m
Econoom Galbraith niet
bang voor nieuw '1929'
'Zorgzame samenleving vaak
misbruikt voor bezuiniging'
Interview
Directeur Oostlander van wetenschappelijk bureau CDA:
5Gereformeerde kerken moeten gereformeerd worden
DEN HAAG - Op het hoofdkantoor van het CDA wor
den regelmatig de wenkbrauwen gefronst wanneer een
der geestverwante ministers een pijnlijke bezuiniging
weer eens verdedigt met een appèl op de 'zorgzame sa
menleving'. Vooral minister Brinkman (WC) maakt, er
kent directeur A.M. Oostlander van het wetenschappe
lijk bureau van het CDA, vaak te onbesuisd gebruik van
deze ideologische leus. "Daarover wordt hij intern wel
bekritiseerd", aldus Oostlander, "want al die bezuini
gingen bij elkaar kunnen niet zomaar meer zorgzaam
heid in de samenleving opleveren. Ze komen vaak ge
woon hard aan". Een interview.
door
Peter de Vries
Bij de introductie van de zorgza
me samenleving in 1983 ver
wachtten slechts weinigen dat
die term een lang leven bescho
ren zou zijn. Het was zo'n typi
sche CDA-vondst, als eerder het
ethisch reveil: moraliserend en
vaag. Het deed een beroep op on
lustgevoelens over een al te har
de. onverschillige maatschappij,
maar onder dezelfde paraplu
paste ook een hardvochtige fi
nanciële sanering van de over
heid. De gedachte sloeg deson
danks zo goed aan, dat het CDA
er inmiddels de toon van het po
litieke debat mee zet, en sodalis-,
tische en liberale denkbeelden
naar de achtergrond heeft ver
drongen. Vorig weekeinde bele
den een aantal vooraanstaande
PvdA-leden in een discussie met
CDA-ers zelfs openlijk hun sym
pathie voor het nieuwe christen
democratisch gedachtengoed.
Ze erkenden de CDA-diagnose
dat grote maatschappelijke pro
blemen mede veroorzaakt zijn
doordat instituten die traditio
neel de samenleving bijeenhiel
den (zoals kerk, vakbond, dorps
gemeenschap of gezin), de afge
lopen decennia aan belang heb
ben ingeboet.
Oostlander is ingenomen met
die belangstelling in PvdA-gele-
deren. Het werd, zegt hij, zo zoet
jes aan ook wel tijd dat de socia
listen braken met hun traditione
le minachting voor de confessio
nele politiek. "Ik heb die neer
buigende houding van de PvdA
altijd heel dom gevonden, een
strategische blunder. Om te rege
ren heb je niet alleen zetels, maar
ook vrienden bij coalitiepartners
nodig. De PvdA heeft systema
tisch het CDA van zich ver
vreemd door ons bestaansrecht
te ontkennen".
"Het is opmerkelijk dat de
WD, een partij die we toch niet
gewend zijn veel politiek tac
tisch vernuft toe te schrijven, het
allemaal veel slimmer heeft aan
gepakt. De WD heeft zich altijd
keihard tegen de PvdA afgezet.
Daarmee wonnen ze geen enkele
PvdA-stem, maar trokken ze wel
aan delen van ons electoraat. En
in coalities viel er, op de periode
Nijpels na, altijd met ze te wer
ken".
Tekort
"Het .democratisch tekort' van
de PvdA, het gebrek aan respect
voor de idealen van andersden
kenden, heeft er voor gezorgd
dat het nog steeds vrij moeilijk is
onze achterban duidelijk te ma
ken dat we wel weer eens van co
alitiepartner kunnen wisselen",
meent hij. Toch moeten de ban
den met de WD. het succes van
ZWOLLE (ANP) - "Onze kerken
moeten zich bekeren van hun af
standelijkheid, gemakzucht,
goedkope verwereldlijking,
ontrouw en verleden. Men ande
re woorden: de Gereformeerde
Kerken moeten opnieuw gere
formeerd worden". Dat zei ds. N.
van Exel, directeur van de inter
kerkelijke jongerenorganisatie
Youth for Christ Nederland, op
de appèldag van de vereniging
Confessioneel Gereformeerd Be
raad die zaterdag in de IJsselhal
in Zwolle werd gehouden.
In zijn toespraak 'Geen ver
nieuwing zonder bezieling' be
toogde Van Exel dat de heden
daagse kerk wordt geconfron
teerd met de botsing tussen het
traditionele christendom en de
moderne nieuwe geseculariseer
de cultuur. "Wie had kunnen ver
wachten", aldus Van Exel, ,,dat
de aloude verwevenheid tussen
het christendom en de cultuur
zich in Europa en Nederland zou
oplossen? De verwereldlijking,
die stroomt op de golven van de
democratie met een nadruk op
de mens en zijn kunnen, beukt
op het bolwerk van de gerefor
meerde kerken". Volgens Van
Exel verkeren de kerken in Ne
derland in een andere positie dan
die in de ons omringende lan
den: "Daar zijn veel kerken nog
volkskerken, terwijl de kerken in
Nederland steeds meer vrijwilli-
het economisch kabinetsbeleid
ten spijt, niet té innig worden. De
liberalen blijven immers de 'erf
vijanden' van de christendemo
cratie. De kloof tussen de twee
stromingen is niet alleen histo
risch gegroeid, maar ook in de
actuele politiek merkbaar, aldus
Oostlander.
"De liberalen zien mensen niet
als personen met sociale verant
woordelijkheden, maar als losse
sociale atomen. Die fundamen
teel a-sociale filosofie staat haaks
op ons streven naar een verant
woordelijke samenleving. Wat
dit betreft staan de sociaal-demo
craten, met hun beroep op onder
linge solidariteit, toch iets dich
ter bij ons. Helaas komt de vol
strekt irreele mensvisie van de li
beralen ook tot uitdrukking in
het compromisbeleid van het ka
binet. Ik denk dan aan het belas
tingstelsel en de sociale zeker
heid"
Ideologisch is de coalitie veel
minder hecht dan buitenstaan
ders zouden vermoeden. "Dat zie'
je aan grote operaties als de her
structurering van de gezond
heidszorg of de vereenvoudiging
van het belastingstelsel. De ver
schillende visies in de coalitie
worden soms verdoezeld achter
een technische facade van 'ver
eenvoudiging'. Het economisch
beleid loopt wel, en dat is natuur
lijk heel belangrijk. Maar voor
ons mag het niet voldoende zijn".
Kromme tenen
De CDA-ministers dienen vol
gens Oostlander aan te sturen op
'herkenbare bezuinigingen'. Ze
moeten niet te makkelijk toege-
gerskerken worden. Als je zelf
voor een kerk kunt kiezen, wordt
het ook 'steeds makkelijker om
niet meer bij een kerk te horen".
Van Exel zei stomverbaasd te
zijn dat de kerken zich zo weinig
bezinnen op de huidige crisis.
"Er zal een goede visie moeten
komen op wat de kerk vandaag
eigenlijk is. In wat voor wereld
leven we en wat is daarin de mis
sionaire taak van de kerken?"
Op deze missionaire confron
tatie hebben de kerken zich vol
gens de YMF-directeur niet voor
bereid. Bezinning op een ander
leiderschap dat is berekend op
de taken van kerken, is volgens
Van Exel noodzakelijk. Dit nieu
we leiderschap moet veelzijdig
zijn en worden gedragen door
een authentieke gemeenschap.
"Deze gemeenschap is een min
derheidsgroep van profetische
allure. Ze moet de confrontatie
met de cultuur aangaan om het
gereformeerde belijden niet uit
de samenleving te laten verdwij
nen en het proces van ontmante
ling van de Gereformeerde Ker
ken tegen te gaan".
ven aan de mode van de terugtre
dende overheid. "Tal van klassie
ke kwesties, als de openbare or
de en veiligheid, blijven staatsta
ken. De overheid dient daarnaast
op sociaal gebied de minimale
bestaansmogelijkheden te ga
randeren. Dat is niet alleen de
uitkering, maar ook gezond
heidszorg, onderwijs, vorming
en wat cultuur".
Kerkelijke uitspraken: be
lijdenis, overtuiging of me
ning?
"Als de Kerk de behoeft^voelt
om zich over bepaalde zaken uit
te spreken, moet zij daarbij aan
geven op welk niveau zij spreekt.
Heeft het de vorm van een belij
denis, dan wordt een beroep ge
daan op het gezag van Christus.
Over dit standpunt valt niet te
twisten. Op het niveau van de
overtuiging doet de Kerk een be
roep op de gewetens van de gelo
vigen. Met het uitspreken van
een mening vraagt de Kerk de
aandacht van haar gelovigen.
Dit model voor het kerkelijk
spreken over maatschappelijke
vragen lanceerde ds. T. Harder
zaterdag in Amersfoort op de
halfjaarlijkse ambtsdragerscon
ferentie van de Christelijke Gere
formeerde Kerken. Harder is als
geestelijk verzorger verbonden
aan het verpleeghuis De Lichten
berg in Amersfoort.
Tot eind augustus van dit jaar
was zijn te ruim geachte abortus
standpunt zelf onderwerp van
een kerkelijke uitspraak. Uit de
Hij is 'geschrokken' van de uit
spraak van minister Deetman
(onderwijs) dat die 'de zorgzame
samenleving niet nodig heeft om
de broekriem aan te halen'. Le
zing van de laatste rapporten van
de onderwijsminister heeft hem
'echter gerustgesteld. "Daarin
v wordt toch maar de zelfstandig
heid van scholen vergoot, en krij
gen schoolbesturen meer ruimte
om zelf te bepalen waar ze het
geld aan uitgeven. Dat is de weg
die wij voorstaan. De overheid
kan taken overdragen aan insti
tuten of verenigingen van men
sen die zich door een ideaal laten
begeesteren. Daarbij mogen mi
nimum-eisen van democratise
ring gesteld worden".
"Ik krom wel eens de tenen
wanneer ik CDA-ministers, en
met name Brinkman, bezuini
gingen hoor verdedigen met een
verwijzing naar de zorgzame sa
menleving. Dan denk ik: zeg
toch gewoon: mensen, het is he
laas nodig je een rib uit hetxlijf te
draaien, en maak het niet mooier
dan het is. Ik hecht aan een poli
tiek schuldbesef: we staan voor
zware keuzen, en die moetje niet
proberen weg te kletsen. Het is
heel honorabel, en moreel ook
juist, om de financiële zorgen
van nu niet naar de toekomst te
verschuiven. Maar we moeten
oppassen dat we goede begrip
pen, als de verantwoordelijke sa
menleving, niet op incorrecte
wijze gebruiken. Als christenen
dienen we gewaarschuwd te zijn,
na al die eeuwen waarin christe
lijke begrippen vaak verdraaid
en misbruikt werden".
kerken kwam daarom ook enig
protest toen het organiserend co
mité van de ambtsdragersconfe
rentie Harder uitnodigde te ko
men spreken. Voorzitter D.
Kpole van de conferentie wees in
zijn openingstoespraak deze kri
tiek van de hand. "Als voorzitter
meen ik te mogen zeggen dat het
comité steeds elke partijdigheid
op verdachte voorkeuren uit de
weg is gegaan", aldus Koole.
Ook verwierp Koole de kritiek
uit de kerken dat het comité
steeds controversiële onderwer
pen kiest. Ditmaal was het thema
van de conferentie: "Het spreken
van de kerk rond ethische vra
gen en de individuele verant
woordelijkheid van de gelovi
gen". Koole: "Alle onderwerpen
waarvoor in de afgelopen jaren is
gekozen, zijn voortgekomen uit
de intentie van het comité deze
conferenties in een tijd van pola
risatie en verwarring, platform
voor onderlinge ontmoeting te
laten zijn voor ambtsdragers. Zij
dreigen in deze tijd hun kerkelijk
en geestelijk richtingsgevoel
misschien weieens kwijt te ra
ken".
LONDEN - Begin januari waar
schuwde de beroemde Amerikaan
se econoom John Kenneth Galbra
ith indringend voor een nieuwe
beurskrach. Net als aan het einde
van de jaren '20, zei hij, was er we
derom een stemming van 'het kan
niet op'. Net als voor de grote krach
van oktober 1929 waren veel parti
culieren en institutionele beleg
gers in de markt gegaan, hadden ef
fecten gekocht, om de eenvoudige
reden dat die markt almaar beter
werd.
door
Hans Amesz
Er heerste, betoonde de man die
tot aan zijn pensioen Harvard-pro
fessor was en vele Amerikaanse
presidenten economisch geadvi
seerd had, vooral een op drijfzand
gebouwd wantrouwen in nieuwe
financiële instrumenten als opties
en obligaties met een waanzinnig
hoge rente. In de jaren r20 was een
groep mensen opgestaan, die dacht
dat zij Wall Street kon beheersen.
Begin 1987 was die er weer. de
Young Urban Professionals (yup
pies). Sinds een week overigens
Puppies (Poor Urban Professio
nals) genoemd.
Toen John Kenneth Galbraith.
schrijver van algemeen erkende
economische leerboeken als 'The
great krach' en 'The new industrial
state', zijn waarschuwende woor
den losliet, kreeg hij betrekkelijk
weinig bijval. Waarom zou de
'boom', die toch al vijfjaren duur
de, ineens afgelopen zijn? De be
jaarde econoom heeft echter gelijk
gekregen. De geschiedenis heeft
zich inderdaad herhaald. Net als
toen zijn ook nu tallozen 'in de
markt' gegaan omdat ten eerste die
markt in de hemel leek te groeien
en ten tweede iedereen dacht slim
genoeg te zijn uit die markt te stap
pen voordat die ineenstortte. Noch
het een noch het ander is vorige
week bewaarheid.
Inmiddels heeft Galbraith in de
Londense Sunday Times zijn voor
lopige gedachten over de beurs
krach van oktober 1987 geformu
leerd. Om maar met het meest ge
ruststellende te beginnen: hij ge
looft niet dat de wereld zoiets fa
taals zal beleven als na 1929. Dat
komt volgens hem omdat in alle
landen, inclusief de Verenigde Sta
ten, de regeringen zich nu van hun
verantwoordelijkheid bewust zijn
Bisschoppen willen met
Acht Meibeweging praten. De
Nederlandse bisschoppen heb
ben het Beleidsplatform van de
Acht Meibeweging uitgenodigd
voor een gesprek. Dit platform
(bestuur) neemt zowel "direct als
indirect" verantwoordelijkheid
voor het "optreden naar buiten,
vooral voor de manifestaties" en
is daarom wel geschikt voor een
inhoudelijk gesprek over de
"doelstellingen in relatie tot de
fundamentale oriëntaties en
groeperingen zijn verenigd.
Dit blijkt uit een brief van de
bisschoppenconferentie aan de
Acht Meibeweging, waarin ne
gentig procent vernieuwingsge
zinde roomskatholieke organisa
ties en groeperingen zijn vere
nigd. De beweging werd opge
richt uit onvrede met het pro
gramma voor het pausbezoek
aan Nederland in 1985.
Lezing.
Op donderdag 29 oktober zal
van 20.00 uur af in de Remon
strantse Kerk aan de Alphense
voor het niveau van werkgelegen
heid, voor het niveau van produk-
tie en voor de economische groei.
"We moeten nu afstand nemen van
de dogma's van de Reagan-rege-
ring en speciaal van de opvatting
dat mooie praatjes de plaats in kun
nen nemen van actief handelen".
En verder, zo schrijft hij in de
Britse krant 'moeten wij, de Vere
nigde Staten, het begrotingstekort
indammen". Dat zal voor een deel
kunnen door de 'belachelijk hoge'
defensie-uitgaven (Star Wars) in te
dammen en de belastingen te ver
hogen. Reagan liet vorige ook we
ten zijn hardnekkige verzet tegen
belastingverhoging op te geven.
Galbraith is ervoor om juist de rij
ken extra te belasten, want hij
moet niets hebben van de Reagan-
Thatcher-doctrine dat de rijken
niet willen werken omdat zij te wei
nig geld krijgen terwijl de armen
niet willen werken omdat zij teveel
geld hebben.
Papier
Wat verwacht Galbraith op korte
termijn? Ondanks het beperkte
herstel van de financiële markten
na 'Zwarte Maandag', zullen de
nieuwkomers, die toch de hoop en
trots van de verschaffers van risico
kapitaal waren, het aanzienlijk
moeilijker krijgen. Het krediet zal
niet zo gemakkelijk meer te krijgen
zijn. En dan is er volgens Galbraith
geen gevaar meer voor een andere
krach. Het financiële geheugen
duurt ongeveer tien jaar. Dat is de
tijd tussen een periode van alom
vattende domheid en de volgende.
Kortom, de eerstkomende tien ja
ren behoeven we ons geen zorgen
te maken.
De enorme klappen op alle effec
tenbeurzen in de wereld kunnen
niet worden afgedaan met de kreet
'verliezen op papier'. Behalve dat
er veel vertrouwen verloren is ge
gaan, zijn buitengewoon veel men
sen - in de Verenigde Staten heeft
25% van de bevolking effecten, in
Nederland om en nabij de 11% -
toch gewoon armer geworden. Op
zijn minst denken ze dat. En daar
om zal de beurskrach van vorige
week in eerste instantie de uitga
ven verminderen.
Volgens Galbraith zal de huizen
markt hiervan nadelige gevolgen
ondervinden als ook de markt van
duurdere consumptie-artikelen.
De enorme Amerikaanse con
sumptie van de afgelopen jaren
was vooral gebaseerd op een door
Van Mandersloostraat een lezing
worden gehouden over het on
derwerp 'Geloof, Kerk en Poli
tiek'. De lezing is gebaseerd op
het door H.M. Kuitert geschre
ven boek: 'Alles is politiek, maar
politiek is niet alles'. De spreker
is dr. E.P. Meijereing, remon
strants predikant en tevens lec
tor aan de Leidse univeriêteit. De
toegang is vrij.
Ratzinger: joden worden
pas ware joden als ze zich be
keren.
"Joden worden pas ware jo
den, als ze christen worden". Dat
betoogde kardinaal Ratzinger,
de prefect van de Vaticaanse
congregatie voor de geloofsleer
onlangs in een interview met het
roomskatholieke Italiaanse
weekblad 'II Sabato'.
Joodse groeperingen in Italië
hebben inmiddels verontwaar
digd gereageerd op deze uit
spraak.
Nederlandse Hervormde
Kerk. Beroepen te Bennebroek
(toezegging): G. J. de Jager te
Raalte; aangenomen naar Rid-
Galbraith: Krach zal zich niet zo;
snél herhalen. (archieffoto ar
Reagan weer aangewakkerd veil
trouwen in de toekomst. Dat ver
trouwen, en daarmee de bereid
heid om veel dingen op de pof t<
ko%pen, heeft door de kracht eeij
flinke duk opgelopen. Niet alleeij
consumenten, ook investeerden
zullen zich wel twee keer bedenker
voor zij hun geld ergens in steken
En dat is allemaal niet goed voor de
economische groei.
Zeker is dat de Wall Street-krach
dwingt tot pas op de plaats maker
in Amerika. Dat heeft gevolgen
voor de naar de Verenigde Staten
exporterende landen. Dit pro]
bleem kan, zoals nu te overzien, all
leen maar worden opgelost dooi
een samenwerking tussen de grot^
financiële mogendheden: vooral
de VS, de Bondsrepubliek en Ja
pan. Ironisch genoeg was juist dt
onrust na de forse kritiek van de
Amerikaanse minister van financi
én Baker op de verhoging van de
Duitse rente een van de oorzaken
van de krach.
En van alle mooie beloften op ve
le economische topconferenties is
niet veel terecht gekomen. Amerij
ka heeft zijn begrotingstekort nau
welijks fundamenteel aangepakt,
en dat geldt ook voor de toegezeg
de stimulering van de Westduitse'
economie en het eindelijk echt op-
nenen van de markten in Japan. Er
zijn mensen die geloven dat in dit
opzicht de beurskrach van vorige
week een heilzame werking kan,
hebben.
derkerk (toezegging): T. Ouwer-
lcerk te IJzendoorn.
Gereformeerde Kerken. Be
roepen te Surhuisterveen: drs. J.
P. van Riessen te Stiens.
Gereformeerde Kerken Vrij
gemaakt. Bedankt voor Pretoria
(Die Vrije Gereformeerde Ker
ke in Snid-Afrika): C. J. Mewe
te Terneuzen; bedankt voor
Hoogeveen: P. Schelling te
Leeuwarden.
Christelijke Gereformeerde
Kerken. Bedankt voor Vlaardin-
gen: A. Stehouwer te Nijkerk.
Gereformeerde Gemeenten.
Bedankt voor Rotterdam-
Alexanderpolder: B. van der Hei
den te Woerden; bedankt voor
Apeldoorn: J. J. van Eckeveld te
Zeist.
'Dan denk ik: Brinkmanzeg toch gewoon dat het nod ig is om de men
sen een rib uit het lijf te draaien. (foto anpi
De Amsterdamse beurs in wat rustiger tijden onder toeziend oog van Mercurius, de Ro-
meinse god van de handel. «rciiieitoto anpi
