Fokker een tweede RSY?
Watersnood drama voor bevolking Bangladesh
Vergelijking gaat
absoluut niet op'
Rekenkamer vreest voor miljoenenverlies
Achtergrond
Tielman:9Humanisme daagt wetenschap uit tot grote creativiteif
PAGINA 2
WOENSDAG 4 NOVEMBER 1987_^
DEN HAAG - De Algemene Rekenkamer kraakte op 31
mei van dit jaar harde noten over de rijkssteun aan Fok
ker. In een toelichting ging president F. G. Hordes nog
iets verder: hij vergeleek Fokker met RSV. De Reken
kamer vroeg zich toen al af hoeveel van de honderden
miljoenen guldens steun de staat ooit nog zal terugzien.
Inmiddels zijn er opnieuw 200 miljoen staatsguldens
gepompt in het vliegtuigconcern. Want er zijn fikse pro
blemen bij de produktie van de nieuwe toestellen die
Fokker overeind moeten houden, de F50 en de F100. de
opvolgers van nspectievelijk de Friendship en de Fel
lowship. Daar komt bij dat de dollarkoers momenteel
zo'n veertig cent ligt onder de 'kritische grens' van f 2,40,
waarvan Fokker steeds is uitgegaan.
door
Ronald Frisart
Is Fokker een bodemloze put? Pre
sident Kordes van de Rekenkamer
formuleerde zijn waarschuwing
destijds tegenover het NOS-Jour-
naal aldus: "Wanneer de terugbeta
lingen niet volgens de regels ge
beuren en opgeschort worden, dan
schuilt er het gevaar in dat die le
ningen en die steunverleningen
omslaan in subsidiëring. En dat
hebben we willen constateren, om
dat we ook in het verleden toch wel
eens problemen hebben ontmoet
ten aanzien van steunverlening aan
de industrie. Ik denk aan RSV".
Nalezing van het Rekenkamer-
verslag leert dat hij gegronde reden
had om de Tweede Kamer te waar
schuwen. Het gaat al jaren bergaf
waarts met Fokker. De succesvolle
F27 (Friendship) is het laatste
vliegtuig van Fokker dat zijn geld
ruimschoots opbracht. Maar de
F28 (Fellowship) werd een misluk
king, terwijl ook alle pogingen tot
samenwerking met andere vlieg
tuigbouwers, zoals het Westduitse
VFW en het Amerikaanse McDon-
nel Douglas, niets opleverden.
Eén van de minder geslaagde projecten: de in samenwerking met Mc-
Donnel Douglas on twikkelde MDF-100, die - dit plastic model niet meege
rekend - nooit verder kwam dan de tekentafel. (foto anp>
300/B2/B4 en voor 1 procent aan de
A-310. Den Haag is daarbij betrok
ken voor bijna 400 miljoen gulden.
Alle heil voor Fokker moet nu
komen van de F50 en de F100. In
1984 besloot het kabinet bij te
springen in de ontwikkelingskos
ten van deze twee jongste Fokker
telgen. Voorwaarde was wel dat
Fokker zelf 10 procent van het risi
co van de ontwikkelingskosten zou
dragen. Het rijk verstrekte zelf zo'n
500 miljoen gulden aan leningen en
staat voor nog eens 500 miljoen ga
rant voor terugbetaling van door
banken verstrekte leningen.
Maar niet alleen dat geld moet er
weer uit komen. De Fokker 100
moet nog meer opbrengen. Want,
zo staat in het Rekenkamer-ver
slag, "op het Fokker 100-project
rust tevens de aflossing van het
schuldrestant van enige voortijdig
afgebroken projecten zoals de F 28
en de MDF 100".
Bij elkaar heeft het rijk sinds
1953 (toen de F27 werd ontworpen)
bijna twee miljard gulden aan le
ningen en garanties aan Fokker ge
geven. Slechts enige -honderden
miljoenen zijn sindsdien naar de
schatkist teruggevloeid. Op 31
maart schreef de Rekenkamer al
z ontwikkeling van de F100. die al aan Swissair geleverd had moeten u,~.
i proefvlucht door het landingsgestel. (foto anpi H
c
dat de staat in ieder geval 197,5 mil
joen gulden wel nooit meer zal te
rugzien.
Of de rest van de schuld ooit nog
op tafel komt kan niemand zeggen.
Dat hangt af van de vraag hoe het
verder gaat met de Fokker-100.
Juist dat toestel plaatst Fokker nu,
in de ontwikkelingsfase, voor pro
blemen. Die foto van dat door zijn
landingsgestel gezakte prototyp
zal de Fokker-topman Swarttouv d
nog menige nachtmerrie bezorger d
li
Meer zorgen nog zal hem de ont b
wikkeling van de dollarkoers ba p
ren. De tekorten op de Amerikaan a;
se begroting en handelsbalans bie
den vooralsnog geen uitzicht op
een koers van ten minste twee gul w
den en veertig cent. d<
st
"Je weet niet wat je ziet, echt, onge
looflijk. Een schijnbaar oneindige
watervlakte, af en toe onderbroken
door een lapje grond waarop het
krioelt van de mensen. Allemaal
daklozen die niets meer bezitten
dan het bundeltje dat ze bij zich
dragen. De getroffenen kunnen
niets doen dan wachten. Wachten
tot het water wegtrekt, wachten op
bamboe voor het bouwen van een
huis, op voedsel en medische hulp.
Heel dramatisch om te zien".
door
Anita Baars
In de late nazomer van dit jaar
stroomde uit het Himalaya-geberg-
te en uit de moessonwolken boven
Bangladesh rampzalig veel water.
Driekwart van het land werd over
spoeld zodat 1000 mensen omkwa
men, 19 miljoen mensen dakloos
werden en de oogst van 15 miljoen
Bengalezen werd verwoest. Marcel
Vergeer, voorlichter van het Rode
Kruis Nederland, reisde naar
Bangladesh om te kijken hoe de
overlevenden het best kunnen
worden geholpen. Daar drong de
werkelijke omvang van de waters
noodramp pas goed tot hem door.
De komende maanden zijn 15
miljoen mensen die gewoonlijk
van hun eigen landopbrengst le
ven, volkomen afhankelijk van
voedselhulp. Zolang er nog geen
epidemie is uitgebroken, richt de
Bengalese hulporganisatie zich
daarom vooral op het nijpende
voedselgebrek. Bij aankomst in het
rampgebied hoorde Marcel Ver
geer van een Duitse Rode Kruis-
waarnemer dat de behoefte aan
voedsel inderdaad groter is dan
aan medicijnen.
"Wel moet een hoeveelheid me
dicijnen voorradig zijn, omdat de
kans op epidemieën erg groot is,
door de combinatie van de hoge
temperaturen en het gebrek aan
hygiëne", aldus Vergeer. De voed
selhulp bestaat voor een deel uit
noodbiscuits. "Die koekjes zijn een
paar jaar geleden speciaal ontwik
keld voor eerste-hulp-acties. Ze
zijn licht en compact, om de ver
zendkosten laagte houden, en heel
voedzaam".
Eilandje
Op het moment dat Marcel Ver
geer het overstroomde gebied be
zocht, was er al heel wat werk ver
zet. "Mensen zaten droog op een ei
landje, kregen wat te eten en soms
een deken of tent. Onze zending
biscuits van september werd toe
vallig onder m'n neus uitgedeeld
Dat gaf een goed gevoel. Zowel het
leger als het Rode Kruis in Bangla
desh zijn uitstekend georgani
seerd. De hulporganisatie bestaat
daar uit heel jonge mensen. Jon
gens van rond de zestien; zij zijn fy
siek het sterkst".
Op sommige plaatsen waren
dijkjes opgeworpen. Met provisori
Wat heeft Fokker de afgelopen
tientallen jaren werkelijk gepres
teerd? De Rekenkamer zette de fei
ten op een rijtje:
Allereerst is er de F27, Fokkers
succesnummer. De ontwikkeling
begon in 1953 en het rijk schoot het
benodigde geld voor. Fokker be
taalde die lening van 40,1 miljoen
gulden keurig af en de staat streek
(tot 1986) ook nog 64,1 miljoen aan
royalties op.
Dan de F28, met 55 tot 80 passa
giers het grotere broertje van de
F27. Voor de ontwikkeling gaf de
staat een lening. De rest moest
Fokker van banken zien te lenen,
maar de overheid garandeerde de
banken wel dat ze hun geld zouden
terugkrijgen. In totaal ging het om
142,6 miljoen gulden. Later kwam
er een aanvullende lening van 53,3
miljoen. Er waren echter te weinig
kopers voor de F28, dus werd de
produktie stopgezet. Fokker vroeg
en kreeg van Den Haag een soepe
ler terugbetalingsregeling. Naar op
zijn minst 52,1 miljoen in de F28 ge
stoken guldens kan het rijk fluiten.
De al bestaande VFW 614 was
in 1969 de directe aanleiding voor
een fusie tussen Fokker en de
Vereinigte Flugtechnische Werke
GmbH (VFW) in Bremen. Het toe
stel bleek echter ondanks het aan
brengen van verbeteringen onver
koopbaar en de fusie werd in 1979
weer ongedaan gemaakt. De strop
voor de Nederlandse staat bedroeg
46,1 miljoen gulden.
In het begin van de jaren tach
tig dacht Fokker toekomst te zien
in een vliegtuig voor 150 passa
giers. Samen met McDonnel Doug
las werd de MDF100 ontwikkeld,
maar dat toestel verliet nimmer de
tekentafel. In 1982 werd de samen
werking met de Amerikaanse
vliegtuigbouwer weer verbroken.
Een en ander heeft Den Haag in elk
geval 114,3 miljoen gekost. De rest
van de schuld, bijna 78 miljoen, is
doorgeschoven naar de F1Ó0.
In 1970 tekenden Frankrijk,
Westduitsland en Nederland een
overeenkomst voor het gezamen
lijk bouwen van vliegtuigen. Fok
ker draagt overigens maar in gerin
ge mate bij aan de activiteiten van
het Europese consortium Airbus
Industries. Tot nu toe nam Fokker
voor 6,6 procent deel aan het type A
sche emmers werden de stukjes
land binnen de dijkjes leegge-
schept. "De bereidheid om te wer
ken heeft iedereen", zegt Marcel
Vergeer overtuigd. "Alles is beter
dan passief afwachten. Dat is dus
geen probleem. Het probleem is
wel, dat er nog niet genoeg materi
aal is aangevoerd om hutten te bou
wen en de nieuwe oogst in te zaai
en. Daarvoor heeft het internatio
nale Rode Kruis nog geld nodig.
Als er opnieuw gezaaid kan wor
den, kunnen de getroffenen vanaf
maart - de rijptijd van de volgende
oogst - weer van eigen bodem eten.
Krijgen ze geen zaaigoed op korte
termijn, dan duurt hun afhanke
lijkheid nog een halfjaar langer".
Onmiddellijk nadat de Liga, het
hoofdkantoor van het Rode Kruis,
het bericht over de desastreuze ge
volgen van de overstroming op de
telex had gezet, stuurden de natio
nale afdelingen van Duitsland,
Zweden, Groot-Brittanië, Japan,
Zwitserland. Egypte, de Verenigde
Staten en Nederland geld. In au
gustus verzond het internationale
Rode Kruis voedsel, melkpoeder,
dekens, ziekenhuismaterialen en
kleding.
Epidemieën
Zonder buitenlandse hulp zijn
de gevolgen van de watersnood
ramp voor Bangladesh onherstel
baar en is de kans op epidemieën
UTRECHT - Ondanks alle pro
blemen is Fokker absoluut niet
te vergelijken met het door
schandalen omgeven scheeps-
bouwconcern RSV. Dat ver
klaart oud-minister van econo
mische zaken drs Gijs van Aar-
denne. Hij staat nog altijd achter
de steun, in totaal een miljard
gulden, die het kabinet-Lubbers
in 1984 besloot aan Fokker te ge
ven voor de ontwikkeling van de
twee nieuwe vliegtuigtypes, de
Fokkers 50 en 100.
Oud-minister Van Aardenne:
Niemand rekende op een dollar
koers van .twee gulden" (foto ANP)
levensgroot. 'WHO-kits, zo noemt
Vergeer de ziekenhuisvoorzienin
gen, oftewel: World Health Organi-
sation-pakketten. Ze bestaan uit
een tent met brancard, een doos
Als gevolg van het RSV-schan
daal moest de WD'er Van Aar
denne van het politieke toneel
verdwijnen. Als minister van
economische zaken in het eerste
kabinet-Van Agt (1977-1981) en
het eerste kabinet-Lubbers
(1982-1986) was hij de eerstver
antwoordelijke bewindsman
voor de staatssteun aan Fokker.
Uit eigen beweging stelt hij vast
dat vergelijkingen tussen Fok
ker en RSV "in het geheel niet
opgaan".
Risico's
Volgens de oud-minister liep
het bij RSV fout "door een paar
grote commerciële fouten bij ac
tiviteiten in Algerije en de kolen-
gravers. Die fouten werden ge
maakt buiten het circuit van de
overheidssteun. Bij Fokker ligt
het anders. Ze hebben hele goe
de vliegtuigen en in de pers heb
ik gelezen dat ze zich behoorlijk
medicijnen en instrumenten voor
kleine operaties. Sinds een paar
jaar worden ze standaard geleverd
bij grote rampen.
Hoewel de Nederlandse bevol-
hebben ingedekt tegen risico's
wat betreft de tot nu toe verkoch
te vliegtuigen. Inderdaad, de hui
dige moeilijkheden behoren tot
het ondernemersrisico. Ik heb
dat gevoel ja".
Van Aardenne vindt het te
recht dat de overheid met Fok
ker een zélfscheppende vlieg
tuigindustrie voor Nederland
tracht te behouden. "In de eerste
plaats om kennis in Nederland te
houden. Fokker kan dienen als
een soort vliegwiel voor de high
tech-bedrijvigheid in ons land en
dat is voor de economie van be
lang omdat we niet alleen kun
nen drijven op commerciële
dienstverlening. We hebben er
ook altijd op aangedrongen dat
Fokker orders zou uitbesteden
aan derden. Dat zijn vaak kleine
high-tech-bedrijven. Op die ma
nier wordt kennis verspreid".
Toen de vraag op tafel lag of
king zo'n miljoen gulden opbracht
(waarvan 350.000 van de overheid
kwam), worden de problemen in
Bangladesh volgens Marcel Ver
geer en Rode Kruis directeur
het rijk geld zou steken in de ti:
Fokker 50 en Fokker 100 waren d<
"de marktverkenningen ook bui- D
tengewoon gunstig, aldus Van n:
Aardenne. Hij vindt dat de Fok- tr
ker-top de huidige lage dollar- g<
koers - vliegtuigen worden nu ri
eenmaal tegen dollars verkocht
- terecht aanvoert ter verklaring
van de moeilijkheden. s
"Dat vind ik een heel valide ar-
gument ja. Destijds stond de dol-
lar op ongeveer 3,50 gulden. Bij v
het beoordelen van Fokkers
steunaanvraag zijn we wat lager 1
gaan zitten, omdat we wisten dat x
de koers niet zo hoog zou blijven.
We zijn toen uitgegaan van 2,70 s
gulden, een paar dubbeltjes bo-
ven de voor Fokker kritische
grens van 2,40. We wisten na- J
tuurlijk dat die 3,50 niet blijvend
was, maar toen rekende niemand
op een koers van 2 gulden".
Het is trouwens al eens eerder i
voorgekomen dat Fokker pro
blemen had met de koers van de
Amerikaanse munt. "Ik geloof
dat het in 1979 was, toen stond de
dollar ook verrekte laag. We heb
ben Fokker toen voor de F28 een
extra bijdrage gegeven van enke
le tientallen miljoenen guldens
om de verkoop mogelijk te ma
ken", aldus Van Aardenne.
C.H.E. Vogelzang onderschat.
"Veel mensen veronderstellen dat
de watersnood dit jaar niet anders
is, dan de jaarlijks door de moes
sonregens veroorzaakte overstro
mingen vanwege de moessonre
gens. Ik kan als ooggetuige mis
schien duidelijk maken dat die ver
onderstelling onjuist is", meent
Marcel Vergeer.
Vogelzang is blij met het bijeen
gebrachte bedrag, maar "het is nog
niet voldoende. De omstandighe
den zijn daar echt bar slecht. Dat
zeggen we niet zomaar,-want we
zijn op dit gebied wel wat gewend".
De tv-documentaire, die de Tros op
20 oktober aan Bangladesh wijdde,
was voor veel mensen een her
nieuwde impuls om geld te storten.
Ruim 100.000 gulden werd afgelo
pen week op giro 777 gestort. De
Liga van het Rode Kruis in Genève
maakte bekend dat de voedselhulp
tot en met december rond is.
Voor de resterende drie maan
den staat het hulpprogramma nog
niet vast, omdat de financiën daar
voor ontbreken. "Ik.hoop en ver
wacht dat de Nederland nog meer
geld zal geven", zegt Vogelzang.
"In de winkel vragen ze ook altijd
'mag het een beetje meer zijn', dus
doen wij dat ook een keer. Je kunt
de Bengalezen moeilijk halverwe
ge aan hun lot overlaten".
"Humanistische.sociologen be
staan, net zoals katholieke en
protestantse, maar een humanis
tische sociologie als afzonderlijke
theoretische richting bestaat
niét. Dat zou ook niet wenselijk
zijn. Beter is te streven naar hu
manistische bezinning op de soci
ale wetenschappen en naar soci
aal-wetenschappelijke bestude
ring van het humanisme
Deze taak heeft dr. R. A. P.
Tielman zich gesteld als bijzon
der hoogleraar aan de Utrechtse
universiteit; hij zei dat vanmid
dag bij de aanvaarding van zijn
ambt. De stichting 'Socrates' -
wetenschappelijk bureau van
het Humanistisch Verbond - be
noemde hem onlangs in deze
functie aan de faculteit sociale
wetenschappen, speciaal voor de
sociale en culturele kanten van
het humanisme.
Tielman wil bijzondere aan
dacht schenken aan de sociale en
culturele factoren die een rol
hebben gespeeld bij de interna
tionale 'voorhoede-positie' van
het Nederlandse humanisme
Verder hoopt hij bij te dragen
aan de ontwikkeling van de 'hu
manistiek'. de theoretische be
zinning op het humanisme, voor
al in zijn betekenis voor de ethi
sche doordenking van actuele
sociale vraagstukken
Over de onwenselijkheid van
een 'humanistische sociologie'
zei de nieuwe hoogleraar nog, dat
het streven naar objectiviteit in
de wetenschap zich moeilijk laat
rijmen met levensbeschouwelij
ke subjectiviteit. Het humanis
me heeft wetenschappelijke ob
jectiviteit altijd ondersteund,
vaak tegen godsdienstige of poli
tieke bevoogding in.
Wel beklemtoonde Tielman de
'ethische verantwoordelijkheid'
van wetenschappers. "Wie alleen
het bestaanbare beschrijft en het
veranderbare veronachtzaamt,
doet niet alleen het dynamisch
karakter van de werkelijkheid
geweld aan, maar bedrijft ook
politiek onder de dekmantel van
wetenschap. Het humanistisch
uitgangspunt van menselijke
zelfbeschikking daagt de weten
schap uit tot grotere creativiteit
en versterking van haar vermo
gen problemen op te lossen".
De stichting 'Socrates' had al
leerstoelen in Delft. Leiden en
Wageningen. In Delft doceert dr.
W. van Dooren, in Leiden dr. M.
F. Fresco. Wageningen is vacant.
Tielman was al sinds 1971 weten
schappelijk medewerker aan de
Utrechtse sociale faculteit. In
1982 promoveerde hij op een
proefschrift over homoseksuali
teit in Nederland. Van 1977 tot
mei van dit jaar was hij voorzitter
van het Humanistisch Verbond.
Nu is hij voorzitter van de Inter
national Humanist and Ethical
Union
Jodengetto
De drie joodse kerkgenoot
schappen en enkele joodse orga
nisaties in ons land protesteren
in een telegram aan burgemees
ter Wolfram Brück van Frankf
urt (West-Duitsland) tegen plan
nen om de resten van het vroege
re jodengetto in die stad op te rui
men. "De stad Frankfurt is op
grond van haar geschiedenis ver
plicht, de fundamenten van het
getto in stand te houden".
De resten kwamen vrij bij
graafwerk voor de bouw van een
kantoor. Het oudste deel - het
joodse kerkhof - dateert uit de
dertiende eeuw. In Frankfurt zelf
hebben kerken, vakbonden, op
positiepartijen en de joodse ge
meente tevergeefs tegen de plan
nen geprotesteerd. Toen het
bouwterrein kortgeleden werd
bezet, dreigde de burgemeester
Stagnatie. Voor bestuur en
hoogleraren van de theologische
hogeschool van de Christelijke
Gereformeerde Kerken in Apel
doorn is het een 'zaak van zorg',
dat een stijgend aantal theologi
sche kandidaten geen beroep uit
een plaatselijke kerk krijgt. "En
dat terwijl er zoveel arbeid in de
kerken en het Koninkrijk Gods
te doen is", zeggen de predikan
ten M. C. Tams en B. Bijleveld
namens het curatorium in een
verklaring, opgenomen in hel
kerkblad 'De Wekker'.
Het bestuur ziet het niet als
zijn taak een analyse te geven
van de oorzaken. Wel vraagt het
hiervoor de bijzondere aandacht
van de plaatselijke kerken.
"Sommige oorzaken van de stag
natie in het beroepingswerk zijn
voor ieder duidelijk, zoals weinig
vacatures en financiële omstan
digheden. Maar er kunnen ook
andere oorzaken zijn. Nadenken
daarover is zeker geboden"
Over die 'andere oorzaken' laat
het hogeschoolbestuur zich ver
der niet uit. De goede verstaan
der begrijpt het wel. In de Chris
telijke Gereformeerde Kerken
tekenen zich steeds duidelijker
verschillende geestelijke en
theologische stromingen af, van
streng behoudend tot openheid
voor nieuwere opvattingen. Die
groepen zijn tegenover elkaar
nogal gesloten, zodat men erg
voorzichtig is met het uitwisse
len van predikanten. Bepaalde
kansels zijn voor bepaalde predi
kanten gewoon dicht.
Dat heeft ook zijn invloed op
het beroepingswerk. De vrees
bestaat een predikant binnen te
halen die uiteindelijk toch niet
blijkt te voldoen aan de wensen
en behoeften van de gemeente.
Eeuwfeest
Oegstgeest. De rooms-katho-
lieke parochie van Oegstgeest
viert komende zondag, 8 novem
ber, 300 jaar parochiekerk.
Ten tijde van het beleg van
Leiden werden de Groene of Wil-
librordkerk, het kasteel Ende
geest. het klooster Mariënpoel en
de abdij van Rijnsburg verwoest.
De hervormden bouwden een
kerkje op de plaats van de ver
woeste kerk en beriepen in 1600
hun eerste predikant, vertelt pas
tor D. Koster in het Oegstgeester
oecumenisch kerkblad. Pas in
1656 kon er publiekelijk weer
een pastoor worden benoemd.
In 1687 werd een stuk grond
met boerenwoning gekocht. Men
bouwde de woning om tot
'schuilkerkje', dat van de Rhijn-
geesterstraatweg af niet was te
zien. Eeuwenlang bleef 'Oegst
geest' een kleine parochie. Het
duurde tot 1858 voordat het offi
cieel weer parochie was, formeel
door de staat erkend.
Zondagmorgen om half 11 is er
in de Sint Willibrordkerk een
'plechtige viering met alle ko
ren'. Daarna een inleiding door
L. van Nijnanten over het kerk
gebouw, rondleiding en gezellig
samenzijn.
In 1989 zal worden herdacht,
dat 1250 jaar geleden Willibrord
in Oegstgeest het christelijk ge
loof vestigde.
Gereformeerde Gemeenten:
beroepen te Spijkenisse D. Riet
dijk Moerkapelle.
Gospelconcert. Zondag
avond 8 november om half 8
geeft de Australische gospelzan
geres Glenys Mc Donald een con
cert in de Bethlehemskerk van
het Evangeliecentrum aan de
Lammermarkt 57 in Leiden.
Werk. De Evangelische Kerk
in Duitsland vindt 'gerichte
steun' aan langdurig werklozen
'dringend vereist'. In een verkla
ring roept zij industrie, regering
en parlement op, te streven naar
merkbare verbetering van de
werkgelegenheid. Geld voor uit
keringen moet meer worden ge
bruikt voor 'produktieve ar
beidsplaatsen'. Volgens de Duit
se kerk heeft het huidige beleid
voor langdurig werklozen onvol
doende resultaten opgeleverd.
