wilde: meer
huizen en nog meer en nog meer.
Achteraf
Het is, om met Brokx te spreken, I
met de wijsheid achteraf altijd heel
makkelijk is om te zeggen waar de j
fouten gemaakt zijn en waar ze ver
meden hadden moeten worden.
Het is ook makkelijk om in het ver
leden te blijven hangen, maar het is
te hopen dat de commissie in haar j
eindrapport vooral naar de toe
komst zal kijken.
DEN HAAG (GPD/ANP) - De mi
nistersconferentie van de Europe
se ruimtevaartorganisatie ESA
(European Space Agency) zal van
daag en morgen in Den Haag be
slissingen moeten nemen het pro
gramma op wat langere termijn.
Dat omvat onder meer de bouw
van een sterkere Ariane-draagra-
ket, de ontwikkeling van liet ruim
teveer Hermes en de opzet van het
Europese deel van het internatio
nale ruimtestation Columbus. Pro
jecten die de belastingbetalers in
de 13 ES A-landen de komende
twaalf jaar zeker 30 miljard gulden
gaan kosten. Morgen zal blijken of
dat geld er komt. De Nederlandse
deelneming in deze drie projecten
zal overigens bescheiden zijn. De
bijdragen zullen niet meer dan 1 tot
3 procent van de totale kosten be
dragen.
Het ruimtevaartprogramma van
Europa, dat ruim vijftien maanden
heeft stil gelegen, is juist weer van
start gegaan met de succesvolle
lancering, op 15 september, van
twee satellieten die netjes in de
voor hen uitgestippelde banen
werden geschoten. Voor de toe
komst ontwikkelt de ESA inmid
dels een veel zwaardere raket dan
die welke tot dusverre zijn ge
bruikt: de Ariane-5. Dit zal hét
werkpaard van de ESA moeten
worden en zal, net als de thans in
gebruik zijnde raketten, zijn stuw
kracht grotendeels ontlenen aan de
verbranding van vloeibare water
stof en zuurstof.
Net als bij het (veel grotere) Ame
rikaanse shuttle-systeem zullen ter
weerszijden van de hoofdraket
twee vaste brandstofraketten wor
den bevestigd. De totale stuw
kracht moet het mogelijk maken
een lading van zeven ton naar een
geostationaire baan te brengen (op
ongeveer 35.000 kilometer boven
het aardoppervlak alwaar men als
het ware gelijke tred houdt met de
draaiing van de aarde). Ook moet
het veel zwaardere Hermes-ruimte
vliegtuig met een nuttige lading
van 21 ton in een 'lage baan' om de
aarde (120 tot 200 kilometer hoogte)
gebracht kunnen worden.
Hermes
In 1995 zullen de eerste twee nog
experimentele lanceringen van de
Ariane-5 plaatsvinden. In 1996
volgt dan een lancering met een
nuttige lading en als dat allemaal
goed gaat, zal medio 1998 een eer
ste lancering plaatsvinden met het
Hermes-ruimtevliegtuig. Het aan
tal lanceringen zal in de jaren 1999
en 2000 moeten zijn gegroeid naar
negen vluchten per jaar. De totale
kosten van het Ariane-5 systeem en
van het gebruik ervan tot het einde
van deze eeuw worden nu al ge
schat op 9 miljard gulden.
Een ander groot projekt waarop
de ministers hun tanden stuk kun
nen bijten is de ontwikkeling van
het ruimtevliegtuig. De Hermes is
een kleinere versie van de Space
Shuttle. Hij zou bijna passen in de
laadruimte van zijn 'grotere broer'.
De Hermes wordt öp het Ariane-5
systeem geplaatst en niet ernaast
zoals bij het Amerikaanse Shuttle-
systéem.
De ESA-constructeurs hebben
bij deze projecten extra aandacht
besteed aan de veiligheid, indach
tig de ramp met de Space Shuttle
in januari van het vorige jaar. Men
streeft naar een lanceerveiligheids-
faktor van minder dan een procent;
van ruim honderd lanceringen ver
loopt er dan één niet geheel vol
gens plan. Daarnaast ontwikkelt
men voor de Hermesbemanning
een ontsnappingssysteem waar
mee het voor astronauten in geval
van noodsituaties mogelijk moet
zijn om tot hoogten van 60 kilome
ter en bij snelheden tot zeven maal
die van het geluid (Mach-7 oftewel
2,3 kilometer per seconde) het
ruimtevliegtuig te verlaten.
De eerste vlucht inclusief be
manning is op dit moment gepland
voor januari 1999. De echte eerste
vlucht van Hermes, medio 1998, is
een onbemande testvlucht om te
zien of het vliegtuig zich geheel
volgens de regels gedraagt. De kos
ten van Hermes worden voor de
rest van deze eeuw begroot op ruim
10 miljard gulden.
Columbus
Wat dichterbij in de toekomst
ligt het daadwerkelijke begin van
nog een grootschalig ruimtepro-
jekt van de ESA: Columbus. In
1994 moet een vrij vliegend obser
vatieplatform in een baan om de
aarde worden gebracht: Eureca-B.
Twee jaar later brengt de Ameri
kaanse Space Shuttle de omvang
rijke drukcabine omhoog die aan
het ruimtestation (Space Station)
zal worden vastgemaakt.
In 1997 en 1998 volgen in het ka
der van het Columbus-project dan
nog lanceringen van een onbe
mand platform in een baan over de
polen van de aarde en van een plat
form dat wél is toegerust om men
sen te herbergen: de MTFF (Man
Tended Free Flyer). De kosten voor
dit uit diverse aparte onderdelen
bestaande Columbus-project wor
den op dit moment geschat op bij
na 9 miljard gulden.
ten verlopen denkt de ESA thans al
aan de aanleg van een derde lan-
ceerplatform (ELA-3) in Frans-Gu-
yana. ELA-3 moet in 1991 gereed
zijn en zal ruim een miljard gulden
kosten.
Om alle voorgestelde activiteiten
te verwezenlijken zal het jaarlijks
budget van de Europese ruimte
vaartorganisatie verruimd moeten
worden van 3,7 tot 6 miljard gulden
in 1995. Dit is nodig, wil Europa ten
opzichte van de Verenigde Staten,
de Sovjetunie en Japan een geheel
onafhankelijke positie opbouwen
op het gebied van de ruimtevaart.
De grote vraag is of de aangesloten
landen bereid zullen zijn daarvoor
grote financiële offers te brengen.
Reserve
Nederland geeft jaarlijks 130 mil
joen gulden uit aan ruimtevaart.
Daarvan gaat 80 miljoen naar de
Europese ruimtevaartorganisatie
ESA. In de komende jaren zal het
aan de ruimtevaart te besteden be
drag groeien naar 187 miljoen gul
den in 1990, waarvan 150 miljoen
bestemd zal zijn voor de Europese
ruimtevaartorganisatie.
De Nederlandse regering is niet
béreid deze bijdrage nog verder te
verhogen, gaat wel akkoord met de
ontwikkeling van de Ariane-5,
waarmee zwaardere satellieten en
eventueel de Europese ruimteveer
omhoog kunnen worden gebracht,
maar maakt enige reserve wat be
treft de Hermes en de Columbus.
De regering acht het verstandig
eerst nog een gedetailleerde studie
te verrichten naar de omvang en de
uiteindelijke kosten van beide pro
jecten alsvorens definitief te beslis
sen over de uitvoering ervan. Dit
besluit zou in 1990 genomen kun
nen worden.
Een soortgelijk voorbehoud
maakt de Bondsrepubliek Duits
land. De Westduitse minister van
onderzoek H. Riésenhuber ver
klaarde vrijdag in Bonn dat hij
eveneens een paar jaar wil wachten
op de resultaten van een voortge
zette studie naar het Hermes-pro
ject. Terwijl Groot-Brittannië twij
felt of dergelijke investeringen wel
de moeite waard zijn, dringt Frank
rijk er bij de lidstaten van de ESA
op aan de komende week definitief
'ja' te zeggen tegen het door dit
land op papier gezette Hermes-pro
ject. Frankrijk wil zelf 45 procent
van de kosten voor zijn rekening
De toekomstige Ariane-5, met bo
venop het ruimtevliegtuig Hermes,
een kleinere, Europese versie van
de Space Shuttle. (foto esa>
De synode van de Evangelisch-
Lutherse Kerk heeft zaterdag in
Almere pas op de plaats gemaakt
wat betreft de agendapunten 'be
leggingen in Zuid-Afrika' en 'so
lidariteit met de Derde Wereld'.
Met 8 stemmen voor en 27 te
gen verwierp de synode het voor
stel van de Zuid-Afrika-commis-
sie om de eigen gemeenten en in
stellingen op te roepen tot afsto
ting van aandelen van Shell en
Philips. De commissie 'Beleg-
gingskriteria', die vorig jaar mei
werd ingesteld om richtlijnen
voor beleggingen aan te geven,
was in dit voorstel niet gekend.
"Het was juist onze bedoeling de
ze commissie daarmee te active-
Sluis-Reuvers, lid van de Zuid-
Afrika-commissie. Professor dr.
S. E. Hof zei, dat het voorstel was
ingegeven door de ontwikkelin
gen in dat land. "Bovendien
schuiven we een definitieve be
slissing steeds maar voor ons uit.
Als we niét besluiten, maken we
pas op de plaats".
De synode zal de commissie
'Beleggingskriteria' - die moei
zaam voortgang maakt - aanspo
ren, haar werk vóór de synode
van mei 1988 af te ronden.
Ook het ontwerp-rapport 'Op
weg naar een kerk die solidair is
met de armen' van de commissie
'Ontwikkelingssamenwerking'
kon geen genade vinden. Met 3
tegen 32 stemmen besloot de sy
node het rapport niet in behan
deling te nemen omdat het ge
deelte over het kerkelijk belijden
als 'te zwaar' werd ervaren. Daar
in werd gevraagd, de solidariteit
met de armen te duiden als een
onverbrekelijk onderdeel van
het kerkelijk belijden. De com
missie zal met het synodebe-
stuur overleggen wat er met dit
rapport nu moet gebeuren.
De emeritus-hoogleraar dr. C.
W. Mönnich - die schriftelijk be
zwaren had ingediend - noemde
het stuk "vriendelijk gezegd
zwak en eenzijdig". Hij stelde de
synode voor, het te laten beoor
delen door een gezelschap van
theologen en hün bevindingen
voor te leggen aan de theologi
sche commissie. Dr. Hof had als
bezwaar dat het stuk niet was ge
baseerd op gesprekken in de ge
meenten.
Om het eigen jeugd- en jonge
renwerk zo mogelijk te laten
voortbestaan, besloot de synode
een jeugdraad op te richten. Die
komt in de plaats van de begin
volgend jaar op te heffen Luther
se Jeugdbond. Synodevoorzitter
ds. A. Burghoorn was nogal pes
simistisch over de vergrijzing
van zijn kerk. Gepleit werd voor
juridische zelfstandigheid voor
de op te richten jeugdraad.
Overigens twijfelden sommi
gen of het jeugdwerk, nu het in
synodale hand komt, weer tot
bloei kan worden gebracht. "Er
is in onze kerk wel ruimte voor
jongeren, maar er zijn te weinig
jongeren om die ruimte te vul
len". zei de predikant W. J. van
Beek uit Bodegraven-Woerden.
Gesprek
Een gesprek tussen de 'Acht
Mei-beweging' en de rooms-ka-
tholieke bisschoppen zal, naar
het zich laat aanzien, niet lang
meer op zich laten wachten. Het
bestuur van deze beweging van
vernieuwingsgezinde rooms-ka-
tholieken - waarbij ruim negen
tig organisaties zijn aangesloten
- liet de bisschoppen weten 'ui
teraard bereid' te zijn, met hen te
spreken over zaken waarvoor dit
bestuur verantwoordelijkheid
draagt. Op 22 oktober verzonden
de bisschoppen een uitnodiging
tot gesprek en 6 november gaf
'Acht Mei' daarop een positief
antwoord.
'Acht Mei' wil graag een onaf
hankelijk voorzitter bij dat ge
sprek: Ook heeft het bestuur
voorkeur voor een kleine delega
tie van beide partijen.
Kardinaal Simonis zei vrijdag
avond in de pastorale raad van
het aartsbisdom Utrecht, dat de
beweging pas voor erkenning in
aanmerking komt als ze zich
houdt aan de uitspraken van het
Tweede Vaticaans Concilie en
niet ingaat tegen de kerkleer. De
bisschoppen hebben grote be
zwaren tegen enkele onderdelen
van de jaarlijkse manifestaties
van 'Acht Mei'. "Het bestuur
staat dingen toe die de bisschop
pen onmogelijk kunnen aanvaar
den", zei Simonis. "Overeen
stemming tussen de bisschop
penconferentie en de beweging,
alsmede heroverweging van het
besluit inzake pater P. Nelen is
pas mogelijk op een gezonde ba
sis". (Wegens zijn banden met
'Acht Mei' werd Nelen, voorzitter
van het Centraal Missie-Com
missariaat, niet herbenoemd in
enkele adviescommissies van de
bisschoppenconferentie.
'Open huizen'. Het Instituut
voor Evangelisatie in Doorn be
gint volgend jaar een 'open-huis
beweging'. De bedoeling daar
van is dat christenen bewust pro
beren, hun eigen omgeving met
het evangelie te bereiken. De
'Initiatiefgroep Credo 2000', die
zaterdag in Amerongen bijeen
was, wil op weg naar het jaar 2000
het Nederlandse volk "indrin
gend met het evangelie confron
teren".
"Het is de hoogste tijd dat
christenen zich bewust worden
van de plaats die zij hebben als
getuigen midden tussen mensen
die God niet kennen", zei direc
teur H. Pruis van het Instituut.
"Wat wij voor het meest vanzelf
sprekende hebben gehouden,
namelijk dat je leven in eigen
omgeving een getuigenis is,
blijkt vaak niet te functioneren".
In de 'open huizen' staat gast
vrijheid uiteraard hoog in het
vaandel. Het evangelie wordt er
verkondigd, er is ook nazorg en
mensen met problemen worden
geholpen of op een verantwoor
de manier doorverwezen. Pruis
zei nog, dat het Instituut met de
ze beweging nauw wil aansluiten
bij de kerkelijke gemeenten ter
plaatse. "De open huizen moeten
de handen en voeten van *de
plaatselijke gemeente zijn en
niet de concurrent". Het Insti
tuut streeft naar 5000 van zulke
huizen in 1990. Uiteindelijk mikt
het op 100.000.
Hervormde Kerk: beroepen
te Gaast-Ferwoude-Exmorra-Al-
lingawier (Fr.) - 'Samen op weg'
- kandidaat G. Toes Harderwijk,
te Ede N. P. Nap Huizen; aange
nomen naar deelgemeente 'De
Rank' Staphorst P. Lindhorst
Hoorn, naar Dongen en Rijen,
protestantse kerkengemeen-
schap, J. de Jong Den Haag, naar
Bilthoven C. B. Roos Amster
dam (die daarmee bedankte voor
Gouda). Toegelaten tot de evan
geliebediening maar niet beroep
baar mevrouw C. Rog-Pronk
Den Haag; beroepbaar mevrouw*"
P. Sluyter Rotterdam en D. G.
Noordennen Rotterdam.
Gereformeerde Kerken: aan
genomen naar Vorden P. W. Dek
ker Twijzelerheide, naar Sur-
huisterveen J. P. van Riessen
Stiens. Gereformeerde Kerken
Vrijgemaakt: aangenomen naar
Bodegraven-Woerden J. P. C.
Simpelèar Assen, voorheen zen
dingspredikant in Brazilië. Ne
derlands Gereformeerde Ker
ken: aangenomen naar Emmel-
oord M. H. T. Biewenga Zoeter-
meei Christelijke Gereformeer
de Kerken: bedankt voor Har-
derwijk-Zeewolde H. de Boer
Eemdijk, voor Den Haag-Sche-
veningen A. van Heteren Wer
kendam. Gereformeerde Ge
meenten: bedankt voor Middel-
harnis J. Kareis Rijssen.
Overgang. De christelijk-ge-
reformeerde vlootpredikant G.
C. van der Klis (43) te Amersfoort
heeft zijn ambt in zijn kerk neer
gelegd om over te gaan naar de
Nederlandse Hervormde Kerk.
Hij begon als gemeentepredi
kant in Wormerveer.
